Ara s-sors ta' Magreb

{{Infobox|bodyclass=geography|above=Magreb<br>المغرب <small>(''al-Magħrib'')</small>|image=[[File:Maghreb (orthographic projection).svg|250px]]|label1=Pajjiżi u territorji|data1={{plainlist|
* [[Alġerija]]
* [[Libja]]
* [[Mawritanja]]
* [[Marokk]]
* [[Tuneżija]]
* [[Saħara tal-Punent]] (Repubblika Għarbija Saħrawija Demokratika)
}}|label2=Organizzazzjonijiet reġjonali ewlenin|data2=[[Unjoni Afrikana]], [[Lega Għarbija]], [[Magreb Għarbi Unjoni]], [[COMESA]], [[Komunità Stati Saħel-Saħara]], [[Unjoni għall-Mediterran]]|label3=Populazzjoni|data3=105,095,436 (2021*)<ref>{{Cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2119rank.html |titlu=COUNTRY COMPARISON :: POPULATION |websajt=[[The World Factbook]] |pubblikatur=Central Intelligence Agency |lingwa=en |data-aċċess=6 Awwissu 2018 |arkivju-data=2011-09-27 |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20110927165947/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2119rank.html |url-status=dead }}</ref>|label4=Densità tal-popolazzjoni|data4={{#expr:101095436/6045741 round 2}}/km<sup>2</sup>|label5=Erja|data5=6,045,741km<sup>2</sup>|label6=PGD PPP|data6=$1.299 triljun (2020)|label7=PGD PPP per capita|data7=$12,628 (2020)|label8=PGD nominali|data8=$382.780 biljun (2020)|label9=PGD nominali per capita|data9=$3,720 (2020)|label10=Lingwi|data10={{plainlist|
*[[Għarbi]] ([[Għarbi Magrebi]])
*[[Lingwi Berberi]]
*[[Lingwa Franċiż|Franċiż]]
*[[Lingwa Spanjol|Spanjol]]
*[[Haketia]]
*[[Korandje]]
}}|label11=Reliġjon|data11=[[Iżlam Sunni]], [[Kristjaneżmu]] u [[Ġudaiżmu]]|label12=Żoni tal-Ħin|label15=[[ISO 3166|ISO 3166 kodiċi]]|data15=}}Il-'''Magreb''' jew il-'''Magħreb''' (/ˈmaɡrəp/; [[Lingwa Għarbija|Għarbi]]: المغرب, <small>b'ittri Latini:</small> ''al-Magħrib'', /alˈmaɣ.rib/; "il-Punent") magħruf ukoll bħala l-'''Magreb l-Għarbi''' (Għarbi: المغرب العربي, <small>rum.</small> ''al-Magħrib al-Għarabi'') u l-'''Majjistral tal-Afrika''',<ref>[http://www.english-for-students.com/Northwest-Africa.html English for Students: Northwest Africa] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180721192413/http://www.english-for-students.com/Northwest-Africa.html|date=21 July 2018}} english-for-students.com</ref> hija l-parti tal-punent tad-[[dinja Għarbija]]. Ir-reġjun jinkludi l-punent u ċ-ċentru tal-[[L-Afrika ta' Fuq|Afrika ta' Fuq]], inklużi l-[[Alġerija]], il-[[Libja]], il-[[Mawritanja]], il-[[Marokk]] u t-[[Tuneżija]]. Il-Magreb jinkludi wkoll it-territorju kkontestat tas-[[Saħara tal-Punent]] (ikkontrollat l-aktar mill-Marokk u parzjalment mir-[[Repubblika Għarbija Demokratika Sahrawi|Repubblika Għarbija Saħrawija Demokratika]]). Mill-2018, ir-reġjun kellu popolazzjoni ta' aktar minn 100 miljun ruħ.

Il-Magreb normalment huwa definit bħala li jħaddan ħafna mill-parti tat-tramuntana tal-Afrika, inkluża porzjon kbir tad-[[Saħara|Deżert tas-Saħara]], iżda eskluż l-[[Eġittu]] u s-[[Sudan]], li huma kkunsidrati li jinsabu fil-[[Maxreq]] — il-parti tal-lvant tad-dinja Għarbija. Id-definizzjoni tradizzjonali tal-Magreb — li llimitat l-ambitu tagħha għall-Muntanji Atlas u l-pjanuri kostali tal-Marokk, l-Alġerija, it-Tuneżija u l-Libja — ġiet estiża fi żminijiet moderni biex tinkludi l-Mawritanja u t-territorju kkontestat tas-Saħara tal-Punent. Matul l-era tal-[[Al-Andalus|Andalus]] fil-[[Peniżola Iberika]] (711–1492), l-abitanti tal-Magreb — il-Magrebin [[Iżlam|Misilmin]] — kienu magħrufa mill-Ewropej bħala l-“[[Moors|Mori]]”.<ref>"The Moors were simply Maghrebis, inhabitants of the Maghreb, the western part of the Islamic world, that extends from Spain to Tunisia, and represents a homogeneous cultural entity", [[Titus Burckhardt]], ''Moorish Culture in Spain''.</ref> Il-[[Griegi]] rreferew għar-reġjun bħala l-"Art tal-Atlas", b'referenza għall-[[Muntanji Atlas|Muntanji tal-Atlas]] tagħha.<ref>{{cite book|sena=1970|titlu=The Maghreb in the modern world: Algeria, Tunisia, Morocco|url=https://books.google.com/books?id=8yBzAAAAMAAJ|url-status=live|pubblikatur=Penguin|paġni=10|isbn=9780140410297|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20230730170922/https://books.google.com/books?id=8yBzAAAAMAAJ|arkivju-data=30 Lulju 2023|data-aċċess=27 Awwissu 2017|kunjom=Amin|isem=Samir}}</ref>

Qabel it-twaqqif ta' stati nazzjon moderni fir-reġjun matul is-seklu 20, il-''Magreb'' l-aktar komuni jirreferi għal żona iżgħar, bejn il-[[Mediterran|Baħar Mediterran]] u l-Muntanji Atlas fin-nofsinhar. Ħafna drabi kienet tinkludi wkoll it-territorju tal-lvant tal-Libja, iżda mhux il-Mawritanja moderna. Sa l-aħħar tas-seklu 19, it-terminu "Magreb" kien użat biex jirreferi għar-reġjun tal-Punent tal-Mediterran tal-kosta tal-Afrika ta' Fuq b'mod ġenerali, u għall-Alġerija, il-Marokk, u t-Tuneżija b'mod partikolari.<ref name="Reclus">[[Elisée Reclus]], ''Africa'', edited by [[A. H. Keane]], B. A., Vol. </ref>

