Knisja tal-Verġni Marija ta' Arakos
Il-Knisja tal-Verġni Marija ta' Arakos (bil-Grieg: Παναγία του Άρακα jew Άρακος) hija knisja Ortodossa Biżantina medja li tinsab f'Ċipru. Hija waħda mill-iżjed knejjes Biżantini medji magħrufa u li ġiet ippreservata għalkollox bl-affreski tagħha.[1][2] Il-knisja hija waħda mill-għaxar Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta' Troodos, li tniżżlu bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1985 minħabba l-affreski straordinarji tagħhom u bħala xhieda tal-istorja tat-tmexxija Biżantina f'Ċipru.[3]
Storja[immodifika | immodifika s-sors]
Il-knisja tinsab qrib il-villaġġ ta' Lagoudera, Ċipru. B'mod simili bħal knejjes oħra fiż-żona, din il-knisja ngħatat isem fjura selvaġġa, il-ġulbiena. Inbniet fuq ix-xaqlibiet tal-Grigal ta' Madari, it-tieni l-ogħla quċċata tal-Muntanji ta' Troodos. Id-data u ċ-ċirkostanzi tal-konsagrazzjoni tal-knisja mhumiex ċerti, iżda minħabba l-pożizzjoni tagħha bejn il-villaġġi ta' Lagoudera u Sarandi, jingħad li l-knisja kellha sjieda privata jew kienet monasteru peress li kienet tinsab 'il bogħod mill-villaġġi.[4]
Il-biċċa l-kbira tal-istorja tal-knisja hija rreġistrata fl-affreski tagħha. Mill-kitba fuq in-naħa ta' ġewwa tal-arċitravu tat-Tramuntana, ġie ddikjarat li tlestiet f'Diċembru 1192[2], u ġiet impittra minn patri mħarreġ f'Kostantinopli li kien jismu Teodoru Apsevdis. Ix-xogħol ta' Apsevdis x'aktarx li kien ġie kkumissjonat minn aristokratiku Biżantin imsejjaħ Leontios Authentes, li kien qed ifittex rifuġju f'monasteru fil-qrib li kien inbena minn missieru. Għall-ħabta tas-seklu 14, l-affreski ġew irrestawrati wara l-ħsara li ġarrbu minħabba li daħal l-ilma, u l-kitba li timmarka meta sar dan ir-restawr ġiet iffirmata minn djaknu msejjaħ Leontios.[5]
Affreski[immodifika | immodifika s-sors]
Verġni tal-Passjoni[immodifika | immodifika s-sors]
Dan l-affresk kien l-ewwel wieħed tat-tip tiegħu fl-arti Komnenjana, matul ir-renju ta' Alexios I Komnenos (li rrenja fl-1081-1118), u ġie mpitter fl-1192 taħt il-patrunaġġ ta' Leontios Authentes minn Teodoru Apsevdis fuq il-ħajt tax-Xlokk tal-knisja. L-immaġnijiet tal-Verġni Marija dejjem kienu assoċjati mal-qawwa politika fi ħdan l-Imperu Biżantin; madankollu, dan l-affresk partikolari ma għandux l-istess tifsira simbolika. Eżatt qabel ma sar, il-gżira ta' Ċipru għaddiet minn bosta battalji u bidliet fit-tmexxija. Dan il-perjodu ta' taqlib u kaos huwa rifless fl-immaġni tal-Verġni tal-Passjoni. Kif iddikjara l-istoriku Sofoklew:
"In-niket tad-donatur jiġi pperċepit permezz tat-trasformazzjoni tal-immaġni tal-Verġni Marija li huwa jippreskrivi".[6]
Dan in-niket jiġi ppreżentat b'tali mod li din il-verżjoni tvarja minn immaġnijiet oħra tal-Verġni tal-Passjoni. Dan l-affresk juri lill-Verġni Marija b'daqs ta' bniedem, minn rasha sa saqajha u bilwieqfa quddiem it-tron tagħha, bil-Bambin Ġesù f'idejha, għad-differenza ta' immaġnijiet oħra tagħha fejn tidher minn spallejha 'l fuq biss. Barra minn hekk, l-anġli bil-lanza u s-salib (referenza għall-futur ta' Kristu) huma kbar daqs Ġesù, filwaqt li f'verżjonijiet oħra ta' din l-ikona, l-anġli huma żgħar u bilkemm jidhru fil-kompożizzjoni tal-immaġni. Din l-enfasi fuq l-anġli bis-simboli tal-passjoni ta' Kristu u l-immaġni tal-Verġni Marija bilwieqfa bil-Bambin f'idejha, tista' tiġi interpretata bħala l-Madonna tikkonsenja l-Bambin għad-destin Tiegħu, bl-istess mod kif qed toffri l-gżira ta' Ċipru lil bosta mill-mexxejja volatili tiegħu.[5] Fl-isfond tal-affresk hemm talba elaborata lill-Verġni Marija li tgħin ukoll biex tindika l-patrun fir-rigward ta' dan l-affresk partikolari.
"Omm Alla tant safja, dak li pitter
l-immaġni immakulata tiegħek b'kuluri li jispiċċaw
b'tant ħila u bl-ikbar fidi,
Leon, il-qaddej fqir u insinifikanti tiegħek,
imsejjaħ wara missieru Authentes,
flimkien mal-konsorti u l-qaddejja tiegħu [isem il-mara] jitolbuk b'fidi kbira u bi dmugħ bla waqfien
biex issib konklużjoni fil-hena għall-bqija ta' ħajjithom
flimkien mal-qaddejja u mat-tfal tagħhom, qaddejja tiegħek, u jirċievu l-mewt tas-salavazzjoni.
