Carl Bosch
Carl Bosch ([kaʁl ˈbɔʃ]; twieled fis-27 ta' Awwissu 1874 – miet fis-26 ta' April 1940) kien kimiku u inġinier Ġermaniż u rebbieħ tal-Premju Nobel għall-Kimika.[1] Huwa kien pijunier fil-qasam tal-kimika industrijali ta' pressjoni għolja u fundatur ta' IG Farben, li fl-imgħoddi kienet l-ikbar kumpanija kimika fid-dinja.[2]
Bijografija
[immodifika | immodifika s-sors]Ħajja bikrija
[immodifika | immodifika s-sors]Carl Bosch twieled f'Köln, il-Ġermanja, f'familja ta' fornituri ta' suċċess tal-gass u tal-plumbing.[3] Missieru kien Carl Friedrich Alexander Bosch (1843-1904) u zijuh kien Robert Bosch, li kien pijunier fl-iżvilupp tal-ispark plug u li stabbilixxa l-kumpanija multinazzjonali Bosch. Carl, hu u jipprova jiddeċiedi liema karriera jieħu bejn il-metallurġija jew il-kimika, studja fil-Königlich Technische Hochschule Charlottenburg (li issa hija l-Università Teknika ta' Berlin) u fl-Università ta' Leipzig mill-1892 sal-1898.[4]
Karriera
[immodifika | immodifika s-sors]Carl Bosch attenda l-Università ta' Leipzig, u hemmhekk studja taħt Johannes Wislicenus[5] sabiex kiseb id-dottorat tiegħu fl-1898 għar-riċerka fil-kimika organika. Wara li spiċċa l-università, fl-1899 beda jaħdem f'impjieg bażiku ma' BASF, li dak iż-żmien kienet l-ikbar azjenda tal-kimiki u tal-koloranti fil-Ġermanja. Mill-1909 sal-1913 huwa ttrasforma d-dimostrazzjoni fuq il-mejda ta' Fritz Haber ta' metodu tal-iffissir tan-nitroġenu bl-użu tal-kimika ta' pressjoni għolja permezz tal-proċess li mbagħad sar magħruf bħala l-proċess ta' Haber-Bosch għall-produzzjoni tan-nitrat sintetiku, proċess li fih bosta applikazzjonijiet industrijali għall-produzzjoni ta' varjetà kważi infinita ta' komposti industrijali, oġġetti tal-konsumatur, u prodotti kummerċjali. Il-kontribut primarju tiegħu kien li jespandi l-iskala tal-proċess, li ppermettiet il-produzzjoni industrijali ta' kwantitajiet kbar ta' nitrat sintetiku. Sabiex jagħmel dan, huwa kellu jibni impjant u tagħmir li jiffunzjonaw b'mod effettiv taħt pressjoni għolja tal-gass u f'temperaturi għoljin.
Bosch irnexxielu wkoll isib katalizzatur iktar prattiku mill-osmju u mill-uranju li kien juża Haber, peress li l-osmju kien riżorsa limitata ħafna u l-uranju kien għali ħafna.[6]
Barra minn hekk, kien hemm bosta ostakli wkoll, bħad-disinn ta' kumpressuri kbar u ta' fran industrijali sikuri ta' pressjoni għolja. Kien meħtieġ mezz li bih jiġi pprovdut il-gass tal-idroġenu pur fi kwantità bħala materja prima. Kienu meħtieġa wkoll mezzi rħas u sikuri li kellhom jiġu żviluppati għat-tindif u għall-ipproċessar tal-ammonijaka prodotta. L-ewwel impjant ta' Haber-Bosch fuq skala sħiħa nbena f'Oppau, il-Ġermanja, li issa hija parti minn Ludwigshafen. Malli l-proċess kien komplut, huwa kien kapaċi jissintetizza ammonti kbar ta' ammonijaka, li kienet disponibbli għall-oqsma industrijali u agrikoli. Fil-fatt, din il-produzzjoni żiedet ir-rendimenti agrikoli fid-dinja kollha. Permezz ta' din il-ħidma, huwa rebaħ il-Premju Nobel għall-Kimika fl-1931.[4]
Wara l-Ewwel Gwerra Dinjija, Bosch estenda t-tekniki ta' pressjoni għolja għall-produzzjoni ta' karburant sintetiku permezz tal-proċess ta' Bergius u l-metanol. Fl-1925 Bosch għen biex tiġi stabbilita IG Farben, u kien l-ewwel kap tal-kumpanija. Mill-1935, Bosch kien il-President tal-Bord tad-Diretturi.
