Aqbeż għall-kontentut

Żona Protetta tal-Gżejjer Phoenix

Minn Wikipedija, l-enċiklopedija l-ħielsa
Iż-Żona Protetta tal-Gżejjer Phoenix tirrappreżenta waħda mill-aħħar ekosistemi ta' arċipelagi oċeaniċi tal-qroll li għadhom intatti, bi skolli tal-qroll li x'aktarx għadhom l-istess kif kienu xi elf sena ilu.

Iż-Żona Protetta tal-Gżejjer (bl-Ingliż: Phoenix Islands Protected Area (PIPA)) tinsab fir-Repubblika tal-Kiribati, nazzjon oċeaniku fil-Paċifiku ċentrali, bejn wieħed u ieħor nofs triq bejn l-Awstralja u Hawaii. Iż-Żona Protetta tal-Gżejjer Phoenix tikkostitwixxi 11.34 % taż-żona ekonomika esklużiva tal-Kiribati, u b'daqs ta' 408,250 km2 (157,630 mil kwadru), hija waħda mill-ikbar żoni tal-baħar protetti u waħda mill-ikbar żoni protetti ta' kull tip (art jew baħar) fid-Dinja.[1] Iż-Żona Protetta tal-Gżejjer Phoenix ġiet iddeżinjata wkoll bħala l-ikbar u l-iżjed Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fil-fond fl-2010.[2][3]

Iż-Żona Protetta tal-Gżejjer Phoenix tikkonserva waħda mill-ikbar ekosistemi ta' arċipelagi oċeaniċi tal-qroll li għadhom intatti fid-Dinja, u tinkludi 14-il muntanja ta' taħt il-baħar (li x'aktarx huma vulkani estinti) u ħabitat oħra tal-baħar fond. Iż-żona fiha madwar 800 speċi magħrufa ta' fawna, inkluż madwar 200 speċi ta' qroll, 500 speċi ta' ħut, 18-il mammiferu tal-baħar u 44 speċi ta' għasafar.[4] B'kollox hija ekwivalenti għad-daqs tal-istat ta' California fl-Istati Uniti, għalkemm l-erja totali tal-art hija biss ta' 25 km2 (9.7 mili kwadri).[5] Lejn it-Tramuntana taż-Żona Protetta tal-Gżejjer Phoenix hemm il-Monument Nazzjonali tal-Baħar tal-Gżejjer Remoti tal-Paċifiku, amministrat mill-Istati Uniti, li attwalment huwa l-ikbar żona protetta tal-baħar fid-Dinja.

Storja u amministrazzjoni

[immodifika | immodifika s-sors]
Mappa tal-konfini taż-Żona Protetta tal-Gżejjer Phoenix.

Ir-Repubblika tal-Kiribati, bi sħubija mal-organizzazzjonijiet nongovernattivi tal-konservazzjoni Conservation International u the New England Aquarium, iffurmat il-Fond Fiduċjarju taż-Żona Protetta tal-Gżejjer Phoenix.[6] Fl-2018, in-New England Aquarium irriżenja mis-sħubija u minflok ingħaqad l-Aquarium of the Pacific.

Ir-rekwiżiti tal-ġestjoni u tal-protezzjoni meħtieġa biex jinżammu l-valuri ta' din iż-żona protetta tal-baħar huma riflessi kemm fil-miżuri attwali tal-ġestjoni temporanja kif ukoll fil-pjan ta' ġestjoni li ġie approvat dan l-aħħar. Dawn jinkludu, iżda mhumiex limitati għalihom:

  • it-tqassim f'żoni;
  • l-għoti tal-permessi.

L-amministraturi tar-riżerva kienu ġew ikkritikati għall-ammont ta' sajd li kienu jippermettu qabel l-għeluq għalkollox fl-1 ta' Jannar 2015.[7] Mill-1 ta' Jannar 2015, l-attivitajiet kummerċjali kollha tal-estrazzjoni (inkluż is-sajd għat-tonn) huma pprojbiti fiż-żona protetta tal-baħar. Żona żgħira ta' użu sostenibbli madwar il-Gżira ta' Canton biss tippermetti attivitajiet limitati ta' sostenn għall-popolazzjoni residenti. Fil-Pjan ta' Ġestjoni taż-Żona Protetta tal-Gżejjer Phoenix tal-2015–2020, li ġie implimentat wara deċiżjoni tal-gvern tal-Kiribati f'Jannar 2014, hemm projbizzjoni totali tas-sajd kummerċjali fi ħdan il-konfini taż-Żona Protetta tal-Gżejjer Phoenix, il-baħar territorjali (sa 12-il mil nawtiku) u l-laguni kollha tat-tmien gżejjer taż-Żona Protetta tal-Gżejjer Phoenix (Kanton, Manra, Rawaki, Birnie, Mckean, Enderbury, Nikumaroro u Orona) sabiex jiġi żgurat li ma jkun hemm l-ebda impat fuq l-ispeċijiet tal-baħar u tal-art, inkluż il-ħabitats.

