Aqbeż għall-kontentut

Sambor Prei Kuk

Minn Wikipedija, l-enċiklopedija l-ħielsa
Wieħed mill-bosta tempji f'Sambor Prei Kuk.

Sambor Prei Kuk (Isanapura; bil-Khmer: សំបូរព្រៃគុហ៍, Sâmbor Prey Kŭh, pronunzja: [sɑmboː prəj kuʔ]) huwa sit arkeoloġiku fil-Kambodja li jinsab fil-Provinċja ta' Kampong Thom, 30 kilometru (19-il mil) fit-Tramuntana ta' Kampong Thom, il-belt kapitali provinċjali, 176 kilometru (109 mili) fil-Lvant ta' Angkor u 206 kilometri (128 mil) fit-Tramuntana ta' Phnom Penh, il-belt kapitali tal-pajjiż. Il-kumpless li issa huwa fi stat ta' fdalijiet imur lura għar-Renju ta' Chenla Pre-Angorjan (mill-aħħar tas-seklu 6 sas-seklu 9), li ġie stabbilit mir-re Isanavarman I bħala santwarju rjali ċentrali u belt kapitali, magħrufa dak iż-żmien bħala "Isanapura" (bil-Khmer: ឦសានបុរៈ, Eisanbŏreă; pronunzja: [ʔəjsaːnɓoreaʔ]).[1][2] Fl-2017, Sambor Prei Kuk ġie iddikjarat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.[3][4]

Il-parti ċentrali ta' Sambor Prei Kuk li tinsab max-xatt tal-Lvant tal-lag ta' Tonle Sap, qrib ix-xmara Steung Saen, hija maqsuma fi tliet gruppi prinċipali. Kull grupp għandu konfigurazzjoni kwadra mdawra b'ħajt tal-brikks. L-istrutturi taż-żona arkeoloġika kumplessiva nbnew fi żminijiet differenti: il-gruppi tan-Nofsinhar u tat-Tramuntana (is-seklu 7) minn Isanavarman I, li jitqies bħala fundatur possibbli tal-belt[5] u tal-grupp ċentrali (f'data iktar 'il quddiem). Il-binjiet ta' Sambor Prei Kuk huma karatteristiċi tal-perjodu Pre-Angkorjan bi pjanta esterna sempliċi. Il-materjal prinċipali huwa l-brikks, iżda l-ġebel ramli ntuża wkoll f'ċerti strutturi. Il-karatteristiċi arkitettoniċi jinkludu bosta prasats, torrijiet ottagonali, lingams u yonis ta' Xiva, għadajjar u ġibjuni, u skulturi ta' iljuni. Sambor Prei Kuk jinsab f'nofs foresti subtropikali maturi bi ftit ħaxix ħażin u arbuxxelli taħt is-siġar. Iż-żona ġiet esposta għall-mini tal-art u jaf għad hemm fiha xi splussivi li għadhom ma ħadux.[6]

Raggruppamenti

[immodifika | immodifika s-sors]
Mappa ta' Sambor Prei Kuk.

Il-kumpless kollu huwa magħmul minn tliet raggruppamenti ikklassifikati bħala l-grupp Ċ għal ĊentralI, T għal Tramuntana u N għal Nofsinhar (Michon & Kalay, 2012). Dawn huma mdawra b'1,000 akru ta' ħitan doppji li fihom kien hemm 150 tempju Induist li llum il-ġurnata huma fil-biċċa l-kbira fi stat ta' fdalijiet.

