Pajsaġġ Kulturali tat-Tinqix fuq il-Blat f'Gobustan

Minn Wikipedija, l-enċiklopedija l-ħielsa
It-tinqix fuq il-blat f'Gobustan, l-Ażerbajġan.

Il-Pajsaġġ Kulturali tat-Tinqix fuq il-Blat f'Gobustan jirrappreżenta l-flora u l-fawna, il-kaċċa, l-istili ta' ħajja u l-kultura tal-preistorja u tal-Medju Evu f'Gobustan, l-Ażerbajġan.[1] It-tinqix fuq il-blat juri rġiel primittivi, żfin ritwali, irġiel bil-lanez f'idejhom, annimali, ġlied tal-barrin, karovani tal-iġmla, u rappreżentazzjonijiet tax-xemx u tal-istilel. Dan it-tinqix fuq il-blat imur lura għal 5,000-20,000 sena ilu.[2] Dan is-sit sar Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2007.[1]

Deskrizzjoni[immodifika | immodifika s-sors]

Il-Pajsaġġ Kulturali tat-Tinqix fuq il-Blat f'Gobustan jirrappreżenta l-istorja tal-umanità mill-Paleolitiku Superjuri sal-Medju Evu fl-Ewrasja.[3] Jinsab fin-naħa tax-Xlokk tal-katina muntanjuża tal-Kawkażi l-Kbar fl-Ażerbajġan, madwar 64 kilometru (40 mil) fil-Lbiċ miċ-ċentru tal-belt kapitali ta' Baku. Is-sit huwa mifrux fuq 537 ettaru.[4]

Il-pajsaġġ kulturali jkopri tliet artijiet għoljin bil-blat fit-territorju semideżert tal-Ażerbajġan ċentrali. B'kollox hemm iktar minn 6,000 tinqixa fuq iktar minn 1,000 superfiċe tal-blat, li jirriflettu 40,000 sena ta' storja tal-arti tat-tinqix fuq il-blat.[5]

Matul skavi arkeoloġiċi, instabu wkoll 104 ġebliet żgħar imnaqqxin fi stadji arkeoloġiċi differenti. It-tinqix fuq il-blat f'Gobustan li jmorru lura għal madwar 5,000 sa 8,000 sena ilu fihom bastimenti twal qishom tal-Vikingi.[6][7] L-iskoperta ta' illustrazzjonijiet ta' bastimenti fost it-tinqix fuq il-blat f'Gobustan turi li kien hemm rabta mal-Mediterran u mal-kontinent Ewropew.[8]

Il-muntanji ta' Jingirdag, Boyukdash u Kichikdash, u l-għolja ta' Yazili, kollha kemm huma jinsabu f'Gobustan, u fihom instab għadd ta' tinqix fuq il-blat ta' żmien il-qedem. Il-biċċa l-kbira tat-tinqix fuq il-blat instab fis-superfiċe ta' fuq tal-muntanji ta' Boyukdash u Kicikdash. It-tinqix fuq il-blat imur lura xi 3,000-4,000 sena ilu u jirrifletti l-iktar xeni tal-kaċċa. Fuq in-naħat iktar imkennija tal-muntanji nstab tinqix fuq il-blat ta' bnedmin (żeffiena, kaċċaturi u rġiel lebsin elmi eżotiċi) u ta' annimali (ċriev u mogħoż).[9]

It-tinqixiet fuq il-blat f'Gobustan ta' annimali jvarjaw skont il-perjodu meta saru minħabba t-tibdil tal-annimali kkaċċjati (minn annimali kbar estinti u żwiemel selvaġġi (matul il-Plejstoċen) għal annimali iżgħar tal-Oloċen bħal ċriev, ċingjali u għasafar selvaġġi), fid-dawl tat-tibdil fil-klima li kien hemm fil-bidu tal-Oloċen.

It-tinqix fuq il-blat fil-postijiet imsejħa "Firuz-1", "Firuz-2", "Gaya-arasi", "Gaya-Arasi-2" fil-muntanja ta' Kicikdash, u "Kaniza", "Ana-Zaga" fil-muntanja ta' Boyukdash, huwa simili għat-tinqix fuq il-blat fuq xi ġebliet li nstabu f'Gobustan kollu.

Waħda minn dawn il-ġebliet għandha kitba mnaqqxa bil-Latin ta' żmien ir-renju tal-Imperatur Ruman Domizjanu (81-96 W.K.), li tindika s-soġġorn temporanju tat-12-il Leġjun Ruman immexxi minn Fulminat fix-xtut tal-Baħar Kaspju.

Fdal ieħor ta' dan iż-żmien bikri hija l-hekk imsejħa gaval chalan dash jew ġebla tat-tamburin, strument mużikali antik deskritt fit-tinqix fuq il-blat f'Gobustan.

