Aqbeż għall-kontentut

Masġar tal-Palm ta' Elche

Minn Wikipedija, l-enċiklopedija l-ħielsa
Qawsalla fuq il-Masġar tal-Palm ta' Elche.

Il-Masġar tal-Palm ta' Elche (bl-Ispanjol: Palmeral de Elche; bid-djalett ta' Valencia: Palmerar d'Elx) huwa l-isem ġeneriku mogħti lil sistema ta' msaġar tal-palm tat-tamal fil-belt ta' Elche, Spanja.

Il-masġar tħawwel fi żmien ir-Rumani u sarulu xi modifiki fil-Medju Evu taħt mexxejja Iżlamiċi u Kristjani. L-Imperu Ruman introduċa tekniki tal-immaniġġjar tal-ilma f'Elche, iżda l-Għaxar Kaliffat Iżlamiku ta' Córdoba u iktar 'il quddiem il-mexxejja ta' Al-Andalus ħawwlu msaġar tal-palm u ġonna fi huertos (unitajiet agrikoli bażiċi b'għamla rettangolari). Il-mexxejja Iżlamiċi bnew ukoll l-ikbar sezzjonijiet tas-sistema tal-kanali f'Elche. Fis-seklu 13 il-mexxejja Kristjani ħakmu lil Elche u kabbru s-sistema tal-kanali. L-industrijalizzazzjoni u l-espansjoni urbana ċekknet il-masġar tal-palm lejn l-aħħar tas-sekli 19 u 20. Il-gvern nazzjonali Spanjol u l-gvern reġjonali ta' Valencia ppromulgaw leġiżlazzjoni għall-protezzjoni tal-masġar tal-palm. Fis-sena 2000, il-Masġar tal-Palm ta' Elche tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO[1], iżda t-tibdil fil-klima, l-organiżmi qerrieda, u l-mard huma fost it-theddidiet tas-sit. Il-masġar tal-palm jinkludi Ġnien Artistiku Nazzjonali, Mużew tal-Masġar tal-Palm, Rotta ta' El Palmeral u Park Muniċipali.

Storja

[immodifika | immodifika s-sors]
L-imsaġar fil-linja bit-tikek huma dawk protetti mid-dikjarazzjoni tas-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. L-imsaġar bl-aħdar huma pubbliċi, dawk bl-isfar huma privati. In-nixxiegħa tax-xmara Vinalopó timmarka l-limiti tax-xellug tas-sit.

Imperu Ruman

[immodifika | immodifika s-sors]

Fis-seklu 5 Q.K., l-insedjaturi Kartaġiniżi fir-raħal ta' Ilici ħawwlu l-ewwel siġar tal-palm tat-tamal ta' Elche. Wara l-konkwista tal-Peniżola Iberika min-naħa ta' Ruma fis-seklu 2 Q.K., l-insedjaturi Rumani introduċew l-ewwel forom elaborati ta' mmaniġġjar tal-ilma għall-agrikoltura. Sabiex jisqu l-għelieqi taċ-ċereali u tas-siġar taż-żebbuġ tagħhom, ir-Rumani bnew diga fil-baċir tax-xmara Vinalopó fil-muntanji tat-Tramuntana ta' Elche. L-akkwedotti mbagħad wasslu l-ilma tad-diga lejn Elche permezz ta' sistema ta' kanali.[2]

Kaliffat ta' Córdoba u Al-Andalus

[immodifika | immodifika s-sors]

Inġinerija Ambjentali

[immodifika | immodifika s-sors]
Is-siġar tal-palm fil-Park Muniċipali.