Matul il-ħakma tar-renju [[Berbers|Berberi]] (Amażigħen) ta' [[Numidija|Numidja]], ir-reġjun kien kemmxejn unifikat bħala entità politika indipendenti. Dan il-perjodu kien segwit minn wieħed mill-ħakma jew influwenza tal-[[Imperu Ruman]]. Il-[[Vandalu|Vandali]] Ġermaniċi invadew wara dan, segwiti mill-istabbiliment mill-ġdid ugwalment qasir ta' ħakma Rumana dgħajfa mill-[[Biżantini|Imperu Biżantin]]. Il-[[kalifati]] Iżlamiċi daħlu fil-poter taħt il-[[Kalifat tal-Umayyad|Kalifat Umawi]], il-[[Kalifat Abbasid|Kalifat Għabbasi]] u l-[[Kalifat Fatimid|Kalifat Fatimi]]. L-iktar ħakma dejjiema kienet dik tal-imperi [[Għarab]] lokali tal-[[Aglabidi]], l-[[Idrisid dinastija|Idrisin]], is-[[Emirat ta' Nekor|Saliħin]], is-[[Dinastija Sulaymanid|Sulejmanin]], l-[[Kalifat ta' Córdoba|Umawin ta' Córdoba]], il-[[Dinastija Hammudid|Ħammudin]], in-[[Dinastija Nasrid|Nasrin]], is-[[Sultanat Saadi|Sagħadin]], l-[['Dinastija Alawi|Għalawin]] u s-[[Senusiyya|Sennusin]], kif ukoll l-imperi Berberi, l-[[Imperu Almoravid|Almoravidin]], l-[[Kalifat Almohad|Almohadin]], il-[[Dinastija Ħammadija|Ħammadin]], iż-[[Dinastija Żirija|Żirin]], il-[[Dinastija Marinija|Marinin]], iż-[[Dinastija Żajjanija|Żajjanin]], il-[[Dinastija Ħafsin|Ħafsin]] u l-[[Dinastija Wattasija|Wattasin]], li jestendu mis-sekli 8 sa 13. L-[[Imperu Ottoman]] ikkontrolla wkoll partijiet tar-reġjun għal perjodu.

Sekli ta' migrazzjoni Għarbija lejn il-Magreb sa mis-seklu 7 bidlu l-ambitu demografiku tal-Magreb favur l-Għarab. Fis-seklu 19 u kmieni fl-20, ir-reġjun kien immexxi minn poteri Ewropej: Franza (l-[[L-Alġerija Franċiża|Alġerija]], it-[[Protettorat Franċiż tat-Tuneżija|Tuneżija]], il-Mawritanja u l-[[Protettorat Franċiż fil-Marokk|biċċa l-kbira tal-Marokk]]), Spanja (it-[[Protettorat Spanjol fil-Marokk|tramuntana tal-Marokk]] u s-Saħara tal-Punent), u l-Italja (il-[[Libja Taljana|Libja]]). L-Italja tkeċċiet mill-Afrika ta' Fuq mill-Alleati fit-[[It-Tieni Gwerra Dinjija|Tieni Gwerra Dinjija]]. Id-dekolonizzazzjoni tar-reġjun kompliet fl-għexieren ta’ snin ta’ wara, b’kunflitti vjolenti bħall-[[Gwerra Alġerina]], il-[[Ifni Gwerra|Gwerra ta’ Ifni]] u l-[[Gwerra tas-Saħara tal-Punent]].

L-Alġerija, il-Libja, il-Mawritanja, il-Marokk u t-Tuneżija stabbilixxew l-[[Unjoni tal-Magreb Għarbi|Unjoni tal-Magreb l-Għarbi]] fl-1989 biex jippromwovu l-kooperazzjoni u l-integrazzjoni ekonomika f'suq komuni. L-unjoni inkludiet impliċitament is-Saħara tal-Punent taħt is-sħubija tal-Marokk.<ref>{{cite web|url=http://www.maghrebarabe.org/en/uma.cfm|titlu=L'Union du Maghreb arabe|data-aċċess=17 Mejju 2010|url-status=dead|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20100420050932/http://www.maghrebarabe.org/en/uma.cfm|arkivju-data=20 April 2010}}</ref> Madankollu, dan il-progress kien ta' ħajja qasira, u l-unjoni issa hija fil-biċċa l-kbira rieqda. It-tensjonijiet bejn l-Alġerija u l-Marokk dwar is-Saħara tal-Punent reġgħu ħarġu, imsaħħa mit-[[Fruntiera bejn l-Alġerija u l-Marokk|tilwima tal-fruntiera]] mhux solvuta bejn iż-żewġ pajjiżi. Dawn iż-żewġ kunflitti fixklu l-progress fuq l-għanijiet konġunti tal-unjin.<ref>{{Ċita web|url=http://www.bartelby.com/65/ma/Maghreb.html|titlu=Maghreb|sit=The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition. 2001–05.|data-aċċess=11 July 2007|url-status=dead|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20070929091501/http://www.bartelby.com/65/ma/Maghreb.html|arkivju-data=29 September 2007}}</ref>

== Terminoloġija ==
It-toponimu ''[[wiktionary:مغرب|magħreb]]''/''[[wiktionary:مغرب|maghreb]]'' (mill-[[Lingwa Għarbija|Għarbi]]: مَغْرِب, l-ittra "għ" jew "gh" hawn ippronunzjata bħala l-"r" Ġermaniż u Franċiż, magħrufa wkoll bil-Malti bhala r-rgħajn) huwa terminu [[Lingwa Għarbija|Għarbi]] li l-ewwel bnedmin li jmuru jgħixu f'pajjiż li qed jiżviluppa Għarab Misilmin taw liż-[[Konkwista Musulmana tal-Magreb|żona maħkuma reċentement]] li tinsab fil-punent tal-kapitali [[Kalifat tal-Umayyad|Umawi]] ta’ [[Damasku]] fis-seklu 7 WK.<ref name=":22">{{Cite book|kunjom2=Lane|isem2=Paul|data=2013-07-04|titlu=The Oxford Handbook of African Archaeology|url=https://books.google.com/books?id=IektAAAAQBAJ&pg=PT1071|lingwa=en|pubblikatur=OUP Oxford|paġni=1071|isbn=978-0-19-162615-9|kunjom1=Mitchell|isem1=Peter}}</ref> It-terminu kien użat biex jirreferi għar-reġjun li jestendi minn [[Lixandra]] fil-lvant sal-[[Oċean Atlantiku]] fil-punent.<ref name="HareirMbaye20112">{{cite book|sena=2011|titlu=The Spread of Islam Throughout the World|url=https://books.google.com/books?id=qVYT4Kraym0C&pg=PA375|pubblikatur=UNESCO|paġni=375–376|isbn=978-92-3-104153-2|awtur1=Idris El Hareir|awtur2=Ravane Mbaye}}</ref> Etimoloġikament, tfisser kemm "il-post/art tal-punent" kif ukoll "il-post fejn tinżel ix-xemx", b'kuntrast mal-[[Maxreq]], in-[[Qamar fertili fertili|Nofs Qamar Fertili]] u l-parti tal-lvant tad-dinja Għarbija.<ref>{{Cite book|kunjom2=Cressier|isem2=Patrice|data=2012-10-10|titlu=Histoire du Maghreb médiéval: VIIe-XIe siècle|url=https://books.google.com/books?id=tLmSiRsisVEC&pg=PT10|lingwa=fr|pubblikatur=Armand Colin|isbn=978-2-200-28342-1|kunjom1=Sénac|isem1=Philippe}}</ref> Il-kelma "għarb" fil-Malti, li jfisser punent, hija relatata bil-kelma ''magħrib'' għax it-tnejn derivati mill-għerq għ-r-b, u ''magħrib'' hija kelma mimmat ta' "għarb" fil-Għarbi.<sup>[https://en.wiktionary.org/wiki/g%C4%A7arb#Maltese]</sup> Fl-''Aħsan at-Taqāsīm fī Magħrifat al-Aqālīm'' (madwar 985 WK), il-ġeografu Għarbi medjevali [[Al-Maqdisi|l-Maqdisi]] uża t-terminu "reġjuni Għarab" ([[Lingwa Għarbija|Għarbi]]: أَقَالِيمُ ٱلْعَرَبِ, <small>rum.</small> ''Aqālīm al-Għarab'') biex jirreferi għall-[[Peniżola Għarbija|artijiet l-Għarbija]], l-[[Mesopotamia t'isfel|Iraq]], il-Gżira (il-[[Mesopotamia ta' Fuq|Mesopotamija ta' Fuq)]], il-Masar (l-[[Eġittu]]) u l-Magħreb.<ref>{{Cite book|kunjom=al-Muqaddasī|isem=Muḥammad ibn Aḥmad|data=2001|titlu=The best divisions for knowledge of the regions|url=http://worldcat.org/oclc/469513651|pubblikatur=Garnet publ|isbn=1-85964-136-9|oclc=469513651}}</ref> Dan kien jikkostitwixxi l-ewwel differenzjazzjoni dokumentata bejn it-termini Magħreb u Għarb/Gharb/Garb (artijiet Misilmin fil-punent tal-kapitali l-[[Kalifat Abbasid|Għabbasi]], [[Bagdad]]). Tal-ewwel kien jirreferi għall-Magreb tal-lum filwaqt li tal-aħħar inkorpora l-Lvant u l-Eġittu minbarra l-Magreb.<ref name=":22" />

