Pablo Neruda
Pablo Neruda (/nəˈruːdə/; pronunzja bl-Ispanjol: [ˈpaβlo neˈɾuða]; imwieled Ricardo Eliécer Neftalí Reyes Basoalto; twieled fit-12 ta' Lulju 1904 – miet fit-23 ta' Settembru 1973) kien poeta-diplomatiku u politiku Ċilen li rebaħ il-Premju Nobel għal-Letteratura fl-1971. Neruda sar magħruf bħala poeta meta kellu 13-il sena u kiteb b'varjetà ta' stili, fosthom poeżiji surrealisti, ġrajjiet epiċi storiċi, manifesti politiċi, awtobijografija prożastika, u poeżiji tal-imħabba bħal dawk tal-kollezzjoni tiegħu Twenty Love Poems and a Song of Despair (1924).
Neruda okkupa bosta karigi diplomatiċi f'diversi pajjiżi matul ħajtu u għamel mandat bħala Senatur għall-Partit Komunista Ċilen. Meta l-President Gabriel González Videla pprojbixxa l-Komuniżmu fiċ-Ċilì fl-1948, inħareġ mandat ta' arrest għal Neruda. Il-ħbieb ħbewh għal xhur fil-katina ta' dar fil-belt portwali ta' Valparaíso, u fl-1949, huwa ħarab minn mogħdija fil-muntanji qrib il-Lag ta' Maihue fl-Arġentina; huwa ma rritornax lejn iċ-Ċilì għal iktar minn tliet snin. Huwa kien konsulent qrib il-President Soċjalista Ċilen Salvador Allende, u meta reġa' lura ċ-Ċilì wara li aċċetta l-Premju Nobel li ngħatalu fi Stokkolma, Allende stiednu jaqea fl-Estadio Nacional quddiem 70,000 ruħ.
Neruda ddaħħal l-isptar għal kanċer f'Settembru 1973, fi żmien il-kolp ta' stat immexxi minn Augusto Pinochet li rebaħ kontra l-gvern ta' Allende, iżda rritorna d-dar wara ftit jiem meta ssuspetta li tabib kien injettalu xi sustanza mhux magħrufa bl-iskop li joqtlu fuq ordnijiet ta' Pinochet.
Neruda miet f'daru f'Isla Negra fit-23 ta' Settembru 1973, ftit sigħat wara li telaq mill-isptar. Għalkemm għal żmien twil ġie rrapportat li kien miet b'attakk tal-qalb, il-Ministeru tal-Intern tal-gvern Ċilen ħareġ stqarrija fl-2015 li rrikonoxxiet dokument tal-Ministeru li jindika l-pożizzjoni uffiċjali tal-gvern "kienet ċertament possibbli u ferm probabbli" li Neruda nqatel bħala riżultat tal-"intervent ta' partijiet terzi". Madankollu, test forensiku internazzjonali li sar fl-2013 ċaħad l-allegazzjonijiet li kien ġie avvelenat. Ġie inkluż li kien ilu jbati minn kanċer fil-prostata. Fl-2023, wara testijiet forensiċi oħra, ġie skopert li l-batterji Clostridium botulinum, xi razez minnhom li jipproduċu t-tossini, kienu preżenti f'ġismu. Il-batterji x'aktarx li kienu ġew injettati mill-persunal mediku meta Neruda kien l-isptar, kif kien qal lix-xufier tiegħu Manuel Araya f'telefonata ftit qabel mewtu.
Neruda spiss jitqies bħala l-poeta nazzjonali taċ-Ċilì, u x-xogħlijiet tiegħu saru popolari u influwenti mad-dinja kollha. Ir-rumanzier Kolombjan Gabriel García Márquez darba qal li huwa kien "l-ikbar poeta tas-seklu 20 bi kwalunkwe lingwa", u l-kritiku Harold Bloom inkluda lil Neruda bħala wieħed mill-kittieba ċentrali għat-tradizzjoni tal-Punent fil-ktieb tiegħu The Western Canon.
Ħajja bikrija[immodifika | immodifika s-sors]
Ricardo Eliécer Neftalí Reyes Basoalto twieled fit-12 ta' Lulju 1904, f'Parral, iċ-Ċilì, belt fil-Provinċja ta' Linares, li issa tagħmel parti mir-Reġjun ikbar ta' Maule, xi 350 kilometru fin-Nofsinhar tal-belt kapitali Santiago. Missieru, José del Carmen Reyes Morales, kien impjegat ferrovjarju, u ommu Rosa Neftalí Basoalto Opazo kienet għalliema tal-iskola li mietet xahrejn wara li twieled fl-14 ta' Settembru. Fis-26 ta' Settembru, huwa tgħammed fil-parroċċa ta' San Jose de Parral. Neruda trabba f'Temuco ma' Rodolfo u oħtu tar-rispett, Laura Herminia "Laurita", minn waħda mir-relazzjonijiet ekstra-konjugali ta' missieru (ommha kienet Aurelia Tolrà, mara Katalana). Huwa kkompona l-ewwel poeżiji tiegħu fix-xitwa tal-1914. Neruda kien ateu.
