Ara s-sors ta' Utent:SidAlmoħadMuwaħħid/Kalifat Almohad

 

Il-'''Kalifat Almohad''' jew il-'''Mwaħħidin''' (Għarbi: خِلَافَةُ ٱلْمُوَحِّدِينَ, <small>rum.</small> ''Khilafatu l-Muwaħħidīn,'' jew ٱلدَّوْلَةُ ٱلْمُوَحِّدِيَّةُ, <small>rum.</small> ''ad-Dawlatu l-Muwaħħidijja,'' jew دَوْلَةُ ٱلْمُوَحِّدِينَ, <small>rum.</small> ''Dawlatu l-Muwaħħidīn'' mill-Għarbi: ٱلْمُوَحِّدُونَ, <small>rum.</small> ''al-Muwaħħidūn'', <small>lit. "</small>dawk li '''mwaħħad''' [it-tewħid/unità ta' Allah]"<ref>{{Ċita web|url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/Almohad|titlu=Definition of ALMOHAD|sit=www.merriam-webster.com|data-aċċess=2021-01-09}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/almohad|titlu=Almohad definition and meaning {{!}} Collins English Dictionary|sit=www.collinsdictionary.com|data-aċċess=2021-01-09}}</ref><ref name=":1">{{Ċita ktieb|kunjom=Bennison|isem=Amira K.|sena=2016|titlu=Almoravid and Almohad Empires|url=https://books.google.com/books?id=19JVDwAAQBAJ&pg=PA299|pubblikatur=Edinburgh University Press|paġni=299–300, 306|isbn=978-0-7486-4682-1}}</ref>{{Rp|246}}) jew l-'''Imperu Almohad''' kien imperu [[Iżlam|Mislem]] [[Berbers|Berberu]] tal-[[Afrika]] ta' Fuq mwaqqaf fis-seklu 12. Fl-eqqel tagħha, kienet tikkontrolla ħafna mill-[[Peniżola Iberika]] (l-[[Andalus]]) u l-Afrika ta' Fuq (il-[[Magreb]]).<ref name=":6">{{Ċita web|url=https://www.britannica.com/topic/Almohads|titlu=Almohads {{!}} Berber confederation|sit=Encyclopedia Britannica|lingwa=en|data-aċċess=2021-05-05}}</ref><ref name="BoweringCrone2013">{{Ċita ktieb|kunjom=Gerhard Bowering|kunjom2=Patricia Crone|kunjom3=Mahan Mirza|kunjom4=Wadad Kadi|kunjom5=Muhammad Qasim Zaman|sena=2013|titlu=The Princeton Encyclopedia of Islamic Political Thought|url=https://books.google.com/books?id=q1I0pcrFFSUC&pg=PA34|pubblikatur=Princeton University Press|paġna=34|isbn=978-0-691-13484-0}}</ref><ref name="Oxford Bibliographies 2020">{{Ċita web|url=https://www.oxfordbibliographies.com/view/document/obo-9780195390155/obo-9780195390155-0217.xml|titlu=Almohads – Islamic Studies|data=6 Jan 2020|sit=Oxford Bibliographies|data-aċċess=11 Feb 2020}}</ref>

Il-moviment Almohad twaqqaf minn [[Ibn Tumart|Iben Tumart]] fost it-tribujiet Berber magħrufa bħala [[Masmuda]], iżda l-kalifat Almohad u d-dinastija l-ħkim, magħrufa bħala d-'''dinastija Mu'mini''',<ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Naylor|isem=Phillip C.|data=2015-01-15|titlu=North Africa, Revised Edition: A History from Antiquity to the Present|titlu-traduzzjoni=|url=https://books.google.com/books?id=rN-EBQAAQBAJ&dq=muminid+state&pg=PA97|lingwa=en|pubblikatur=University of Texas Press|paġni=97|isbn=978-0-292-76190-2}}</ref><ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Arjomand|isem=Said Amir|data=2022-10-25|titlu=Messianism and Sociopolitical Revolution in Medieval Islam|url=https://books.google.com/books?id=rNGAEAAAQBAJ&dq=mu'minid+dynasty&pg=PA285|lingwa=en|pubblikatur=Univ of California Press|paġni=285|isbn=978-0-520-38759-1}}</ref><ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Bowering|isem=Gerhard|kunjom2=Crone|isem2=Patricia|kunjom3=Mirza|isem3=Mahan|data=2013|titlu=The Princeton Encyclopedia of Islamic Political Thought|url=https://books.google.com/books?id=q1I0pcrFFSUC&dq=mu'minid+dynasty&pg=PA34|lingwa=en|pubblikatur=Princeton University Press|paġni=34|isbn=978-0-691-13484-0}}</ref><ref>{{Ċita harvard bla parenteżi|Julien|1970}}</ref><ref>{{Ċita ktieb|kunjom=السلاوي|isem=أبي العباس شهاب الدين أحمد/الدرعي|data=2014|titlu=الاستقصا لأخبار دول المغرب الأقصى 1-3 ج1|titlu-traduzzjoni=Survey of the news of the countries of the Far Maghreb 1-3 Part 1|url=https://books.google.com/books?id=mLN0DwAAQBAJ&dq=%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%A9+%D8%A8%D9%86%D9%88+%D8%B9%D8%A8%D8%AF+%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%A4%D9%85%D9%86&pg=PT242|lingwa=ar|pubblikatur=Dar Al Kotob Al Ilmiyah دار الكتب العلمية|paġni=243|isbn=978-2-7451-5495-8}}</ref> twaqqfu wara mewtu minn [[Abd al-Mu'min|Għabd il-Mu'min il-Gumi]].<ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Abun-Nasr|isem=Jamil M.|sena=1987|titlu=A History of the Maghrib in the Islamic Period|url=https://books.google.com/books?id=jdlKbZ46YYkC&pg=PA118|lingwa=en|pubblikatur=Cambridge University Press|paġni=87, 94, and others|isbn=978-0-521-33767-0}}</ref><ref name=":23">{{Ċita ktieb|kunjom=Bennison|isem=Amira K.|sena=2016|titlu=The Almoravid and Almohad Empires|post=|pubblikatur=Edinburgh University Press|paġni=58 and after|isbn=978-0-7486-4682-1}}</ref><ref name=":0522">{{Ċita ktieb|kunjom=Hopkins|isem=J.F.P.|sena=1986|sena-oriġinali=1971|kapitlu=Ibn Tūmart|titlu=Encyclopaedia of Islam, Second Edition|url=https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-1/ibn-tumart-SIM_3078|volum=3|post=|pubblikatur=Brill|paġni=958–960|isbn=978-90-04-16121-4}}</ref><ref name=":052">{{Ċita ktieb|kunjom=Lévi-Provençal|isem=Évariste|sena=1986|sena-oriġinali=1960|kapitlu='Abd al- Mu'min|titlu=Encyclopaedia of Islam, Second Edition|url=https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/abd-al-mumin-SIM_0109|volum=1|post=|pubblikatur=Brill|paġni=78–80|isbn=978-90-04-16121-4}}</ref><ref>{{Ċita ktieb|kunjom=|isem=|data=2005|editur-kunjom2=Taylor|editur-isem2=Richard C.|titlu=The Cambridge Companion to Arabic Philosophy|url=https://books.google.com/books?id=xowm255qOzQC&pg=PA180|lingwa=en|pubblikatur=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-52069-0}}</ref> Madwar l-1120, Iben Tumart l-ewwel stabbilixxa stat Berber f'[[Tinmel]] fil-[[Muntanji Atlas]].<ref name=":6">{{Ċita web|url=https://www.britannica.com/topic/Almohads|titlu=Almohads {{!}} Berber confederation|sit=Encyclopedia Britannica|lingwa=en|data-aċċess=2021-05-05}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.britannica.com/topic/Almohads "Almohads | Berber confederation"]. </cite></ref> Fil-ħakma Għabd il-Mu'min (li rrenja mill-1130 sal-1163), l-Almohadin rnexxielhom iwaqqgħu d-[[dinastija Almoravid]] li tirregola l-Marokk fl-1147, meta rebaħ [[Marrakesh|Marrakexx]] u ddikjara lilu nnifsu [[kalif]]. Imbagħad estendew is-setgħa tagħhom fuq il-[[Magreb]] kollu sal-1159. L-Andalus malajr segwa, u l-[[Iberia|Iberja]] Misilma kollha kienet taħt il-ħakma Almohad sal-1172.<ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Buresi|isem=Pascal|kunjom2=El Aallaoui|isem2=Hicham|sena=2012|titlu=Governing the Empire: Provincial Administration in the Almohad Caliphate (1224–1269)|url=https://books.google.com/books?id=Hl5_--mK8q4C|sensiela=Studies in the History and Society of the Maghrib|volum=3|post=Leiden|pubblikatur=Brill|isbn=978-90-04-23333-1}}</ref>