L-istoriċi u l-ġeografi Misilmin Medjevali qasmu r-reġjun tal-Magreb fi tliet żoni: ''al-Magħrib al-Adna'' (il-Magħreb l-Eqreb; magħruf ukoll bħala [[Ifriqiya|Ifriqija]]), li kien jinkludi l-artijiet li jestendu minn [[Lixandra]] sa Tarabulus (il-lum [[Tripli]]) fil-punent; ''al-Magħrib al-Awsat'' (il-Magħreb l-Usat/in-Nofs), li kien estiż minn Tripli sa Biġaja ([[Béjaïa]]); u ''al-Magħrib al-Aqsa'' (il-Magreb l-Ibgħad), li kien estiż minn Tahert ([[Tiaret]]) sal-Oċean Atlantiku.<ref name="HareirMbaye20112"/> L-istoriċi u l-ġeografi ma qablux, madankollu, dwar id-definizzjoni tal-konfini tal-lvant. Xi awturi jpoġġuh fil-baħar ta’ Kulżum (il-[[Baħar l-Aħmar]]) u għalhekk jinkludu l-Masar ([[Eġittu]]) u Barqa ([[Cyrenaica]]) fil-Magreb. [[Iben Ħaldun]] ma jaċċettax din id-definizzjoni għax, jgħid, l-abitanti tal-Magreb ma jqisux l-Masar u l-Barqa bħala parti mill-Magreb. Dan tal-aħħar jibda biss fil-provinċja ta' Tripli u jinkludi d-distretti li minnhom kien magħmul il-pajjiż tal-Berberi fi żminijiet preċedenti. Aktar tard kittieba Magrebi tennew id-definizzjoni ta' Iben Khaldun, bi ftit varjazzjonijiet fid-dettalji.<ref name="Blichfeldt19852">{{cite book|sena=1985|titlu=Early Mahdism: Politics and Religion in the Formative Period of Islam|url=https://books.google.com/books?id=QJU3AAAAIAAJ&pg=PA1184|pubblikatur=Brill Archive|paġni=1183–1184|isbn=9789004078376|id=GGKEY:T7DEYT42F5R|awtur=Jan-Olaf Blichfeldt}}</ref>

It-terminu ''Magħreb/Maghreb'' huwa użat f'oppożizzjoni għal [[Mashriq|''Maxreq'']] f'sens qrib dak li kellu fi żminijiet medjevali, iżda jindika wkoll sempliċement il-[[Marokk]] meta ''l-Magħrib al-Aqsa'' sħiħ huwa mqassar. Ċerti politiċi jfittxu għaqda politika tal-pajjiżi tal-Afrika ta’ Fuq, li huma jsejħu ''l-Magħrib al-Kabir'' (il-Magħreb il-Kbir) jew ''al-Magħrib al-Għarabi'' (il-Magħreb l-Għarbi).<ref name="Blichfeldt19852"></ref><ref name="Suliman19872">{{cite book|sena=1987|titlu=The Nationalist Movements in the Maghrib: A Comparative Approach|url=https://books.google.com/books?id=SsRwAAAAMAAJ|pubblikatur=Scandinavian Institute of African Studies|paġni=8|isbn=978-91-7106-266-6|awtur=Hassan Sayed Suliman}}</ref>

== Storja ==
[[Stampa:Ida_Ou_Nadif_head_ornament_(19th_century).jpg|daqsminuri| Ornament tar-ras tal-Magreb (Marokk).]]

=== Preistorja ===
Madwar 3,500 QK, bidliet fl-inklinazzjoni tal-[[L-orbita tad-Dinja|orbita tal-Art]] jidhru li kkawżaw [[deżertifikazzjoni]] mgħaġġla tar-reġjun tas-[[Saħara]] li jiffurmaw ostaklu naturali li llimitaw serjament il-kuntatt bejn il-Magreb u l-[[Afrika sub-Saħarjana]]. Il-[[Nies Berberi|poplu Berberu]] ilu jgħix fil-punent tal-Afrika ta’ Fuq sa mill-inqas 10,000 QK.<ref>[https://books.google.com/books?isbn=0810864908 ''Historical Dictionary of the Berbers (Imazighen)''], by Hsain Ilahiane, (2006), p. 112.</ref>

=== Antikità ===
[[Stampa:Romtrireme.jpg|daqsminuri| [[Trireme]] Rumana fuq mużajk fil-[[Mużew Nazzjonali tal-Bardo (Tunis)|Mużew tal-Bardo]], it-Tuneżija.]]
Parzjalment iżolati mill-bqija tal-kontinent mill-Muntanji Atlas (li jiġġebbed mill-Marokk tal-lum sat-Tuneżija tal-lum) u mid-deżert tas-Saħara, l-abitanti tal-partijiet tat-tramuntana tal-Magreb ilhom għal żmien twil rabtiet kummerċjali u kulturali madwar il-Baħar Mediterran. lill-abitanti tar-reġjuni tal-[[Ewropa t'Isfel]] u tal-[[Asja tal-Punent]]. Dawn ir-relazzjonijiet kummerċjali jmorru lura għall-inqas għall-[[Feniċi]] fl-1 millennju QK. (Skont it-tradizzjoni, il-Feniċi waqqfu l-kolonja tagħhom ta’ [[Kartaġni]] [fit-Tuneżija tal-lum] c. 800 QK).