Karriera letterarja[immodifika | immodifika s-sors]
Missier Neruda kien kontra l-interess ta' ibnu fil-kitba u fil-letteratura, iżda ġie mħeġġeġ minn oħrajn, inkluż ir-rebbieħa tal-Premju Nobel Gabriela Mistral, li kienet il-prinċipal tal-iskola lokali. Fit-18 ta' Lulju 1917, meta kellu 13-il sena, huwa ppubblika l-ewwel xogħol tiegħu, saġġ bit-titlu "Entusiasmo y perseverancia" ("Entużjażmu u Perserveranza") fil-ġurnal lokali La Mañana, u ffirmah Neftalí Reyes. Mill-1918 sa nofs l-1920, huwa ppubblika bosta poeżiji, bħal "Mis ojos" ("Għajnejja"), u saġġi fir-rivisti lokali li ffirmahom ukoll Neftalí Reyes. Fl-1919, huwa pparteċipa fil-kompetizzjoni letterarja Juegos Florales del Maule u rebaħ it-tielet premju għall-poeżija tiegħu "Comunión ideal" jew "Nocturno ideal." Sa nofs l-1920, meta adotta l-psewdonimu Pablo Neruda, huwa kien awtur ippubblikat ta' poeżiji, proża, u ġurnaliżmu. Huwa maħsub li l-psewdonimu oriġina minn kunjom il-poeta Ċek Jan Neruda, għalkemm sorsi oħra jsostnu li fil-fatt ġie ispirat mill-vjolinista Moravjana Wilma Neruda, li isimha jidher fir-rumanz ta' Arthur Conan Doyle A Study in Scarlet.
Fl-1921, meta kellu 16-il sena, Neruda mar jistudja l-Franċiż f'Santiago fl-Universidad de Chile bil-ħsieb li jsir għalliem. Madankollu, wara ftit iddedika l-ħin kollu tiegħu biex jikteb il-poeżiji, u bl-għajnuna tal-kittieb magħruf sew Eduardo Barrios, huwa rnexxielu jimpressjona u jiltaqa' ma' Don Carlos George Nascimento, l-iżjed pubblikatur importanti fiċ-Ċilì ta' dak iż-żmien. Fl-1923, l-ewwel volum tiegħu f'versi, Crepusculario (Book of Twilights), ġie ppubblikat minn Editorial Nascimento, segwit is-sena ta' wara minn Veinte poemas de amor y una canción desesperada (Twenty Love Poems and A Desperate Song), kollezzjoni ta' poeżiji tal-imħabba li kienet kontroversjali għall-erotiċiżmu tagħha, speċjalment meta wieħed iqis l-età żgħira tal-awtur. Iż-żewġ xogħlijiet ġew akklamati kritikament u ġew tradotti b'bosta lingwi. It-tieni edizzjoni ta' Veinte poemas dehret fl-1932. Fis-snin mill-pubblikazzjoni tagħha, inbigħu miljuni ta' kopji, u saret l-iktar xogħol magħruf ta' Neruda. Kważi 100 sena wara, Veinte Poemas għadu l-iżjed ktieb tal-poeżija mibjugħ bil-lingwa Spanjola. Meta kellu 20 sena, Neruda kien stabbilixxa reputazzjoni internazzjonali bħala poeta iżda kellu jiffaċċja l-faqar.
Fl-1926, huwa ppubblika l-kollezzjoni tentativa del hombre infinito (għemil ir-raġel infinit) u r-rumanz El habitante y su esperanza (L-Abitant u t-Tama tiegħu). Fl-1927, minħabba li kien iddisprat finanzjarjament, huwa aċċetta li jkun konslu onorarju f'Rangoon, il-belt kapitali tal-kolonja Brittanika ta' Burma, imbagħad amministra minn New Delhi bħala provinċja tal-Indja Brittanika. Iktar 'il quddiem, mifni bl-iżolament u s-solitudni, huwa ħadem f'Colombo (Ceylon), Batavia (Ġava, l-Indoneżja), u Singapore. F'Batavia s-sena ta' wara, huwa ltaqa' mal-ewwel mara tiegħu u żżewweġ fis-6 ta' Diċembru 1930 lil impjegata bankarja Olandiża jisimha Marijke Antonieta Hagenaar Vogelzang (imwielda bħala Marietje Antonia Hagenaar), magħrufa bħala Maruca. Meta kien qed jaqdi dmirijietu fis-servizz diplomatiku, Neruda qara ammonti kbar ta' versi, esperimenta b'bosta forom poetiċi differenti, u kiteb l-ewwel żewġ volumi ta' Residencia en la Tierra, li jinkludu bosta poeżiji surrealisti.
