Ara s-sors ta' Torri tal-għassa

[[Stampa:Chemin_de_ronde_muraille_long.JPG|daqsminuri| Torri tal-għassa fuq il-[[Ħajt il-Kbir taċ-Ċina]]]]
[[Stampa:St_Thomas_Tower.jpg|daqsminuri| [[Torri ta' San Tumas|It-Torri ta' San Tumas]] f'[[Wied il-Għajn|Marsaskala]], Malta]]
'''Torri tal-għassa''' huwa tip ta' [[fortifikazzjoni]] użata f'ħafna partijiet tad-dinja. Huwa differenti minn [[torri]] regolari peress li l-użu primarju tiegħu huwa militari u minn turretta peress li ġeneralment tkun struttura sparata minn bini ieħor. L-iskop ewlieni tiegħu huwa li jipprovdi post għoli u sigur li minnu sentinella jew għassiesa jistgħu josservaw iż-żona tal-madwar. F'xi każijiet, torrijiet mhux militari, bħal torrijiet reliġjużi, jistgħu jintużaw ukoll bħala torrijiet tal-għassa.

== Storja ==

=== Torrijiet tal-għassa militari ===
[[Stampa:Römerwatchturm.JPG|daqsminuri| Rikostruzzjoni taʼ Torri tal- Għassa [[Imperu Ruman|Ruman]] fil- Ġermanja]]
Ir-Rumani bnew bosta torrijiet bħala parti minn sistema ta’ komunikazzjonijiet,<ref>Sagona, Claudia (2015), 'Melita and Gaulos during the Punic Period, in [https://books.google.com/books?id=qR5TCgAAQBAJ&dq=persephone+mtarfa&pg=PA230 "The Archeology of Malta"], Cambridge University Press, {{ISBN|9781107006690}}, p. 239.</ref> eżempju wieħed huma t-torrijiet tul il-Ħajt ta’ Ħadrijan fil-[[Gran Brittanja]].<ref>{{Ċita aħbar|data=21 September 2012|titlu=obituary:Brian Dobson|url=https://www.telegraph.co.uk/news/obituaries/9558984/Brian-Dobson.html|pubblikatur=DailY Telegraph|data-aċċess=22 September 2012}}</ref> Ir-Rumani bnew ħafna [[Fanal|fanali]],<ref>{{Ċita web|url=http://www.earthables.com/first-underwater-museum-1440374720.html|titlu=Sunken Ruins of Alexandria Will Be World's First Underwater Museum|sit=Earthables|data-aċċess=March 27, 2016|url-status=dead|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20160310105222/http://www.earthables.com/first-underwater-museum-1440374720.html|arkivju-data=March 10, 2016}}</ref> bħat-[[Torri ta' Erkole|Torri ta’ Erkole]] fit-Tramuntana ta' [[Spanja]], li għadu jiffunzjona sal-lum,<ref>{{Ċita web|url=https://books.google.com/books?id=-7MBAAAAYAAJ|titlu=A Universal Pronouncing Gazetteer: Containing Topographical, Statistical, and Other Information, of All the More Important Places in the Known World, from the Most Recent and Authentic Sources|isem=Thomas|awtur=Baldwin|data=17 August 2017|pubblikatur=Lindsay & Blakiston|via=Google Books}}</ref> u l-fanal daqstant ieħor famuż fil-[[Kastell ta' Dover|Kastell ta’ Dover]], li llum huwa madwar nofs l-għoli oriġinali tiegħu u jissopravivi bħala fdal storiku.<ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Cathcart King|isem=David J.|sena=1983|titlu=Catellarium Anglicanum: An Index and Bibliography of the Castles in England, Wales and the Islands. Volume I: Anglesey–Montgomery|pubblikatur=Kraus International Publications|paġna=230}}</ref>

Fl-Ewropa medjevali, ħafna kastelli u djar kbar sew, jew bini fortifikat simili, kienu mgħammra b'torrijiet tal-għassa.<ref>[https://web.archive.org/web/20080803233011/http://www.timelines.tv/ipA01.html Timelines TV] Interactive video timeline of British history with section on medieval manors.</ref> F'uħud mid-djar tal-Punent ta' [[Franza]], it-torri tal-għassa mgħammar b'lakuni għall-vleġeġ jew armi tan-nar kien wieħed mill-mezzi prinċipali ta' difiża. Sid fewdali seta' jżomm għassa fuq id-dominju tiegħu mill-quċċata tat-torri tiegħu.