Il-Feniċi u l-Kartaġiniżi waslu għall-kummerċ. L-insedjamenti Berberi u Feniċi ewlenin iċċentrati fil-[[Golf ta’ Tunis|Golf ta' Tuneż]] ([[Kartaġni]], [[Utica, it-Tuneżija]] ) tul il-kosta tal-Afrika ta' Fuq, bejn il-[[Pilastri ta Erkule|Pilastri ta' Hercules]] u l-kosta Libjana fil-lvant taċ-[[Cyrenaica|Ċirenaika]] tal-qedem. Huma ddominaw il-kummerċ u l-kopulazzjoni tal-[[Mediterran|Mediterran tal-Punent]] għal sekli sħaħ. It-telfa ta' [[Repubblika Rumana|Ruma]] ta’ Kartaġni fil-[[Gwerer Puniċi]] (264 sa 146 QK) ippermettiet lil Ruma tistabbilixxi l-[[Provinċja tal-Afrika]] (146 QK) u tikkontrolla ħafna minn dawn il-portijiet. Ruma eventwalment ħadet il-kontroll tal-Magreb kollu fit-tramuntana tal-Muntanji Atlas. Ruma kienet megħjuna ħafna mid-defezzjoni ta’ [[Massinissa]] (aktar tard Re tan-Numidia, r. 202 – 148 QK) u tal-klijenti-alleati tal-Lvant ta' Kartaġni Numidian [[Massylii]]. Uħud mill-aktar reġjuni muntanjużi, bħar-[[Rif]] Marokkin, baqgħu barra mill-kontroll [[Imperu Ruman|Ruman]]. Barra minn hekk, matul il-ħakma tar-Rumani, il-Biżantini, il-Vandali u l-Kartaġiniżi l-poplu Kabyle kien l-uniku jew wieħed mill-ftit fl-Afrika ta’ Fuq li baqa’ indipendenti.<ref>{{Ċita ktieb|titlu=The Middle East and North Africa 2003|url=https://books.google.com/books?id=4CfBKvsiWeQC&pg=PA156|url-status=live|pubblikatur=Psychology Press|isbn=9781857431322|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20230315191214/https://books.google.com/books?id=4CfBKvsiWeQC&pg=PA156|arkivju-data=15 March 2023|data-aċċess=15 April 2022|via=Google Books}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://books.google.com/books?id=83koAAAAYAAJ&pg=PA118|titlu=Sketches of Algeria During the Kabyle War|isem=Hugh Mulleneux|awtur=Walmsley|data=10 April 1858|pubblikatur=Chapman and Hall|data-aċċess=15 April 2022|url-status=live|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20230315191255/https://books.google.com/books?id=83koAAAAYAAJ&pg=PA118|arkivju-data=15 March 2023|via=Google Books}}</ref><ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Wysner|isem=Glora M.|data=30 January 2013|titlu=The Kabyle People|url=https://books.google.com/books?id=wqF8CgAAQBAJ&pg=PT167|url-status=live|pubblikatur=Read Books Ltd|isbn=9781447483526|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20230315191234/https://books.google.com/books?id=wqF8CgAAQBAJ&pg=PT167|arkivju-data=15 March 2023|data-aċċess=15 April 2022|via=Google Books}}</ref><ref>{{Ċita ktieb|data=10 April 1990|titlu=The Encyclopedia Americana|url=https://books.google.com/books?id=pv80AQAAMAAJ&q=Kabylia|url-status=live|pubblikatur=Grolier|isbn=9780717201211|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20230315191229/https://books.google.com/books?id=pv80AQAAMAAJ&q=Kabylia|arkivju-data=15 March 2023|data-aċċess=15 April 2022|via=Google Books}}</ref> Il-poplu Kabyle kien reżistenti tant li anke matul il-konkwista Għarbija tal-Afrika ta’ Fuq kien għad kellu kontroll u pussess fuq il-muntanji tagħhom.<ref>{{Ċita web|url=https://books.google.com/books?id=GI5CAAAAcAAJ&pg=PA45|titlu=The art journal London|data=10 April 1865|pubblikatur=Virtue|via=Google Books}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://books.google.com/books?id=JU5CAAAAIAAJ&pg=PA93|titlu=The Barbary Coast|isem=Henry Martyn|awtur=Field|data=10 April 1893|pubblikatur=C. Scribner's Sons|data-aċċess=15 April 2022|url-status=live|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20230315191254/https://books.google.com/books?id=JU5CAAAAIAAJ&pg=PA93|arkivju-data=15 March 2023|via=Google Books}}</ref>

Il-pressjoni li saret fuq l-[[Imperu Ruman tal-Punent]] mill-[[Invażjonijiet barbari|invażjonijiet Barbari]] (notevolment mill-[[Vandali]] u [[Hispania|l-Visigothi]] fl-Iberja) fis-seklu 5 WK naqqset il-kontroll Ruman u wasslet għat-twaqqif tar-[[Renju Vandalu]] tal-Afrika ta’ Fuq fl-430 AD, bil-kapitali tiegħu f’ Kartaġni. Seklu wara, fis-sena 533 WK, l-imperatur [[Biżantini|Biżantin]] [[Ġustinjan I|Ġustinjanu I]] bagħat forza taħt il-Ġeneral [[Belisarius]] li [[Gwerra Vandalika|rnexxielha teqred]] ir-Renju Vandalu fl-534. [[Esarkat ta' Kartaġni|Il-ħakma Biżantina]] damet għal 150 sena. Il-Berberi kkontestaw il-firxa tal-kontroll Biżantin.<ref>{{cite book|sena=2013|kapitlu=North Africa to ca. 1870|titlu=A Military History of Africa|url=https://books.google.com/books?id=XvtDAgAAQBAJ|url-status=live|volum=1: The Precolonial Period: From Ancient Egypt to the Zulu Kingdom (Earliest Times to ca. 1870)|post=Santa Barbara, California|pubblikatur=ABC-CLIO|paġni=17–18|isbn=9780313395703|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20230730170923/https://books.google.com/books?id=XvtDAgAAQBAJ|arkivju-data=30 Lulju 2023|data-aċċess=20 Settembru 2020|kunjom1=Stapleton|isem1=Timothy J.}}</ref>

Wara l-[[Tixrid tal-Islam|miġja tal-Islam]] fl-Afrika Mediterranja fil-perjodu minn 639 sa 700 WK, l-[[Għarab]] ħadu l-kontroll tar-reġjun kollu tal-Magreb.