F'Novembru 2021 ġie mħabbar li l-gvern tal-Kiribati kien se jtemm iż-żona protetta biex jixpruna s-sajd għat-tonn.[8]

Wirt naturali

[immodifika | immodifika s-sors]
Il-qroll tal-Gżira ta' Enderbury.

Hemm tliet gżejjer tal-qroll b'laguni u bi skolli tal-qroll assoċjati fil-perimetru taż-Żona Protetta tal-Gżejjer Phoenix (Orona (Hull), Nikumaroro (Gardner), u Kanton (Aba-Riringa)), u ħames gżejjer baxxi mdawra bi skolli mifruqa tal-qroll (Manra (Sydney), Rawaki (Phoenix), McKean, Birnie u Enderbury), kif ukoll żewġ skolli tal-qroll taħt il-baħar (Winslow u Carondelet). Iż-żona fiha seba' ħabitats prinċipali: gżejjer, laguni, skolli tal-qroll, skolli tal-qroll tal-baħar fond, muntanji tal-baħar, benthos tal-baħar fond, u oċean miftuħ, u kollha huma rrappreżentati fi ħdan iż-żona protetta.

L-istħarriġiet tas-sena 2000 (Obura, et al.) fil-Gżejjer Phoenix (Orona (Hull), Nikumaroro (Gardner), u Kanton (Aba-Riringa)), ħames gżejjer tal-qroll baxxi mdawra bi skolli tal-qroll (Manra (Sydney), Rawaki (Phoenix), McKean u Enderbury), jidentifikaw li meta saru dawn l-istħarriġiet, l-iskolli tal-qroll kienu fi stat ta' saħħa eċċellenti, u kienu ħielsa mit-tbajjid li fena l-iskolli tal-qroll f'partijiet oħra tal-Paċifiku, bl-ebda evidenza ta' xi mard tal-qroll.[9]

Iż-Żona Protetta tal-Gżejjer Phoenix hija arċipelagu tal-gżejjer tal-qroll, fil-biċċa l-kbira diżabitati, li tinsab fi ħdan żona importanti bijoloġikament imsejħa l-hotspot tal-Polineżja u tal-Mikroneżja.

L-iskolli tal-qroll tal-Gżejjer Phoenix kienu notevoli għal-livell moderat ta' Kopertura bil-Qroll Ħaj ta' 20-40 % u għall-evidenza ta' ksur fiżiku kbir tal-qroll bl-enerġija tal-mewġ fl-iskolli tal-qroll tan-Nofsinhar, tal-Lvant u tat-Tramuntana tal-gżejjer, li joħloq fdalijiet tal-qroll fil-laguni u fil-bażi tal-iskolli tal-qroll. Il-materjal dominanti fil-qiegħ tal-laguni kien qroll iebes (36.0 %), segwit minn algi tal-qroll (algi ħomor; 18.0 %), fdalijiet tal-qroll (16.7 %), ħażiż u algi konsistenti (11.6 %) u makroalgi ħodor Halimeda (10.4 %). Id-dominanza tal-qroll u tal-algi tal-qroll tindika li l-ekosistemi tal-iskolli tal-qroll huma f'saħħithom u huma ddominati minn organiżmi kalċifikanti u minn tkabbir attiv tal-qafas tal-iskolli tal-qroll. L-effett tal-espożizzjoni għall-maltempati huwa indikat mix-xejriet dominanti b'forom tal-qroll reżistenti għall-maltempati fis-siti fejn jaqblu l-irjieħ, b'inqas abbundanza fis-siti għall-kenn mill-irjieħ, u żieda korrispondenti ta' forom iktar delikati ta' mal-plakek tal-art, u d-dominanza tat-tipi ta' qroll iktar fraġli b'għamla ta' mwejjedi fis-siti protetti tal-laguni. Id-diversità fl-ispeċijiet tal-qroll hija ikbar fil-gżejjer il-kbar ta' Nikumaroro, Kanton u Orona, u dan jindika l-importanza tal-kobor tal-iskoll tal-qroll fuq dawn il-gżejjer biex isostnu l-bijodiversità. Il-qroll artab tal-qiegħ (Sinularia u Lobophytum) instabu fil-qiegħ tal-laguni ta' Kanton u ta' Orona, li huma l-unika laguni reali fil-Gżejjer Phoenix.