Fin-Nofsinhar tal-[[Arabja Sawdija|Għarabja Sawdija]] u [[Jemen|l-Jemen]], torrijiet żgħar tal-ġebel u tat-tajn imsejħa "[[qasba]]" (''kasbah'') inbnew jew bħala torrijiet tal-għassa jew imħażen fil-muntanji Asir. <ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/485531/qasaba The New Encyclopædia Britannica. 1998. "Asir."] 15th edition. Volume 1, "Micropedia". p. 635.</ref> Barra minn hekk, fin-[[Najd]], torri tal-għassa, imsejjaħ "margab", kien jintuża biex l-għedewwa jintlemħu mill-bogħod u għajta ta' twissijja toħroġ minn fuqu għal dawk qribu.<ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Folda|isem=Jaroslav|data=5 September 2005|titlu=Crusader Art in the Holy Land, From the Third Crusade to the Fall of Acre|url=https://books.google.com/books?id=Xifq5OE7174C&q=margab+tower&pg=PA4|pubblikatur=Cambridge University Press|isbn=9780521835831|via=Google Books}}</ref>

L-[[Skozja|Iskozja]] rat il-bini ta’ torrijiet Peel<ref>[https://books.google.com/books?id=_EcPAAAAQAAJ&q=peel+towers&pg=PP1 "Peel Towers, the name given to fortresses of the moss-troopers on the Scottish border"]. p. 490.</ref> li għaqqdu l-funzjoni ta’ torri tal-għassa ma’ dik ta’ maħżen <ref>Dixon, Philip. (2002) "The Myth of the Keep," in Meirion-Jones, Impey and Jones (ed) (2002). p. 9.</ref> jew dar torri<ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Toy|isem=Sidney|data=1985|titlu=Castles: Their construction and history|post=New York|pubblikatur=Dover Publ}}</ref> li sservi bħala r-residenza għal familja notevoli lokali.
[[Stampa:Malta_Ghallis_one.JPG|xellug|daqsminuri| [[Torri tal-Għallis|It-Torri tal-Għallis]], wieħed mit-13- [[Torrijiet ta' de Redin|il torri ta’ Redin]] [[Malta|f’Malta]]]]
Il-pajjiżi tal-Mediterran, u [[Italja|l-Italja]] b'mod partikolari, raw il-bini ta' bosta torrijiet tal-għassa kostali mill-bidu tal-Medju Evu, konnessi mat-theddida tal-attakki [[Saraċen|Saraċeni]] mid-diversi stati Musulmani li kienu jeżistu f'dak iż-żmien (bħall- [[Gżejjer Baleariċi]], [[Ifriqija]] jew [[Emirat ta' Sqallija|Sqallija]]). Aktar tard (li jibda mis-seklu 16) ħafna ġew restawrati jew mibnija kontra l-pirati ta' [[Kosta tal-Barbarija|Barbarija]].<ref>Salvatore Mazzarella, Renato Zanca, ''Il libro delle Torri, le torri costiere di Sicilia nei secoli XVI-XX '', Palermo: Sellerio, 1985. {{ISBN|978-88-389-0089-1}}</ref>
[[Stampa:Leuchtturm_Neuwerk_2018.jpg|lemin|daqsminuri| It-Torri l-Kbir ta' Neuwerk mibni fl-1310 minn Hamburg, il-Ġermanja]]
Bl-istess mod, il-belt stat ta' Hamburg kisbet poter politiku fis-seklu 13 fuq gżira remota 150 kilometru 'l isfel mill-estwarju tax-xmara [[Elbe]] biex bniet it- [[Torri l-Kbir ta' Neuwerk]] sal-1310 biex jipproteġi r-rotot tal-kummerċ tiegħu. Stabbilew ukoll dwana fit-torri tal-għassa biex iħarsu l-passaġġ.
[[Stampa:Summer_Vacation_2007,_263,_Watchtower_In_The_Morning_Light,_Dunhuang,_Gansu_Province.jpg|xellug|daqsminuri| Torri tal-għassa [[Dinastija Han|tad-dinastija Han]] ħdejn Dunhuang, Gansu, iċ-Ċina]]
Xi eżempji notevoli ta' torrijiet militari tal-għassa Mediterranji jinkludu t-torrijiet li l-[[Ordni ta' San Ġwann|Kavallieri ta' Malta]] kienu bnew fuq il-kosta madwar [[Malta]]. Dawn it-torrijiet ivarjaw fid-daqs minn torrijiet tal-għassa żgħar sa strutturi kbar armati b’bosta kanuni. Dawn jinkludu t-[[torrijiet ta' Wignacourt]],<ref>{{Ċita web|url=http://www.mellieha.com/places_interest/fortifications/coastal_towers.htm|titlu=Coastal Towers|isem=Charles|awtur=Debono|sit=Mellieha.com|data-aċċess=22 April 2015|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20150510233149/http://www.mellieha.com/places_interest/fortifications/coastal_towers.htm|arkivju-data=10 May 2015|url-status=dead}}</ref> [[Torrijiet ta' de Redin|de Redin]], <ref name="maltauncovered">{{Ċita web|url=http://www.maltauncovered.com/places-of-interest/malta-coastal-watch-towers/|titlu=Malta's coastal watch towers|data=4 December 2009|sit=MaltaUncovered.com|data-aċċess=31 May 2015}}</ref> u [[Torrijiet ta' Lascaris|Lascaris]], imsemmija għall-[[Gran Mastri tal-Ordni ta' San Ġwann|Gran Mastru]] rispetti, bħal [[Martin de Redin]], li kkummissjona kull serje.