Fis-seklu 10 W.K., il-Kaliffat ta' Córdoba ttrasferixxa l-belt ta' Elche seba' kilometri lil hinn minn Ilici lejn il-pożizzjoni attwali tagħha. Mis-seklu 7 sas-seklu 10, il-Kaliffat kabbar is-sistema tal-irrigazzjoni f'sistema kkumplikata ta' kanali ċċentrata fuq ix-xmara Vinalopó.[3] Il-mexxejja użaw tekniki tal-immaniġġjar tal-ilma tat-Tramuntana tal-Afrika biex joħolqu oażi f'ambjent aridu.[4] Minkejja l-iskarsezza ta' xita, il-fluss irregolari tax-xmara, u l-ilma salmastru mix-xmara Vinalopó, fit-tieni nofs tas-seklu 10 il-Kaliffat ħawwel l-imsaġar tal-palm. Is-siġar tal-palm ipprevjenew l-erożjoni tal-ħamrija, naqqsu l-evaporazzjoni tal-ilma, ipprovdew id-dell, u pproteġew l-għelejjel mir-riħ. Il-Kaliffat qasam l-imsaġar fi huertos (unità agrikola bażika rettangolari) u ffurmaw huertas (gruppi ta' huertos).[5][6] Is-siġar tal-palm tħawwlu f'mudell ta' grilja b'ringiela unika jew doppja tul it-truf tal-huertos rettangolari.[7] Is-siġar tal-palm tejjeb il-produzzjoni agrikola f'reġjun aridu fejn it-temperaturi tas-sajf b'mod konsistenti jkunu iżjed minn 30 °C u l-preċipitazzjoni annwali tkun inqas minn 250 mm (9.8 pulzieri).[8] Il-pjanti għall-għalf tal-annimali, iċ-ċereali (jiġifieri l-qamħirrum, il-qamħ, ix-xgħir, l-alfafa), u s-siġar ta' daqs medju (jiġifieri r-rummien) tħawwlu fil-huerto għall-konsum uman u tal-bhejjem tat-trobbija. L-imsaġar tal-palm ipprovdew ukoll materjal tal-kostruzzjoni, inkluż l-injam, il-fibri (għall-qfief u għas-soqfa), u tiżjin. Il-Huertas kienu jiġu kkonfinati permezz ta' cascabots (xatbiet magħmula bil-weraq tal-palm niexef) jew permezz ta' ċnut tal-ġebel imkaħħlin għoljin xi metru jew tnejn. Minbarra l-imsaġar għall-agrikoltura, tħawwlu wkoll ġonna elaborati.[9]

Il-Palma Imperjali fil-Hort del Cura.

Ir-residenti ta' Elche kienu jħobbu l-ġonna u l-imsaġar bħala postijiet imkennija mill-kundizzjonijiet aridi, peress li kienu joffru oażi ta' rwejjaħ, ħsejjes, mess u sbuħija viżiva. Fil-perjodu Iżlamiku, il-ġonna kienu simbolu tal-ġenna.[10] Tradizzjoni letterarja b'saħħitha kienet tippreżenta l-ġonna bħala metafori għall-imħabba, għat-telf, għall-memorja u għat-trapass taż-żmien.[11] Il-kunċett tal-binjiet bil-ġonna msejħa "kastelli tad-deżert" daħal għall-ewwel darba fil-Peniżola Iberika fis-seklu 8 W.K. meta Umayyad amīr Abd al-Rahman I ħarab mis-Sirja lejn Córdoba, Spanja. Taħt il-Kaliffat ta' Córdoba, din it-tradizzjoni nibtet ukoll f'Toledo, f'Sivilja, fi Granada u f'Elche. Wara l-waqgħa tad-dinastija Umayyad, il-mexxejja suċċessivi ta' Al-Andalus komplew din it-tradizzjoni. Ir-residenti ta' Elche ħawwlu ġonna b'ħitan lineari fejn ġew stabbiliti kanali tal-ilma b'mod simetriku, għall-irrigazzjoni ta' pajsaġġi rettangolari ta' siġar tal-frott, fjuri, veġetazzjoni u spiss mogħdijiet għall-mixi mal-ġnub tagħhom.[12]

Sistema tal-Kanali

[immodifika | immodifika s-sors]

Il-Kaliffat ta' Córdoba bena sistema komprensiva ta' kanali għall-konsum urban, għall-produzzjoni industrijali u għall-irrigazzjoni tal-għelejjel. Il-mexxejja Iżlamiċi kienu jqisu l-ilma bħala ġid soċjali u ddisinjaw is-sistema tal-kanali biex jimmassimizzaw il-konservazzjoni tal-ilma.[13] B'iżjed minn 20 fergħa, il-kanal prinċipali ta' Acequia Mayor kien iwassal l-ilma salmastru mix-xmara Vinalopó minn ġo kanali sekondarji u partidores għall-għelieqi bl-għelejjel.[14] Malli kien jasal sal-partidores (sistema ta' mgħalaq) fit-Tramuntana ta' Elche, il-fluss tal-ilma kien jinqasam fil-partidor de Albinella u fil-partidor de Marchena. Il-partidor de Albinella kien jiddevja l-ilma lejn Elche għall-konsum urban u għall-produzzjoni industrijali. Il-partidor kien iforni lill-industriji ż-żgħar (jiġifieri l-produtturi taż-żejt u tas-sapun), il-ħammams u s-swieq lokali. Il-partidor de Marchena fi ħdan l-Acequia Marchena kien iwassal l-ilma lejn in-naħa tal-lemin tax-xmara Vinalopó. L-Acequia Mayor fuq in-naħa tax-xellug tax-xmara Vinalopó kien estiż lejn in-Nofsinhar minn naħa għall-oħra ta' Elche sal-għelieqi bl-għelejjel. Ir-residenti ta' Elche kienu jikkultivaw l-għelieqi bl-għelejjel għall-konsum uman u tal-bhejjem tat-trobbija kif ukoll għall-bejgħ fis-swieq lokali.[15] L-Acequia Mayor kien jispiċċa f'partidor li kien iwassal il-fluss tal-ilma f'żewġ ġibjuni. Is-sistema tal-kanali nżammaet taħt it-tmexxija Iżlamika sar-Reconquista Kristjana.[16]

Renji Kristjani

[immodifika | immodifika s-sors]

Distribuzzjoni mill-ġdid tas-Sistema tal-Kanali

[immodifika | immodifika s-sors]
Is-sistema tal-imgħalaq tal-kanali ta' Elche.

