Erwin Schrödinger

Minn Wikipedija, l-enċiklopedija l-ħielsa
Erwin Schrödinger
Ħajja
Isem propju Erwin Rudolf Josef Alexander Schrödinger
Twelid Vjenna, 12 Awwissu 1887
Nazzjonalità Awstrija
Ġermanja
Awstrija-Ungerija
Ġermanja Nazista
Residenza Dublin
Dublin
Vjenna
Mewt Vjenna, 4 Jannar 1961
Post tad-dfin Alpbach (en) Translate
Kawża tal-mewt kawżi naturali (tuberkulożi)
Familja
Missier Rudolf Schrödinger
Konjuga/i Annemarie Schrödinger (en) Translate
Ulied
uri
Edukazzjoni
Alma mater Università ta' Oxford
Università ta' Vjenna
Akademisches Gymnasium (en) Translate
Direttur tat-teżi Friedrich Hasenöhrl
Franz-Serafin Exner
Studenti dottorali Franz Zeilinger
Lingwi Ġermaniż
Għalliema Friedrich Hasenöhrl
Okkupazzjoni
Okkupazzjoni fiżiku
fiżiku teoretiku
akkademiku
professur
kittieb ta' saġġistika
matematiku
Impjegaturi Università ta' Vjenna
Università ta' Wroclaw
Università Humboldt ta’ Berlin
Università ta' Oxford
Università ta' Gent
Università Friedrich-Wilhelms
Università ta' Zurich
Università ta' Graz
Università ta' Stuttgart
Università ta' Jena
Dublin Institute for Advanced Studies (en) Translate
Xogħlijiet importanti ekwazzjoni ta' Schrödinger
Il-Qattus ta' Schrödinger
Premjijiet
Nominat għal
Sħubija Soċjetà Rjali
Academy of Sciences of the GDR (en) Translate
Akkademja Bavarjana tax-Xjenzi
Akkademja tax-Xjenzi tal-URSS
Akkademja Papali tax-Xjenzi
Austrian Academy of Sciences (en) Translate
Akkademja Amerikana tal-Arti u tax-Xjenzi
Akkademja Russa tax-Xjenzi
Akkademja tax-Xjenzi Prussjana
Accademia Nazionale delle Scienze detta dei XL
Erwin Schrödinger fl-1933

Erwin Rudolf Josef Alexander Schrödinger (twieled fi-12 ta' Awwissu 1887 – miet fl-4 ta' Jannar 1961) kien fiżiku Awstrijak-Irlandiż li sar famuż għall-kontribuzzjoni tiegħu għall-mekkanika kwantistika, l-iktar għall-ekwazzjoni ta' Schrödinger, li għaliha ngħata l-Premju Nobel fl-1933. Fl-1935, wara ħafna korrispondenza mal-ħabib personali Albert Einstein, ippropona l-esperiment bil-ħsieb tal-qattus ta' Schrödinger.

L-ewwel snin[immodifika | immodifika s-sors]

Schrödinger twieled Erdberg, Vjenna. Missieru kien Rudolf Schrödinger (produttur ta' l-inċirata, botaniku) u ommu Georgine Emilia Brenda (bint Alexander Bauer, Professur tal-Kimika fit-Technische Hochschule Vienna). Rudolf Schrödinger kien kattoliku u l-mara tiegħu Luterana. Fl-1898 Schrödinger attenda l-Akademisches Gymnasium. Bejn l-1906 u l-1910 studja Vjenna taħt Franz Serafin Exner (1849 - 1926) u Friedrich Hasenöhrl (1874 - 1915). Għamel ukoll xogħol esperimentali ma' Friedrich Kohlrausch. Fl-1911, Schrödinger sar assistent ma' Exner.

Is-snin tan-nofs[immodifika | immodifika s-sors]

Fl-1914 Erwin Schrödinger kiseb l-Habilitation (venia legendi). Bejn l-1914 u l-1918 ħa parti f'xogħol militari fl-artillerija Awstrijaka (Gorizia, Duino, Sistiana, Prosecco, Vjenna). Fis-6 ta' April, 1920, Schrödinger iżżewweġ 'l Annemarie Bertel. L-istess sena sar assistent ma' Max Wien f'Jena, u f'Settembru ta' l-1920 laħaq Ausserordentlicher Professor, f'Stuttgart. Fl-1921, sar Ordentlicher Professor f'Breslau (issa Wrocław, il-Polanja).