Il-punt ta' bidla tal-preżenza tagħhom fil-Peniżola Iberika waslet fl-1212, meta [[Muhammad al-Nasir|Muħammad III, "in-Nasir"]] (1199–1214) ġie megħlub fil-[[Battalja ta' Las Navas de Tolosa]] fis-[[Sierra Morena]] minn alleanza tal-forzi Kristjani mirr-renji ta' Kastilja, ta' Aragona u ta' Navarra. Ħafna mit-territorji li kien fadal tal-Andalus intilfu fid-deċennji ta' wara, bil-bliet ta' [[Córdoba, Spanja|Córdoba]] u [[Sivilja|Sevilja]] jaqgħu f'idejn l-Insara fl-1236 u fl-1248 rispettivament.

L-Almohadin komplew jaħkmu fl-Afrika sakemm it-telf frammentali tat-territorju permezz tar-rewwixta tat-tribujiet u d-distretti ppermettiet il-lok tal-għedewwa l-aktar effettivi tagħhom, il-[[Saltna Marinija|Marinin]], mit-Tramuntana tal-Marokk fl-1215. L-aħħar rappreżentant tal-linja, Idris il-Watiq, ġie ridott għall-pussess ta'Marrakexx, fejn kien maqtul minn skjav fl-1269; il-Marinin ħatfu Marrakexx, u temmew id-dominazzjoni Almohad tal-Magreb tal-punent.

== Storja ==

=== Oriġini ===
Il-moviment Almohad oriġina minn [[Ibn Tumart|Iben Tumart]], membru tal-[[Masmuda]], konfederazzjoni tribali [[nies Berberi|Amazigh]] tal-[[Muntanji Atlas]] fin-nofsinhar tal-Marokk. F'dak iż-żmien, [[Marokk|il-Marokk]], il-punent tal-[[Alġerija]] u Spanja ([[Al-Andalus|l-Andalus]]), kienu taħt il-ħakma tal-Almoravidin, dinastija Berber Sanhaġa. Kmieni f’ħajtu, Iben Tumart mar lejn Spanja biex ikompli l-istudji tiegħu, u wara [[Bagdad|Baghdad]] biex japprofondixxihom. F'Baghdad, Iben Tumart mehmuż mal-iskola teoloġika ta[[Al-Ash'ari|l-Axgħari]], u ġie taħt l-influwenza tal-għalliem [[Al-Ghazali|il-Ghazali]]. Malajr żviluppa s-sistema tiegħu stess, u għaqqad id-duttrini ta’ diversi kaptani. Il-prinċipju ewlieni ta' Iben Tumart kien unitariżmu strett (''[[Tawhid|tewħid]]''), li ċaħad l-eżistenza indipendenti tal-attributi ta' Alla bħala inkompatibbli mal-unità Tiegħu, u għalhekk idea politeista. Iben Tumart irrappreżenta rewwixta kontra dak li hu qies bħala antropomorfiżmu fl-ortodossija Musulmana. Is-segwaċi tiegħu kienu jsiru magħrufa bħala l''-''Mwaħħidin ("Almohadin"), jiġifieri dawk li jaffermaw it-tewħid ta' Alla.

Wara r-ritorn tiegħu fil-Magreb c. 1117, Iben Tumart qatta' xi żmien f'diversi bliet [[Ifriqiya|Ifriqiji]], jippriedka u aġitazzjoni, intestatura attakki rewwixta fuq ħwienet tal-inbid u fuq manifestazzjonijiet oħra ta' laxkezza. Tefa’ t-tort għal-latitudni fuq id-dinastija tal-ħakma tal-Almoravidin, li akkużahom b’oskurantiżmu u irreliġjon. Huwa oppona wkoll l-isponsorizzazzjoni tagħhom tal-iskola tal-ġurisprudenza [[Maliki|Malikija]], li bbażat fuq kunsens (''[[Ijma|iġmagħ]]'') u sorsi oħra lil hinn mill-[[Koran|Quran]] u s-[[Ħadit|Sunna]] fir-raġunament tagħhom, wieħed anatema għad-[[Zahiri|Dieherija]] aktar strett iffavorit minn Iben Tumart. L-antiki u l-predikazzjoni tan-nar tiegħu wasslu lill-awtoritajiet mibgħuta biex imexxuh minn belt għal oħra. Wara li tkeċċa minn [[Bejaia|Béjaïa]], Iben Tumart waqqaf kamp f'Mellala, fil-periferija tal-belt, fejn irċieva l-ewwel dixxipli tiegħu - notevolment, il-Bxir (li kien se jsir l-istrateġ ewlieni tiegħu) u Għabd il-Mu'min (Berberu Żenata, li iktar tard kien se jsir is-suċċessur tiegħu).

