Grand Pré
| Grand Pré | |
|---|---|
 Kanada | |
 | |
| Amministrazzjoni | |
| Stat sovran | Kanada |
| Province of Canada | Nova Scotia |
| County of Nova Scotia | Kontea ta' Kings |
| Ġeografija | |
| Koordinati | 45°06′32″N 64°18′33″W / 45.108889°N 64.309167°WKoordinati: 45°06′32″N 64°18′33″W / 45.108889°N 64.309167°W |
  Grand Pré Grand Pré (Canada) | |
| Superfiċjenti | 1,323.24 hectare, 5,865 hectare |
| Fruntieri ma' | Wolfville |
| Demografija | |
| Informazzjoni oħra | |
| Fondazzjoni | 1680 |
| Kodiċi tat-telefon |
902 |
| experiencegrandpre.ca | |
Grand Pré (pronunzjata bil-Franċiż: [ɡʁɑ̃pʁe]; spelluta wkoll Grand-Pré) hija komunità rurali Kanadiża fil-Kontea ta' Kings, Nova Scotia. L-isem tagħha bil-Franċiż ifisser "Mergħa Kbira" u l-komunità tinsab fit-tarf tal-Lvant tal-Wied ta' Annapolis diversi kilometri fil-Lvant tar-raħal ta' Wolfville fuq peniżola ħierġa 'l barra fil-Baċir ta' Minas imdawra b'għelieqi estensivi bid-digi, u kkonfinati mix-xmajjar Gaspereau u Cornwallis. Il-komunità saret famuża permezz tal-poeżija ta' Henry Wadsworth Longfellow Evangeline u llum il-ġurnata tospita s-Sit Storiku Nazzjonali ta' Grand-Pré. Fit-30 ta' Ġunju 2012, il-Pajsaġġ ta' Grand-Pré tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.[1]
Grand-Pré ġiet stabbilita għall-ħabta tal-1680 minn Pierre Melanson u Pierre Terriot. Pierre Melanson, insedjatur Akadjan li vvjaġġa lejn il-Lvant minn Pierre Dugua, l-insedjament oriġinali ta' Sieur de Mons f'Port Royale. Pierre, Akadjan ta' nisel Franċiż u Ingliż, kien wasal f'Port Royale flimkien ma' Sir Thomas Temple fis-snin 50 tas-seklu 17 meta l-Akadja kienet taħt il-kontroll tal-Ingliżi.[2] Pierre Terriot kien iben Jehan u twieled f'Port Royale għall-ħabta tal-1654. Pierre Melanson kien responsabbli għall-istabbiliment tal-parroċċa ta' Saint-Charles des Mines filwaqt li l-ħabib tiegħu, Pierre Terriot stabbilixxa l-parroċċa ta' Saint-Joseph de la Rivière aux Canards. Il-fertilità tal-ħamrija u l-ġid minn riżorsi oħra fl-inħawi kienu ilhom magħrufa fost il-Franċiżi mill-bidu tas-seklu meta Samuel de Champlain, il-kartografu ta' de Mont, kien wettaq l-istħarriġ tar-reġjun. L-insedjaturi minnufih użaw it-teknoloġija tal-kostruzzjoni tad-digi mal-bwar salmastri enormi tal-post; b'hekk effettivament irnexxielhom jirkupraw diversi akri ta' raba' produttiv. L-għelieqi u l-popolazzjoni kibru malajr, u Grand-Pré saret l-insedjament prinċipali fl-Akadja. L-insedjamenti nfirxu minn Grand-Pré għal madwar il-Baċir ta' Minas, u kollettivament saru magħrufa bħala Les Mines jew Minas minħabba d-depożiti tar-ram mistħarrġa minn de Mons fid-daħla tal-Baċir. Sa nofs is-snin 80 tas-seklu 17, il-popolazzjoni kienet kibret biżżejjed biex issostni knisja u ġiet stabbilita l-parroċċa ta' Saint-Charles des Mines.[3]
Gwerra tar-Reġina Anna
[immodifika | immodifika s-sors]Attakk fuq Grand-Pré (1704)
[immodifika | immodifika s-sors]Matul il-Gwerra tar-Reġina Anna, ir-Ranger ta' New England Benjamin Church, ta n-nar lill-komunità u kisser xi digi fl-Attakk fuq Grand Pré.[4] F'dan l-attakk, Church u r-rangers tiegħu weħlu fl-artijiet imtajna ċatti ta' Baie Francais (Bajja ta' Fundy), u b'hekk il-Mi'kmaq u l-Akadjani kellhom biżżejjed żmien biex jippożizzjonaw ruħhom u jiddefendu l-komunità bla heda. Eventwalment xorta waħda ġew megħluba u Church ta n-nar lill-komunità u lill-għelieqi kollha tal-madwar.