Fis-seklu 13, il-mexxejja Kristjani ħakmu l-belt ta' Elche minn Al-Andalus. Il-mexxejja Kristjani ħadu f'idejhom in-network tal-kanali u qassmu s-sezzjonijiet tiegħu mill-ġdid bejn ir-residenti Kristjani u Musulmani ta' Elche. L-artijiet kollha fuq in-naħa tax-xellug tax-xmara, imsejħa Huerta Major jew Huerta de los Cristianos, kienu ta' sidien Kristjani. Is-sistema tal-kanali Kristjana kien fiha disa' partijiet għall-irrigazzjoni mill-Acequia Mayor.[17] L-artijiet kollha fuq in-naħa tal-lemin tax-xmara Vinalopó, magħrufa bħala Huerta de los Moros, kienu ta' sidien Musulmani. Il-partidores, mibnija bl-injam u bil-ġebel, reġgħu ntużaw f'sezzjonijiet differenti tas-sistema tal-irrigazzjoni. Wara t-tqassim mill-ġdid tad-drittijiet tal-ilma, il-mexxejja Kristjani kabbru s-sistema tal-kanali. Fil-kanal prinċipali, il-partidores iddevjaw il-fluss attwali lejn kanali sekondarji. Il-kanali sekondarji kienu jwasslu parti mill-ilma lejn Albinella għall-konsum urban ta' Elche, żewġ partijiet għas-Séquia de Marchena u 25 parti għall-Acequia Mayor. Fis-seklu 14, is-sidien Kristjani bnew imtieħen tal-ilma fuq il-kanal prinċipali għall-produzzjoni tad-dqiq.[18] Dawn għebu fis-seklu 20 minħabba l-introduzzjoni tal-elettriku f'Elche. Ir-residenti Kristjani introduċew ukoll l-insiġ tal-palm. In-nies tal-post kienu jinsġu l-weraq tal-palm niexef għat-tiżjin u għall-użu waqt il-purċissjonijiet ta' Ħadd il-Palm. It-tradizzjoni tal-insiġ tal-palm u l-purċissjoni ta' Ħadd il-Palm għadha ħajja f'Elche sa llum il-ġurnata.[19]

Tkabbir tas-Sistema tal-Kanali

[immodifika | immodifika s-sors]

Fis-seklu 16, it-tkabbir rapidu fil-popolazzjoni flimkien mal-ambjent aridu ta' Elche xprunaw it-tkabbir tal-kanali. Fl-1529, uffiċjali minn Elche bnew is-sezzjoni ta' Contraséquia sabiex jipprevjenu l-għargħar mix-xmara Vinalopó u jisqu l-għelieqi bl-għelejjel bil-fluss żejjed. It-tkabbir tal-kanali kien iwassal l-ilma lejn ġibjun fit-Tramuntana tal-belt u fin-Nofsinhar lejn is-Séquia Major għall-irrigazzjoni tal-għelejjel. Mill-1632 sal-1646, ir-residenti ta' Elche bnew diga biex isaħħu l-Contraséquia.[20] Id-diga kienet taħżen u żżomm kwalunkwe drenaġġ żejjed min-nixxiegħa fil-qrib ta' Tarafa fin-network tal-kanali. L-impatt tad-diga kien limitat spiss għax il-ġibjun kien jinstadd u minħabba l-livelli għoljin ta' salinità mill-evaporazzjoni. Flimkien mat-tkabbir tan-network tal-kanali, kibret ukoll il-ħtieġa tal-amministrazzjoni tal-ilma. Il-kotba tal-ilma Libro Major u Libro Chico rreġistraw id-drittijiet u d-dati tad-distribuzzjoni tal-ilma f'tanda (sehem ta' irrigazzjoni) jew f'sessjonijiet ta' 37.5 jum. Kull sid tal-art kien jirċievi l-ilma f'ħin speċifikat u f'parti speċifika. Is-sistema tal-irrigazzjoni kienet tqassam l-ilma f'sistema ta' żewġ anelli magħmula minn ilma tal-huerto u ilma tad-dula.[21] L-ewwel anella kien fiha l-ilma tal-huerto għall-konsum urban u għall-imsaġar tal-palm f'Elche. It-tieni anella kien fiha l-ilma tad-dula għall-irrigazzjoni tal-għelejjel barra mil-limiti tal-belt ta' Elche. Id-distanza ikbar tal-irrigazzjoni rriżultat fi standards iktar stretti għall-ilma tad-dula. Is-sistema tat-tanda u tal-anelli tilfet l-użu tagħha fis-seklu 20. Bl-industrijalizzazzjoni ta' Elche fl-aħħar tas-sekli 19 u 20, is-sistema tal-kanali u l-produzzjoni tal-imsaġar tal-palm battiet.