Fl-1996, permezz tad-digriet tal-Kunsill tal-Ministri tar-Repubblika Sovjetika tal-Ażerbajġan, il-muntanji ġew iddikjarati bħala r-Riżerva Artistika Storika tal-Istat ta' Gobustan. Permezz tad-digriet tal-President, il-muntanji ġew iddikjarati Riżerva Nazzjonali fl-2007.[10]

Il-Pajsaġġ Kulturali tat-Tinqix fuq il-Blat f'Gobustan ġie ddikjarat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2007 għall-kwalità u għad-densità tat-tinqix fuq il-blat.[1]

Storja[immodifika | immodifika s-sors]

Il-pajsaġġ kulturali ġie skopert għall-ewwel darba minn minatur lokali fl-1939-1940. It-tinqixiet fuq il-blat ta' ċriev, mogħoż u bhejjem tal-ifrat li jmorru lura għal bejn is-sekli 12 u 8 Q.K. jirriflettu n-Neolitiku f'Gobustan.[11] It-tinqixiet fuq il-blat ta" Gobustan ġew studjati minn Isak Jafarzadeh li analizza mas-750 blata b'iktar minn 3,500 tinqix fuq il-blat fl-1947 u iktar 'il quddiem dawn ġew raggruppati f'sitt perjodi minn żmien il-qedem sal-Medju Evu:[12]

  • in-Neolitiku (tinqix ta' rġiel u nisa bil-qaws u bil-vleġeġ fuq spallejhom);
  • in-Neolitiku Aħħari (tinqix ta' biżonti, bastimenti u arċiera);
  • l-Eneolitiku (tinqix kbir ta' mogħoż, iljuni u ċriev);
  • Żmien il-Bronż (tinqix ta' annimali selvaġġi, fosthom żwiemel u ħnieżer);
  • Żmien il-Ħadid (tinqix ta' bnedmin, mogħoż u ċriev, kif ukoll tinqix ta' kitbiet Rumani);
  • il-Medju Evu (tinqix ta' karovani tal-iġmla, ta' ġellied b'arma f'idu, ta' simboli, u ta' kitbiet bl-Għarbi u bil-Persjan).[13]

Iktar 'il quddiem, F. Muradova u J. Rustamov għamlu skoperti ġodda ta' iżjed minn 1,500 tinqixa oħra. Matul l-iskavi arkeoloġiċi nstabu bosta strutturi ta' Żmien il-Bronż ukoll. Dawk l-iskavi arkeoloġiċi kienu appoġġati mill-Istitut tal-Arkeoloġija u tal-Etnografija tal-Akkademja Nazzjonali tax-Xjenza tal-Ażerbajġan.

Fl-1966, fl-1988 u fl-2001, l-iskoperti kollha tat-tinqix fuq il-blat ġew iddokumentati b'ritratti taħt il-protezzjoni statali.

Sit ta' Wirt Dinji[immodifika | immodifika s-sors]

Il-Pajsaġġ Kulturali tat-Tinqix fuq il-Blat f'Gobustan ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2007.[1]

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet".[1]

Gallerija[immodifika | immodifika s-sors]

  • Uħud mit-tinqixiet fuq il-blat f'Gobustan

Referenzi[immodifika | immodifika s-sors]

  1. ^ a b ċ d e Centre, UNESCO World Heritage. "Gobustan Rock Art Cultural Landscape". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-04-11.
  2. ^ "Gobustan Rock Art | For UNESCO World Heritage Travellers". www.worldheritagesite.org. Miġbur 2023-04-11.
  3. ^ "Gobustan Rock Art Cultural Landscape" (PDF). Arkivjat minn l-oriġinal (PDF) fl-2018-12-04. Miġbur 2023-04-11.
  4. ^ "Gobustan Rock Art, AZERBAIJAN" (bl-Ingliż). Miġbur 2023-04-11.
  5. ^ Sagona, Antonio (2017). The Archaeology of the Caucasus: From Earliest Settlements to the Iron Age. Cambridge University Press. ISBN 1107016592.
  6. ^ "The Rock Engravings of Gobustan". donsmaps.com. Miġbur 2023-04-11.
  7. ^ Pre-Columbian Trans-Oceanic Contact. Lulu.com. 2016. p. 98. ISBN 9781329972162.
  8. ^ Cognitive Archaeology as Symbolic Archaeology. England: Archaeopress, Publishers of British,Archaeological Reports. 2008. p. 32. ISBN 9781407301792.
  9. ^ Azerbaijan: Mosques, Turrets, Palaces. Corvina Kiadó. 1979. p. 8. ISBN 9789631303216.
  10. ^ Matthew, Vincent; Bendicho, Víctor; Ioannides, Marinos; Levy, Thomas (2017). Heritage and Archaeology in the Digital Age: Acquisition, Curation, and Dissemination of Spatial Cultural Heritage Data. Springer. ISBN 3319653709.
  11. ^ "Dokument tan-Nominazzjoni tas-Sit" (PDF).
  12. ^ The sticky drawings of the deer, goat and cattle dated between 12th and 8th centuries BC reflect the Neolithic period in Gobustan. Rosen Pub Group. 2004. p. 11. ISBN 0823944972.
  13. ^ "Pleistocene art in Azerbaijan" (PDF).
Miksub minn "https://mt.wikipedia.org/w/index.php?title=Pajsaġġ_Kulturali_tat-Tinqix_fuq_il-Blat_f%27Gobustan&oldid=305903"