Gwerra tar-Re Ġorġ
[immodifika | immodifika s-sors]Battalja ta' Grand-Pré (1747)
[immodifika | immodifika s-sors]Matul il-Gwerra tar-Re Ġorġ, qawwa Franċiża mmexxija minn Jean-Baptiste Nicolas Roch de Ramezay għelbet qawwa Brittanika ikbar f'attakk billejl fil-Battalja ta' Grand-Pré. Din il-battalja kienet l-iżjed waħda sinifikanti u wasslet għal rebħa b'ħafna tixrid tad-demm għall-Franċiżi fl-Akadja. Madankollu, il-komunità baqgħet taħt il-kontroll tal-Brittaniċi ladarba l-Franċiżi rtiraw.
Gwerra tal-Patri Le Loutre
[immodifika | immodifika s-sors]
Eżodu tal-Akadjani (1749-1755)
[immodifika | immodifika s-sors]Matul il-Gwerra tal-Patri Le Loutre, l-Akadjani f'Grand-Pré kellhom rwol sinifikanti ta' appoġġ għall-Eżodu tal-Akadjani mill-art kontinentali ta' Nova Scotia, li beda fl-1749. Grand-Pré minn jeddha wieġbet għas-sejħa minn Le Loutre għal prodotti bażiċi tal-ikel. Huma kienu jkabbru l-qamħ u qmuħ oħra, kienu jipproduċu d-dqiq f'saħansitra ħdax-il mitħna, u kienu jieħdu ħsieb merħliet ta' diversi eluf ta' baqar, nagħaġ u ħnieżer. Diversi merħliet ta' bhejjem kienu jgħaddu regolarment minn triq minn Cobequid għal Tatamagouche għall-provvista ta' Fort Beauséjour, Louisbourg, u l-insedjamenti fuq Île St. Jean (il-Gżira tal-Prinċep Dwardu). Esportazzjonijiet oħra kienu jiġu ttrasportati bil-baħar mill-Baċir ta' Minas għall-Istmu ta' Chignecto jew għall-ħalq tax-xmara ta' Saint John, fuq bastimenti Akadjani minn intermedjarji Akadjani.[5] L-Akadjani minn Grand-Pré ħadmu wkoll fl-Istmu ta' Chignecto għall-kostruzzjoni ta' knisja u tad-digi.
Assedju ta' Grand-Pré (1749)
[immodifika | immodifika s-sors]Il-Brittaniċi bnew il-Forti ta' Vieux Logis fl-inħawi matul il-Gwerra tal-Patri Le Loutre, li ġie attakkat mill-Akadjani u mill-Mi'kmaq fl-Assedju ta' Grand-Pré. L-assedju dam ġimgħa u t-300 nattiv ħadu xi priġunieri li nżammew għal priġunerija ta' kważi sentejn sħaħ. Eventwalment il-Mi'kmaq irtiraw.
Gwerra bejn il-Franċiżi u l-Indjani
[immodifika | immodifika s-sors]Kampanja tal-Bajja ta' Fundy (1755)
[immodifika | immodifika s-sors]
Matul il-Gwerra bejn il-Franċiżi u l-Indjani (il-verżjoni tal-Amerka ta' Fuq tal-Gwerra tas-Seba' Snin), l-Akadjani tkeċċew minn Grand-Pré matul il-Kampanja tal-Bajja ta' Fundy (1755). Kien hemm diversi suldati Brittaniċi li żammew ġurnal tad-deportazzjoni minn Grand-Pré bħal-Logutenent Kurunell John Winslow u Jeremiah Bancroft. Is-sit ta' Grand-Pré matul it-tkeċċija iktar 'il quddiem ġie immortalizzat mill-poeta Amerikan Henry Wadsworth Longfellow bil-poeżija epika tiegħu Evangeline.[6]
L-Akadjani minn Grand Pré nfirxu f'bosta postijiet u wħud eventwalment reġgħu lura f'partijiet oħra Marittimi Kanadiżi bħal Nova Scotia, Newfoundland u New Brunswick. Bosta Akadjani li tkeċċew mill-inħawi ta' Grand-Pré eventwalment insedjaw l-istati ta' New England u vvjaġġaw ukoll lejn in-Nofsinhar ta' Louisiana fl-Istati Uniti wara li tniżżlu mal-kosta Atlantika. F'Louisiana, it-terminu Cajun evolva mill-isem Akadjan.