Industrijalizzazzjoni

[immodifika | immodifika s-sors]

L-espansjoni urbana fuq in-naħa tal-Lvant tal-belt qed tnaqqar uħud mill-imsaġar tal-palm illum il-ġurnata. Mill-bidu tal-1884, il-linji ferrovjarji għalqu sezzjonijiet tal-huertas u minn għelieqi bla interruzzjoni saru rqajja' iżolati. Fis-seklu 20, l-industrijalizzazzjoni u l-espansjoni urbana wasslu għall-abbandun ta' bosta huertas.[22] L-industrijalizzazzjoni ħadet post il-produzzjoni agrikola ekonomikament, u b'hekk l-imsaġar tal-palm spiċċaw bi rwol kulturali u pajsaġġistiku biss. Sat-tieni nofs tas-seklu 20, il-ħsad tat-tamal (li għadu jsir bejn Novembru u Diċembru) u l-produzzjoni tal-weraq niexef tal-palm għall-insiġ saru attivitajiet tradizzjonali rriżervati għas-swieq lokali. Id-disponibbiltà limitata ta' art għat-tkabbir tal-industrija taż-żraben u ż-żieda fil-popolazzjoni urbana rriżultaw fil-ħtif ta' bosta huertas mill-gvern. Minflokhom inbnew l-abitazzjonijiet, l-infrastruttura soċjali u l-parks. Peress li l-industrijalizzazzjoni naqqset il-produzzjoni tal-imsaġar tal-palm għal rwol ekonomiku minuri, l-imsaġar tal-palm ċkienu fid-daqs. L-azzjoni leġiżlattiva mill-gvern nazzjonali Spanjol u mill-gvern reġjonali ta' Valencia ppreservat is-sit.[23]

Protezzjonijiet u theddidiet

[immodifika | immodifika s-sors]

Protezzjonijiet tas-seklu 20

[immodifika | immodifika s-sors]
It-tamal mis-siġar tal-palm fil-Ġnien Artistiku Nazzjonali.

L-isforzi ta' protezzjoni tal-imsaġar tal-palm ilhom minn qabel id-deżinjazzjoni tal-istatus ta' Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fis-sena 2000. Peress li l-importanza ekonomika tal-imsaġar tal-palm naqset, il-huertas bdew jiġu abbandunati. Il-gvern Spanjol għadda leġiżlazzjoni protettiva għall-ewwel darba fis-snin 30 tas-seklu 20. Il-Ministeru għall-Agrikoltura fir-Repubblika ta' Spanja pprojbixxa l-qtugħ tas-siġar u l-attivitajiet li kienu qed jipperikolaw is-siġar tal-palm fit-8 ta' Marzu 1933.[24] Il-Ministeru għall-Edukazzjoni Nazzjonali invoka l-Liġi dwar it-Teżor Artistiku fis-27 ta' Lulju 1943 u ddeżinja l-imsaġar tal-palm kollha ta' Elche bħala Ġnien Artistiku.[25] Il-Pjan Ġenerali għall-Iżvilupp Urban ta' Valencia tal-1962 ippermetta l-bini tad-djar fil-huertos għall-edukazzjoni, għall-ospitalità jew għall-parks.[26] Sabiex iduru mal-leġiżlazzjoni, ir-residenti reġgħu ħawwlu s-siġar tal-palm fi ħdan il-huerto, u b'hekk kissru l-allinjament oriġinali tal-imsaġar tal-palm. Fis-snin 70 tas-seklu 20, il-gvern ta' Valencia kklassifika mill-ġdid xi msaġar tal-palm bħala huertos soċjali sabiex jindirizza l-ħtieġa dejjem tikber għall-infrastruttura soċjali. Il-klassifikazzjoni mill-ġdid ippermettiet il-kostruzzjoni tal-ġonna artistiċi, tal-iskejjel, tal-lukandi u tad-djar, kif ukoll tal-faċilitajiet tas-saħħa, sportivi u reliġjużi fuq ċerti msaġar tal-palm speċifikati. Il-leġiżlazzjoni bikrija ma rażżnitx it-tiċkin tal-imsaġar tal-palm.[27]