Fl-1120, Iben Tumart u l-grupp żgħir ta' segwaċi tiegħu marru lejn [[Marokk|il-Marokk]], u waqfu l-ewwel [[Fes|f'Fez]], fejn ingaġġa fil-qosor lill-istudjużi Maliki tal-belt f'dibattitu. Saħansitra wasal biex jattakka lill-oħt tal-emir [[Almoravid]], [[Għali ta' Almoravid|Għali bin Jusuf]], fit-toroq ta' [[Fes]], minħabba li kienet għaddejja mikxufa, skond il-mod tan-nisa Berberi. Wara li tkeċċa minn Fes, huwa mar lejn [[Marrakesh|Marrakexx]], fejn rnexxielu jsib lill-emir Almoravid Għali bin Jusuf f'moskea lokali, u sfida lill-emir, u lill-istudjużi ewlenin taż-żona, għal dibattitu dottrinali. Wara d-dibattitu, l-istudjużi kkonkludew li l-fehmiet ta' Iben Tumart kienu blasfemi u r-raġel perikoluż, u ħeġġu biex jinqatel jew jintbagħat il-ħabs. Madankollu, l-emir iddeċieda sempliċiment li jkeċċih mill-belt.
[[Stampa:Almohad_Masmuda_tribes.png|xellug|daqsminuri|300x300px| Postijiet approssimattivi tat-tribujiet ewlenin Masmuda li aderixxu mal-Almohadin.]]
Iben Tumart ħa kenn fost in-nies tiegħu stess, il-Hargha, fir-raħal twelidu ta' Igiliz (post eżatt inċert), fil-wied ta' [[Sous]]. Hu rtira lejn għar il-qrib, u għex stil taʼ ħajja axxetika, ħareġ biss biex jippriedka l-programm tiegħu taʼ riforma puritana, u jattira folol dejjem akbar. Fit-tul, lejn l-aħħar tar-[[Ramadan]] fl-aħħar tal-1121, wara priedka partikolarment kommoventi, li rreveda n-nuqqas tiegħu li jipperswadi lill-Almoravidin biex jirriformaw bl-argument, Iben Tumart 'kixef' lilu nnifsu bħala l-veru [[Mahdi]], imħallef u leġiżlatur iggwidat minn Alla, u kien rikonoxxut bħala tali mill-udjenza tiegħu. Din kienet effettivament dikjarazzjoni ta' gwerra fuq l-istat Almoravid.

Fuq parir ta’ wieħed mis-segwaċi tiegħu, Għumar il-Hintati, kap prominenti tal-Hintata, Iben Tumart abbanduna l-għar tiegħu fl-1122 u tela’ fl-Atlas Għoli, biex jorganizza l-moviment Almohad fost it-tribujiet Masmuda tal-għoljiet. Minbarra t-tribù tiegħu stess, il- Hargha, Iben Tumart assigura l-aderenza tal-Ganfisa, il-Gadmiwa, il-Hintata, il-Haskura, u l-Hażraġa għall-moviment Almohad. Madwar l-1124, Iben Tumart waqqaf ir-[[ribat]] ta' [[Tinmel]], fil-wied tan-Nfis fl-Atlas Għoli, kumpless imsaħħaħ li ma jistax jitqabbad, li jservi kemm bħala ċ-ċentru spiritwali kif ukoll bħala kwartieri ġenerali militari tal-moviment Almohad.

Għall-ewwel tmien snin, ir-ribelljoni Almohad kienet limitata għal gwerra guerilla tul il-qċaċet u l-għoljiet tal-Atlas Għoli. Il-ħsara prinċipali tagħhom kienet li t-toroq u l-passaġġi tal-muntanji fin-nofsinhar ta' Marrakexx kienu insikuri (jew għal kollox impassabbli) – li jheddu r-rotta lejn [[Sijilmassa|Siġilmasa]], l-importanti kollha, il-portal tal- [[Kummerċ Trans-Saħarjan|kummerċ trans-Saħarjan]]. Ma setgħux jibagħtu biżżejjed ħaddiema mill-passaġġi dojoq biex ikeċċu lir-ribelli Almohad mill-punti b'saħħithom tal-muntanji li kienu faċilment difiżi, l-awtoritajiet Almoravid ikkonċiljaw biex jistabbilixxu fortizzi biex jillimitawhom hemmhekk (l-aktar famużament il-fortizza ta' [[Tasghîmût]] li kienet tipproteġi l-avviċinament lejn Aghmat, li kienet maħkuma mill-Almohadin fl-1132),<ref name=":1">{{Ċita ktieb|kunjom=Bennison|isem=Amira K.|sena=2016|titlu=Almoravid and Almohad Empires|url=https://books.google.com/books?id=19JVDwAAQBAJ&pg=PA299|pubblikatur=Edinburgh University Press|paġni=299–300, 306|isbn=978-0-7486-4682-1}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFBennison2016">Bennison, Amira K. (2016). </cite></ref> filwaqt li tesplora rotot alternattivi minn passaġġi aktar lejn il-lvant.