Gandoffli ġganteski Tridacna fil-laguna ta' Orona.

L-istilel tal-baħar (Acanthaster planci), rotob u predaturi oħra tal-qroll, bħall-bebbux li jiekol il-qroll Drupella spp., jinsabu fuq l-iskolli tal-qroll tal-Gżejjer Phoenix, għalkemm ma kienx hemm indikazzjoni ta' xi tifqigħat qerrieda ta' dawk il-predaturi fl-iskolli tal-qroll.

L-ispeċijiet tal-gandoffli ġganteski (Tridacna) jokkorru b'għadd żgħir: Tridacna squamosa; Tridacna maxima; iżda mhux Tridacna gigas.

Acropora cytherea.

Żewġ skolli tal-qroll taħt il-baħar, Winslow u Carondelet, u mill-inqas 14-il muntanja tal-baħar magħrufa, flimkien ma' ħabitats tal-oċean miftuħ u tal-baħar fond, huma parti integrali miż-Żona Protetta tal-Gżejjer Phoenix. In-New England Aquarium (NEAq), l-Università ta' Boston, l-Istituzzjoni Oċeanografika ta' Woods Hole, l-Assoċjazzjoni tal-Edukazzjoni dwar il-Baħar, u l-Istitut Oċeaniku ta' Schmidt wettqu spedizzjonijiet tar-riċerka xjentifika fir-rigward ta' dawn il-ħabitats tal-muntanji tal-baħar, li ġew identifikati bħala rikki fil-bijodiversità u fil-qroll tal-baħar fond, u jsostnu varjetà ta' speċijiet pelaġiċi oċeaniċi. Iż-Żona Protetta tal-Gżejjer Phoenix ġiet identifikata bħala sit importanti tal-alimentazzjoni u tar-riproduzzjoni tal-ispeċijiet tat-tonn. Il-grupp tassonomiku dominanti fil-baħar fond ta' kull tip kien l-oktoqroll, segwit mill-antipatarjani, l-iskleraktinjani u mbagħad iż-żoantarjani.[10]

Impatt tat-tlissija tal-ħadid min-nawfraġji u mill-ankri

[immodifika | immodifika s-sors]

Iż-Żona Protetta tal-Gżejjer Phoenix hija reġjun naturali mingħajr rikkezza ta' ħadid. L-introduzzjoni tal-ħadid f'dan l-ambjent min-nawfraġji tal-bastimenti u mill-ankri, hija marbuta mal-proliferazzjoni tal-ħażiż, tal-algi u ta' komunitajiet batteriċi bentiċi, u mal-iskolli tal-qroll "suwed" degradati. Mis-sena 2000 sal-2015 ġew immonitorjati l-iskolli tal-qroll suwed li oriġinaw min-nawfraġju tal-1929 tal-SS Norwich City f'Nikumaroro sat-Tramuntana tas-sit sa kilometu (0.6 mili) 'il bogħod. L-ispedizzjoni tal-2015 fiż-Żona Protetta tal-Gżejjer Phoenix irreġistrat il-preżenza ta' skolli tal-qroll suwed f'ħames gżejjer tal-qroll (Enderbury, Kanton, Nikumaroro, McKean, Rawaki) u fuq il-muntanja tal-baħar ta' Carondelet, li kienet assoċjata mal-fdalijiet tan-nawfraġju. L-ebda rkupru ma ġie ddokumentat fl-iskolli tal-qroll suwed li ġew osservati bejn l-2005 u l-2015.[11][12][13]

Irpiljar tal-gżira u programm ta' bijosigurtà

[immodifika | immodifika s-sors]
Favites pentagona.

Ħamsa mit-tmien gżejjer fiż-Żona Protetta tal-Gżejjer Phoenix attwalment huma ddeżinjati bħala Żoni Importanti tal-Għasafar minn Birdlife International. Illum il-ġurnata hemm 19-il speċi ta' għasafar tal-baħar li jgħixu fil-gżejjer. Bosta għasafar tal-baħar oħra jpassu miż-Żona Protetta tal-Gżejjer Phoenix, fosthom iċ-ċief u l-kanġu mill-Awstralja u minn New Zealand. Speċijiet prominenti jinkudu l-kanġu tal-Gżejjer Phoenix li huwa endemiku u fil-periklu ta' estinzjoni.