Għaliex inti biss, ja Verġni Marija, tista' tiġi gglorifikata".[5]
San Xmun u San Ġwann il-Battista[immodifika | immodifika s-sors]
Faċċata tal-affresk tal-Verġni tal-Passjoni hemm l-affresk ta' San Xmun iżomm f'idejh il-Bambin Ġesù flimkien ma' San Ġwann il-Battista bilwieqfa ħdejh. Il-kollokament ta' dan l-affresk jimplika x-xena tal-Preżentazzjoni fit-Tempju tat-Testment il-Ġdid. Skont Luqa 2.22-29, Xmun ix-xiħ ħaffef biex imur jara l-Bambin Ġesù peress li skont il-profezija ma kienx imut qabel ma jara l-"Magħmudija tal-Mulej". Barra minn hekk, il-preżenza ta' San Ġwann il-Battista għandhom tifsira sinifikanti għaliex tissuġġerixxi d-destin ta' Kristu u s-sagrifiċċju tiegħu. Dan it-tbassir tal-futur ta' Kristu huwa miktub fil-parċmina f'idejn San Ġwann il-Battista li tiddikjara:
"Ara l-Ħaruf t'Alla li jneħħi d-dnubiet tad-dinja".
Barra minn hekk, il-pożizzjonament ta' dan l-affresk jista' jirreferi wkoll għar-ritwali ta' purifikazzjoni li kienu saru fuq il-Verġni Marija skont id-drawwa li l-omm tiġi ppurifikata f'tempju erbgħin jum wara t-twelid tal-ewwel iben.[7]
Preservazzjoni u konservazzjoni[immodifika | immodifika s-sors]
Il-preservazzjoni tal-affreski fi ħdan din il-knisja ġiet sponsorizzata mid-Dumbarton Oaks Research Center and Collection. David Winfield issorvelja l-proġett ta' restawr u ta' konservazzjoni mill-1968 sal-1973 flimkien ma' martu June li analizzat l-immaġnijiet u għamlet xi tpinġijiet.[8] F'dawk is-snin, il-koppja Winfield kitbet rapporti dettaljati dwar il-proċess tar-restawr tal-affreski għal Dumbarton Oaks.[4] Fi ħdan dawn ir-rapporti, kienu jiddeskrivu ċertu affarijiet bħad-differenzi fid-daqqiet bil-pinzell u l-użu tal-kuluri bejn Teodoru Apsevdis u d-djaknu Leontios. Ħadu nota wkoll tal-materjali li ntużaw (ultramarin, vermilju, weraq tad-deheb u fidda), li huma ingredjenti li jistgħu jinstabu lokalment fil-wied. Iktar 'il quddiem il-koppja Winfield ippubblikaw ktieb sinifikanti dwar il-ħidma tagħhom, The Church of the Panaghia tou Arakos at Lagoudhera, Cyprus: The Paintings and Their Painterly Significance, fl-2003.[9]
Sit ta' Wirt Dinji[immodifika | immodifika s-sors]
Inizjalment, fl-1985 ġew iddeżinjati disa' knejjes u monasteri mpittrin bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.[3] Il-Knisja tat-Trasfigurazzjoni tas-Salvatur (Panagia Agia Sotira tou Soteros) f'Palaichori Oreinis żdiedet mal-lista fl-2001 bl-estensjoni tas-sit.[10] Fl-2002, il-Knisja msejħa Panagia Chrysokourdaliotissa f'Kourdali, fi Spilia, tressqet ukoll għal estensjoni ulterjuri potenzjali iżda din baqgħet fil-lista tas-siti indikattivi.[11]
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".[3]
Referenzi[immodifika | immodifika s-sors]
- ^ "State of Conservation of World Heritage Properties in Europe: Painted Churches in the Troodos Region (UNESCO)" (PDF).
- ^ a b Carr, Annemarie Weyl. Speculum 80, no. 3 (2005): 999-1001.
- ^ a b ċ Centre, UNESCO World Heritage. "Painted Churches in the Troodos Region". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2022-03-21.
- ^ a b Winfield, David C.; Mango, Cyril (1969–1970). "The Church of the Panaghia Tou Arakos at Lagoudhera: First Preliminary Report". Dumbarton Oaks. 23–24: 377–380.
- ^ a b ċ Milliner, Matthew John. “The Virgin of the Passion: Development, dissemination and afterlife of a Byzantine icon type.” ProQuest Dissertations Publishings. Princeton University. (2011).
- ^ Sophocleous, Sophocles (1998). Panagia Arakiotissa Lagoudera Cyprus. Museum Publications. p. 47. ISBN 9963782124.
- ^ Baltoyianni, Chrysanthe. "Christ the Lamb and the ἐνώτιον of the Law in a Wall Painting of Araka on Cyprus." Δελτίον Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 17 (1993): 53-58.
- ^ Carr, Annemarie Weyl. "Dumbarton Oaks and the Legacy of Byzantine Cyprus". Near Eastern Archaeology. 71 (1–2): 95. ISSN 1094-2076.
- ^ "The Church of the Panaghia tou Arakos at Lagoudhera, Cyprus: The Paintings and Their Painterly Significance". American Journal of Archaeology (bl-Ingliż). 2011-03-24. Miġbur 2022-03-21.
- ^ Centre, UNESCO World Heritage. "25 COM X.B - Decision". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2022-03-21.
- ^ Centre, UNESCO World Heritage. "Church of Panayia Chrysokourdaliotissa, Kourdali (extension to "Painted Churches in the Troodos Region")". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2022-03-21.