Iben Tumart organizza l-Almohadin bħala komun, bi struttura dettaljata. Fil-qalba kien hemm l-''Ahl id-Dār'' ("Nies tad-dar [tal-Mahdi]"), magħmul mill-familja ta' Iben Tumart. Kien aktar issupplimentat minn żewġ kunsilli: il-Kunsill ta' ġewwa ta' Għaxar, il-kunsill privat ta' Mahdi, magħmul minn sħabu l-aktar kmieni u l-eqreb; u l-Kunsill konsultattiv tal-Ħamsin, magħmul mix-''xjuħ'' (Għarbi għal "xejk") ewlieni tat-tribujiet Masmuda. Il-predikaturi u l-missjunarji tal-bidu (''ṭalaba'' u ''ħuffāẓ'') kellhom ukoll ir-rappreżentanti tagħhom. Militarment, kien hemm ġerarkija stretta ta 'unitajiet. It-tribù Hargha ġie l-ewwel (għalkemm mhux strettament etniku; kien jinkludi ħafna tribujiet "onorarji" jew "adottati" minn etniċijiet oħra, eż. Għabd il-Mu'min innifsu). Dan kien segwit mill-irġiel ta' Tinmel, imbagħad it-tribujiet Masmuda l-oħra fl-ordni, u arrotondat mill-ġellieda suwed, l''-għabīd''. Kull unità kellha ġerarkija interna stretta, immexxija minn ''muħtasib'' (uffiċjal maħtur biex jissorvelja l-bazaars u l-kummerċ fil-pajjiżi Iżlamiċi medjevali), u maqsuma f'żewġ fazzjonijiet: waħda għall-aderenti bikrija, oħra għall-aderenti tard, kull wieħed immexxi minn ''miżwar'' (jew ''amżwaru'' ); imbagħad ġew is-''sakkakin'' (teżorier), effettivament il-flejjes, il-kolletturi tat-taxxa, u l-bursars, imbagħad ġew l-armata regolari (''ġund''), imbagħad il-korp reliġjuż – il-[[Muezzin|muaddin]], il-''ħafid'' u l-''ħizb'' – segwiti mill-arċier, il- reklutati, u l-iskjavi.<ref>{{Ċita harvard bla parenteżi|Julien|1970}}</ref> L-eqreb sieħeb ta' Iben Tumart u strateġist ewlieni, il-Bxir, ħa fuqu r-rwol ta' " kummissarju politiku", u jinfurza d-dixxiplina dottrinali fost it-tribujiet Masmuda, ħafna drabi b'id tqila.
[[Stampa:Almohad_Expansion.png|daqsminuri|300x300px| Fażijiet tal-espansjoni tal-istat Almohad.]]
Fil-bidu tal-1130, l-Almohadin finalment niżlu mill-muntanji għall-ewwel attakk imdaqqsa tagħhom fl-artijiet baxxi. Kien diżastru għall-avversarji tagħhom. L-Almohadin warrbu kolonna Almoravid li kienet ħarġet jiltaqgħu magħhom qabel [[Aghmat]], u mbagħad ħarġu l-fdal tagħhom sa [[Marrakesh|Marrakexx]]. Huma assedjaw Marrakexx għal erbgħin jum sakemm, f’April (jew Mejju) 1130, l-Almoravidin ħarġu mill-belt u għaffġu lill-Almohadin fil-Battalja mdemmija tal-Buħajra (imsemmija għal ġnien kbir fil-lvant tal-belt). L-Almohadin ġew rotta bir-reqqa, b'telf kbir. Nofs it-tmexxija tagħhom inqatlet fl-azzjoni, u s-superstiti biss irnexxielhom jitħabtu lura lejn il-muntanji.<ref>{{Ċita ktieb|sena=1989|titlu=The Encyclopedia of Islam, Volume 6, Fascicules 107–108|url=https://books.google.com/books?id=tPsUAAAAIAAJ&pg=PA592|sensiela=The Encyclopaedia of Islam|pubblikatur=Brill|paġna=592|isbn=978-90-04-09082-8|data-aċċess=2019-02-01}}</ref>

Iben Tumart miet ftit wara, f’Awwissu tal-1130. Li l-moviment Almohad ma waqax immedjatament wara telfa daqshekk devastanti u l-mewt ta' Mahdi kariżmatiku tagħhom, huwa probabbli minħabba l-ħiliet tas-suċċessur tiegħu, Għabd il-Mu'min.<ref name=":232">{{Ċita ktieb|kunjom=Bennison|isem=Amira K.|sena=2016|titlu=The Almoravid and Almohad Empires|pubblikatur=Edinburgh University Press}}</ref>{{Rp|70}}Il-mewt ta’ Iben Tumart inżammet sigrieta għal tliet snin, perijodu li l-kronikaturi Almohad iddeskrivew bħala ''[[Okkultazzjoni (Islam)|ghajba]]'' jew “okkultazzjoni”. Dan il-perjodu x'aktarx ta lil Għabd il-Mu'min żmien biex jiżgura l-pożizzjoni tiegħu bħala suċċessur għat-tmexxija politika tal-moviment.<ref name=":232" /> {{Rp|70}}Għalkemm huwa [[Zenata|Żenata]] Berberu minn Tagra (l-Alġerija),{{Sfn|Magill|Aves|1998}} u għalhekk barrani fost il-Masmuda tan-nofsinhar tal-Marokk, Għabd il-Mu'min xorta waħda ra r-rivali prinċipali tiegħu u martellat tribujiet li qed iħawwdu lura lejn il-qatgħa. F’ġest ostentatorju ta’ sfida, fl-1132, biex ifakkar lill-emir ta' Almoravidin li l-Almohadin ma kinux lesti, Għabd il-Mu'min mexxa operazzjoni bil-lejl awdaċi li ħatfet il-fortizza ta’ Tasghîmût u żarmaha bir-reqqa, u ħarġet il-bibien kbar tagħha lura lejn Tinmel. Tliet snin wara l-mewt ta' Iben Tumart kien uffiċjalment ipproklamat bħala kalif.<ref name=":05222">{{Ċita ktieb|kunjom=Molins|isem=Viguera|kunjom2=Jésus|isem2=Maria|sena=2014|kapitlu=Almohads|titlu=Encyclopaedia of Islam, Three|lingwa=en|post=|pubblikatur=Brill|paġni=|isbn=9789004269606|issn=1873-9830}}</ref>