Bdiewa tal-Ingilterra l-Ġdida
[immodifika | immodifika s-sors]Wara d-deportazzjoni tal-Akadjani, l-artijiet battala ġew insedjati mill-ġdid mill-Bdiewa tal-Ingilterra l-Ġdida fl-1760 u saru magħrufa bħala Horton Township. Pjanta kbira ta' raħal b'grilja rettangolari ta' toroq ġiet stabbilita bejn Grand-Pré u Horton Landing lejn il-Lvant, iżda l-popolazzjoni agrikola lokali ppreferiet tinsedja l-artijiet għoljin b'mod mifrux, bħar-residenti preċedenti tal-inħawi, l-Akadjani. Diversi skejjel u kongregazzjonijiet ġew iffurmati f'Grand-Pré, inkluż dar tal-laqgħat li ġiet ikkonvertita fi knisja fil-bidu tas-seklu 19, illum il-ġurnata magħrufa bħala l-Knisja tal-Patt. Maż-żmien, il-merkanti u s-sidien tal-ħwienet bdew jinġabru f'Wolfville lejn il-Punent, u b'hekk Grand-Pré baqgħet tiżviluppa bħala komunità agrikola. Wieħed mid-dixxendenti tal-bdiewa tal-Ingilterra l-Ġdida kien Sir Robert Borden, the eighth Prime Minister of Canada, who was born in Grand-Pré in 1854. Grand-Pré kompliet tiżviluppa bħala komunità agrikola żgħira. Il-Linja Ferrovjarja ta' Windsor u Annapolis waslet fl-1869, u għall-ewwel bdiet taqdi l-komunità b'stazzjon rurali żgħir. Il-bhejjem u t-tiben tal-imraġ saru l-iżjed prodotti esportati, u fl-aħħar tas-seklu 19 żdiedet magħhom l-industrija ewlenija tal-esportazzjoni tat-tuffieħ mill-Wied ta' Annapolis. Erba' fabbriki kbar tat-tuffieħ inbnew madwar l-istazzjon għall-ippakkjar u għat-trasport tat-tuffieħ. Fis-snin 20 tas-seklu 20 il-Linja Ferrovjarja ta' Dominion Atlantic żviluppat il-Park tal-Mafkar ta' Grand-Pré sabiex jattira t-turisti.[7] Filwaqt li l-agrikoltura baqgħet l-industrija ewlenija ta' Grand-Pré, il-park wassal biex il-komunità ssir destinazzjoni turistika kif ukoll mafkar tal-poplu Akadjan. Il-park eventwalment sar Sit Storiku Nazzjonali u fl-1957 inxtara mis-Servizz tal-Parks Kanadiżi.[8]
Sit ta' Wirt Dinji
[immodifika | immodifika s-sors]Il-Pajsaġġ ta' Grand Pré ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2012.[1]
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (v) "Eżempju straordinarju ta' insedjament uman tradizzjonali, ta' użu tal-art jew ta' użu tal-baħar, li jirrappreżenta kultura (jew kulturi), jew interazzjoni umana mal-ambjent, speċjalment meta jkun sar vulnerabbli minħabba l-impatt ta' bidla irreversibbli"; u l-kriterju (vi) "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".[1]
Ekonomija u kultura
[immodifika | immodifika s-sors]
Illum il-ġurnata, Grand-Pré tospita s-Sit Storiku Nazzjonali ta' Grand-Pré li issa huwa park nazzjonali amministrat minn Parks Canada bħala mafkar tal-poplu Akadjan u d-deportazzjoni tiegħu. Il-Knisja tal-Patt f'Grand-Pré hija l-eqdem knisja Presbitera f'Nova Scotia. Waħda mill-iżjed azjendi magħrufa tal-inbid ta' Nova Scotia, Domaine de Grand-Pré, tinsab fi ħdan il-komunità. Grand-Pré hija wkoll l-ewwel Distrett Rurali Storika li ġie ddeżinjat fil-Kanada. Is-sede tal-kumpanija tal-kafè Just Us! tinsab fil-villaġġ u saret attrazzjoni turistika. Il-Bajja ta' Evangeline hija punt famuż fejn eluf ta' għasafar kostali tal-passa jieqfu jistrieħu u hija wkoll post mill-aqwa għall-osservazzjoni ta' wħud mill-ogħla mareat tad-dinja.[9]