L-isem tat-tieni l-akbar belt [[Tuneżija|tat-Tuneżija]], Sfax, huwa t-traduzzjoni berber - punika mill- Grieg "Taphroúria" ( ''Ταφρούρια)'' li tfisser torri tal-għassa, li jista' jfisser li l-belt Musulmana tad-9 seklu nbniet bħala estensjoni ta' dak li bħalissa huwa magħruf bħala. il- Kasbah, waħda mill-kantunieri tal-swar komplet superstiti tal- medina . <ref>"[https://www.histoiredesfax.com/201510-%d8%b3%d8%b1-%d8%aa%d8%b3%d9%85%d9%8a%d8%a9-%d8%b5%d9%81%d8%a7%d9%82%d8%b3/ سر تسمية صفاقس]". ''تاريخ صفاقس'' (in Arabic). Retrieved 2020-11-14.</ref>

Fiċ-Channel Islands, il-[[Jersey Round Tower|Jersey Round Towers]] <ref>{{Ċita web|url=http://channel-islands.geographs.org/photo/704|titlu=Jersey Round Tower number 1:: Grid WV7046 :: Geograph Channel Islands - photograph every grid square!|pubblikatur=Channel-islands.geographs.org|data-aċċess=2012-10-03|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20131226215957/http://channel-islands.geographs.org/photo/704|arkivju-data=2013-12-26|url-status=dead}}</ref> u t-torrijiet tal-Guernsey loophole <ref>Clements, William H. (1998) ''Towers of Strength: Martello Towers Worldwide''. (London: Pen & Sword). {{ISBN|978-0-85052-679-0}}. pp. 83-87.</ref> huma mill-aħħar parti tas-seklu 18. Inbnew biex jagħtu twissija ta’ attakki mill-Franċiżi.

It-[[Torri Martello|Torrijiet Martello]] <ref>Abram, David (2003) The Rough Guide to Corsica Rough Guides. p. 103.</ref> li l-Ingliżi bnew fir-Renju Unit u bnadi oħra fi żmien l-[[Imperu Brittaniku]] kienu fortifikazzjonijiet difensivi li kienu armati bil-kanuni u li ħafna drabi kienu fil-linja tal-vista ta’ xulxin. Wieħed mill-aħħar torrijiet Martello li nbnew kien [[Fort Denison]] fil-port ta' [[Sydney]].<ref>{{Ċita web|url=http://www.fortdenison.com.au/about-fort-denison.html|titlu=About Fort Denison - Fort Denison|data=2014-08-25|sit=web.archive.org|data-aċċess=2023-08-21|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20140825210601/http://www.fortdenison.com.au/about-fort-denison.html|arkivju-data=2014-08-25|url-status=bot: unknown}}</ref> 

=== Torrijiet tal-għassa mhux militari ===
[[Stampa:Banashankari,_Karnataka,_India.JPG|daqsminuri| Torri tal-għassa mhux militari, użat bħala lampa biex idawwal matul il-lejl, fit-tempju ta' Banashankari, Karnataka, l-[[Indja]]]]
Eżempju tat-torri tal-għassa mhux militari fl-istorja huwa dak ta’ [[Ġerusalemm|Ġerusalem]]. Għalkemm l-[[Lhud|Ebrej]] użawha biex jgħassu għall-armati li joqorbu lejn il-belt, l- awtoritajiet reliġjużi pprojbixxew l-użu tal-armi minn fuq it-torri peress li dan kien jeħtieġ li jigħaddu l-armi minn ġewwa t-tempju. Meta nbena mill-ġdid mir-[[Re Erodi]], dan it-torri tal-għassa issemma [[Marku Antonju]], ħabib tiegħu li ġġieled kontra Gaius Julius Caesar Octavianus (aktar tard [[Awgustu]]) u tilef.{{Żid ċitazzjoni}}

== Referenzi ==
{{Referenzi}}
{{commonscat}}
{{Awtorità}}
[[Kategorija:Torrijiet]]
[[Kategorija:Fortifikazzjonijiet]]