Sabiex jinnewtralizza lill-Masmuda, li għalihom kien barrani, Għabd il-Mu'min qagħad fuq it-tribù tal-oriġini tiegħu, il-Gumija (tribù Berber minn [[Provinċja ta' Oran|Orania]]), li fosthom integra madwar 40,000 kavallieri fl-armata u fi ħdan il- qawwa Almohad.<ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Laroui|isem=Abdallah|data=2015-03-08|titlu=The History of the Maghrib: An Interpretive Essay|url=https://books.google.com/books?id=dvl9BgAAQBAJ&dq=forty+thousand+abd+al+mu'min+almohad&pg=PA183|lingwa=en|pubblikatur=Princeton University Press|paġni=183|isbn=978-1-4008-6998-5}}</ref><ref>{{Ċita ktieb|data=2005|titlu=Encyclopedia of Religion|url=https://books.google.com/books?id=0jMOAQAAMAAJ&q=forty+thousand+abd+al+mu'min+almohad|lingwa=en|pubblikatur=Macmillan Reference USA|paġni=4586|isbn=978-0-02-865981-7|kwotazzjoni=Abd al- Mu'min, came from western Algeria, and, according to the chroniclers, he brought forty thousand of his countrymen with him to Morocco in order to reinforce his personal power.}}</ref><ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Fage|isem=J. D.|kunjom2=Oliver|isem2=Roland Anthony|data=1975|titlu=The Cambridge History of Africa: From c. 500 B.C. to A.D. 1050|url=https://books.google.com/books?id=GWjxR61xAe0C&dq=sayyids+almohads&pg=PA344|lingwa=en|pubblikatur=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-20981-6}}</ref><ref>{{Ċita harvard bla parenteżi|السلاوي|2014}}</ref> Għalhekk ħatar lil ibnu bħala s-suċċessur tiegħu u lil uliedu l-oħra bħala gvernaturi tal-provinċji fil-kalifat il-ġdid.{{Sfn|Magill|Aves|1998}} Il-Gumijiet aktar tard jiffurmaw il-gwardja tal-ġisem ta' Għabd il-Mu'min u s-suċċessur tiegħu.<ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Abun-Nasr|isem=Jamil M.|kunjom2=al-Naṣr|isem2=Ǧamīl M. Abū|kunjom3=Abun-Nasr|isem3=Abun-Nasr, Jamil Mirʻi|data=1987|titlu=A History of the Maghrib in the Islamic Period|url=https://books.google.com/books?id=jdlKbZ46YYkC&dq=sayyids+almohads&pg=PA94|lingwa=en|pubblikatur=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-33767-0}}</ref> Barra minn hekk, qagħad ukoll fuq l-Għarab, rappreżentanti tal-familji l-kbar il-[[Bni Hilal|Hilalin]], li ddeportahom lejn il-Marokk biex idgħajjef l-influwenza tax-''xjuħ'' Masmuda.<ref>{{Ċita web|url=https://www.larousse.fr/encyclopedie/groupe-personnage/Almohades/104942|titlu=Almohades en arabe al-Muwaḥḥidūn|isem=Éditions|awtur=Larousse|sit=www.larousse.fr|lingwa=fr|data-aċċess=2021-08-20}}</ref> Dawn il-mossa għandhom l-effett li jmexxu 'l quddiem it-tagħrib (Arabizzazzjoni) fil-Marokk futur.<ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Meynier|isem=Gilbert|data=2010|titlu=L'Algérie, coeur du Maghreb classique: de l'ouverture islamo-arabe au repli (698–1518)|url=https://books.google.com/books?id=m4s6AQAAIAAJ&q=Pour+soutenir+sa+construction+dynastique+et+contrebalancer+la+menace+de+partis+masm%C3%BBda+rivaux,+le+calife+ordonne+de+d%C3%A9porter+au|lingwa=fr|pubblikatur=La Découverte|isbn=978-2-7071-5231-2}}</ref>

=== L-Andalus ===
Għabd il-Mu'min imbagħad ħareġ bħala l-logutenent tal-Mahdi Iben Tumart. Bejn l-1130 u l-mewt tiegħu fl-1163, Għabd il-Mu'min mhux neħħa l-għeruq lill-Almoravidin biss, iżda wkoll estenda l-setgħu fuq it-tramuntana tal-Afrika kollha sa l-[[Eġittu]], u sar l-emir ta' [[Marrakesh|Marrakexx]] fl-1147.

[[Al-Andalus|L-Andalus]] segwa d-destin tal-Afrika. Bejn l-1146 u l-1173, l-Almohadin gradwalment ħasdu l-kontroll mill-Almoravidin fuq il-prinċipalitajiet Moori fl-Iberja. L-Almohadin ittrasferixxu l-kapitali tal-Iberja Misilma minn [[Córdoba, Spanja|Córdoba]] għal [[Sivilja|Sevilja]]. Hemmhekk waqqfu moskea kbira; it-torri tiegħu, il-[[Giralda]], inbena fl-1184 biex jimmarka l-adeżjoni ta' Jagħqub I. L-Almohadin bnew ukoll palazz hemmhekk imsejjaħ il-Muwarak fuq is-sit tal-[[Alkazar ta' Sevilja|Alcázar ta' Sevilja]] ta' llum.
[[Stampa:Sevilla_Almohade.JPG|daqsminuri| L-Almohadin ittrasferixxu l-kapital tal-[[Andalus]] għal [[Sivilja|Sevilja]].]]
Il-prinċpijiet Almohad kellhom karriera itwal u aktar distinta mill-Almoravidin. Is-suċċessuri ta' Għabd il-Mu'min, [[Abu Yaqub Yusuf|Abu Jagħqub Jusuf]] (Jusuf I, iddeċieda 1163–1184) u [[Abu Yusuf Yaqub al-Mansur|Abu Jusuf Jagħqub il-Mansur]] (Jagħqub I, iddeċieda 1184–1199), it-tnejn kienu irġiel kapaċi. Inizjalment il-gvern tagħhom wassal lil ħafna suġġetti Lhud u Kristjani biex jieħdu kenn fl-istati Kristjani li kienu qed jikbru tal-[[Portugall]], ta' Kastilja u ta' [[Aragona]]. Fl-aħħar mill-aħħar saru inqas fanatiċi mill-Almoravidin, u Jagħqub il-Mansur kien raġel mimli ħafna li kiteb stil [[Lingwa Għarbija|Għarbi]] tajjeb u pproteġi lill-filosfu Iben Ruxd ([[Averroes]]). Fl-1190–1191, għamel [[Kampanja Almohad kontra l-Portugall (1190–1191)|kampanja fin-nofsinhar tal-Portugall]] u rebaħ lura territorju mitluf fl-1189. It-titlu tiegħu ta' " ''al-Manṣūr'' " ("ir-Rebbieħ") kiseb bir-rebħa tiegħu fuq [[Alfonso VIII ta’ Kastilja|Alfonso VIII ta' Kastilja]] fil-Battalja ta' Alarcos (1195).

Minn żmien [[Yusuf II|Jusuf II]], madankollu, l-Almohadin iggvernaw lill-korreliġjonarji tagħhom fl-Iberja u fl-Afrika ta' Fuq ċentrali permezz ta' logutenenti, u d-dominji tagħhom barra l-[[Marokk]] kienu trattati bħala provinċji. Meta l-emiri Almohad qasmu l-Istrett kien biex imexxu [[Ġiħad|ġihad]] kontra l-Insara u mbagħad jerġgħu lura lejn il-Marokk.<ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Barton|isem=Simon|sena=2009|titlu=A History of Spain|post=London|pubblikatur=Palgrave Macmillan|paġni=63–66|isbn=978-0-230-20012-8}}</ref>

=== Snin ta' żamma ===
[[Stampa:Abu_Yaqub_Yusef_Coin.png|daqsminuri|300x300px| Munita nħadmet matul ir-renju ta' [[Abu Jagħqub Jusuf]].]]
Fl-1212, il-Kalif Almohad [[Muhammad an-Nasir|Muħammad "in-Nasir"]] (1199–1214), is-suċċessur tal-Mansur, wara avvanz inizjalment suċċess lejn it-tramuntana, ġie megħlub minn alleanza tat-tliet rejiet Insara ta' [[Renju ta’ Kastilja|Kastilja]], ta' [[Aragón]] u ta' [[Renju ta' Navarra|Navarra]] fil-[[Battalja ta' Las Navas de Tolosa]] fis-[[Sierra Morena]]. Il-battalja kissret l-avvanz Almohad, iżda l-qawwiet Kristjani baqgħu wisq diżorganizzati biex japprofittaw minnha immedjatament.

