Park Nazzjonali ta' Coiba
Il-Park Nazzjonali ta' Coiba (pronunzja bl-Ispanjol: [ˈkojβa]) huwa park nazzjonali magħmul mill-ikbar gżira fl-Amerka Ċentrali, b'erja ta' 503 km2 (194 mil kwadru), lil hinn mill-kosta Paċifika tal-provinċja ta' Veraguas fil-Panama. Il-gżira tagħmel parti mid-Distrett ta' Montijo ta' dik il-provinċja.
Il-gżira ta' Coiba sseparat mill-art kontinentali tal-Panama bejn 12,000 u 18,000 sena ilu meta għola l-livell tal-baħar. Il-pjanti u l-annimali ta' fuq il-gżira l-ġdida ġew iżolati mill-popolazzjonijiet tal-art kontinentali u matul il-millenji l-biċċa l-kbira tal-annimali varjaw bħala dehra u mġiba mill-kontropartijiet tagħhom fuq l-art kontinentali. Il-park nazzjonali jospita bosta sottospeċijiet endemiċi, fosthom ix-xadina tal-Gżira ta' Coiba u l-għasfur endemiku ta' Coiba, Cranioleuca dissita.
Fl-1919, kolonja penali nbniet fuq il-gżira u matul is-snin li l-Panama kienet taħt id-dittaturi ta' Omar Torrijos u Manuel Noriega, il-ħabs tal-gżira ta' Coiba kien meqjus bħala post tal-biża', b'reputazzjoni ħażina għall-kundizzjonijiet brutali, torturi estremi, ġustizzjar u qtil politiku. Ħadd ma jaf eżatt kemm mietu nies fil-ħabs matul dak il-perjodu, iżda xi sorsi jsostnu li jaf mietu qrib it-300 ruħ. B'hekk, il-gżira kienet tiġi evitata miċ-ċittadini lokali, u għajr għall-ħabs, baqgħet qatt ma ġiet żviluppata iktar.
Wara li l-ħabs ingħalaq fl-2004, il-kundizzjoni mhux mittiefsa tal-gżira kienet ideali biex il-gżira ssir riżerva. Skont diversi leġġendi jew għajdut, fil-ħabs jidhru l-fatati tal-priġunieri. Skont ġrajja lokali, gwardjan lemaħ priġunier u mar jiġri warajh, iżda fil-fatt il-priġunier kien fatat. Il-gwardjan tant beża' li spara lilu nnifsu.
Il-Park Nazzjonali ta' Coiba huwa wkoll wieħed mill-aħħar postijiet fl-Amerka Ċentrali fejn hemm popolazzjonijiet kbar tal-makaw aħmar fis-selvaġġ. Tliet kwarti mill-gżira hija miksija bil-foresti, b'parti kbira magħmula minn foresti primordjali antiki. Il-Park Nazzjonali ta' Coiba jospita wkoll flora u fawna rari li tinstab biss fuq il-gżira. Barra minn hekk, fil-park jgħixu speċijiet ta' siġar li ilhom li għebu mill-art kontinentali minħabba d-deforestazzjoni u l-ħsad eċċessiv.[1]
Park Nazzjonali
[immodifika | immodifika s-sors]Fl-1992, il-Panama ħolqot il-Park Nazzjonali ta' Coiba, li jinkorpora iktar minn 1,042 mil kwadru ta' gżejjer, foresti, bajjiet, mangrovji u skolli tal-qroll, u f'Lulju 2005, il-park tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.[2][3]
Il-park jinkludi l-gżira ta' Coiba, 38 gżira iżgħar lil hinn mill-kosta tal-Lbiċ tal-Panama, u ż-żoni tal-baħar tal-madwar fi ħdan il-Golf ta' Chiriquí, fejn jiġu protetti l-iskolli tal-qroll, il-balieni tal-ġwienaħ kbar, il-balieni suwed, l-orki, id-dniefel, il-fkieren tal-baħar, ir-rajja ġganteski, il-marlin u ħlejqiet oħra tal-baħar. Il-park ġie ddeżinjat bħala Żona Importanti tal-Għasafar mill-BirdLife International peress li jsostni popolazzjonijiet sinifikanti ta' ħamiem ta' daharhom kannella, Cranioleuca dissita u bgħula tat-tliet għalliet.[4]
Minħabba l-kapaċità tal-Golf ta' Chiriquí li jilqa' kontra l-effetti tal-varjazzjonijiet fit-temperaturi tal-fenomenu ta' El Niño, l-ekosistemi tal-baħar fi ħdan il-Park Nazzjonali ta' Coiba jħaddnu livell għoli ta' bijodiversità. Il-park jospita 760 speċi ta' ħut tal-baħar, 33 speċi ta' klieb il-baħar u 20 speċi ta' ċetaċji.
Sit ta' Wirt Dinji
[immodifika | immodifika s-sors]Il-Park Nazzjonali ta' Coiba u ż-Żona Speċjali ta' Protezzjoni tal-Baħar tiegħu ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2005.[2]
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ix) "Eżempju straordinarju li jirrappreżenta proċessi ekoloġiċi u bijoloġiċi kontinwi sinifikanti fl-evoluzzjoni u fl-iżvilupp ta' ekosistemi u ta' komunitajiet ta' pjanti u ta' annimali terrestri, tal-ilma ħelu, kostali u tal-baħar"; u l-kriterju (x) "Post fejn hemm l-iktar ħabitats naturali importanti u sinifikanti għall-konservazzjoni fil-post tad-diversità bijoloġika, inkluż fejn hemm speċijiet mhedda ta' valur universali straordinarju mill-perspettiva tax-xjenza jew tal-konservazzjoni".[2]
Referenzi
[immodifika | immodifika s-sors]- ^ Leonard, Thomas M. (2015). Historical Dictionary of Panama. Rowman & Littlefield. p. 81.
- ^ a b ċ "Coiba National Park and its Special Zone of Marine Protection - UNESCO". whc.unesco.org. Miġbur 2025-01-06.
- ^ "The Coiba National Park, declared a world heritage site by UNESCO | Oceana EU". web.archive.org. 2020-01-25. Arkivjat mill-oriġinal fl-2020-01-25. Miġbur 2025-01-06.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Coiba National Park (Panama) IBA | Summary | BirdLife International". datazone.birdlife.org. Miġbur 2025-01-06.