=== Żmien medjevali ===
[[Stampa:Kairouan_Mosque_Courtyard.jpg|daqsminuri| Il-[[Moskea tal-Uqba|Moskea l-Kbira tal-Kairouan]], imwaqqfa mill-ġeneral Għarbi [[Għuqba bin Nafi]] (fl-670), hija l-eqdem moskea fil-belt Magreb ta' [[Kairouan]], it-[[Tuneżija]].<ref>{{Cite book|kunjom=Burckhardt|isem=Titus|data=24 Lulju 2009|titlu=Art of Islam: Language and Meaning|url=https://books.google.com/books?id=DBqId4J_sIAC&q=kairouan+oldest+mosque+maghreb&pg=PA128|url-status=live|pubblikatur=World Wisdom, Inc|isbn=9781933316659|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20230730170923/https://books.google.com/books?id=DBqId4J_sIAC&q=kairouan+oldest+mosque+maghreb&pg=PA128|arkivju-data=30 Lulju 2023|data-aċċess=18 Ottubru 2020|via=Google Books}}</ref>]]
L-Għarab laħqu l-Magreb fi żminijiet bikrin tal-[[Umayyad|Umawi]] fis-seklu 7, u minn dakinhar bdiet il-[[migrazzjoni Għarbija lejn il-Magreb]]. Ir-renji Berberi Iżlamiċi bħall-espansjoni tal-[[Kalifat Almohad|Almohadin]] u t-tixrid tal-[[Iżlam|Islam]] ikkontribwew għall-iżvilupp tal-[[Kummerċ Trans-Saħarjan|kummerċ trans-Saħarjan]]. Barra minn hekk, bosta dinastiċi Għarab iffurmaw fir-reġjun tal-Magreb, bħall-[[Idrisid dinastija|Idrisin]], [[Aglabidi|Aglabidin]], [[Dinastija Sulaymanid|Sulejmanin]] u aktar. Filwaqt li ristrett minħabba l-ispiża u l-perikli, il-kummerċ kien profittabbli ħafna. Il-komoditajiet kummerċjati kienu jinkludu oġġetti bħal melħ, deheb, avorju, u skjavi. Diversi varjazzjonijiet Iżlamiċi, bħall-[[Ibadi|Ibadin]] u x-[[Xigħa]], ġew adottati minn xi Berberi, ħafna drabi wasslu għal disprezz il-kontroll tal-kalifat favur l-interpretazzjoni tagħhom stess tal-Islam.

L-invażjoni tal-Għarab [[Banu Hilal|Bni Hilal]] u [[Banu Sulaym|Bni Sulajm]] fis-seklu 11 kellha rwol ewlieni fit-tixrid tal-Għarbi Bedouin għal żoni rurali bħall-kampanja u l-isteppi, u sa ż-żoni tan-nofsinhar ħdejn is-[[Saħara]].<ref name=":6">{{Ċita ktieb|kunjom=Duri|isem=A. A.|data=2012|titlu=The Historical Formation of the Arab Nation (RLE: the Arab Nation)|url=https://books.google.com/books?id=32sBxqIgcZMC&pg=PA71|url-status=live|lingwa=en|pubblikatur=Routledge|paġni=70–74|isbn=978-0-415-62286-8|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20230530120513/https://books.google.com/books?id=32sBxqIgcZMC&pg=PA71|arkivju-data=30 May 2023|data-aċċess=31 May 2023}}</ref> Biddlet ukoll bil-kbir il-kultura fil-Magreb f'[[kultura Għarbija]], u xerred in-nomadiżmu [[Bedouin|Badwin]] f'żoni fejn l-agrikoltura kienet dominanti qabel.<ref name=":1">{{Ċita ktieb|kunjom=el-Hasan|isem=Hasan Afif|data=2019-05-01|titlu=Killing the Arab Spring|url=https://books.google.com/books?id=Zr2XDwAAQBAJ&pg=PA82|url-status=live|lingwa=en|pubblikatur=Algora Publishing|paġni=82|isbn=978-1-62894-349-8|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20230719164211/https://books.google.com/books?id=Zr2XDwAAQBAJ&pg=PA82|arkivju-data=19 July 2023|data-aċċess=31 May 2023}}</ref> Dawn it-tribujiet Bedouin aċċelleraw u approfondiw il-proċess ta' tagħrib (Arabizzazzjoni), peress li l-popolazzjoni Berberu ġiet assimilata gradwalment mill-ġodda u kellha taqsam magħhom mergħat u mogħdijiet ta' migrazzjoni staġjonali. Sa madwar is-seklu 15, ir-reġjun tat-Tuneżija ta’ llum kien diġà kien kważi kompletament Arabizzat.<ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Holes|isem=Clive|data=2018-08-30|titlu=Arabic Historical Dialectology: Linguistic and Sociolinguistic Approaches|url=https://books.google.com/books?id=pzRtDwAAQBAJ|url-status=live|lingwa=en|pubblikatur=Oxford University Press|paġni=42|isbn=978-0-19-100506-0|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20230730171038/https://books.google.com/books?id=pzRtDwAAQBAJ|arkivju-data=30 July 2023|data-aċċess=31 May 2023}}</ref> Hekk kif in-nomadi Għarab infirxu, it-territorji tat-tribujiet Berbera lokali ġew imċaqalqa u naqsu. Iż-[[Zenata|Żenata]] ġew imbuttati lejn il-punent u l-[[nies Kabyle|Kabilin]] ġew imbuttati lejn it-tramuntana. Il-Berberi ħadu kenn fil-muntanji filwaqt li l-pjanuri kienu Arabizzati.<ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Farida|isem=Benouis|kunjom2=Houria|isem2=Chérid|kunjom3=Lakhdar|isem3=Drias|kunjom4=Amine|isem4=Semar|titlu=An Architecture of Light. Islamic Art in Algeria.|url=https://books.google.com/books?id=kmaWEAAAQBAJ|url-status=live|lingwa=en|pubblikatur=Museum With No Frontiers, MWNF (Museum Ohne Grenzen)|paġni=9|isbn=978-3-902966-14-8|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20230530120515/https://books.google.com/books?id=kmaWEAAAQBAJ|arkivju-data=30 May 2023|data-aċċess=31 May 2023}}</ref> Dawn l-Għarab kienu ġew imqiegħda fuq il-Berberi mill-[[Fatimid|Fatimin]] bħala kastig għaż-[[Zirid|Żiri]], l-eks klijenti Berber tagħhom li ddefettaw u abbandunaw l-Islam ix-[[Xigħa]] fis-seklu 11. Matul dan il-perjodu, il-Magreb l-aktar spiss kien maqsum fi tliet stati, bejn wieħed u ieħor li jikkorrispondu mal-Marokk modern, il-Punent tal-Alġerija, u l-lvant tal-Alġerija u [[Tuneżija|t-Tuneżija]]. Ir-reġjun tal-Magreb ġie kultant unifikat fil-qosor, bħal taħt il-[[Kalifat Almohad]], il-[[Kalifat Fatimid|Fatimin]] u fil-qosor taħt iż-[[Dinastija Zirid|Żiridin]]. Il-[[Dinastija Hammadid|Ħammadin]] irnexxielhom jirbħu wkoll art fil-pajjiżi kollha fir-reġjun tal-Magreb.<ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Baadj|isem=Amar S.|data=11 August 2015|titlu=Saladin, the Almohads and the Banū Ghāniya: The Contest for North Africa (12th and 13th centuries)|url=https://books.google.com/books?id=BvTjCQAAQBAJ&pg=PA42|pubblikatur=BRILL|isbn=9789004298576|via=Google Books}}</ref><ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Hattstein|isem=Markus|kunjom2=Delius|isem2=Peter|sena=2004|titlu=Islam: Art and Architecture: Pg 614|url=https://books.google.com/books?id=huOBwihhwyQC&dq=%22hammadids+extended+their+empire+to+Morocco%22&pg=PA614|url-status=live|isbn=9783833111785|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20230730170924/https://books.google.com/books?id=huOBwihhwyQC&dq=%22hammadids+extended+their+empire+to+Morocco%22&pg=PA614|arkivju-data=30 July 2023|data-aċċess=15 April 2022}}</ref><ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Ilahiane|isem=Hsain|data=17 July 2006|titlu=Historical Dictionary of the Berbers (Imazighen)|url=https://books.google.com/books?id=0E8qp_k515oC&pg=PA55|url-status=live|pubblikatur=Scarecrow Press|isbn=9780810864900|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20230730171425/https://books.google.com/books?id=0E8qp_k515oC&pg=PA55|arkivju-data=30 July 2023|data-aċċess=15 April 2022|via=Google Books}}</ref>