B'rispons għal dan, il-gvern reġjonali ta' Valencia għadda leġiżlazzjoni iktar stretta. Il-gvern reġjonali ta' Valencia għadda l-Liġi dwar it-Tutela u l-Ħarsien tal-Imsaġar tal-Palm ta' Elche fl-1986, u b'hekk din ħadet post ir-regolamenti preċedenti kollha. Il-gvern reġjonali ta' Valencia sawwar bord ta' fiduċjarji, imsejjaħ il-Patronato del Palmeral, sabiex jipproteġi u jippromwovi l-imsaġar tal-palm fil-limiti tal-belt ta' Elche u lil hinn. Il-Patronato del Palmeral neħħa n-nuqqasijiet ġuridiċi u rregolamenta l-operazzjonijiet fl-imsaġar tal-palm, inkluż il-qtugħ tal-weraq tal-palm niexef għal Ħadd il-Palm. Sabiex jipproteġi l-imsaġar tal-palm bħala wirt storiku u kulturali, il-Pjan Ġenerali għall-Iżvilupp Urban tal-1998 ikkonverta l-huertas privati fi spazji pubbliċi. Il-pjan żied il-ġonna storiċi urbani mal-protezzjonijiet tal-imsaġar tal-palm u pprojbixxa kwalunkwe intervent mingħajr l-approvazzjoni mill-Patronato del Palmeral. Il-leġiżlazzjoni kienet effettiva sad-deżinjazzjoni tal-istatus ta' Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fis-sena 2000.[27]

Protezzjonijiet tas-seklu 21

[immodifika | immodifika s-sors]

F'Diċembru 2000 fl-24 laqgħa tal-Kumitat tal-Wirt Dinji, l-UNESCO rnexxielha tistabbilixxi l-Masġar tal-Palm u El Misteri d'Elx (Il-Misteru ta' Elche) bħala Sit ta' Wirt Dinji. L-organizzazzjoni tan-Nazzjonijiet Uniti kkwotat il-kriterju (ii) peress li l-Masġar tal-Palm ta' Elche rrappreżenta t-tkabbir u l-koeżjoni kulturali permezz ta' prattiki ta' trasferenza tal-pajsaġġ mit-Tramuntana tal-Afrika għall-Ewropa.[28] Il-Masġar tal-Palm ta' Elche għadu sit romantiku u għar-ritwali, inkluż l-insiġ tal-weraq tal-palm għall-purċissjonijiet ta' Ħadd il-Palm. Barra minn hekk ikkwotat il-kriterju (v), minħabba l-importanza kulturali tas-sistema tal-irrigazzjoni eteroġenja (Rumana, Iżlamika u Kristjana).[29] Minbarra l-UNESCO, Spanja ssieħbet ma' Franza fl-Istazzjon ta' Phoenix (Estación Phoenix) sabiex tipproteġi l-Masġar tal-Palm ta' Elche. Is-sħubija tinkludi l-Muniċipalità Spanjola ta' Elche, il-Gvern Reġjonali ta' Valencia u l-Universitajiet ta' Elche u ta' Alicante, kif ukoll l-Istitut Nazzjonali Franċiż tar-Riċerka Agronomika u ċ-Ċentru tal-Kooperazzjoni Internazzjonali tar-Riċerka Agronomika għall-Iżvilupp.[30]

Il-protezzjonijiet attwalment qed jiġu rriveduti mill-Kunsill tal-Belt ta' Elche u mill-UNESCO. Il-Kunsill tal-Belt ta' Elche qed jirrieżamina pjan speċjali ieħor, li jippermetti kostruzzjonijiet temporanji (eż. tined) għall-ġonna muniċipali u għat-turiżmu, inkluż klassijiet dwar in-natura, il-bejgħ tal-affarijiet tal-ġonna u workshops dwar is-siġar tal-palm.[31] Il-pjan jista' jaffettwa 67 masġar tal-palm (1.5 miljun m2 minn total ta' 2.4 miljun m2 ) fi ħdan is-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. L-UNESCO attwalment qed tiddiskuti l-bidliet fil-protezzjoni sabiex tippermetti l-użu iktar mifrux tas-siġar tal-palm minflok il-weraq tagħhom biss. Minkejja l-protezzjonijiet tal-UNESCO, il-Masġar tal-Palm ta' Elche għadu mhedded minn forzi lil hinn mill-industrijalizzazzjoni.[32]

Theddidiet

[immodifika | immodifika s-sors]