Fl-1922, mar l-Università ta' Zurich. F'Jannar ta' l-1926, Schrödinger ippublika fl-Annalen der Physik l-artiklu "Quantisierung als Eigenwertproblem" [tr. Kwantizzazzjoni bħala problema bl-awtovaluri] fuq il-mekkanika tal-mewġ u dik li nsibuha llum bħala l-ekwazzjoni ta' Schrödinger. F'dan l-artiklu ta "derivazzjoni" ta' l-ekwazzjoni tal-mewġ għal sistemi bla dependenza temporali u wera li tagħti l-awtovaluri ta' l-eneġija korretti għal atomi bħal ta' l-idroġenu. Dan l-artiklu hu meqjus universalment bħala wieħed mis-suċċessi l-iżjed importanti tas-seklu għoxrin u ħoloq rivoluzzjoni fil-mekkanika kwantistika, u fil-fatti fl-oqsma sħaħ tal-fiżika u l-kimika. F'artiklu ieħor erba' gimgħat biss wara solva l-problemi ta' l-ossillatur armoniku, r-rotur riġidu u l-molekula diatomika u ta derivazzjoni ġdida ta' l-ekwazzjoni ta' Schrödinger. Fit-tielet artiklu wera l-ekwivalenza bejn l-approċċ tiegħu u ta' Heisenberg u ttratta l-effett Stark. Fir-raba' artiklu ta' din is-sensiela straordinarja, wera kif għandna nittrattaw problemi fejn is-sistema jinbidel mal-ħin, bħal fil-problemi ta' scattering jew diffużjoni. Dawn l-artikli kienu s-suċċess ċentrali tal-karriera tiegħu u l-komunità tal-fiżiċi mill-ewwel għarfu li kienu ta' sinjifikanza kbira.

Fl-1927, mar jaħdem ma' Max Planck fl-Università Friedrich Wilhelm f'Berlin. Imma fl-1933, Schrödinger iddeċieda li jħalli l-Ġermanja għax ma settgħax jissaporti l-antisemitiżmu tan-Nazi. Mar l-Ingilterra u sar Fellow ta' Magdalen College fl-Università ta' Oxford. Ftit wara, flimkien ma' Paul Dirac ingħata l-Premju Nobel. F'Oxford Schrödinger kellu ħafna probemi mħabba l-istil tal-ħajja personali (kien jgħix ma' żewġ nisa) u ried jitlaq. Fl-1934, Schrödinger ta konferenza fl-Università ta' Princeton u offrewlu pożizzjoni permanenti hemm, imma ma aċċettax. Hawnhekk ukoll ried jgħix mal-mara u l-maħbuba tiegħu u din kienet problema. Kien hemm possibbiltà ta' pożizzjoni fl-Università ta' Edimburgu imma l-viża ttardjat u spiċċa biex jieħu pożizzjoni fl-Università ta' Graz fl-Awstrija fl-1936.

Is-snin ta' maturità[immodifika | immodifika s-sors]

Fl-1938, wara li Hitler okkupa l-Awstrija, Schrödinger kellu ħafna problemi għax kienu jafu bit-tluq tiegħu mill-Ġermanja fl-1933 u bl-oppożizzjoni għan-Naziżmu. Ħareġ stqarrija fejn skuża ruħu għall-oppożizzjoni tiegħu (aktar tard ddispjaċieh li kien għamel hekk, u appoloġizza personalment ma' Albert Einstein). Imma xorta ma ssodisfax l-amministrazzjoni l-ġdida u tkeċċa mill-impieg tiegħu fl-università għax ma kienx ta' min joqgħod fuqu politikament. Għalhekk tawh ħafna fastidju u kien ordnat li ma jitlaqx il-pajjiż, imma hu u l-mara ħarbu għall-Italja. Minn hemm ħa pożizzjonijiet temporanji Oxford u Gand.

Fl-1940 kien mistieden iwwaqqaf l-Istitut għall-iStudji Avvanzati f'Dublin, l-Irlanda. Sar Direttur ta' l-iSkola tal-Fiżika Teorika u baqa' hemm għal 17-il sena li matulhom ħa ċ-ċittadinanza Irlandiża. Kiteb 50 artiklu ieħor fuq bosta temi, fosthom l-investigazzjoni ta' t-teorija tal-kampi unifikata.

Fl-1944, ħareġ il-ktieb What is Life? ("Xinhi l-Ħajja?"), fejn insibu diskussjoni fuq in-Negentropija u l-kunċett ta' molekula komplessa b'kodiċi ġenetika għall-organiżmi ħajjin. Skont il-memoir ta' James D. Watson, DNA, The Secret of Life, ("DNA, Is-Sigriet tal-Ħajja") il-ktieb ta' Schrödinger ispirah biex jibda r-riċerka tal-ġeni, li wasslitu għall-iskoperta tal-elika doppja tad-DNA (aċtu deossiribronuklejiku). B'mod simili, Francis Crick, fil-ktieb awtobijografiku tiegħu What Mad Pursuit (“X'Riċerka tal-Ġenn”) , jiddeskrivi kif kien influwenzat mill-ispekulazzjoni ta' Schrödinger fuq kif jista' jkun li l-informazzjoni ġenetika tista' tinħażen fil-molekuli. Schrödinger baqa' Dublin sa meta rtira fl-1955. Matul dan iż-żmien bħas-soltu baqa' jinvolvi ruħu fl-iskandli u kellu żewġt-itfal minn żewġ nisa Irlandiżi differenti. Matul ħajtu kellu interess fil-filosofija Vedana ta' l-Induiżmu, li influwenzat l-ipoteżi fl-aħħar ta' What is Life? fuq il-possibbiltà li l-konxju ta' l-individwu hu biss manifestazzjoni ta' konxju unitarju li jippervadi l-univers. [1]