=== Storja moderna bikrija ===
[[Stampa:Guillaume_Delisle_North_West_Africa_1707.jpg|daqsminuri| 1707 Mappa tal-majjistral tal-Afrika minn [[Guillaume Delisle]], inkluż il-Magreb. Wara ż-Żmien Medjevali, l-[[Imperu Ottoman]] ikkontrolla b'mod laxk iż-żona fil-lvant tal-Marokk.|nofs]]

=== Storja moderna ===
Wara s-seklu 19, iż-żoni tal-Magreb ġew ikkolonizzati minn [[Franza]], [[Spanja]] u aktar tard l-[[Italja]].

Illum, aktar minn żewġ miljun u nofs immigrant Magrebi jgħixu fi Franza, ħafna mill-Alġerija u l-Marokk. Barra minn hekk, mill-1999 kien hemm 3 miljun Franċiż ta’ oriġini Magrebi (definiti bħala li għandhom mill-inqas nannu wieħed mill-Alġerija, il-Marokk jew it-Tuneżija). Stima tal-2003 tissuġġerixxi li sitt miljun residenti Franċiżi kienu Magrebi etniċi.<ref>"Estimé à six millions d'individus, l'histoire de leur enracinement, processus toujours en devenir, suscite la mise en avant de nombreuses problématiques...", « Être Maghrébins en France » in ''Les Cahiers de l’Orient'', n° 71, troisième trimestre 2003</ref><ref>{{Cite journal|kunjom=Drouhot|isem=Lucas G.|data=2020|titlu=Income Segregation and the Incomplete Integration of Islam in the Paris Metropolitan Area|url=http://journals.sagepub.com/doi/10.1177/2378023119899585|ġurnal=Socius: Sociological Research for a Dynamic World|lingwa=en|volum=6|paġni=237802311989958|doi=10.1177/2378023119899585|s2cid=211257408|issn=2378-0231|data-aċċess=26 June 2023|arkivju-data=19 Lulju 2023|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20230719210539/https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/2378023119899585|url-status=live|hdl=21.11116/0000-0005-95C8-1|hdl-aċċess=free}}</ref>

== Popolazzjoni ==
<div class="thumb tmulti tleft"><div class="thumbinner multiimageinner" style="width:204px;max-width:204px"><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:202px;max-width:202px"><div class="thumbimage">[[File:Botanical_Garden_Hamma.jpg|alt=|200x200px]]</div><div class="thumbcaption"> [[Algiers]], l-[[Algeria|Alġerija]]</div></div></div><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:202px;max-width:202px"><div class="thumbimage">[[File:Casablanca_-_Morocco_008.jpg|alt=|200x200px]]</div><div class="thumbcaption">[[Casablanca]], il-[[Morocco|Marokk]]</div></div></div></div></div>
[[Stampa:Geschichte_des_Kostüms_(1905)_(14580573400).jpg|daqsminuri| Nies tal-Magreb.]]

=== Gruppi etniċi ===
Il-Magreb huwa primarjament abitat minn popli ta' oriġini antenati [[Għarab|Għarbija]] u [[Berbers|Berbera]]. L-Għarab jgħixu fl-[[Alġerija]] (70%<ref>{{Ċita ktieb|data=2007|titlu=The Report: Algeria 2007|url=https://books.google.com/books?id=3qBm4-HivM0C&pg=PA8|url-status=live|lingwa=en|pubblikatur=Oxford Business Group|isbn=978-1-902339-70-2|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20230410070904/https://books.google.com/books?id=3qBm4-HivM0C&pg=PA8|arkivju-data=10 April 2023|data-aċċess=30 January 2023}}</ref> sa 80%<ref name=":0">{{Ċita ktieb|kunjom=Laaredj-Campbell|isem=Anne|data=2015-12-10|titlu=Changing Female Literacy Practices in Algeria: Empirical Study on Cultural Construction of Gender and Empowerment|url=https://books.google.com/books?id=C7UvCwAAQBAJ&pg=PA31|url-status=live|lingwa=en|pubblikatur=Springer|isbn=978-3-658-11633-0|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20230326164800/https://books.google.com/books?id=C7UvCwAAQBAJ&pg=PA31|arkivju-data=26 March 2023|data-aċċess=30 January 2023}}</ref> ), il-[[Libja]] (97%<ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Malcolm|isem=Peter|kunjom2=Losleben|isem2=Elizabeth|data=2004|titlu=Libya|url=https://books.google.com/books?id=_l87ixBRpKIC&pg=PA62|url-status=live|lingwa=en|pubblikatur=Marshall Cavendish|isbn=978-0-7614-1702-6|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20230410070902/https://books.google.com/books?id=_l87ixBRpKIC&pg=PA62|arkivju-data=10 April 2023|data-aċċess=30 January 2023}}</ref> ), il-[[Marokk]] (67%<ref>{{Ċita ktieb|data=2012|titlu=The Report: Morocco 2012|url=https://books.google.com/books?id=fs0Fog7XneUC&pg=PA11|url-status=live|lingwa=en|pubblikatur=Oxford Business Group|isbn=978-1-907065-54-5|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20230307021801/https://books.google.com/books?id=fs0Fog7XneUC&pg=PA11|arkivju-data=7 March 2023|data-aċċess=30 January 2023}}</ref> ), u t-[[Tuneżija]] (98% ). Berberi jgħixu l-[[Alġerija]] (20%<ref name=":0" />), il-[[Libja]] (10%<ref>{{Ċita web|url=https://www.aljazeera.com/news/2015/1/6/libyas-berbers-fear-ethnic-conflict|titlu=Berbers fear ethnic conflict|isem=Karlos|awtur=Zurutuza|sit=www.aljazeera.com|lingwa=en|data-aċċess=2022-12-12|url-status=live|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20230129190339/https://www.aljazeera.com/news/2015/1/6/libyas-berbers-fear-ethnic-conflict|arkivju-data=29 January 2023}}</ref>), il-[[Marokk]] (35%<ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Danver|isem=Steven L.|data=2015-03-10|titlu=Native Peoples of the World: An Encyclopedia of Groups, Cultures and Contemporary Issues|url=https://books.google.com/books?id=vf4TBwAAQBAJ&pg=PA23|url-status=live|lingwa=en|pubblikatur=Routledge|isbn=978-1-317-46400-6|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20230315191149/https://books.google.com/books?id=vf4TBwAAQBAJ&pg=PA23|arkivju-data=15 March 2023|data-aċċess=30 January 2023}}</ref> , u t [[Tuneżija|-Tuneżija]] (1%<ref>{{Ċita aħbar|data=2004-03-12|titlu=Q&A: The Berbers|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/3509799.stm|url-status=live|lingwa=en-GB|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20180112181804/http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/3509799.stm|arkivju-data=12 January 2018|data-aċċess=2022-12-12}}</ref>). Popolazzjonijiet etniċi Franċiżi, Spanjoli, Afrikani tal-Punent u Lhud Sefardi wkoll jgħixu fir-reġjun. Sekli ta' Arabizzazzjoni u [[migrazzjoni Għarbija lejn il-Magreb]] sa mis-seklu 7 bidlu l-ambitu demografiku tal-Magreb favur l-Għarab.