Qabel mewtu fl-1213, in-Nasir ħatar lil ibnu żgħir ta' għaxar snin bħala l-[[kalif]] li jmiss [[Yusuf II, Kalif Almohad|Jusuf II "il-Mustansir"]]. L-Almohadin għaddew minn perjodu ta’ reġenza effettiva għall-kalif żagħżugħ, bil-poter eżerċitat minn oligarkija ta’ membri anzjani tal-familja, burokrati tal-palazz u nobbli ewlenin. Il-ministri Almohad kienu attenti li jinnegozjaw sensiela ta’ tregwa mar-renji Kristjani, li baqgħu xi ftit jew wisq fis-seħħ għall-ħmistax-il sena ta’ wara (it-[[Assedju ta' Alcácer do Sal|telfa ta’ Alcácer do Sal]] għar-[[Renju tal-Portugall]] fl-1217 kienet eċċezzjoni).

Fil-bidu tal-1224, il-kalif żagħżugħ miet f’inċident, mingħajr l-ebda werrieta. Il-burokrati tal-palazz f'[[Marrakesh|Marrakexx]], immexxija mill-''wazir'' Għutman bin Ġamgħi, malajr fasslu l-elezzjoni tan-nannu anzjan tiegħu, [[Abdul-Wahid I, Kalif Almohad|Għabd il-Wieħed I 'il-Maħlugħ']], bħala l-kalif il-ġdid Almohad. Iżda l-ħatra mgħaġġla taqlib fergħat oħra tal-familja, notevolment l-aħwa tal-mibki in-Nasir, li ggvernaw fl-[[Al-Andalus|Andalus]]. L-isfida tqajmet immedjatament minn wieħed minnhom, dak iż-żmien gvernatur f'[[Murċja]], li ddikjara lilu nnifsu l-Kalif [[Abdallah al-Adil|Għabdallah 'l-Għadil']]. Bl-għajnuna ta’ ħutu, malajr ħataf il-kontroll tal-Andalus. Il-konsulent ewlieni tiegħu, id-dell Abu Zajd bin Juġġan, sfrutta l-kuntatti tiegħu f'Marrakexx, u assigura d-depożizzjoni u l-qtil ta' Għabd il-Wieħed I, u t-tkeċċija tal-klann il-Ġamigħi.

Dan il-kolp ta' stat ġie kkaratterizzat bħala ċ-ċagħaq li fl-aħħar kissru l-Andalus. Kien l-ewwel kolp ta’ stat intern fost l-Almohadin. Il-klann Almohad, minkejja nuqqas ta' qbil okkażjonali, dejjem baqa' magħqud sewwa u lealment wara l-preċedenza dinastika. Il-ksur qattiel tal-Kalif l-Għadil tal-propjetà dinastika u kostituzzjonali ħassar l-aċċettabilità tiegħu għal ''[[Sheikh|xjuħ]]'' Almohad oħra. Wieħed mir-rekusanti kien il-kuġin tiegħu, Għabdallah il-Bajjasi ("il-[[Baeza|Baezan]]"), il-gvernatur Almohad ta' [[Jaén, Spanja|Jaén]], li ħa numru żgħir ta' segwaċi u telaq lejn l-għoljiet madwar Baeza. Huwa waqqaf kamp ribelli u ssawwar alleanza mal-kwiet sa issa [[Ferdinandu III ta’ Kastilja|Ferdinand III ta' Kastilja]]. Li ħass il-prijorità akbar tiegħu kienet Marrakexx, fejn ix-''xjuħ'' Almohad rikuża kien ingħaqad wara Jaħja, iben ieħor tan-Nasir, l-Għadil ftit li xejn ta attenzjoni għal din il-faxxa żgħira ta' persuni li ma kinux adattati.

=== Reconquista ===
[[Stampa:Cantiga_181_miniature.jpg|daqsminuri| Suldati Almohad fil-''[[Cantigas de Santa Maria]]'', impinġi fuq il-lemin taħt bnadar bojod.<ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Stockstill|isem=Abbey|sena=2023|kapitlu=The Red Tent in the Red City: The Caliphal Qubba in Almohad Marrakesh|kapitlu-url=https://books.google.com/books?id=obXFEAAAQBAJ&pg=PT49|editur-kunjom2=Blessing|editur-isem2=Patricia|editur-kunjom3=Baudez|editur-isem3=Basile|titlu=Textile in Architecture: From the Middle Ages to Modernism|lingwa=en|pubblikatur=Taylor & Francis|paġni=21–22|isbn=978-1-000-90044-6}}</ref>]]
Fl-1225, il-banda ta' ribelli ta' Għabdallah il-Bajjasi, akkumpanjata minn armata kbira ta' Kastilja, niżlet mill-għoljiet, assedjaw bliet bħal [[Assedju ta' Jaén (1225)|Jaén]] u [[Siege of Andújar|Andújar]]. Huma għamlu rejd fir-reġjuni ta' [[Provinċja ta' Jaén|Jaén]], [[Provinċja ta' Córdoba|Córdoba]] u [[Vega de Granada]] u, qabel tmiem is-sena, l-Bajjasi kien stabbilixxa ruħu fil-belt [[Córdoba, Spanja|Córdoba]]. Billi ħass vakwu ta' poter, kemm [[Alfonso IX ta’ León|Alfonso IX ta' León]] kif ukoll [[Sancho II tal-Portugall]] ordnaw b'mod opportunista rejds fit-territorju Andalusi dik l-istess sena. Bl-armi, l-irġiel u l-flus kontanti Almohad mibgħuta lejn il-Marokk biex jgħin lill-Kalif l-Għadil jimponi ruħu f'Marrakexx, ftit kien hemm mezzi biex titwaqqaf l-attakk f'daqqa. Fl-aħħar tal-1225, b'faċilità sorprendenti, il-Portugiżi laħqu l-inħawi ta' [[Sivilja|Sevilja]]. Billi kienu jafu li kienu inqas numru, il-gvernaturi Almohad tal-belt irrifjutaw li jikkonfrontaw lill-Portugiżi, u wassal lill-popolazzjoni disgustata ta' Sevilja biex tieħu l-affarijiet f'idejhom, iqajmu milizzji, u joħorġu fil-għalqa waħedhom. Ir-riżultat kien massakru veru – l-irġiel bl-armi Portugiżi qassru faċilment il-folla ta’ nies tal-belt li kienu armati ħażin. Intqal li eluf, forsi daqs 20,000, inqatlu quddiem il-ħitan ta’ Sevilja. Diżastru simili ġara fuq imposta popolari simili minn Murċjani f'Aspe dik l-istess sena. Iżda raiders Kristjani kienu twaqqfu f'[[Cáceres (Spanja)|Cáceres]] u [[Requena, Valencia|Requena]]. Il-fiduċja fit-tmexxija Almohad ġiet mħawwda serjament minn dawn l-avvenimenti – id-diżastri fil-pront ġew akkużati fuq id-distrazzjonijiet tal-Kalif l-Għadil u l-inkompetenza u l-kodardrija tal-logutenenti tiegħu, is-suċċessi akkreditati lill-mexxejja lokali mhux Almohad li rġgħu d-difiżi.