Kontroversja[immodifika | immodifika s-sors]
Xnigħat ta' qtil u eżumazzjoni[immodifika | immodifika s-sors]
F'Ġunju 2013, imħallef Ċilen ordna li ssir investigazzjoni wara xnigħat li Neruda kien inqatel mir-reġim ta' Pinochet minħabba l-pożizzjoni tiegħu favur Allende u l-fehmiet politiċi tiegħu. Is-sewwieq ta' Neruda, Manuel Araya, stqarr li kien ra lil Neruda jumejn qabel mewtu u li t-tobba kienu avvelenawh meta l-poeta kien qed ilesti biex imur f'eżilju. Araya sostna li kien qed isuq lil Neruda biex jixtri l-mediċina meta f'daqqa waħda twaqqaf mill-persunal militari li arrestawh, ħadulu l-karozza Fiat 125 li kien qed isuq, u ħaduh l-għassa tal-pulizija fejn ittorturawh. Huwa sar jaf li Neruda kien miet wara li informah l-Arċisqof ta' Santiago Raúl Silva Henríquez. F'Diċembru 2011, il-Partit Komunista taċ-Ċilì staqsa lill-imħallef Ċilen Mario Carroza jordna l-eżumazzjoni tal-katavru tal-poeta. Carroza kien wettaq inkjesti fir-rigward mijiet ta' mwiet allegatament konnessi mal-abbużi tar-reġim ta' Pinochet mill-1973 sal-1990. L-inkjesta ta' Carroza fl-2011-2012 żvelat biżżejjed evidenza biex tiġi ordnata l-eżumazzjoni f'April 2013. Eduardo Contreras, avukat Ċilen li kien qed jagħfas l-iktar għal investigazzjoni sħiħa, ikkummenta, "Għandna laboratorji ta' klassi dinjija mill-Indja, mill-Iżvizzera, mill-Ġermanja, mill-Istati Uniti u mill-Iżvezja; kollha offrew li jwettqu x-xogħol fil-laboratorju mingħajr ħlas". Il-Fondazzjoni ta' Pablo Neruda ġġieldet kontra l-eżumazzjoni peress li skontha dak li kien qed isostni Araya ma kienx kredibbli.
F'Ġunju 2013, ordni tal-qorti nħarġet biex jinstab ir-raġel li allegatament avvelena lil Neruda. Il-pulizja kienu qed jinvestigaw lil Michael Townley, li kien għaddej ġuri għall-qtil tal-Ġeneral Carlos Prats (Buenos Aires, 1974) u tal-eks Kanċillier Orlando Letelier (Washington, 1976). Il-gvern Ċilen issuġġerixxa li t-test tal-2015 wera li kien "ferm probabbli li parti terza" kienet responsabbli għal mewtu.
Ir-riżultati tat-testijiet inħarġu fit-8 ta' Novembru 2013 wara investigazzjoni ta' seba' xhur minn tim forensiku magħmul minn 15-il membru. Patricio Bustos, il-kap tas-servizz legali mediku taċ-Ċilì, stqarr, "Ma nstabet l-ebda sustanza kimika li tista' tiġi kkollegata mal-mewt tas-Sur Neruda". Madankollu, Carroza qal li kien qed jistenna għar-riżultati tal-aħħar testijiet xjentifiċi li saru f'Mejju (2015), fejn instab li Neruda kien ġie infettat bil-batterju Staphylococcus aureus, li jista' jkun tossiku ferm u jirriżulta fatali jekk immodifikat.
Tim ta' 16-il espert internazzjonali mmexxi minn speċjalist forensiku Spanjol Aurelio Luna mill-Università ta' Murcia ħabbar fl-20 ta' Ottubru 2017 li "minn analiżi tad-data, ma nistgħux naċċettaw li l-poet kien f'sitwazzjoni imminenti ta' mewt fil-mument li daħal l-isptar" u li l-mewt mill-kanċer tal-prostata ma kinitx probabbli fil-mument meta miet. It-tim skopra wkoll xi ħaġa fil-fdalijiet ta' Neruda li possibbilment kienet batterju kkultivat fil-laboratorju. Ir-riżultati tal-analiżi kontinwa tagħhom kienu mistennija fl-2018. Fil-fatt, il-kawża tal-mewt tiegħu ġiet immarkata bħala attakk tal-qalb. Ix-xjenzati li eżumaw il-katavru ta' Neruda fl-2013 appoġġaw il-fehma li kien qed ibati minn kanċer fil-prostata meta miet.
