Levuka
| Levuka | |
|---|---|
 Fiġi | |
 | |
| Amministrazzjoni | |
| Stat gżira | Fiġi |
| Division of Fiji | Diviżjoni tal-Lvant |
| Province of Fiji | Lomaiviti |
| Ġeografija | |
| Koordinati | 17°41′02″S 178°50′24″E / 17.684°S 178.8401°EKoordinati: 17°41′02″S 178°50′24″E / 17.684°S 178.8401°E |
  Levuka Levuka (Fiji) | |
| Superfiċjenti | 70 hectare |
| Demografija | |
Levuka (pronunzja lokali: [leβuka]) huwa raħal tul il-kosta tal-Lvant tal-gżira ta' Ovalau, fil-Provinċja ta' Lomaiviti, fid-Diviżjoni tal-Lvant ta' Fiġi. Qabel l-1877, ir-raħal kien il-belt kapitali ta' Fiġi. Skont l-aħħar ċensiment li sar fl-2007, ir-raħal ta' Levuka kellu popolazzjoni ta' 1,131 ruħ (b'żieda ta' 3,266 ruħ li jgħixu fiż-żona periurbana kif definit mill-Uffiċċju tal-Istatistika), u madwar nofs it-8,360 abitant ta' Ovalau. Huwa ċ-ċentru ekonomiku u l-ikbar fost l-24 insedjament tal-gżira. Wara li kien ilu li ġie nnominat bħala sit indikattiv għexieren ta' snin qabel, ir-raħal storiku ta' Levuka tniżżel fil-lista ta' Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO f'Ġunju 2013, bis-saħħa tar-rikonoxximent tax-xhieda eċċezzjonali bħala raħal portwali kolonjali fil-Paċifiku.[1]
Storja
[immodifika | immodifika s-sors]Ir-raħal modern ta' Levuka ġie stabbilit għall-ħabta tal-1820 minn insedjaturi u kummerċjanti Ewropej bħala l-ewwel raħal modern fil-gżejjer ta' Fiġi, u sar port u post kummerċjali importanti. L-insedjaturi li kienu jagħmlu parti mill-popolazzjoni ta' Levuka kienu kummerċjanti, missjunarji, bennejja tal-vapuri, spekulaturi u vagabondi, kif ukoll negozjanti rispettabbli. Fl-1840 l-Ispedizzjoni ta' Esplorazzjoni tal-Istati Uniti żaret ir-raħal.[2]
Matul nofs is-seklu 19, ir-raħal malajr kien qed isir ċentru kummerċjali għall-kummerċ tal-bużżi. Il-patrijiet Marjani, immexxija minn Patri Jean-Baptiste Bréhéret, stabbilew missjoni f'Levuka fl-1858, u l-missjonijiet ta' Wesley inbnew fl-istess żmien. Il-Knisja tal-Qalb Imqaddsa, l-Iskola tal-Kunvent Marjan u żewġ knejjes Metodisti għadhom jeżistu sal-lum. Sal-1870, ir-raħal kellu popolazzjoni ta' iktar minn 2,000 ruħ.[3] Meta l-ewwel stat nazzjon modern ta' Fiġi, ir-Renju ta' Fiġi, ġie stabbilit fl-1871, Seru Epenisa Cakobau ġie inkurunat re f'Levuka. Wara li Fiġi ġie anness bħala kolonja Brittanika fl-1874, Levuka baqgħet il-belt kapitali sal-1877, meta l-amministrazzjoni mbagħad ġiet ittrasferita lejn Suva, għalkemm it-trasferiment ma kienx uffiċjali qabel l-1882. It-trasferiment tqanqal minn tħassib li l-għoljiet għoljin 600 metru, ħafna minnhom bl-irdumijiet, madwar Levuka ma kinux jippermettu iktar tkabbir.[4]
Levuka huwa famuż għal bosta "primati" ta' Fiġi. Kien is-sit tal-ewwel bank, uffiċċju postali, skola, klabb bil-membri privati, sptar, muniċipju u gvern muniċipali ta' Fiġi. L-ewwel gazzetta ta' Fiġi, il-Fiji Times, li għadha topera sal-lum, ġiet stabbilita f'Levuka Fl-1869. Il-Lukanda Rjali ta' Levuka hija l-eqdem lukanda fin-Nofsinhar tal-Paċifiku li għadha topera. L-istoriċi ma aċċertawx l-età eżatta, iżda r-rekords juru li kienet teżisti diġà fil-bidu tas-snin 60 tas-seklu 19. L-Iskola Pubblika ta' Levuka, li nfetħet fl-1879, kienet l-ewwel skola pubblika f'Fiġi u bosta mill-mexxejja ta' Fiġi matul is-snin ta' qabel u ta' wara l-indipendenza tal-pajjiż fl-1970 ingħataw l-edukazzjoni tagħhom hemmhekk. L-eqdem loġġa tal-Mażuni fin-Nofsinhar tal-Paċifiku, Lodge Polynesia 562 SC, tinstab ukoll f'Levuka u ġiet stabbilita fl-1875. F'Levuka kien hemm ukoll l-ewwel sistema pubblika tal-elettriku ta' Fiġi, li bdiet topera fl-1927, tlett ijiem qabel l-elettrifikazzjoni tal-belt kapitali Suva.