  1. Grupp T: Prasat Sambor (bil-Khmer: ប្រាសាទសំបូរ) jitqies bħala t-tempju prinċipali u jmur lura għas-seklu 7. Kien iddedikat lil waħda mill-inkarnazzjonijiet mill-ġdid ta' Xiva magħrufa bħala Gambhireshvara (mis-Sanskritu गम्भीर - gambhir, profond, fond, solenni - u शिव, shvara, Xiva, Śiva).
  2. Grupp N: Prasat Yeah Puon (bil-Khmer: ប្រាសាទយាយព័ន្ធ) jinkludi 22 santwarju li jmorru lura għas-seklu 7 (600 - 635 W.K.) matul ir-renju ta' Isanavarman I iddedikati lil Xiva.
  3. Grupp Ċ: Jinkludi s-Santwarju Ċentrali jew Prasat Boram (bil-Khmer: ប្រាសាទបុរាម) bi skulturi ta' iljuni li kienu ispiraw l-isem popolari ta' Prasat Tao (it-Tempju tal-Iljuni). Madankollu, dan il-grupp huwa l-iżjed wieħed reċenti u jmur lura għas-seklu 9. Il-karatteristika prinċipli l-oħra tal-grupp huwa t-Torri ta' Ashram Issey, iżda kien hemm ukoll kostruzzjonijiet oħra (18-il tempju) issa fi stat ta' fdalijiet (Palmer, 2011).[7]

Storja

[immodifika | immodifika s-sors]

Seklu 7

[immodifika | immodifika s-sors]

Isanavarman I irrenja fir-Renju ta' Chenla bejn is-616 u s-637 W.K., u lil Isanapura għamilha l-belt kapitali tiegħu.[8] Jingħad ukoll li huwa bena t-tempju prinċipali ta' Prasat Sambor (Grupp T), peress li hemm inċiżjoni fis-sit li ġiet attribwita lir-renju tiegħu u li ġiet datata għat-13 ta' Settembru 627 W.K.[9] Huwa magħruf ukoll li r-re bagħat l-ewwel ambaxxata tiegħu quddiem il-qorti tad-dinastija Sui fiċ-Ċina (616-617).[10] Ir-Renju ta' Chenla ħakem prinċipalitajiet differenti fil-Majjistral tal-Kambodja wara tmiem ir-renju Ċiniż tal-yǒnghuī (biċ-Ċiniż: 永徽), jiġifieri wara l-31 ta' Jannar 656, li qabel (fis-638/639) kienu taċ-Ċina. Inċiżjoni li tmur lura għar-renju ta' Isanarvarman I issostni li huwa kien "ir-Re tar-Rejiet, li rrenja f'Suvarnabhumi". Dr. Vong Sotheara mill-Università Rjali ta' Phnom Penh sostna li l-inċiżjoni kienet evidenza li "Suvarnabhumi kienet l-Imperu Khmer".[11]

L-aħħar re importanti f'Isanapura kien Jayavarman I, u l-mewt tiegħu kkawżat taqbid fir-renju lejn il-bidu tas-seklu 8, li wassal biex tinqasam f'bosta prinċipalitajiet u witta t-triq għal żmien ġdid ta' Angkor. Dan is-sit jingħad li kien il-belt kapitali bikrija ta' Jayavarman II (O'Reilly & Jacques, 1990).[11]

Seklu 20

[immodifika | immodifika s-sors]

Wara l-kolp ta' stat ta' Lon Nol kontra l-Prinċep Norodom Sihanouk fl-1970, il-President tal-Istati Uniti Richard Nixon ordna l-ibbumbardjar sigriet tal-Kambodja biex jiġġieled kontra l-gwerrilji tal-Khmer Rouge u kwalunkwe influwenza tat-Tramuntana tal-Vjetnam fil-pajjiż. L-inġenji tal-ajru tal-Istati Uniti bbumbardjaw postijiet fi ħdan is-sit arkeoloġiku, u b'hekk ikkawżaw krateri sħaħ qrib it-tempji, filwaqt li l-gwerrilji ħallew diversi mini tal-art li ġew ikklerjati għalkollox fl-2008.

