Albi

Minn Wikipedija, l-enċiklopedija l-ħielsa
Albi
 Franza
Amministrazzjoni
Stat sovranFranza
Administrative territorial entity of FranceFranza Metropolitana
Region of FranceOccitanie
Dipartimenti ta' FranzaTarn (en) Translate
Arrondissement of Francearrondissement of Albi (en) Translate
Kap tal-Gvern Stéphanie Guiraud-Chaumeil (en) Translate
Isem uffiċjali Albi
Ismijiet oriġinali Albi
Kodiċi postali 81000
Ġeografija
Koordinati 43°55′41″N 2°08′45″E / 43.9281°N 2.1458°E / 43.9281; 2.1458Koordinati: 43°55′41″N 2°08′45″E / 43.9281°N 2.1458°E / 43.9281; 2.1458
Albi is located in France
Albi
Albi
Albi (France)
Superfiċjenti 44.26 kilometru kwadru
Għoli 169 m
Fruntieri ma' Lescure-d'Albigeois (en) Translate, Cagnac-les-Mines (en) Translate, Cambon (en) Translate, Carlus (en) Translate, Castelnau-de-Lévis (en) Translate, Cunac (en) Translate, Florentin (en) Translate, Fréjairolles (en) Translate, Marssac-sur-Tarn (en) Translate, Puygouzon (en) Translate, Rouffiac (en) Translate, Saint-Juéry (en) Translate, Saliès, Le Sequestre (en) Translate, Terssac (en) Translateu Puygouzon (en) Translate
Demografija
Popolazzjoni 49,714 abitanti (1 Jannar 2021)
Informazzjoni oħra
Żona tal-Ħin UTC+1u UTC+2
bliet ġemellati Girona (en) Translate, Palo Alto (en) Translate, City of Randwick (en) Translateu Abomey (en) Translate
mairie-albi.fr

Albi (​[albi]; bl-Oċċitan: Albi [ˈalβi]) hija belt u muniċipalità fin-Nofsinhar ta' Franza. Hija l-prefettura tad-dipartiment ta' Tarn, fuq ix-xmara Tarn, 85 kilometru fil-Grigal ta' Toulouse. L-abitanti tagħha jissejħu Albiġensjani (bil-Franċiż: Albigeois, Albigeoise(s), bl-Oċċitan: albigés -esa(s)). Hija s-sede tal-Arċisqof ta' Albi. Il-belt episkopali, madwar il-Katidral ta' Santa Ċeċilja, tniżżlet fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2010.[1][2]

Amministrazzjoni[immodifika | immodifika s-sors]

Albi hija s-sede ta' erba' cantons, li jkopru 16-il komun, b'popolazzjoni totali ta' 71,281 ruħ.[3]

Storja[immodifika | immodifika s-sors]

Veduta ta' Albi u x-xmara Tarn min-naħa tal-Katidral

L-ewwel insedjament uman f'Albi kien fi Żmien il-Bronż (3000-600 Q.K.). Wara l-ħakma ta' Gaul mir-Rumani fil-51 Q.K., il-belt saret Civitas Albigensium, it-territorju tal-Albigeois, Albiga. L-iskavi arkeoloġiċi ma żvelawx traċċi ta' binjiet Rumani, u dan donnu jindika li Albi kienet insedjament Ruman mudest.

Fl-1040, Albi tkabbret permezz tal-kostruzzjoni tal-Pont Vieux (il-Pont Antik). Inbnew kwartieri ġodda, u dawn kienu jindikaw li kien hemm tkabbir urban konsiderevoli dak iż-żmien. Il-belt saret sinjura bis-saħħa tal-kummerċ u tal-iskambji kummerċjali, kif ukoll bis-saħħa tan-nollijiet imposti lill-vjaġġaturi talli kienu jużaw il-Pont Vieux.

Fl-1208, il-Papa u r-re Franċiż għaqdu l-forzi tagħhom sabiex jiġġieldu kontra l-Katari, li kienu żviluppaw il-verżjoni tagħhom ta' dualiżmu Kristjan axxetiku, u b'hekk dan tqies bħala ereżija perikoluża mill-Knisja Kattolika dominanti. Ir-repressjoni kienet severa, u bosta Katari ġew maħruqa ħajjin fir-reġjun kollu. Iż-żona tal-madwar, li sa dak iż-żmien kienet prattikament indipendenti, spiċċat f'kundizzjoni tant imwiegħra li sussegwentement ġiet annessa mill-Kuruna Franċiża.