Huwa rċieva ċ-Ċurkett ta' Siemens fl-1924 għall-kontributi tiegħu fir-riċerka applikata u għall-appoġġ tiegħu fir-riċerka bażika. Fl-1931 huwa ngħata l-Premju Nobel għall-Kimika flimkien ma' Friedrich Bergius għall-introduzzjoni tal-kimika ta' pressjoni għolja. Illum il-proċess ta' Haber-Bosch jipproduċi 100 miljun tunnellata ta' fertilizzant tan-nitroġenu kull sena.[5]
Ħajja personali
[immodifika | immodifika s-sors]Bosch iżżewweġ lil Else Schilback fl-1902. Carl u Else kellhom tifel u tifla flimkien. Bosch, kritiku ta' ħafna politiki Nażisti, gradwalment tneħħa mill-karigi għoljin tiegħu wara li Hitler sar kanċillier, u spiċċa jbati mid-depressjoni u l-alkoħoliżmu. Huwa miet f'Heidelberg.[3]
Legat
[immodifika | immodifika s-sors]
Il-proċess ta' Haber-Bosch illum jikkonsma iktar minn wieħed fil-mija tal-produzzjoni tal-enerġija tal-umanità u jitma bejn wieħed u ieħor terz tal-popolazzjoni dinjija.[7] Bħala medja, nofs in-nitroġenu fil-ġisem tal-bniedem jiġi minn sorsi fissi b'mod sintetiku, il-prodott ta' impjant ta' Haber-Bosch.[8] Bosch kien kollezzjonista akkanit ta' insetti, minerali u ħaġar prezzjuż. Il-kollezzjoni tiegħu ta' meteoriti u ta' kampjuni ta' minerali oħra ġiet missellfa lill-Università ta' Yale, u eventwalment inxtrat mill-iSmithsonian.[9][10] Huwa kien astronomu dilettant b'osservatorju privat mgħammar tajjeb. L-asterojde 7414 Bosch ingħatat ismu biex tagħtih ġieħ.[11]
Carl Bosch flimkien ma' Fritz Haber ġew ivvutati mill-membri tal-Istituzzjoni tal-Inġiniera Kimiċi bħala l-iktar inġiniera kimiċi influwenti fid-dinja li qatt eżistew.[12]
Il-proċess ta' Haber-Bosch, li x'aktar huwa l-iktar proċess kimiku magħruf fid-dinja, li jaqbad in-nitroġenu mill-arja u jikkonvertih f'ammonijaka, jikkontribwixxi għall-proċess tar-Rivoluzzjoni Ekoloġika li ilu jitma l-popolazzjoni dinjija li dejjem qed tikber.[13]
Bosch rebaħ ukoll diversi premjijiet, fosthom dottorat onorarju mill-Hochschule Karlsruhe (1918), il-Medalja tal-Mafkar ta' Liebig mill-Assoċjazzjoni tal-Kimiki Ġermaniżi flimkien mal-Medalja ta' Bunsen mis-Soċjetà Ġermaniża ta' Bunsen, iċ-Ċurkett ta' Siemens, u l-Medalja tad-Deheb tal-Mafkar ta' Grashof tal-VDI. Fl-1931 huwa ngħata l-Premju Nobel għall-Kimika għall-kontribut tiegħu fl-invenzjoni ta' metodi kimiċi ta' pressjoni għolja. Huwa rċieva wkoll il-Medjalja ta' Exner mill-Assoċjazzjoni Kummerċjali Awstrijaka u l-Medalja tal-Mafkar ta' Carl Lueg. Bosch kien ukoll membru ta' diversi akkademji xjentifiċi Ġermaniżi u barranin, u tas-Soċjetà ta' Kaiser Wilhelm li sar il-President tagħha fl-1937.[14]
Premjijiet u unuri
[immodifika | immodifika s-sors]- 1931: il-Premju Nobel għall-Kimika
- 1919: il-Medalja tal-Mafkar ta' Liebig mill-Assoċjazzjoni tal-Kimiki Ġermaniżi
- 1924: iċ-Ċurkett ta' Werner von Siemens tal-Fondazzjoni Stiftung Werner-von-Siemens-Ring
- 1932: il-Medalja ta' Wilhelm Exner mill-Assoċjazzjoni Kummerċjali Awstrijaka
- Il-Medalja ta' Bunsen mis-Soċjetà Ġermaniża ta' Bunsen
- Il-Medalja tad-Deheb tal-Mafkar ta' Grashof tal-VDI
- Il-Medalja tal-Mafkar ta' Carl Lueg.