Fl-2023, tim mill-Università ta' McMaster u mill-Università ta' Copenhagen ikkonferma l-preżenza tal-batterju Clostridium botulinum fid-demm ta' Neruda, għalkemm mhux ċar jekk dan wassalx għal mewtu.
Protesti Femministi[immodifika | immodifika s-sors]
F'Novembru 2018, il-Kumitat Kulturali tal-Parlament Ċilen ivvota favur li l-ajruport prinċipali ta' Santiago jissemma għal Neruda. Id-deċiżjoni qanqlet protesti mill-gruppi femministi li enfasizzaw silta fil-memorji ta' Neruda li tiddeskrivi relazzjoni sesswali, li hu jiddeskrivi kważi bħal stupru, flimkien ma' seftura fl-1929 f'Ceylon (Sri Lanka). Diversi gruppi femministi, imqanqla mill-moviment kontra l-femminiċidji u #MeToo, sostnew li Neruda ma għandux jiġi onorat minn pajjiżu, u ddeskrivew is-silta bħala evidenza ta' stupru. Neruda huwa figura kontroversjali għaċ-Ċileni, speċjalment għall-femministi Ċileni.
Legat[immodifika | immodifika s-sors]
Neruda kien is-sid ta' tlett idjar fiċ-Ċilì; illum il-ġurnata, kollha huma miftuħin għall-pubbliku bħala mużewijiet: La Chascona f'Santiago, La Sebastiana f'Valparaíso, u Casa de Isla Negra f'Isla Negra, fejn midfuna hu u Matilde Urrutia.
Fl-artijiet tal-binja tal-Organizzazzjoni tal-Istati Amerikani f'Washington, D.C hemm bust ta' Neruda.
Fil-kultura popolari[immodifika | immodifika s-sors]
Mużika[immodifika | immodifika s-sors]
- Il-kompożitur Amerikan Tobias Picker bidel Tres Sonetos de Amor f'mużika għall-baritoni u għall-orkestra.
- Il-kompożitur Amerikan Tobias Picker bidel Cuatro Sonetos de Amor f'mużika għall-kant u għall-pjanu.
- Il-kantanta/kantawtriċi Taylor Swift għamlet referenza għall-frażi ta' Neruda "love is so short, forgetting is so long" fil-prologu tal-album tagħha tal-2012, Red.
- Il-kompożitur Grieg Mikis Theodorakis bidel Canto general f'mużika.
- Il-kompożitur u l-kantant Grieg Nikos Xilouris ikkompona Οι Νεκρoί της Πλατείας (Il-mejjet fil-pjazza) abbażi ta' Los muertos de la plaza.
- Il-kompożitur Amerikan Samuel Barber uża l-poeżiji ta' Neruda' għall-kantata tiegħu The Lovers fl-1971.
- Il-mużiċista tar-rock alternattiv Lynda Thomas ħarġet diska individwali tal-flamenco "Ay, Ay, Ay" (2001), abbażi tal-ktieb Twenty Love Poems and a Song of Despair.
- Il-kompożitur Awstrijaku avant-garde Michael Gielen bidel Un día sobresale (Ein Tag Tritt Hervor. Pentaphonie für obligates Klavier, fünf Soloinstrumente und fünf Gruppen zu je fünf Musikern mit Worten von Pablo Neruda. 1960–63) f'mużika.
- Il-kompożitur Amerikan nattiv Ron Warren bidel Quatro Sonetos de Amor f'mużika għas-soprani coloratura, għall-flawt, u għall-pjanu (1999), wieħed minn kull grupp ta' sunetti f'Cien Sonetos de Amor. Irreġistrata f'Circle All Around Me Blue Heron Music BHM101.
- Il-kompożitur minn Puerto Rico Awilda Villarini użat it-test ta' Neruda għall-kompożizzjoni tagħha "Two Love Songs".
- Il-kompożitur Messikan Daniel Catán kiteb opra Il Postino (2010), li l-produzzjoni premiere tagħha saret mit-tenur Spanjol Plácido Domingo fir-rwol ta' Pablo Neruda.
- Il-kompożitur Olandiż Peter Schat uża tnax-il poeżija mill-Canto General għall-kantata tiegħu Canto General għall-mezzosoprani, għall-vjolin u għall-pjanu (1974), li ddedikaha għall-memorja tal-eks President Salvador Allende.
- Il-kompożitur Olandiż Annette Kruisbrink biddlet f'mużika La Canción Desesperada (2000), l-aħħar poeżija ta' Veinte poemas de amor y una canción desesperada. Strumentali: bil-kitarra u b'kor imħallat (+ 4 solisti S/A/T/B).
- Il-grupp rock folkloristiku/progressiv Los Jaivas, famuż fiċ-Ċilì, uża Las alturas de Macchu Picchu bħala t-test għall-album bl-istess isem.