Nirien
[immodifika | immodifika s-sors]
Il-biċċa l-kbira tal-wirt uniku ta' Levuka jinsab fl-arkitettura tal-injam tiegħu li huwa vulnerabbli ferm li jieħu n-nar. Il-Loġġa tal-Mażuni, l-unika binja Neo-Rumaneska ta' Levuka[5] ngħatat in-nar matul il-perjodu tal-illegalità u l-irvelli wara l-kolp ta' Fiġi fis-sena 2000.[6] Hemm ħafna kontroversja dwar il-fratellanza tal-Mażuni f'Fiġi, tant li r-reliġjonijiet Kristjani tradizzjonali dominanti jqisu li l-Mażuni jaduraw lix-xitan.[7] Il-Loġġa kien fiha artefatti storiċi imprezzabbli u rekords tal-istorja ta' Levuka li jmorru lura għall-1875. Dawk li taw in-nar lill-binja baqgħu qatt ma ġew identifikati u mtellgħin il-qorti.[8]
Fl-2008, l-Impjant tat-Tkessiħ ta' PAFCO f'Levuka, li kien jinsab qrib it-triq prinċipali tar-raħal, inqered bin-nar ikkawżat matul xi xogħlijiet ta' manutenzjoni bl-iwweldjar. Fis-snin iktar reċenti, il-Lukanda antika ta' Mavida u l-Ħanut tal-Merċa antik tul it-triq prinċipali ta' Levuka nħarqu wkoll. Il-Binja tal-Merċa kienet tospita l-Bank ta' Westpac, il-linja tal-ajru Air Fiji u supermarket, u peress li kellha iktar minn 100 sena, kienet tagħmel parti mis-sit indikattiv propost dak iż-żmien biex isir Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Hemm ħafna għajdut dwar in-nirien iżda qatt ma ttella' ħadd il-qorti. F'April 2010, l-Uffiċjal Ewlieni tal-Awtorità tat-Tifi tan-Nar ta' Levuka ġie kkwotat fil-gazzetta nazzjonali li qal li Levuka kien: "...suxxettibbli li jieħu n-nar fi kwalunkwe mument...", u fl-artiklu tal-gazzetta jisħaq li ma kien hemm l-ebda idranti għat-tifi tan-nar fir-raħal u li prattikament l-ebda binja ma kellha estinturi jew sistemi ta' allarm f'każ ta' nirien.[9]
Sit ta' Wirt Dinji
[immodifika | immodifika s-sors]Ir-Raħal Portwali Storiku ta' Levuka ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2013.[1]
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".[1]
Attivitajiet ekonomiċi
[immodifika | immodifika s-sors]
L-istatus ta' Levuka bħala punt ta' waqfien għall-bastimenti oċeaniċi li kienu jaqsmu l-Paċifiku ntemm fis-snin 50 tas-seklu 20, u dan hedded ir-raħal b'estinzjoni ekonomika. Madankollu, fl-1964, il-Kumpanija tas-Sajd tal-Paċifiku (PAFCO) ġiet stabbilita minn ditta Ġappuniża, u speċjalizzat fl-iffriżar u fit-trasport tat-tonn taż-żejt tal-landa, l-iktar lejn is-swieq fl-Ewropa u fil-Kanada. Fl-1976 infetaħ impjant tal-laned, b'kooperazzjoni konġunta bejn PAFCO u l-gvern, u dan huwa l-ikbar impjegatur privat fil-gżira ta' Ovalau. L-iktar minħabba l-iżolament ta' Levuka, it-turiżmu jaqdi rwol minuri biss fl-ekonomija ta' Levuka/Ovalau.
Governanza u politika
[immodifika | immodifika s-sors]Levuka ġie inkorporat bħala raħal mill-1877 u jitmexxa minn kunsill lokali magħmul minn tmien membri, li jiġu eletti għal mandati ta' tliet snin. L-elezzjonijiet muniċipali tat-22 ta' Ottubru 2005 irriżultaw f'telfa għall-SDL tas-Sindku uxxenti Taniela Bulivou, u l-Partit tal-Bilanċ rebaħ sitt siġġijiet minn tmienja. Il-kunsill il-ġdid tella' lil George Gibson minflok Bulivou; il-mandat ta' sindku jdum sena, iżda jista' jiġi estiż kemm-il darba. Il-kunsill dan l-aħħar ġie sospiż mill-gvern temporanju ta' Fiġi u ttella' amministratur lokali, Napolionio Masirewa.