Wara t-taqbida tal-Kruċjata ta' Albi kontra l-Katari, l-isqof Bernard de Castanet, fl-aħħar tas-seklu 13, temm ix-xogħlijiet fuq il-Palais de la Berbie, li kien Palazz tal-Isqfijiet bid-dehra ta' fortizza. Huwa ordna l-kostruzzjoni tal-Katidral ta' Santa Ċeċilja fl-1282. Il-belt gawda perjodu ta' prosperità kummerċjali, l-iktar minħabba l-kultivazzjoni tal-Isatis Tinctoria, pjanta kruċifera li tagħti żebgħa blu. Id-djar lussużi li nbnew matul ir-Rinaxximent jixhdu r-rikkezzi kbar li kienu qalgħu l-merkanti taż-żebgħa partikolari.

Albi kellha komunità Lhudija żgħira matul il-Medju Evu, sakemm ma nqerditx għalkollox fis-snin 20 tas-seklu 14 matul il-Kruċjata tar-Rgħajja.[4] Wara dan l-avveniment, il-Lhud kienu jitħallew jittranżitaw mill-belt bi ħlas biss, u mingħajr ma jgħixu fiha. Fl-1967, xi 70 Lhudi jew Lhudija kienu jgħixu f'Albi, u l-biċċa l-kbira minnhom oriġinaw mit-Tramuntana tal-Afrika.[5]

Albi kkonservat il-wirt arkitettoniku rikk tagħha li jinkorpora d-diversi perjodi brillanti tal-istorja tagħha. Sar xogħol ta' titjib u restawr konsiderevoli, biex il-kwartieri antiki jingħataw dehra isbaħ u ġdida bl-użu tal-brikks.

Attrazzjonijiet ewlenin[immodifika | immodifika s-sors]

Il-Katidral ta' Santa Ċeċilja minn ġewwa

Albi nbniet madwar il-katidral oriġinali u l-grupp episkopali ta' binjiet. Din iż-żona storika tkopri 63 ettaru. Il-karatteristika ewlenija tal-biċċa l-kbira tal-binjiet huwa l-użu tal-brikks ħomor u tal-madum aħmar. Flimkien ma' Toulouse u Montauban, Albi hija waħda mill-bliet prinċipali li nbnew bl-istil ta' Languedoc, jiġifieri bil-brikks ħomor.

Fost il-binjiet tal-belt hemm il-Katidral ta' Santa Ċeċilja, kapulavur tal-istil Gotiku tan-Nofsinhar, li nbena bejn is-sekli 13 u 15. Huwa kkaratterizzat minn kuntrast qawwi bejn il-parti esterna difensiva u awstera tiegħu, u t-tiżjin mill-isbaħ fuq ġewwa. Il-katidral inbena bħala turija tal-fidi Kristjana wara t-taqbid tal-ereżija tal-Katari. Din l-istruttura tal-brikks ġganteska ġiet imżejna iktar tul is-sekli, pereżempju d-Daħla ta' Dominique de Florence, it-torri tal-kampnar għoli 78 metru, il-Baldakkin fuq id-daħla (1515-1540). Il-ħajt diviżorju mżejjen tal-Kurċifiss huwa xogħol tal-filugranu bil-ġebel bl-istil Gotiku. Huwa ddekorat b'grupp mill-isbaħ ta' statwi polikromatiċi mnaqqxin minn artisti mill-istudjos ta' Cluny, f'Bourgogne, u jinkludu iżjed minn 200 statwa li żammew il-kuluri oriġinali tagħhom.

Veduta mill-ġnien tal-Palais de la Berbie

Il-Palais de la Berbie, li qabel kien il-Palazz tal-Isqfijiet ta' Albi u issa jospita l-Mużew ta' Toulouse-Lautrec, huwa eqdem mill-Palais des Papes fil-Papat ta' Avignon, u huwa wieħed mill-eqdem u l-aqwa kastelli ppreservati fi Franza. Din il-fortizza imponenti tlestiet fl-aħħar tas-seklu 13. Isem il-palazz ġej mill-kelma bl-Oċċitan Bisbia, li tfisser Palazz tal-Isqfijiet.

Il-Pont Antik (Pont Vieux) għadu jintuża wara kważi millenju. Oriġinarjament inbena bil-ġebel (fl-1035), imbagħad miksi bil-brikks, u jserraħ fuq tmien ħnejjiet b'tul ta' 151 metru. Fis-seklu 14, il-pont ġie ffortifikat u rinfurzat b'pont li jittella' u jitniżżel, u nbnew id-djar mal-mollijiet.

Albi hija belt magħrufa għal-Lycée Lapérouse tagħha, skola sekondarja ta' 500 student li tinsab fi ħdan monasteru antik. Toffri diversi klassijiet avvanzati tal-letteratura. Barra minn hekk, hija waħda mill-ftit skejjel li għandha sezzjoni mużikali fuq skala kbira b'kmamar speċjali b'teknoloġija għolja apposta. L-esploratur tal-Paċifiku Jean-François de Galaup, il-Konti ta' Lapérouse, huwa kkommemorat f'mużew.