- Il-kompożitur Ċilen Sergio Ortega ħadem mill-qrib mal-poeta fir-reċta mużikali Fulgor y muerte de Joaquín Murieta (1967). Tliet deċennji wara, Ortega estenda x-xogħol għal opra, u ħalla t-test ta' Neruda intatt.
- Il-kompożitur Arġentin Julia Stilman-Lasansky (1935-2007) ibbażat il-Kantata Nru 3 fuq test ta' Neruda.
- Peter Lieberson ikkompona Neruda Songs (2005) u Songs of Love and Sorrow (2010) abbażi ta' Cien Sonetos de Amor.
- Il-vokalista Jazz Luciana Souza ħarġet album jismu "Neruda" (2004) b'10 poeżiji ta' Neruda mibdula f'mużika ta' Federico Mompou.
- Il-mużiċist tal-Afrika t'Isfel Johnny Clegg ispira ruħu ferm minn Neruda fix-xogħol bikri tiegħu mal-grupp Juluka.
- Fuq in-naħa ta' wara tal-album ta' Jackson Browne The Pretender, hemm poeżija ta' Neruda.
- Il-grupp rock Kanadiż Red Rider semma LP/CD tal-1983 Neruda.
- Il-kompożitur Ċilen Leon Schidlowsky ikkompona għadd sew ta' diski minn poeżiji ta' Neruda. Fosthom, Carrera, Caupolicán, u Lautaro.
- Il-grupp pop Sixpence None the Richer bidlu l-poeżija tiegħu "Puedo escribir" f'mużika fl-album platinum tagħhom (1997).
- Il-grupp Brażiljan Girls bidel "Poema 15" ("Poeżija 15") minn Veinte poemas de amor y una canción desesperada (20 poeżija tal-imħabba u kanzunetta ta' disprament) fil-kanzunetta tiegħu "Me gusta cuando callas" għall-album tiegħu.
- Bil-permess mingħand Fundación Neruda, Marco Katz ikkompona ċiklu ta' kanzunetti abbażi tal-volum Piedras del cielo għall-kant u għall-pjanu. Centaur Records CRC 3232, 2012.
- Il-kantant Oċċitan Joanda kkompona l-kanzunetta Pablo Neruda.
- Il-kompożitur kontemporanju Amerikan Morten Lauridsen bidel il-poeżija ta' Neruda "Soneto de la noche" f'mużika għal parti miċ-ċiklu tiegħu "Nocturnes" tal-2005.
- Il-frażijiet tal-ftuħ tal-kanzunetta "Bachata Rosa" ta' Juan Luis Guerra ġew ispirati minn The Book of Questions ta' Neruda.
- Ezequiel Vinao kkompona "Sonetos de amor" (2011), ċiklu ta' kanzunetti abbażi tal-poeżija tal-imħabba ta' Neruda.
- Ute Lemper ikkomponiet il-kanzunetti ta' "Forever" (2013), album tal-poeżija tal-imħabba ta' Pablo Neruda.
- Il-kompożitur Amerikan Daniel Welcher ikkompona Abeja Blanca, għall-mezzo soprani, għall-kurunetta Ingliża u għall-pjanu billi uża t-test ta' Abeja Blanca minn Twenty Love Songs and a Song of Despair ta' Neruda.
- Il-grupp rock Kanadiż The Tragically Hip, fl-album tagħhom Now for Plan A (Universal, 2012), bħala s-sitt kanzunetta tal-album għandu kanzunetta jisimha "Now for Plan A" li tinkludi qari mill-vokalista mistiedna Sarah Harmer tal-ewwel żewġ stanzi tal-poeżija ta' Pablo Neruda, "Ode To Age" ("Odă Bătrâneţii").
- L-isem tal-poeta ġie inkluż fil-kanzunetta La Vie Boheme mill-musical tal-1996 Rent miktuba u komposta minn Jonathan Larson: "To the stage, To Uta, To Buddha, Pablo Neruda too."
Letteratura[immodifika | immodifika s-sors]
- Is-soġġorn ta' Neruda fl-1952 f'villa fil-gżira ta' Capri nbidel f'fizzjoni mill-awtur Ċilen Antonio Skarmeta fir-rumanz tal-1985 tiegħu Ardiente Paciencia (ippubblikat bħala Burning Patience, magħruf iktar 'il quddiem bħala El cartero de Neruda, jew Neruda's Postman).
- Fl-2008, il-kittieb Roberto Ampuero ppubblika r-rumanz El caso Neruda, dwar investigatur privat Cayetano Brulé u Pablo Neruda huwa wieħed mill-protagonisti.