Iżda l-fortuni tal-Għadil ġew imsaħħa fil-qosor. Bi ħlas għall-għajnuna ta’ Kastilja, l-Bajjasi kien ta lil Ferdinand III tliet fortizzi strateġiċi fuq il-fruntiera: [[Baños de la Encina]], Salvatierra (il-fortizza l-antika [[Ordni ta' Calatrava|tal-Ordni ta’ Calatrava]] qrib [[Ciudad Real]]) u [[Capilla, Badajoz|Capilla]]. Iżda Capilla irrifjuta li jgħaddihom, u ġiegħel lill-Kastiljani jpoġġu assedju twil u diffiċli. L-isfida qalbiena taċ-ċkejken Capilla, u l-ispettaklu tad-dispożizzjonijiet tat-tbaħħir tal-Bajjasi lill-assedjanti Kastiljani, ixxukkjaw lill-Andalusin u ċċaqalqu s-sentiment lura lejn il-kalif Almohad. Faqqgħet rewwixta popolari f'[[Córdoba, Spanja|Córdoba]] – il-Bajjasi inqatel u rasu ntbagħat bħala trofew lejn Marrakexx. Iżda l-Kalif l-Għadil ma feraħx b'din ir-rebħa għal żmien twil – kien maqtul f'Marrakexx f'Ottubru 1227, mill-partiġjani ta' Jaħja, li fil-pront ġie milqugħ bħala l-kalif il-ġdid Almohad [[Yahya, Kalif Almohad|Jaħja "l-Mugħtasim"]].

Il-fergħa Andalusi tal-Almohad irrifjutat li taċċetta din il-bidla tal-avvenimenti. Ħu l-Għadil, dak iż-żmien f'Sevilja, ipproklama lilu nnifsu l-kalif l-ġdid Almohad [[Idris I, Kalif Almohad|Abu l-Għala Idris I "il-Ma'mun"]]. Huwa xtara fil-pront tregwa mingħand Ferdinand III bi tpattija għal 300,000 ''[[Maravedi|maravedin]]'', li tippermettilu jorganizza u jibgħat il-parti l-kbira tal-armata Almohad fi Spanja madwar l-[[Istrett ta' Ġibiltà|istretti]] fl-1228 biex jikkonfronta lil Jaħja.

Dik l-istess sena, [[Portugall|Portugiżi]] u [[Pajjiż Leoniż|Leoniżi]] ġeddew ir-rejds tagħhom fil-fond fit-territorju Misilmin, bażikament mhux ikkontrollati. Waqt li ħassew li l-Almohadin naqsu milli jipproteġuhom, seħħew rewwixti popolari madwar l-Andalus. Belt wara l-oħra keċċew lill-gvernaturi sfortunati tagħhom Almohad u installaw irġiel b'saħħithom lokali minflokhom. Bniedem Murċjan, [[Muhammad ibn Yusuf ibn Hud al-Judhami|Muħammad bin Jusuf bin Hud il-Ġudami]], li stqarr li kien dixxendenti mid-dinastija [[Banu Hud|Bni Hud]] li darba kienet ħakmet it-[[Taifa ta' Zaragoza|Tajfa l-antika ta’ Saragossa]], ħareġ bħala l-figura ċentrali ta’ dawn ir-ribelljonijiet, u b’mod sistematiku keċċa l-gwarniżjonjiet Almohad permezz ta’ Spanja ċentrali. F'Ottubru 1228, bi Spanja prattikament kollha mitlufa, l-Ma'mun abbanduna Sevilja, u ħa l-ftit li kien fadal mill-armata Almohad miegħu lejn il-Marokk. Iben Hud immedjatament bagħat emissarji f'Baghdad imbiegħda biex joffru rikonoxximent lill-Kalif l-[[Abbasid|Għabbasi]], għalkemm ħa għalih innifsu titlu kważi-kalifal, "il-Mutawakkil" (<small>lit.</small> min li jiddependu [fuq Alla]).
[[Stampa:Almohads_after_1212.jpg|lemin|daqsminuri|250x250px| Dominju Almohad wara l-1212.]]

=== Kollass fil-Magreb ===
Fl-azjendi Afrikani tagħhom, l-Almohadin ħeġġew it-twaqqif ta' Nsara anke f'[[Fes|Fez]], u wara l-[[Battalja ta' Las Navas de Tolosa]] kultant daħlu f'alleanzi mar-rejiet ta' [[Renju ta’ Kastilja|Kastilja]]. Kienu suċċess fit-tkeċċija tal-[[Renju tal-Afrika|garnisons imqiegħda f'xi bliet tal-kosta]] mir-rejiet [[Normanni]] [[Renju ta' Sqallija|ta' Sqallija]]. L-istorja tat-tnaqqis tagħhom hija differenti minn dik tal-[[Almoravidi|Almoravidin]], li kienu spostawhom. Ma ġewx attakkati minn moviment reliġjuż kbir, iżda territorji mitlufa, biċċa biċċa, mir-rewwixta tat-tribujiet u d-distretti. L-aktar għedewwa effettivi tagħhom kienu l-Bni Marin (il-[[Marinid|Marinin]]) li waqqfu d-dinastija li jmiss. L-aħħar rappreżentant tal-linja, [[Idris al-Wathiq|Idris il-Watiq]], ġie ridott għall-pussess ta' [[Marrakesh|Marrakexx]], fejn kien maqtul minn skjav fl-1269.