Fi ħdan mitħna antika f'41 rue Porta, iċ-Ċentru tal-Arti Le LAIT huwa laboratorju tar-riċerka ddedikat lill-arti kontemporanja.[6]

Il-Wasla ta' La Goulue fil-Moulin Rouge ta' Toulouse-Lautrec (1892)

Toulouse-Lautrec[immodifika | immodifika s-sors]

Il-Mużew ta' Toulouse-Lautrec jospita iktar minn 1,000 opra tal-arti, inkluż 31 poster famuż. Dawn l-opri tal-arti jiffurmaw l-ikbar kollezzjoni pubblika fid-dinja ddedikata lil Henri de Toulouse-Lautrec, li twieled f'Albi fl-1864.

Sit ta' Wirt Dinji[immodifika | immodifika s-sors]

Il-Belt Episkopali ta' Albi ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2010.[2]

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem"; u l-kriterju (v) "Eżempju straordinarju ta' insedjament uman tradizzjonali, ta' użu tal-art jew ta' użu tal-baħar, li jirrappreżenta kultura (jew kulturi), jew interazzjoni umana mal-ambjent, speċjalment meta jkun sar vulnerabbli minħabba l-impatt ta' bidla irreversibbli".[2]

Trasport[immodifika | immodifika s-sors]

Albi hija moqdija minn żewġ stazzjonijiet ferrovjarji fuq il-linja ferrovjarja minn Toulouse sa Rodez:

  • Gare d'Albi-Ville
  • Gare d'Albi-Madeleine

L-awtostrada A68 tikkollega l-belt ta' Albi ma' Toulouse (u Lyon permezz tal-awtostrada N 88 futura).

Sport[immodifika | immodifika s-sors]

  • SC Albi – it-tim tal-unjoni tar-rugby tal-belt li jikkompeti fit-tieni diviżjoni tar-Rugby Pro D2.
  • RC Albi – tim tal-league tar-rugby li jikkompeti fil-Kampjonat Elite Wieħed.
  • Albi kienet tospita l-Istadju 13 tat-Tour de France tal-2007 taċ-ċikliżmu. L-istadju kien jikkonsisti minn perkors individwali bil-ħin ta' 55 kilometru li kien jibda u jispiċċa fil-belt.
  • Albi kienet tospita t-tmiem tal-Istadju 10 tat-Tour de France tat-Tnejn 15 ta' Lulju 2019. Kien hemm jum ta' mistrieħ f'Albi fl-Istadju 16 u Albi kienet il-bidu tal-Istadju 11 sa Toulouse tal-Erbgħa 18 ta' Lulju 2019.
  • Iċ-Ċirkwit ta' Albi huwa ċirkwit jew trakka qrib l-ajruport ta' Albi fejn itellqu l-karozzi u l-muturi, u jintuża għat-tlielaq nazzjonali.

Edukazzjoni[immodifika | immodifika s-sors]

  • École des mines d'Albi-Carmaux
  • Ċentru Universitarju Jean-François Champollion għat-Tagħlim u r-Riċerka

Klima[immodifika | immodifika s-sors]

Albi tesperjenza klima subtropikali umduża (klassifikazzjoni klimatika ta' Köppen: Cfa), kważi klima oċeanika (Cfb). Bħall-biċċa l-kbira tal-Lbiċ ta' Franza, is-sjuf għandhom it-tendenza jkunu iktar sħan u x-xtiewi inqas kesħin mill-maġġoranza taż-żoni bi klassifikazzjoni klimatika simili. Ix-xita sostanzjali li tinżel fis-sajf tipprevjeni li l-klima tagħha tiġi kklassifikata bħala Mediterranja.

Data klimatika għal Albi (medji tal-1981-2010)
Xahar Jan Fra Mar Apr Mej Ġun Lul Aww Set Ott Nov Diċ Sena
Temp. mass. rekord °C (°F) 19.5

(67.1)

24.7

(76.5)

28.3

(82.9)

29.9

(85.8)

33.5

(92.3)

40.5

(104.9)

40.8

(105.4)

41.4

(106.5)

36.4

(97.5)

31.4

(88.5)

25.3

(77.5)

21.0

(69.8)

41.4

(106.5)

Temp. mass. medja °C (°F) 9.4

(48.9)

11.2

(52.2)

14.7

(58.5)

17.4

(63.3)

21.6

(70.9)

25.5

(77.9)

28.7

(83.7)

28.4

(83.1)

24.7

(76.5)

19.7

(67.5)

13.2

(55.8)

9.8

(49.6)

18.7

(65.7)