Diversi influwenzi oħra huma prominenti wkoll madwar il-Magreb. Fil-bliet kostali tat-tramuntana, b'mod partikolari, diversi mewġ ta' immigranti Ewropej influwenzaw il-popolazzjoni fl-era Medjevali. L-aktar notevoli kienu l-[[Morisco|Moriscos]] u l-[[Muwallad|Muladís]], jiġifieri, l-[[Spanjoli|Ispanjoli]] (Mori) indiġeni li ġew ikkonvertiti bil-forza għall-Kattoliċiżmu u aktar tard imkeċċija, flimkien ma' Misilmin Għarab u Berberi etniċi, matul ir-[[Reconquista|Reconquista Kattolika Spanjola]]. Kontribuzzjonijiet Ewropej oħra kienu jinkludu ekwipaġġi u passiġġieri Franċiżi, Taljani u Ingliżi meħuda fil-magħluq mill-[[Korsari tal-Barbarija|kursari]]. F'xi każijiet, ġew ritornati lill-familji wara li ġew fidwati; f'oħrajn, kienu użati bħala skjavi jew assimilati u adottati fi tribujiet.<ref>{{Ċita web|url=https://www.bbc.co.uk/history/british/empire_seapower/white_slaves_01.shtml|titlu=British Slaves on the Barbary Coast|isem=Robert|awtur=Davis|sit=[[BBC]]|data-aċċess=5 November 2009|url-status=live|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20110425235016/http://www.bbc.co.uk/history/british/empire_seapower/white_slaves_01.shtml|arkivju-data=25 April 2011}}</ref>

Storikament, il-Magreb kien dar għal komunitajiet [[Lhud]] storiċi sinifikanti msejħa [[Magrebin|Magħrebim]], li kienu qabel l-introduzzjoni u l-konverżjoni tar-reġjun għall-Islam fis-seklu 7. Dawn ġew miżjuda aktar tard minn Lhud Sefardi mis-Spanja u l-Portugall li, ħarbu mill-Inkwiżizzjoni Kattolika Spanjola tas-sekli 15 u 16, stabbilixxew preżenza fl-Afrika ta’ Fuq. Huma stabbilixxew primarjament fiċ-ċentri tal-kummerċ urbani.

Grupp sinifikanti ieħor huwa t-Torok, li emigraw bl-espansjoni tal-[[Imperu Ottoman]].

Afrikani min-nofsinhar tas-Saħara ngħaqdu mat-taħlita tal-popolazzjoni matul sekli ta' [[Kummerċ Trans-Saħarjan|kummerċ trans-Saħarjan]]. Kummerċjanti u skjavi marru lejn il-Magreb mir-reġjun tas-[[Sahel|Saħel]]. Fit-tarf tan-nofsinhar tas-Saħara fil-Magreb hemm komunitajiet żgħar ta’ popolazzjonijiet suwed, xi kultant imsejħa [[Haratine|Haratin]].

Fl-Alġerija speċjalment, minoranza kbira Ewropea, magħrufa bħala l-"[[Pieds-Noirs|pied noirs]]", immigraw lejn ir-reġjun, u stabbilixxew taħt il-ħakma kolonjali Franċiża lejn l-aħħar tas-seklu 19.<ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Naylor|isem=Phillip Chiviges|sena=2000|titlu=France and Algeria: A History of Decolonization and Transformation|url=https://books.google.com/books?id=ZMUb8R3Cs-MC&q=pied+noir+alienation&pg=PA9|url-status=live|pubblikatur=University Press of Florida|paġni=9–23,&nbsp;14|isbn=978-0-8130-3096-8|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20230730171429/https://books.google.com/books?id=ZMUb8R3Cs-MC&q=pied+noir+alienation&pg=PA9|arkivju-data=30 July 2023|data-aċċess=20 June 2023}}</ref> Mill-aħħar ċensiment fl-Alġerija mmexxija mill-Franċiżi, meħud fl-1 ta' Ġunju 1960, kien hemm 1,050,000 ċivili mhux Musulmani (l-aktar [[Knisja Kattolika|Kattoliċi]], iżda inklużi 130,000 [[Storja tal-Lhud fl-Alġerija|Lhudi Alġerin]]) fl-Alġerija, 10 fil-mija tal-popolazzjoni.<ref name="Cook">{{Ċita ktieb|kunjom=Cook, Bernard A.|sena=2001|titlu=Europe since 1945: an encyclopedia|url=https://archive.org/details/encyclopediaeuro01acoo|url-aċċess=limited|post=New York|pubblikatur=Garland|paġni=[https://archive.org/details/encyclopediaeuro01acoo/page/n461 398]|isbn=978-0-8153-4057-7}}</ref> Huma stabbilixxew irziezet u negozji. Il-maġġoranza assoluta ta’ dawn, madankollu, telqu mill-Alġerija waqt u wara l-gwerra għall-indipendenza.<ref>{{Ċita web|url=http://www.diplomatie.gouv.fr/en/country-files_156/north-africa_5493/france-and-maghreb_5495/an-enhanced-partnership-with-the-maghreb-20.03.07_8821.html|titlu=France and Maghreb – An enhanced partnership with the Maghreb (March 20, 2007)|sit=French Ministry of Foreign and European Affairs|data-aċċess=11 July 2007|url-status=live|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20070929161242/http://www.diplomatie.gouv.fr/en/country-files_156/north-africa_5493/france-and-maghreb_5495/an-enhanced-partnership-with-the-maghreb-20.03.07_8821.html|arkivju-data=29 September 2007}}</ref>

Meta mqabbla mal-popolazzjoni ta' Franza, il-popolazzjoni tal-Magrebi kienet waħda minn tmienja tal-popolazzjoni ta' Franza fl-1800, kwart fl-1900, u ugwali fl-2000. Il-Magreb huwa d-dar għal 1% tal-popolazzjoni globali mill-2010.<ref>Brunel, Claire, ''Maghreb regional and global integration: a dream to be fulfilled'', Peterson Institute, 2008, p.1</ref>

== Reliġjon ==
[[Stampa:Panorama_du_Medracen.jpg|lemin|daqsminuri| Il-[[mausoleum]] tal-[[Madghacen]]]]
Ir-reliġjonijiet oriġinali tal-popli tal-Magreb jidhru<ref>{{Ċita web|url=http://www.second-congress-matriarchal-studies.com/grasshoff.html|titlu=The central position of women in the life of the Berbers of Northern-Africa exemplified by the Kabyles|sit=www.second-congress-matriarchal-studies.com|data-aċċess=29 January 2010|url-status=live|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20100928052219/http://second-congress-matriarchal-studies.com/grasshoff.html|arkivju-data=28 September 2010}}</ref> li kienu bbażati fi u relatati ma' kulti tal-fertilità ta' pantheon matriarkali b'saħħtu. Din it-teorija hija bbażata fuq l-istrutturi soċjali u lingwistiċi tal-kulturi [[Amażigh|Amażigħ]] li kienu qabel l-influwenzi kollha Eġizzjani u tal-lvant tal-Asja, tat-tramuntana tal-Mediterran, u Ewropej.