Demografija
[immodifika | immodifika s-sors]
Grand-Pré ma għandha l-ebda status uffiċjali; teżisti data speċifika biss għas-suddiviżjoni D tal-Kontea ta' Kings, li tinkludi l-inħawi ta' bejn Hantsport u Wolfville, fejn jeżistu Grand-Pré u xi ftit villaġġi oħra. F'din iż-żona, fl-2006 kien hemm 5,499 abitant, imqabbla mal-5,167 abitant fl-2001, jiġifieri żieda ta' 6.4 %. L-età medja kienet ta' 44.5 sena, meta mqabbla ma' 41.8 sena għall-provinċja. 84.8 % tal-popolazzjoni kellha iktar minn 15-il sena, jiġifieri skont il-medja provinċjali.
Fir-rigward tal-lingwa, 96.6 % tal-abitanti jitkellmu bl-Ingliż, 1.4 % jitkellmu bil-Franċiż u 2.0 % huma allofoni. Il-popolazzjoni li titkellem bil-Franċiż ġiet Angliċizzata peress li 99.3 % tal-popolazzjoni titkellem bl-Ingliż id-dar. Fir-rigward tal-għarfien tal-lingwi uffiċjali, 7.2 % tal-popolazzjoni tikkomunika bil-Franċiż f'diversi livelli, filwaqt li l-kumplament jitkellmu bl-Ingliż biss.
Nies notevoli
[immodifika | immodifika s-sors]F'Grand-Pré twieled l-eks Prim Ministru Sir Robert Borden.[10]
Referenzi
[immodifika | immodifika s-sors]- ^ a b ċ Centre, UNESCO World Heritage. "Landscape of Grand Pré". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2024-06-24.
- ^ Edmé Rameau de Saint-Père. Une Colonie Féodale en Amérique (L'Acadie, 1604-1610). Pariġi, Librairie Plan, 1889.
- ^ Stephen Bujold. Saint-Joseph de la rivière aux Canards: deuxième ou dernière pariosse fondée avant le Grand dérangement par les Acadiennes du basin des Mines (Minas Basin, NS). In Acadiensis. Université du Nouveau-Brunswick, Fredericton, 2002.
- ^ Johnston, A.J.B. (2004). Grand-Pré, Heart of Acadie. Halifax, NS: Nimbus Publishing. p. 22. ISBN 1-55109-479-7.
- ^ Patterson, in John Ried. (ed) Atlantic Canada Before Confederation. 1994, p. 141.
- ^ Johnston, A.J.B. (2004). Grand-Pré, Heart of Acadie. Halifax, NS: Nimbus Publishing. pp. 33–69.
- ^ "Grand Pre - DARwiki". dardpi.ca (bl-Ingliż). Miġbur 2024-06-24.
- ^ Cormier, Chase (2017). "Thibault Simon, Pantry and Palate: Remembering and Rediscovering Acadian Food, Halifax : Nimbus Publishing Limited, 2017, p. 248, ISBN 978-1-77108-490-1". Port Acadie: Revue interdisciplinaire en études acadiennes (32): 186. no-break space character f'
|titlu=f'pożizzjoni 87 (għajnuna) - ^ "Heritage Trust of Nova Scotia". web.archive.org. 2011-08-27. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2011-08-27. Miġbur 2024-06-24.
- ^ "Profile". lop.parl.ca. Miġbur 2024-06-24.