- The Dreamer (2010) hija awtobijografija fittizja ta' Neruda għat-tfal. Miktub minn Pam Muñoz Ryan u illustrat minn Peter Sís, it-test u l-illustrazzjonijiet huma stampati bil-linka ħadra tipika ta' Neruda.
- Il-karattru tal-poeta fir-rumanz tad-debutt ta' Isabel Allende The House of the Spirits x'aktarx li huwa allużjoni għal Neruda.
- Fir-rumanz tal-2007 The Reluctant Fundamentalist tal-awtur Pakistani Mohsin Hamid, mument ewlieni fir-radikalizzazzjoni politika tal-protagonist – intellettwali żagħżugħ Pakistani – huwa s-soġġorn qasir tiegħu fiċ-Ċilì, meta jżur id-dar ippreservata ta' Pablo Neruda.
- L-iżjed rumanz ġdid ta' Isabel Allende, A long petal of the sea, fih bosta karattri ewlenin importanti fl-istorja Ċilena fin-narrattiva tiegħu. Hija tikteb dwar il-ħajja ta' Pablo Neruda u l-involviment tiegħu fit-trasport ta' bosta nies li kienu qed jaħarbu mir-reġim ta' Franco lejn iċ-Ċilì.
Film[immodifika | immodifika s-sors]
- Il-film Taljan Il Postino, ispirat mir-rumanz ta' Antonio Skármeta tal-1985 Ardiente paciencia (Ardent Patience, magħruf iktar 'il quddiem bħala El cartero de Neruda jew Neruda's Postman), huwa ċċentrat fuq il-ġrajja ta' pustier umli lokali li jgħix fil-gżira ta' Salina qrib Sqallija fis-snin 50 tas-seklu 20, li jibqa' mistagħġeb bl-ammont ta' ittri li jirċievi raġel barrani li għadu kemm mar jgħix fil-gżira, Pablo Neruda (Philippe Noiret), u li qatta' xi żmien eżiljat hemmhekk, jagħmel ħbieb miegħu u jispira fih l-imħabba għall-poeżija.
- Neruda huwa dokumentarju ta' 120 minuta dwar ħajtu u l-poeżija tiegħu, li jinkludi intervisti mal-ħbieb tiegħu, fosthom Volodia Teitelboim, Jose Balmes, Jorge Edwards, Andrej Wosnessenski u Mikis Theodorakis. Dan il-film ġie dirett mir-reġista Ġermaniż Ebbo Demant u xxandar fl-2004 fuq l-istazzjon televiżiv tal-kultura Ewropea ARTE u x-xandar tas-servizz pubbliku Ġermaniż ARD.
- Neruda, film Ċilen tal-2016.
- Il-film Ingliż Truly, Madly, Deeply, miktub u dirett minn Anthony Minghella, juża l-poeżija ta' Neruda "The Dead Woman" bħala tema ċentrali fil-film meta Nina (Juliet Stevenson) tifhem li wasal iż-żmien li tħalli lill-maħbub mejjet tagħha Jamie (Alan Rickman).
- Il-film tal-1998 Patch Adams jinkludi s-Sunett tal-Imħabba Nru XVII tiegħu.
- Fil-film tal-2020 Chemical Hearts, Grace Town (Lili Reinhart) u Henry Page (Austin Abrams) jidhru qed jaqraw il-poeżiji mis-Sunett tal-Imħabba Nru XVII u jifhmu l-profondità tagħhom waqt li Henry isir iħobb lil Grace.
- Fil-film Barbershop (2002), il-karattru Dinka (Leonard Earl Howze) jagħti l-fjuri lill-karattru Terri (Eve) flimkien ma' poeżija ta' Pablo Neruda.
- Il-film Sri Lankan Alborada, magħruf ukoll bħala Dawning of the Day, juri s-soġġorn ta' Neruda f'Ceylon bħala l-Konslu Ċilen.
- Imsemmi fil-kanzunetta "La Vie Boheme" fil-film tal-2005 adattat fuq l-opera rock RENT miktuba oriġinarjament minn Jonathan Larson, adattament ta' Stephen Chbosky u direzzjoni tar-reġista Amerikan Chris Columbus: "To the stage, To Uta, To Buddha, Pablo Neruda too".
- Fil-film tal-2023 Happiness for Beginners, Helen issir taf li Jake jħobbha meta taqra l-poeżija li jagħtiha, is-sunett ta' Neruda "I do not love you".
Televiżjoni[immodifika | immodifika s-sors]
- Fis-sitcom tal-Istati Uniti How I Met Your Mother, il-poeżija ppreferuta ta' Ted Mosby u tal-omm hija "Mañana XXVII" ta' Pablo Neruda.
- Fl-episodju "Bart Sells His Soul" ta' The Simpsons, Lisa ssemmi u tikkwota lil Pablo Neruda u Bart taparsi jwieġeb li familjari ma' dak ix-xogħol.