Dan is-sit tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fit-8 ta' Lulju 2017.[4]

Reliġjon uffiċjali

[immodifika | immodifika s-sors]

Ir-reliġjon uffiċjali fil-belt ta' Sambor Prei Kuk kienet ix-Xivaiżmu, waħda mill-erba' reliġjonijiet Dharmiċi monoteisti tal-qedem li l-iktar huma segwiti, li retrospettivament u bi żball ġiet inkluża mill-Imperu Brittaniku u mill-elit Indjan edukat mill-Brittaniċi bħala setta taħt il-kappa tal-Induiżmu. Xiva kien jiġi meqjum bħala Alla monoteistiku u Essri Superjuri, u l-lingam (bis-Sanskritu: लिङ्गं, liṅgaṃ, li tfisser "marka", "sinjal", jew "inferenza") jew ix-Shiva linga kienu jirrappreżentaw lil Xiva li kien jiġi meqjum fit-tempji.[12] Fil-Kambodja kif ukoll fl-Indja, il-lingam huwa simbolu tal-enerġija u tal-potenzjal tal-alla Xiva nnifsu u dan is-simbolu falliku spiss jiġi rrappreżentat bil-Yoni (bis-Sanskritu: योनि yoni, litteralment "ġuf"), li huwa simbolu tal-alla femminili Xakti, enerġija kreattiva femminili.[13]

Ix-Xivaiżmu kien ir-reliġjon tar-Renju ta' Chenla (mill-ħabta tal-550 sal-ħabta tat-800 W.K.), bl-inklużjoni ta' elementi tax-Xivaiżmu, tal-Buddiżmu u ta' setet tal-antenati indiġeni. Fit-tempji ta' Sambor Prei Kuk, wieħed jista' jikkontempla l-inċiżjonijiet imnaqqxin fuq il-ġebel kemm bis-Sanskritu kif ukoll bil-Khmer, li jsemmu lil Xiva u lill-allat tal-antenati lokali, kif ukoll diversi artali bil-lingam.[14]

Sit ta' Wirt Dinji

[immodifika | immodifika s-sors]

Iż-Żona tat-Tempju ta' Sambor Prei Kuk u s-Sit Arkeoloġiku ta' Ishanapura tal-Qedem ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2017.[4]

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-kriterju (vi) "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".[4]

Gallerija

[immodifika | immodifika s-sors]

Referenzi

[immodifika | immodifika s-sors]
  1. ^ Higham, C., 2014, Early Mainland Southeast Asia, Bangkok: River Books Co., Ltd., ISBN 9786167339443.
  2. ^ Coedès, George (1968). Walter F. Vella (ed.). The Indianized States of Southeast Asia. trans.Susan Brown Cowing. University of Hawaii Press. ISBN 978-0-8248-0368-1.
  3. ^ "Sites in Cambodia, China and India added to UNESCO's World Heritage List - UNESCO". whc.unesco.org. Miġbur 2024-10-15.
  4. ^ a b ċ d "Temple Zone of Sambor Prei Kuk, Archaeological Site of Ancient Isanapura - UNESCO". whc.unesco.org. Miġbur 2024-10-15.
  5. ^ Higham, Charles (May 11, 1989). The Archaeology of Mainland Southeast Asia. Cambridge University Press. pp. 265–267. ISBN 9780521275255.
  6. ^ "Sambor Prei Kuk : a pre-Angkorian gem in the forest" (bl-Ingliż). 2017-07-16. Miġbur 2024-10-15.
  7. ^ The Rough Guide to Cambodia. Rough Guides. 2002. ISBN 978-1-85828-837-6.
  8. ^ Coedès. Histories of Cambodia. p. 11.
  9. ^ IC, Vol. V, p. 23.
  10. ^ Wolters, North-western Cambodia in the seventh century, pp. 356; 374-375.
  11. ^ a b O'Reilly. Early Civilizations of Southeast Asia, il-21 ta' Diċembru 2005, p. 113.
  12. ^ Jeanne Fowler, Hinduism: Beliefs and Practices, pp. 42–43.
  13. ^ Zimmer, Heinrich Robert (1946). Campbell, Joseph, ed. Myths and symbols in Indian art and civilization. Princeton, New Jersey: Princeton University Press. p. 126. ISBN 0-691-01778-6.
  14. ^ Chandler, A History of Cambodia, pp. 19-20.
Miksub minn "https://mt.wikipedia.org/w/index.php?title=Sambor_Prei_Kuk&oldid=316224"