It-tibdil fil-klima, l-organiżmi qerrieda u l-mard jheddu l-Masġar tal-Palm ta' Elche. Ix-xemx mhux adegwata, l-umdità u l-varjazzjonijiet usa' fit-temperatura minħabba t-tibdil fil-klima jxekklu l-istaġun tat-tkabbir tas-siġar tal-palm. Il-bumunqar aħmar tal-palm (Rhynchophorus ferrugineus) huwa organiżmu qerriedi li infesta diversi huertas, u bied il-bajd tiegħu fil-friegħi tas-siġar tal-palm. L-insett aħmar tat-tamal (Phoenicococcus marlatti) ibid il-bajd maz-zokk u mal-friegħi tas-siġar tal-palm, u dan jirriżulta fit-tkattir ta' fungu invażiv. Sabiex jindirizzaw dawn l-insetti qerrieda, dawk li jieħdu ħsieb il-ġestjoni tal-Masġar tal-Palm ta' Elche jużaw il-kontroll bijoloġiku tal-organiżmi qerrieda, nases bil-feromoni u pestiċidi speċifiċi approvati. Fi ħdan l-Istazzjoni ta' Phoenix, l-Istitut Nazzjonali Franċiż tar-Riċerka Agronomika u ċ-Ċentru tal-Kooperazzjoni Internazzjonali tar-Riċerka Agronomika għall-Iżvilupp jagħmlu riċerka bijoloġika sabiex iżidu r-reżistenza tas-siġar tal-palm għall-klima, għall-organiżmi qerrieda u għall-mard. Dawk li jieħdu ħsieb il-ġestjoni tal-Masġar tal-Palm ta' Elche użaw ukoll il-predaturi tal-insetti qerrieda Rhyzobius lophantae u Chilocorus bipustulatus.[32]

Masġar tal-Palm tas-seklu 21

[immodifika | immodifika s-sors]

Skont il-ġestjoni tal-UNESCO u tal-Istazzjon ta' Phoenix, il-masġar tal-palm għadda minn tranżizzjoni u minn sit lokali sar destinazzjoni turistika.[33] Il-Masġar tal-Palm ta' Elche huwa l-unika masġar tal-palm fl-Ewropa b'oriġini tat-Tramuntana tal-Afrika u huwa l-ikbar wieħed fil-kontinent. Il-Masġar tal-Palm ta' Elche jikkostitwixxi wkoll l-iżjed masġar tal-palm fit-Tramuntana u fost l-ikbar imsaġar tal-palm fid-dinja.[34] Illum il-ġurnata, il-belt ta' Elche fiha 97 masġar magħmula minn 70,000 siġra tal-palm tat-tamal, ikkonċentrati fix-xatt tal-Lvant tax-xmara Vinalopó.[35] Barra mid-dominju tal-belt ta' Elche, imsaġar kbar oħra fihom madwar 130,000 siġra tal-palm tat-tamal. B'kollox, Elche u l-inħawi tal-madwar fihom 200,000 siġra tal-palm. Il-Masġar tal-Palm ta' Elche fih erja ta' iktar minn 3.5 km2 (1.4 mil kwadru), inkluż 1.5 km2 (0.58 mili kwadri) fi ħdan il-belt ta' Elche. Il-Masġar tal-Palm ta' Elche jinkludi l-Ġnien Artistiku Nazzjonali, il-Mużew tal-Masġar tal-Palm, ir-Rotta ta' El Palmeral u l-Park Muniċipali.

Ġnien Artistiku Nazzjonali (Ġnien Huerto del Cura)

[immodifika | immodifika s-sors]
Il-funtana La Gloriera fil-Park Muniċipali.

Il-Ġnien Artistiku Nazzjonali jinkludi l-imsaġar tal-palm, il-Kollezzjonijiet Ornamentali, l-għadajjar, l-iskulturi, u l-binja tal-ġnien. Xi siġar tal-palm jikbru sa għoli ta' iktar minn 30 metru u jgħixu saħansitra sa 300 sena. Il-"Palma Imperjali" (Palmera Imperial) għandha 176 sena u hija siġra tal-palm tat-tamal maskili (Phoenix dactylifera) b'seba' zkuk bl-għamla ta' kandilabri. Il-belt ta' Elche semmiet lill-palma għal Eliżabetta (Sissi), l-Imperatriċi konsorti ta' Franz Joseph, li żar il-masġar fl-1894 flimkien mal-Kappillan Castaño. Il-Kollezzjoni Ornamentali fiha 70 speċi differenti ta' siġar tal-palm, l-iktar siġar tal-palm tat-tamal (Phoenix dactylifera), kif ukoll siġar taż-żebbuġ u siġar taċ-ċitru.

Mużew tal-Masġar tal-Palm  (Mużew ta' El Palmeral)

[immodifika | immodifika s-sors]

Il-Mużew tal-Masġar tal-Palm, li jinsab fi ħdan żewġ djar tradizzjonali tas-seklu 19 ikkollegati flimkien permezz ta' skybridge, jispjega fid-dettall il-kuntest storiku u kulturali tal-Masġar tal-Palm u l-istatus ta' Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Il-mużew fih żewġ sulari u jipprovdi wkoll dimostrazzjonijiet mill-Palmereros (ħaddiema tas-siġar tal-palm) li jlaqqmu s-siġar tal-palm bojod.