- Fl-episodju "Mr. Ratburn and the Special Someone" ta' Arthur, Mr. Ratburn jidher qed jaqra kollezzjoni fittizja tax-xogħlijiet ta' Neruda jisimha Love Poems fis-sala tal-għalliema.
- Jissemma f'Rent: Live, xandira televiżiva f'ħin reali ta' Fox special tal-opera rock RENT waqt il-kanzunetta "La Vie Boheme": "To the stage, To Uta, To Buddha, Pablo Neruda too", miktuba u komposta oriġinarjament għall-palk minn Jonathan Larson.
Xjenza[immodifika | immodifika s-sors]
- Għall-biċċa l-kbira ta' ħajtu, Neruda kien affaxxinat mill-friefet. Fl-1976, sottogrupp tal-ġeneru tal-Amerka t'Isfel Heliconius ingħata ismu għalkemm ma jintużax attwalment fil-letteratura xjentifika primarja.
- Krater f'Merkurju qabel kien magħruf għalih bħala Neruda. Mill-2023, xorta għadu jismu Neruda, iżda l-isem ġie attribwit mill-ġdid lil żewġ Ċeki, il-poeta tas-seklu 19 Jan Neruda, u l-kompożitur tas-seklu 18 Johann Baptist Georg Neruda.
Lista ta' xogħlijiet[immodifika | immodifika s-sors]
Oriġinali[immodifika | immodifika s-sors]
- Crepusculario. Santiago, Ediciones Claridad, 1923.
- Veinte poemas de amor y una canción desesperada. Santiago, Editorial Nascimento, 1924.
- Tentativa del hombre infinito. Santiago, Editorial Nascimento, 1926.
- Anillos. Santiago, Editorial Nascimento, 1926. (Prosa poética de Pablo Neruda y Tomás Lago.)
- El hondero entusiasta. Santiago, Empresa Letras, 1933.
- El habitante y su esperanza. Novela. Santiago, Editorial Nascimento, 1926.
- Residencia en la tierra (1925–1931). Madrid, Ediciones del Árbol, 1935.
- España en el corazón. Himno a las glorias del pueblo en la guerra: (1936–1937). Santiago, Ediciones Ercilla, 1937.
- Nuevo canto de amor a Stalingrado. Messiku, 1943.
- Tercera residencia (1935–1945). Buenos Aires, Losada, 1947.
- Alturas de Macchu Picchu. Ediciones de Libreria Neira, Santiago de Chile, 1948.
- Canto general. México, Talleres Gráficos de la Nación, 1950.
- Los versos del capitán. 1952.
- Todo el amor. Santiago, Editorial Nascimento, 1953.
- Las uvas y el viento. Santiago, Editorial Nascimento, 1954.
- Odas elementales. Buenos Aires, Editorial Losada, 1954.
- Nuevas odas elementales. Buenos Aires, Editorial Losada, 1955.
- Tercer libro de las odas. Buenos Aires, Losada, 1957.
- Estravagario. Buenos Aires, Editorial Losada, 1958.
- Navegaciones y regresos. Buenos Aires, Editorial Losada, 1959.
- Oda al Gato, poeżija oriġinali fil-ktieb Navegaciones y regresos.
- Cien sonetos de amor. Santiago, Editorial Universitaria, 1959.
- Canción de gesta. La Habana, Imprenta Nacional de Cuba, 1960.
- Poesías: Las piedras de Chile. Buenos Aires, Editorial Losada, 1960. Las Piedras de Pablo Neruda
- Cantos ceremoniales. Buenos Aires, Losada, 1961.
- Memorial de Isla Negra. Buenos Aires, Losada, 1964. 5 volúmenes.
- Arte de pájaros. Santiago, Ediciones Sociedad de Amigos del Arte Contemporáneo, 1966.
- Fulgor y muerte de Joaquín Murieta. Santiago, Zig-Zag, 1967. La obra fue escrita con la intención de servir de libreto para una ópera de Sergio Ortega.
- La Barcarola. Buenos Aires, Losada, 1967.
- Las manos del día. Buenos Aires, Losada, 1968.
- Comiendo en Hungría. Editorial Lumen, Barcelona, 1969. (Koawtur ma' Miguel Ángel Asturias)
- Fin del mundo. Santiago, Edición de la Sociedad de Arte Contemporáneo, 1969. Illustrazzjonijiet ta' Mario Carreño, Nemesio Antúnez, Pedro Millar, María Martner, Julio Escámez u Oswaldo Guayasamín.
- Aún. Editorial Nascimento, Santiago, 1969.
- Maremoto. Santiago, Sociedad de Arte Contemporáneo, 1970. Illustrazzjonijiet bil-kulur ta' Carin Oldfelt Hjertonsson.