Uħud mill-impatti negattivi tal-introduzzjoni ta' pjanti u annimali mhux nattivi u invażivi jinkludu l-eliminazzjoni ta' għasafar tal-baħar u pjanti nattivi, b'mod partikolari permezz tal-qerda tal-bajd u tal-frieħ, u l-pjanti introdotti li jieħdu post forom oħra ta' pjanti u b'hekk jimmodifikaw l-ekosistema naturali tal-gżejjer. Fost il-pjanti u l-annimali li ġew introdotti tul iż-żmien hemm il-firien tal-Paċifiku u tal-Asja, il-fniek, il-qtates, in-nemel, il-ħnieżer, il-klieb u l-lantana.

Sal-istabbiliment taż-Żona Protetta tal-Gżejjer Phoenix, l-aħħar stħarriġiet komprensivi tal-fawna tal-Gżejjer Phoenix saru fis-snin 60 tas-seklu 20. Fl-2006 sar stħarriġ ġdid biex jiġi ddeterminat il-livell tal-invażjonijiet tal-ispeċijiet mhux nattivi fuq kull gżira u l-fattibbiltà ta' programm ta' rpiljar. Minn dan ix-xogħol ġie ddeterminat li dawn l-organiżmi qerrieda, speċjalment il-fniek selvaġġi fil-Gżira ta' Rawaki u l-firien fil-Gżira ta' McKean, kellhom jitneħħew mill-Gżejjer Phoenix.

Fost l-għanijiet ta' rpiljar taż-Żona Protetta tal-Gżejjer Phoenix hemm il-qerda tal-qtates mhux nattivi mill-Gżira ta' Orona li qed jeqirdu l-popolazzjonijiet tal-għasafar.

Għall-ħabta tal-2002, il-firien Asjatiċi kkolonizzaw il-Gżira ta' McKean, milli jidher meta bastiment tas-sajd tat-tkarkir inkalja mal-iskolli tal-qroll tal-gżira. L-istħarriġ tal-2006 sab li l-firien predaturi prattikament qerdu l-popolazzjonijiet tal-kanġu, taċ-ċiefa u tas-sula blu fost l-oħrajn. Il-fniek tal-Gżira ta' Rawaki kienu qed jikkompetu u ġeneralment jeqirdu r-riżorsi meħtieġa mill-għasafar, apparti li kienu qed ikissrulhom il-bejtiet.

Bħala l-ewwel pass lejn l-irkupru tal-bijodiversità fil-gżejjer taż-Żona Protetta tal-Gżejjer Phoenix, f'nofs l-2008 il-firien u l-fniek ġew eliminati fil-gżejjer ta' McKean u Rawaki. F'kontroll li sar f'Novembru–Diċembru 2009 f'dawn il-gżejjer minn tim xjentifiku, ħareġ li l-programm tal-qerda kien irnexxa. Ir-risponsi mill-pjanti u mill-għasafar kienu spettakolari, u t-tim sab li l-għasafar tal-baħar kienu qed jerġgħu jbejtu f'McKean għall-ewwel darba f'kważi għaxar snin. Min-naħa l-oħra, f'Rawaki l-irkupru tal-veġetazzjoni wassal biex għasafar bħas-sula blu jsibu siti adattati għall-bejtiet madwar il-gżira kollha. Saħansitra l-fregati kienu qed ibejtu fuq il-pjanti rkuprati. Permezz ta' dawn l-isforzi ta' rpiljar, il-popolazzjonijiet tal-kanġu tal-Gżejjer Phoenix, tal-kanġu ta' sidru abjad, u ta' għasafar tal-baħar importanti oħra jistgħu jirkupraw fiż-Żona Protetta tal-Gżejjer Phoenix. F'Lulju 2011 saret spedizzjoni oħra ta' eradikazzjoni tal-organiżmi invażivi li rnexxiet f'żewġ gżejjer oħra taż-Żona Protetta tal-Gżejjer Phoenix, Enderbury u Birnie. Iż-żewġ gżejjer kellhom popolazzjonijiet tal-firien mhux nattivi tal-Paċifiku.[14]

Sit ta' Wirt Dinji

[immodifika | immodifika s-sors]