Rotta ta' El Palmeral (Park tal-Palm ta' Filet de Fora)

[immodifika | immodifika s-sors]

Ir-Rotta ta' El Palmeral, li tibda u tispiċċa fil-Mużew tal-Masġar tal-Palm, tieħu lill-viżitaturi tul is-sistema ta' irrigazzjoni tal-Acequia Mayor del Pantano sal-Huerto del Cura u l-Park tas-Siġar tal-Palm ta' Filet de Fora.[36] Dan il-park tal-aħħar jinkludi l-Huertos de Rogeta u l-imsaġar tal-palm ta' Sempere, Casimira, Pastoret, Mareta, Borreguet u Monjo.

Park Muniċipali

[immodifika | immodifika s-sors]

Il-Park Muniċipali, li jinsab fil-qalba ta' Elche, huwa magħmul minn sitt ettari jew 20,000 mil kwadru. Is-sit jinkludi l-ġnien ta' Huertos del Colomer, il-mitħna tal-ilma Molí del Real, u l-anfiteatru fil-beraħ ta' Hort de Baix. Il-kunsill tal-belt jikkontrolla l-konservazzjoni u ż-żamma tal-park pubbliku lil hinn mis-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.

Sit ta' Wirt Dinji

[immodifika | immodifika s-sors]
Veduta panoramika tal-Masġar tal-Palm ta' Elche.

Il-Masġar tal-Palm ta' Elche ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fis-sena 2000.[1]

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-kriterju (v) "Eżempju straordinarju ta' insedjament uman tradizzjonali, ta' użu tal-art jew ta' użu tal-baħar, li jirrappreżenta kultura (jew kulturi), jew interazzjoni umana mal-ambjent, speċjalment meta jkun sar vulnerabbli minħabba l-impatt ta' bidla irreversibbli".[1]