- La espada encendida. Buenos Aires, Losada, 1970.
- Las piedras del cielo. Editorial Losada, Buenos Aires, 1970.
- Discurso de Estocolmo. Alpignano, Italia, A. Tallone, 1972.
- Geografía infructuosa. Buenos Aires, Editorial Losada, 1972.
- La rosa separada. Éditions du Dragon, París, 1972 con grabados de Enrique Zañartu.
- Incitación al Nixonicidio y alabanza de la revolución chilena. Santiago, Empresa Editora Nacional Quimantú, Santiago, 1973.
Traduzzjonijiet bl-Ingliż[immodifika | immodifika s-sors]
- The Heights of Macchu Picchu (edizzjoni bilingwi) (Jonathan Cape Ltd London; Farrar, Straus, Giroux New York 1966, tradott minn Nathaniel Tarn, daħla ta' Robert Pring-Mill) (imxandar minn BBC Third Programme 1966)
- Selected Poems: A Bilingual Edition, tradott minn Nathaniel Tarn. (Jonathan Cape Ltd, Londra, 1970)
- The Captain's Verses (edizzjoni bilingwi) (New Directions, 1972) (tradott minn Donald D. Walsh)
- New Poems (1968-1970) (edizzjoni bilingwi) (Grove Press, 1972) (tradott minn Ben Belitt)
- Residence on Earth (edizzjoni bilingwi) (New Directions, 1973) (tradott minn Donald D. Walsh)
- Extravagaria (edizzjoni bilingwi) (Farrar, Straus and Giroux, 1974) (tradott minn Alastair Reid)
- Selected Poems.(tradott minn Nathaniel Tarn: Penguin Books, Londra, 1975)
- Twenty Love Poems and a Song of Despair (edizzjoni bilingwi) (Jonathan Cape Ltd, Londra; Penguin Books, 1976, tradott minn William O'Daly)
- Still Another Day (Copper Canyon Press, 1984, 2005) (tradott minn William O'Daly)
- The Separate Rose (Copper Canyon Press, 1985) (tradott minn William O'Daly)
- 100 Love Sonnets (edizzjoni bilingwi) (University of Texas Press, 1986) (tradott minn Stephen Tapscott)
- Winter Garden (Copper Canyon Press, 1987, 2002) (tradott minn James Nolan)
- The Sea and the Bells (Copper Canyon Press, 1988, 2002) (tradott minn William O'Daly)
- The Yellow Heart (Copper Canyon Press, 1990, 2002) (tradott minn William O'Daly)
- Stones of the Sky (Copper Canyon Press, 1990, 2002) (tradott minn William O'Daly)
- Selected Odes of Pablo Neruda (University of California Press, 1990) (tradott minn Margaret Sayers Peden)
- Canto General (University of California Press, 1991) (tradott minn Jack Schmitt)
- The Book of Questions (Copper Canyon Press, 1991, 2001) (tradott minn William O'Daly)
- The Poetry of Pablo Neruda, antoloġija ta' 600 poeżija ta' Neruda, uħud oriġinali bl-Ispanjol, ibbażat fuq ix-xogħol ta' 36 traduttur. (Farrar, Straus & Giroux Inc, New York, 2003, 2005).
- 100 Love Sonnets (edizzjoni bilingwi) (Exile Editions, 2004, edizzjoni ġdida fl-2016) (tradott minn Gustavo Escobedo; Introduzzjoni ta' Rosemary Sullivan; Riflessjonijiet fuq il-qari ta' Neruda ta' George Elliott Clarke, Beatriz Hausner u A. F. Moritz)
- On the Blue Shore of Silence: Poems of the Sea (Rayo HarperCollins, 2004) (tradott minn Alastair Reid, epilogu ta' Antonio Skármeta)
- The Essential Neruda: Selected Poems (City Lights, 2004) (tradott minn Robert Hass, Jack Hirschman, Mark Eisner, Forrest Gander, Stephen Mitchell, Stephen Kessler u John Felstiner. Daħla ta' Lawrence Ferlinghetti)
- Intimacies: Poems of Love (HarperCollins, 2008) (tradott minn Alastair Reid)
- The Hands of the Day (Copper Canyon Press, 2008) (tradott minn William O'Daly)
- All The Odes (Farrar, Straus, Giroux, 2013) (diversi tradutturi, b'mod prominenti Margaret Sayers Peden)
- Then Come Back: The Lost Neruda (Copper Canyon Press, 2016) (tradott minn Forrest Gander)
- Venture of the Infinite Man (City Lights, 2017) (tradott minn Jessica Powell; introduzzjoni ta' Mark Eisner)
- Book of Twilight (Copper Canyon Press, 2018) (tradott minn William O'Daly)