Attrazzjonijiet
[immodifika | immodifika s-sors]Fin-naħa tat-Tramuntana ta' Levuka hemm il-villaġġ tradizzjonali ta' Levuka, Fiġi. Il-kap tal-villaġġ, bit-titlu ta' Tui Levuka, huwa dixxendent dirett tal-kap li laqa' l-ewwel insedjaturi Ewropej. F'ġieħ l-antenat tiegħu, huwa magħruf ukoll bħala "Tamana na vavalagi" (Missier l-Ewropej). Fin-naħa tan-Nofsinhar tar-raħal hemm il-villaġġ ta' Nasova, fejn ir-Re Seru Epenisa Cakobau ffirma l-Patt taċ-Ċessjoni, li permezz tiegħu ċeda l-gżejjer lill-Gran Brittanja fl-10 ta' Ottubru 1874.
Iċ-Ċentru Komunitarju ta' Levuka, li jospita fergħa tal-Mużew ta' Fiġi, librerija pubblika, ċentru tal-artiġjanat, skola tan-nuna, court tal-isquash u sala tal-laqgħat, jokkupa ħanut rinnovat li nbena fl-1878 minn Morris Hedstrom, kumpanija kummerċjali stabbilita f'Levuka fi żmien bikri u li għadha topera f'Fiġi. Morris Hedstrom ta l-binja lill-Fond Fiduċjarju Nazzjonali ta' Fiġi fl-1980. Biswit iċ-Ċentru Komunitarju ta' Levuka hemm il-Baċir tar-Reġina, b'fond massimu ta' tmien metri. Ġie mmodernizzat fis-snin 90 tas-seklu 20, u jintuża l-iktar mill-opri tal-baħar lokali, għalkemm xi kultant jużawh ukoll xi bastimenti barranin. Levuka huwa wieħed mit-tliet portijiet uffiċjali tad-dħul f'Fiġi (it-tnejn l-oħra huma Suva u Lautoka).
Attrazzjonijiet magħrufa oħra jinkludu l-Knisja tal-Qalb Imqaddsa, legat tal-Patrijiet Marjani li waslu fil-gżira fl-1858, il-Klabb ta' Ovalau, waħda mill-eqdem organizzazzjonijiet soċjali fil-Paċifiku, u l-Muniċipju ta' Levuka, li jospita l-Kunsill Lokali ta' Levuka. Dan inbena fl-1898 f'ġieħ il-Ġublew tad-Djamanti tar-Reġina Vitorja.
Nies notevoli
[immodifika | immodifika s-sors]- Hereward Kesteven – xjenzat mediku mill-Awstralja;
- Graeme Leung – avukat u eks President tal-Assoċjazzjoni tal-Liġi ta' Fiġi;
- Maria Liku – atleta Olimpika tal-erfigħ tal-piżijiet minn Fiġi;
- John Maynard Hedstrom – membru tal-Kunsill Leġiżlattiv u fundatur ta' Morris Hedstrom;
- Katharine Susannah Prichard – rumanziera Awstraljana u membru tal-Partit Komunista Awstraljan; twieldet f'Levuka f'Diċembru 1883;
- Dave Solomon – plejer tar-rugby union;
- Manueli Tulo – atleta Olimpiku tal-erfigħ tal-piżijiet minn Fiġi;
- Alfred Wendt – plejer tal-cricket minn Fiġi;
- Ratu Josefa Celua – miet f'Levuka;
- Eileen Cikamatana – atleta tal-erfigħ tal-piżijiet li rebħet medalja tad-deheb għal Fiġi fil-Logħob tal-Commonwealth tal-2018.[10]
Referenzi
[immodifika | immodifika s-sors]- ^ a b ċ "Levuka Historical Port Town - UNESCO". whc.unesco.org. Miġbur 2024-12-14.
- ^ Stanton, William (1975). The Great United States Exploring Expedition. Berkeley: University of California Press. p. 190. ISBN 0520025571.
- ^ "Levuka Historical Port Town (Fiji): No. 1399 - ICOMOS". whc.unesco.org. Miġbur 2024-12-14.
- ^ Schurman, Dewey (June 1994). "Fiji: A Tale of Two Islands". Islands Magazine. Vol. 14, no. 3. pp. 104–113.
- ^ Lilley, Ian (2006), Archaeology of Oceania : Australia and the Pacific Islands. Blackwell, Malden, MA.
- ^ "Fire warning - Fiji Times Online". web.archive.org. 2013-10-04. Miġbur 2024-12-14.
- ^ "Satanic rituals at the Masonic Lodge | davidlansing.com" (bl-Ingliż). Miġbur 2024-12-14.
- ^ Patterson, R.T. (1975) The history of Lodge Polynesia no. 562 S.C., Levuka, Fiji.
- ^ "Levuka hazard - Fiji Times Online". www.fijitimes.com (bl-Ingliż). Miġbur 2024-12-14.
- ^ fijivillage. "Cikamatana granted Australian citizenship and to represent Austraila". www.fijivillage.com (bl-Ingliż). Miġbur 2024-12-14.