Temp. baxxa medja °C (°F) 1.4

(34.5)

1.7

(35.1)

3.8

(38.8)

6.2

(43.2)

10.2

(50.4)

13.6

(56.5)

15.8

(60.4)

15.6

(60.1)

12.3

(54.1)

9.5

(49.1)

4.9

(40.8)

2.1

(35.8)

8.1

(46.6)

Temp. baxxa rekord °C (°F) −18.6

(−1.5)

−12.0

(10.4)

−9.8

(14.4)

−2.9

(26.8)

−0.2

(31.6)

4.3

(39.7)

6.5

(43.7)

4.9

(40.8)

1.0

(33.8)

−2.7

(27.1)

−9.4

(15.1)

−10.5

(13.1)

−18.6

(−1.5)

Preċipitazzjoni medja f'mm (pulzieri) 55.9

(2.20)

53.1

(2.09)

51.5

(2.03)

82.0

(3.23)

79.9

(3.15)

64.4

(2.54)

40.6

(1.60)

55.9

(2.20)

57.1

(2.25)

65.4

(2.57)

60.0

(2.36)

65.1

(2.56)

730.9

(28.78)

Medja ta' jiem ta' preċipitazzjoni 10.2 8.4 8.8 10.2 9.6 7.3 5.1 6.5 6.7 9.1 9.7 10.0 101.7
Medja ta' sigħat ta' xemx fix-xahar 96.6 118.6 177.0 183.6 219.3 244.9 270.6 255.7 213.5 154.1 92.7 86.8 2,113.2
Sors: Météo France[7]

Demografija[immodifika | immodifika s-sors]

Popolazzjoni storika
Sena Pop. ±% p.a.
1793 11,176 —    
1800 9,649 −2.08%
1806 10,061 +0.70%
1821 10,644 +0.38%
1831 11,665 +0.92%
1836 11,801 +0.23%
1841 12,408 +1.01%
1846 14,211 +2.75%
1851 13,788 −0.60%
1856 14,636 +1.20%
1861 15,493 +1.14%
1866 16,596 +1.38%
1872 17,469 +0.86%
1876 19,169 +2.35%
1881 20,379 +1.23%
1886 21,224 +0.82%
1891 20,903 −0.30%
1896 21,948 +0.98%
Sena Pop. ±% p.a.
1901 22,571 +0.56%
1906 23,303 +0.64%
1911 25,100 +1.50%
1921 26,628 +0.59%
1926 29,015 +1.73%
1931 29,351 +0.23%
1936 30,293 +0.63%
1946 34,342 +1.26%
1954 34,693 +0.13%
1962 38,709 +1.38%
1968 42,930 +1.74%
1975 46,162 +1.04%
1982 45,947 −0.07%
1990 46,579 +0.17%
1999 46,274 −0.07%
2007 48,889 +0.69%
2012 49,231 +0.14%
2017 48,970 −0.11%
Sors: EHESS[8] u INSEE[9] (1968-2017)

Ġemellaġġ[immodifika | immodifika s-sors]

Albi hija ġemellata ma':[10]

Nies notevoli[immodifika | immodifika s-sors]

  • Antoinette de Saliès (1639-1730), kittieba u femminista
  • Jean-François de Galaup, Konti ta' Lapérouse (1741 – għall-ħabta tal-1788), esploratur tal-Paċifiku
  • Henri de Toulouse-Lautrec (1864-1901), pittur, karikaturista u illustratur

Referenzi[immodifika | immodifika s-sors]

  1. ^ Centre, UNESCO World Heritage. "World Heritage Committee inscribes five new cultural sites on World Heritage List and approves two extensions to existing properties". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2021-09-23.
  2. ^ a b ċ Centre, UNESCO World Heritage. "Episcopal City of Albi". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2021-09-23.
  3. ^ "Popolazzjoni" (PDF).
  4. ^ "ALBY (ALBI) - JewishEncyclopedia.com". jewishencyclopedia.com. Miġbur 2021-09-23.
  5. ^ "Albi". www.jewishvirtuallibrary.org. Miġbur 2021-09-23.
  6. ^ "centre d'art Le Lait". www.centredartlelait.com. Miġbur 2021-09-23.
  7. ^ "PREVISIONS METEO FRANCE - Site Officiel de Météo-France - Prévisions gratuites à 15 jours sur la France et sur le monde". meteofrance.com. Miġbur 2021-09-23.
  8. ^ "Albi - Notice Communale". cassini.ehess.fr. Miġbur 2021-09-23.
  9. ^ "Évolution et structure de la population en 2017 − Commune d'Albi (81004) | Insee". www.insee.fr. Miġbur 2021-09-23.
  10. ^ albi.fr. ""Albi: Une destination unique"" (PDF).