Iktar qari
[immodifika | immodifika s-sors]- Vaclav Smil (2004). Enriching the Earth: Fritz Haber, Carl Bosch, and the Transformation of World Food Production. MIT Press. ISBN 978-0-262-69313-4.
- Thomas Hager, The Alchemy of Air: A Jewish Genius, a Doomed Tycoon, and the Scientific Discovery That Fed the World but Fueled the Rise of Hitler (2008). ISBN 978-0-307-35178-4.
- Peter Hayes (1987). "Carl Bosch and Carl Krauch: Chemistry and the Political Economy of Germany, 1925–1945". The Journal of Economic History. 47 (2): 353–363.
- K. Holdermann (1949). "Carl Bosch und die Naturwissenschaft". Naturwissenschaften. 36 (6): 161–165.
- Carl Krauch (1940). "Carl Bosch zum Gedächtnis". Angewandte Chemie. 53 (27–28): 285–288.
- Carl Bosch. Famous Scientists. Human Touch of Chemistry.[15]
- Carl Bosch. The Nobel Prize in Chemistry 1931. Nobelprize.org.[16]
Referenzi
[immodifika | immodifika s-sors]- ^ "The Nobel Prize in Chemistry 1931". NobelPrize.org (bl-Ingliż). Miġbur 2021-08-28.
- ^ Hager, Thomas (2006). The Demon under the Microscope. New York: Harmony Books. p. 74. ISBN 978-1-4000-8214-8.
- ^ a b Hager, Thomas (2008). The alchemy of air. New York: Harmony Books. ISBN 978-0-307-35178-4.
- ^ a b "Chemistry Tree - Carl Bosch Family Tree". academictree.org. Miġbur 2021-08-28.
- ^ a b "Carl Bosch | German chemist". Encyclopedia Britannica (bl-Ingliż). Miġbur 2021-08-28.
- ^ Bosch, Carl. "The development of the chemical high pressure method during the establishment of the new ammonia industry" (PDF).
- ^ Smil, Vaclav (2001). Enriching the earth. Cambridge, Massachusetts: MIT Press. OCLC 61678151.
- ^ "BBC World Service - Discovery, Can Chemistry Save The World?, Fixing the Nitrogen Fix". BBC (bl-Ingliż). Miġbur 2021-08-28.
- ^ "The Mineralogical Record - Label Archive". web.archive.org. 2006-09-28. Arkivjat mill-oriġinal fl-2006-09-28. Miġbur 2021-08-28.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ Servos, Kurt (1954). "Meteorites in the Carl Bosch Collection of Minerals Yale University". Geochimica et Cosmochimica Acta. 5 (6): 299–300.
- ^ "Amateure am Sternenhimmel". www.kleinplanetenseite.de. Miġbur 2021-08-28.
- ^ "Haber and Bosch named top chemical engineers". web.archive.org. 2013-10-05. Arkivjat mill-oriġinal fl-2013-10-05. Miġbur 2021-08-28.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Chemengers who changed the world". web.archive.org. 2011-03-20. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2011-03-20. Miġbur 2021-08-28.
- ^ "Famous Scientists - Carl Bosch". archive.is. 2013-06-29. Miġbur 2021-08-28.
- ^ "Famous Scientists - Carl Bosch". archive.is. 2013-06-29. Miġbur 2021-08-28.
- ^ "The Nobel Prize in Chemistry 1931". NobelPrize.org (bl-Ingliż). Miġbur 2021-08-28.