Iż-Żona Protetta tal-Gżejjer Phoenix ġiet innominata biex xi darba ssir Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fit-30 ta' Jannar 2009 mir-Repubblika tal-Kiribati. Din kienet l-ewwel darba li r-Repubblika tal-Kiribati ressqet nominazzjoni mir-ratifika tal-Konvenzjoni fis-sena 2000. Fl-1 ta' Awwissu 2010, fl-34 sessjoni tal-Kumitat tal-Wirt Dinji f'Brażilja, il-Brażil, iż-Żona Protetta tal-Gżejjer Phoenix ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO u saret l-ikbar Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO u l-iktar wieħed fond fid-Dinja.[2]

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (vii) "Post fejn iseħħu fenomeni naturali tal-għaġeb jew fejn hemm żoni ta' ġmiel naturali u ta' importanza estetika eċċezzjonali"; u l-kriterju (xi) "Eżempju straordinarju li jirrappreżenta proċessi ekoloġiċi u bijoloġiċi kontinwi sinifikanti fl-evoluzzjoni u fl-iżvilupp ta' ekosistemi u ta' komunitajiet ta' pjanti u ta' annimali terrestri, tal-ilma ħelu, kostali u tal-baħar".[2]

Gallerija

[immodifika | immodifika s-sors]

Referenzi

[immodifika | immodifika s-sors]
  1. ^ Rotjan, Randi (2014). Establishment, management, and maintenance of the Phoenix Islands Protected Area. In: Advances in Marine Biology. Elsevier, Oxford Press. ISBN 978-0-12-800214-8.
  2. ^ a b ċ "Phoenix Islands Protected Area - UNESCO". whc.unesco.org. Miġbur 2024-12-23.
  3. ^ "Asia-Pacific". www.conservation.org (bl-Ingliż). Miġbur 2024-12-23.
  4. ^ Pierce, R.J. (2008). ""Phoenix Islands Restoration Project" (PDF). NZAID – PIPA" (PDF).
  5. ^ "Ocean wilderness is size of California | COSMOS magazine". web.archive.org. 2014-02-10. Miġbur 2024-12-23.
  6. ^ "Phoenix Islands Protected Area (PIPA)". web.archive.org. 2015-02-19. Miġbur 2024-12-23.
  7. ^ PALA, CHRISTOPHER (2013-09-01). "Massive marine protected area is an even bigger sham". Salon (bl-Ingliż). Miġbur 2024-12-23.
  8. ^ "Kiribati Terminates Giant Marine Protected Area to Boost Tuna Fishing". The Maritime Executive (bl-Ingliż). Miġbur 2024-12-23.
  9. ^ Obura, D. O., Stone, G., Mangubhai, S., Bailey, S., Yoshinaga, A., and Barrel, R. (2011). "Baseline marine biological surveys of the Phoenix Islands". Atoll Research Bulletin. 589: 1–61. doi:10.5479/si.00775630.589.1.
  10. ^ Steven R. Auscavitch, Mary C. Deere, Abigail G. Keller, Randi D. Rotjan, Timothy M. Shank and Erik E. Cordes (13 February 2020). "Oceanographic Drivers of Deep-Sea Coral Species Distribution and Community Assembly on Seamounts, Islands, Atolls, and Reefs Within the Phoenix Islands Protected Area". Frontiers in Marine Science. 7. doi:10.3389/fmars.2020.00042. hdl:1912/25560.
  11. ^ Obura, D. O., Mangubhai, S. (1 November 2018). "Silent killer: black reefs in the Phoenix Islands Protected Area". Pacific Conservation Biology. 25 (2): 213–214. doi:10.1071/PC18048. S2CID 92277240.
  12. ^ Kelly, L. W., Barott, K. I., Dinsdale, E., Friedlander, A. M., Nosrat, B., Obura, D., Sala, E., Sandin, S. A., Smith, J. E., Vermeij, M. J., Williams, G. J., Willner, D., and Rohwer, F. (2012). "Black reefs: iron-induced phase shifts on coral reefs". The ISME Journal. 6 (3): 638–649. doi:10.1038/ISMEJ.2011.114. PMC 3280131. PMID 21881615.
  13. ^ Obura, D. O., Mangubhai, S. (2011). "Coral mortality associated with thermal fluctuations in the Phoenix Islands, 2002–2005". Coral Reefs. 30 (3): 607–619. Bibcode:2011CorRe..30..607O. doi:10.1007/S00338-011-0741-7. S2CID 34350055.
  14. ^ "Pierce, R.J., and D. Brown. Phoenix Islands Restoration Project" (PDF).
Miksub minn "https://mt.wikipedia.org/w/index.php?title=Żona_Protetta_tal-Gżejjer_Phoenix&oldid=319162"