Fl-1956, mar lura Vjenna (katedra ad personam). F'taħdita importanti fil-Konferenza Mondjali ta' l-Enerġija, irrifjuta li jitkellem fuq l-enerġija nukleari għax ma tantx kien jemmen fiha u minflok ta taħdita filosofika. Matul dan il-perijodu inqata' mid-definizzjoni konvenzjonali tal-mekkanika kwantistika tad-dwalità mewġa-partiċella u appoġġa l-idea ta' mewġa biss u qajjem polemika kbira.

Ħajja personali[immodifika | immodifika s-sors]

Schrödinger fl-1933 iddeċieda li ma setax jgħix f'pajjiż fejn il-persekuzzjoni tal-Lhud kienet politika uffiċjali. Alexander Frederick Lindemann, il-kap tal-fiżika fl-Università ta' Oxford, żar il-Ġermanja fir-rebbiegħa ta' l-1933 biex jipprova jsieb impieg l-Ingilterra għal xjenzati żagħżagħ Lhud mill-Ġermanja. Kellem 'l Schrödinger fuq xi postijiet għal wieħed mill-assistenti tiegħu u skanta meta sab li Schrödinger stess kien interessat li jitlaq mill-Ġermanja. Schrödinger talab li l-kollega tiegħu, Arthur March, jimpjegawh bħala assistent tiegħu.

Din it-talba għal March kienet ġejja mir-relazzjonijiet komplikati li Schrödinger kellu man-nisa. Ir-relazzjonijiet tiegħu ma' martu qatt ma kienu tajbin wisq u kellu ħafna maħbubin li l-mara kienet taf bihom. Anny ukoll kellha maħbub għal ħafna snin, il-ħabib ta' Schrödinger Hermann Weyl. Schrödinger ried 'il March bħala assistent għax dak iż-żmien kien qiegħed jinnamra ma' Hilde, il-mara ta' March.

Ħafna mix-xjenzjati li kienu telqu mill-Ġermanja qattghu is-sajf ta' l-1933 fl-Alto Adige/Südtirol. Hawn Hilde saret tqila minn Schrödinger. Fl-4 ta' Novembru ta' l-1933 Schrödinger, martu u Hilde March waslu Oxford. Schrödinger kien inħatar fellow ta' Magdalen College. Ftit wara li waslu Oxford, Schrödinger sema' li għax-xogħol tiegħu fuq il-mekkanika tal-mewġ, kien ħa jingħata l-premju Nobel.

Fir-rebbiegħa ta' l-1934 Schrödinger stiednuh biex jagħti konferenza fl-Università ta' Princeton University u waqt iż-żjara offrewlu pożizzjoni permanenti hemmhekk. Meta mar lura Oxford beda jinnegozja ma' Princeton fuq is-salarju u l-pensjoni imma fl-aħħar ma aċċettax. Jaħsbu li x-xewqa tiegħu li jgħix Princeton ma' Amy u Hilde, it-tnejn irrabbu t-tarbija flimkien ma tantx intgħoġbot. Il-fatt li Schrödinger kellu żewġ nisa bil-beraħ, anki jekk waħda kienet miżżewġa 'l raġel ieħor, ma ntgħoġobx Oxford lanqas. Ma dan kollu it-tifla tiegħu Ruth Georgie Erica twieldet hemm fit-30 ta' Mejju ta' l-1934.[2]

Il-Mewt[immodifika | immodifika s-sors]

Fl-4 ta' Jannar ta' l-1961, Schrödinger miet Vjenna bit-tuberkulożi fl-età ta' 73 sena u ndifen Alpbach, fl-Awstrija.

L-Unjoni Astronomika Internazzjonali semmiet il-kratere enormi fin-naħa ta' lil hemm tal-Qamar għal Schrödinger. L-Istitut Internazzjonali għal Fiżika Matematika Erwin Schrödinger twaqqaf Vjenna fl-1993. Hemm imsemmija għalih ukoll l-asterojde 13092 Schrödinger.

Il-kotba ta' Erwin Schrödinger[immodifika | immodifika s-sors]

Referenzi[immodifika | immodifika s-sors]

  1. ^ My View of the World - ta' Erwin Schrödinger Kapitlu IV. What is life? the physical aspect of the living cell & Mind and matter - ta' Erwin Schroödinger
  2. ^ Schrödinger: Life and Thought ta' Walter John Moore, Cambridge University Press 1992 ISBN 0-521-43767-9, jiddiskuti r-relazzjonijiet mhux tas-soltu ta' Schrödinger, fosthom ir-rumanza ma' Hildegunde March, f'Kapitlu VII, "Berlin" u Kapitlu VIII, "Exile in Oxford".