Referenzi

[immodifika | immodifika s-sors]
  1. ^ a b ċ Centre, UNESCO World Heritage. "Palmeral of Elche". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-05-31.
  2. ^ "El 1 de junio comienza el plazo para solicitar la exención de la tarjeta del Bus Lliure" (bl-Ispanjol). 2019-05-23. Miġbur 2023-05-31.
  3. ^ Gil Olcina, Antonio (2007). "El regadío de Elche". Estudios Geográficos. LXVIII (262). ISSN 1988-8546.
  4. ^ SANS, Francisco X (2007). "La diversidad de los agroecosistemas". Ecosistemas. 16: 44–49.
  5. ^ AZUAR, Rafael (1998). Espacio hidráulico y ciudad islámica en el Vinalopó: La huerta de Elche, Agua y territorio, I Congreso de Estudios del Vinalopó. Petrel: Ayuntamiento de Petrel – Ayuntamiento de Villena. pp. 13–15.
  6. ^ "El Palmeral de Elche | The Palmeral of Elche". www.cult.gva.es. Miġbur 2023-05-31.
  7. ^ GRACIA Lina, Indicadores ambientales y paisajísticos del palmeral de Elche, doctoral thesis. Elche, 2006, p. 21.
  8. ^ LAUREANO Pietro, Atlas de agua. Los conocimientos tradicionales para combatir la desertificación, Barcelona, Ipogea, 2005, pp. 30-31; 144-146.
  9. ^ JAÉN I URBAN Gaspar, D’aigua I obres hidraùliques a Elx, Alicante, Universidad de Alicante, 1999, pp. 152, 214.
  10. ^ Ruggles, D. Fairchild (2008-01-01). Islamic Gardens and Landscapes. University of Pennsylvania Press. doi:10.9783/9780812207286. ISBN 978-0-8122-0728-6.
  11. ^ Gharipour, Mohammad. Gardens of Renaissance Europe and the Islamic Empires : Encounters and Confluences / Edited by Mohammad Gharipour. University Park, Pennsylvania: The Pennsylvania State University Press, 2017, pp. 126-134.
  12. ^ John Brookes, Gardens of paradise. The history and design of the great Islamic gardens, New York 1987, pp. 163-177.
  13. ^ Blair, Sheila., and Jonathan Bloom. “Rivers of Paradise : Water in Islamic Art and Culture / Edited by Sheila Blair and Jonathan Bloom.” New Haven: Yale University Press, 2009, pp. 81-103.
  14. ^ JAÉN I URBAN Gaspar, D’aigua I obres hidraùliques a Elx, Alicante, Universidad de Alicante, 1999, p. 21.
  15. ^ GUINOT Enric and SELMA Sergi, Las acequias de Elche y Crevillente, Valencia, Consellería d’Agricultura, Peixca i Alimentació, 2003, pp. 147-148.
  16. ^ Navarro-Llopis, Vicente; Domínguez-Ruiz, Javier; Zarzo, Manuel; Alfaro, Cristina; Primo, Jaime (2010). "Mediterranean fruit fly suppression using chemosterilants for area-wide integrated pest management". Pest Management Science. 66 (5): 511–519.
  17. ^ IBARRA, Pedro (1914). Estudio acerca de la institución del riego de Elche y origen de sus aguas. Madrid: Establecimiento tipográfico de Jaime Ratés. pp. 110–111.
  18. ^ GUINOT, Enric; SELMA, Sergi (2003). Las acequias de Elche y Crevillente. Valencia: Consellería d’Agricultura, Peixca i Alimentació. pp. 115–117.
  19. ^ AGULLÓ, Miguel; GALIANA, Carlos (1983). "La palmera datilera: Cultivo y aprovechamiento". Instituto de Estudios Alicantinos: 201–233.
  20. ^ GLICK, Thomas (2003). Regadío y sociedad en la Valencia medieval. Valencia: Biblioteca Valenciana. p. 383.
  21. ^ IBARRA, Pedrotudio (1914). Estudio acerca de la institución del riego de Elche y origen de sus aguas. Madrid: Establecimiento tipográfico de Jaime Ratés. pp. 88–89.
  22. ^ SEVILLA, Martín (1985). Crecimiento y urbanización. Elche 1960-1980. Valencia: Universidad de Alicante, Ayuntamiento de Elche. pp. 195–198.
  23. ^ SEVILLA, Martín (1985). Crecimiento y urbanización: Elche 1960-1980. Valencia: Universidad de Alicante. pp. 199–204.
  24. ^ CREMADES Vicente, Protección y tutela normativa de “el palmeral de Elche”, Revista de Sociales y Jurídicas, 1, 2009,4, pp. 82-109.
  25. ^ SEVILLA Martín, Crecimiento y urbanización. Elche 1960-1980, Valencia, Universidad de Alicante, Ayuntamiento de Elche, p. 195.
  26. ^ SEVILLA Martín, Crecimiento y urbanización. Elche 1960-1980, Valencia, Universidad de Alicante, Ayuntamiento de Elche, p. 197.
  27. ^ a b SAGASTA Julio u PINEDA Enrique, La gestión del Palmeral de Elche, BARCIELA C., LÓPEZ M.I., MELGAREJO J. (eds.), Los bienes culturales y su aportación al desarrollo sostenible, San Vicente del Raspeig, Universidad de Alicante, 2012, pp. 589-612.
  28. ^ Carmona-Zubiri, Daniel, and Antonio Miguel Nogués-Pedregal. Coping with two World Heritages. The two UNESCO declarations and local identity in Elche. In Proceedings of the 2nd International Conference on Heritage and Sustainable Development, 2010, pp. 22-26.
  29. ^ Ortiz Mayordomo, C., and L. G. Vicente. Agrosystems protection as heritage elements: Cultural Landscapes. In Fourth International Scientific Symposium Agrosym 2013, Jahorina, Bosnia and Herzegovina, 3–6 October 2013. Book of Proceedings, Faculty of Agriculture, University of East Sarajevo, 2013, pp. 737-742.
  30. ^ Michael Ferry, et al. Date Palms of Elche. The Date Palm of Elche Spain: Research for the Sustainable Preservation of A World Heritage Site. 2002. Vol 46 (3), pp. 140-146.
  31. ^ AYUNTAMIENTO DE ELCHE, Plan Especial de Protección del Palmeral. Normativa, 2013, p. 20.
  32. ^ a b Michael Ferry, et al. Date Palms of Elche, pp. 140-146.
  33. ^ Carmona-Zubiri, Daniel; Miguel Nogués-Pedregal, Antonio (2010). "Coping with two World Heritages: The two UNESCO declarations and local identity in Elche". In Proceedings of the 2nd International Conference on Heritage and Sustainable Development: 769–776.
  34. ^ García‐Hernández, Cristina; Ruiz‐Fernández, Jesús; González‐Díaz, Benjamín (2018-12-19). "Inherited memory, social learning, and resilience: lessons from Spain's Great Blizzard of 1888". Geographical Research. 57 (2): 189–203. ISSN 1745-5863.
  35. ^ Larrosa Rocamora, José Antonio (2003-04-15). "El palmeral de Elche: patrimonio, gestión y turismo". Investigaciones Geográficas (30): 77. ISSN 1989-9890.
  36. ^ "El Regadío". Ayuntamiento de Elche (bl-Ispanjol). Miġbur 2023-05-31.
Miksub minn "https://mt.wikipedia.org/w/index.php?title=Masġar_tal-Palm_ta%27_Elche&oldid=315625"