== Kultura ==

=== Lingwa ===
L-użu tal[[Lingwa Berber|-lingwa Berber]] kien importanti fid-[[duttrina Almohad]]. F'taħt l-Almohadin, il-khutba (il-priedka tal-Ġimgħa) saru biex jitwasslu bl-[[Għarbi]] u [[Lingwa Berber|l-Berber]], jew kif l-istoriku Andalusi, Iben Sieħeb is-Salat iddeskrivieha: "''al-lisān al-gharbī'' " (l-ilsien tal-punent). Pereżempju, il-khatib, jew il-priedka, tal-[[Università ta' al-Qarawiyyin|Moskea il-Qarawijjin]] f'Fes, Mahdi bin Għisa, ġie mibdul taħt l-Almohadin ma' Abu l-Ħasan bin Għatijja bħala l-khatib il-ġdid minħabba li kien fluwenti fil-Berber.<ref name=":032" />

Peress li l-Almohadin irrifjutaw l-istatus ta' ''[[Dhimmi|Dimma]]'', il-konkwista Almohad tal-[[Al-Andalus|Andalus]] ikkawżat l-emigrazzjoni tal-[[Możarabs|Insara Andalusi]] min-nofsinhar tal-Iberja lejn it-tramuntana Kristjana,<ref name=":234">{{Ċita ktieb|kunjom=Bennison|isem=Amira K.|sena=2016|titlu=The Almoravid and Almohad Empires|pubblikatur=Edinburgh University Press|isbn=9780748646821}}</ref><sup>:173–174</sup>  li kellu impatt fuq l-użu tar-[[Lingwi Rumanzi|Rumanz]] fit-territorju Almohad. Wara l-perjodu Almohad, it-territorji Misilmin fl-Iberja tnaqqsu għall-[[Emirat ta' Granada]], li fih il-perċentwal tal-popolazzjoni li kienet ikkonvertit għall-Islam laħaq id-90% u l-bilingwiżmu Għarbi-Rumanz jidher li sparixxa.<ref name=":33">{{Ċita ktieb|kunjom=Bulliet|isem=Richard W.|data=1979-12-31|titlu=Conversion to Islam in the Medieval Period|url=http://dx.doi.org/10.4159/harvard.9780674732810|pubblikatur=De Gruyter|doi=10.4159/harvard.9780674732810|isbn=9780674732803}}</ref>

=== Letteratura ===
{{Multiple image|align=|direction=|total_width=300|image1=أعز ما يطلب 01.jpg|alt1=|caption1=|image2=أعز ما يطلب 02.jpg|caption2=|footer=Manuskritt tal-1183 tal-''[[Agħażż Ma Jutlab]]'' ta' Iben Tumart miktub b'[[kitba Magrebi]].}}
L-Almohadin ħadmu biex jrażżnu l-influwenza ta' ''fiqh'' il-[[Maliki]] ''—'' anki pubblikament ħruq kopji ta' ''[[Muwatta Imam Malik|Muwatta' Imam Malik]]'' u ''tafsir'' (kummentarji) Maliki. Huma fittxew li jxerrdu d-duttrina ta' [[Ibn Tumart|Iben Tumart]], awtur ta' ''[[E'az Ma Yutlab|Agħażż Ma Jutlab]]'' (أعز ما يُطلب, "Sejħa l-aktar Nobbli"), ''Muhadi il-Muwatta''' (محاذي الموطأ, "Kontroparti tal-Muwatta'"), u ''Talkhis Sħiħ Muslim'' (تلخيص صحيح مسلم , "Kompendju ta' [[Sahih Musulmani|Sħiħ Muslim]]").

Il-produzzjoni letterarja kompliet minkejja l-effett devastanti li r-[[riformi Almohad]] kellhom fuq il-ħajja kulturali fid-dominju tagħhom. L-universitajiet Almohad komplew bl-għarfien ta’ studjużi Andalusi preċedenti kif ukoll kittieba Greko-Rumani tal-qedem; figuri letterarji kontemporanji kienu jinkludu [[Ibn Rushd|Iben Ruxd]] ( [[Averroes]]), [[Hafsa bint al-Hajj al-Rukuniyya|Hafsa bint il-Ħaġġ ir-Rukunijja]], [[Ibn Tufail|Iben Tufajl]], [[Ibn Zuhr|Iben Duhr]], [[Ibn al-Abbar|Iben l-Abbar]], [[Ibn Amira|Iben Amira]] u ħafna aktar poeti, filosofi u studjużi. L-abolizzjoni tal-istatus tad-''[[Dhimmi|dimmi]]'' kompliet maħnuq ix-[[Età tad-Deheb tal-kultura Lhudija fi Spanja|''xena kulturali Andalusi Lhudija'']] li kienet qed tiffjorixxi; [[Maimonide]] marru lejn il-lvant u ħafna Lhud marru lejn [[Toledo]] ikkontrollat minn Kastilja.

Skont ir-riċerka ta' [[Muhammad al-Manuni|Muħammad il-Manuni]], kien hemm 400 fabbrika tal-karti f’Fes taħt ir-renju tas-Sultan [[Abu Yusuf Yaqub al-Mansur|Jagħqub il-Mansur]] fis-seklu 12.<ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Sijelmassi|isem=Mohamed|data=1987|titlu=ذخائر مخطوطات الخزانة الملكية بالمغرب: (Bibliothèque al-Hassania)|url=https://books.google.com/books?id=HzepO2Z_i4wC&q=manouni+morocco+manuscripts&pg=PA36|lingwa=fr|pubblikatur=www.acr-edition.com|isbn=978-2-86770-025-5}}</ref>

== Lista tal-kalifi Almohad (1121–1269) ==
<small>L-ismijiet huma fil-forom Malti derivati mill-Għarbi b'ittri Rumani:</small>

* '''Ibn Tumart''' '''"''il-Mahdi''"''', 1121-1130
* '''Għabd il-Mu'min''', 1130-1163
* Abu Yagħqub '''Yusuf I''', 1163–1184
* Abu Yusuf '''Yagħqub "''il-Mansur''"''', 1184–1199
* '''Muħammad "''in-Nasir''"''', 1199–1213
* Abu Yagħqub '''Yusuf II "''il-Mustansir''"''', 1213–1224
* Abu Muħammad '''Għabd il-Wieħed I "''il-Maħlugħ''"''', 1224
* '''Għabdallah "''l-Għadil'''''<nowiki/>''"''<nowiki/>'', 1224-1227''
* '''Yahya "''il-Mustagħsim''"''', 1227-1229
* Abu l-Għala '''Idris I ''"il-Ma'mun''"''', 1229-1232
* Abu Muħammad '''Għabd al-Wieħed II "''ir-Raxid''"''', 1232-1242
* Abu l-Ħasan '''Għali "''s-Sagħid''"''', 1242-1248
* Abu Ħafs ''''Għumar "''il-Murtada''"''', 1248-1266
* Abu l-Għula (Abu Dabbus) '''Idris II "''il-Watiq''"''', 1266-1269

== Referenzi ==

<nowiki>
[[Kategorija:Articles containing Arabic-language text]]
[[Kategorija:Afrika]]
[[Kategorija:Marokk]]
[[Kategorija:Storja Islamika]]
[[Kategorija:Storja]]
[[Kategorija:Spanja]]
[[Kategorija:Magreb]]
[[Kategorija:Andalus]]
[[Kategorija:Portugall]]
[[Kategorija:Kalifat]]
[[Kategorija:Imperi]]</nowiki>