Rekords storiċi tar-reliġjon fir-reġjun tal-Magreb juru l-inklużjoni gradwali tagħha fid-Dinja Klassika, b'kolonji kostali stabbiliti l-ewwel mill-Feniċi, xi Griegi, u wara konkwista estensiva u kolonizzazzjoni mir-Rumani. Sat-2 seklu tal-era komuni, iż-żona kienet saret ċentru tal-Kristjaneżmu li jitkellem bil-Feniċi. L-isqfijiet tagħha tkellmu u kitbu bil-Puniku, u l-Imperatur [[Septimius Severus]] kien innutat bl-aċċent lokali tiegħu. Is-''settlers'' Rumani u l-popolazzjonijiet Romanizzati kkonvertiw għall-Kristjaneżmu. Sussegwentement Kartaġni eżerċitat [[Primat (isqof)|primat]] informali bħala [[Arċidjoċesi ta’ Kartaġni|arċidjoċesi]], li kienet l-aktar ċentru importanti tal-[[Kristjaneżmu]] fl-[[Djoċesi tal-Afrika|Afrika Rumana]] kollha, li tikkorrispondi mal-biċċa l-kbira tal-kosta tal-Mediterran tal-lum u l-intern tal-[[l-Afrika ta' Fuq|Afrika ta' Fuq]].<ref>{{Ċita enċiklopedija|url=https://books.google.com/books?id=T5tic2VunRoC&pg=PA97|isbn=9781438110271}}</ref> Ir-reġjun ipproduċa figuri bħall-kittieb tal-knisja Kristjana [[Tertuljan|Tertuljana]] (madwar 155 WK – madwar 202 WK); u martri Kristjani jew figuri ewlenin bħal [[Perpetua|Perpetwa, u Felicity]] (martri, madwar 200 WK); [[Ċiprijan|San Ċiprijan ta’ Kartaġni]]; [[Monica (qaddisa Nisranija)|Santa Monika]]; binha l-filosfu [[Santu Wistin]], Isqof ta’ Ippona I; u [[Ġulja ta’ Korsika|Santa Ġilja ta’ Kartaġni]] (seklu V). Il-Kristjaneżmu [[Donatist|Donatiż]] infirex prinċipalment fost il-popolazzjoni indiġena [[nies Berberi|Berberi]],<ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Falola|isem=Toyin|sena=2017|titlu=Ancient African Christianity: An Introduction to a Unique Context and Tradition|pubblikatur=Taylor & Francis|paġni=344–345|isbn=9781135121426}}</ref> u mill-aħħar tal-ħames seklu u l-bidu tas-sitt seklu, ir-reġjun kien jinkludi diversi renji [[Insara Berberi|Berberi Kristjani]].<ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Isichei|isem=Elizabeth|sena=1995|titlu=A History of Christianity in Africa: From Antiquity to the Present|pubblikatur=Wm. B. Eerdmans Publishing|paġna=42|isbn=978-1-4674-2081-5|kwotazzjoni=}}</ref>

=== Iżlam ===
[[Stampa:University_of_Al_Qaraouiyine.jpg|daqsminuri| [[Università ta' Al-Qarawiyyin|Moskea l-Qarawin]]]]
[[Iżlam|L-Islam]] wasal fis-sena 647 u sfida d-dominazzjoni tal-Kristjaneżmu. L-ewwel post permanenti tal-Islam kien it-twaqqif fl-667 tal-belt ta' [[Kairouan]], fit-[[Tuneżija]] tal-lum. [[Kartaġni]] waqgħet f’idejn il-Misilmin fis-sena 698 u l-bqija tar-reġjun waqa’ b’70. Iżlamizzazzjoni mxiet bil-mod.

Mill-aħħar tas-seklu 7, fuq perjodu ta' aktar minn 400 sena, il-popli tar-reġjun ikkonvertu għall-Islam. Ħafna telqu matul daż-żmien lejn l-Italja, għalkemm ittri li baqgħu ħajjin urew korrispondenza minn Kristjani reġjonali għal Ruma sas-seklu 12. Il-Kristjaneżmu kien għadu fidi ħajja. Għalkemm kien hemm bosta konverżjonijiet wara l-konkwista, il-Misilmin ma sarux maġġoranza qabel xi żmien tard fis-seklu 9. Matul l-10 seklu, l-Islam sar bil-bosta r-reliġjon dominanti fir-reġjun.<ref>''Staying Roman,'' Jonathan Conant, pp.&nbsp;362–368, 2012</ref> L-Isqfijiet u d-djoċesijiet Insara komplew ikunu attivi u komplew ir-relazzjonijiet tagħhom mal-Knisja Nisranija fir-Ruma. Sakemm sar ir-renju tal-Papa [[Benedittu VII]] (974–983), ġie kkonsagrat [[Arċidjoċesi ta’ Kartaġni|Arċisqof ġdid ta’ Kartaġni]]. Mis-seklu 10, il-Kristjaneżmu naqas fir-reġjun.<ref>Insoll, T. (2003) "The Archaeology of Islam in Sub-Saharan Africa", ''Cambridge World Archaeology,'' https://web.archive.org/web/20230719163105/http://content.schweitzer-ne.de/static/content/catalog/newbooks/978/052/165/9780521651714/9780521651714_Excerpt_001.pdf%7B%7Bdead</ref> Sal-aħħar tas-seklu 11, f'Kartaġni u [[Hippo Regius]] fadal biss żewġ isqfijiet. Il-[[Papa Girgor VII]] (1073–1085) ikkonsagra isqof ġdid għal Ippona. Il-Kristjaneżmu jidher li sofra diversi xokkijiet li wasslu għall-mewt tiegħu. L-ewwel, ħafna Kristjani tal-klassi għolja, li kienu jgħixu fl-ibliet u li jitkellmu bil-Latin telqu lejn l-Ewropa wara l-konkwista Misilma. It-tieni influwenza ewlenija kienet il-konverżjonijiet fuq skala kbira għall-Islam mill-aħħar tas-seklu 9. Ħafna l-Insara ta’ komunità ħafna mnaqqsa telqu f’nofs is-seklu 11, u l-fdalijiet ġew evakwati fit-12 mill-ħakkiema Normanni ta’ Sqallija. Il-lingwa Latina-Afrikana damet ftit aktar.

Kien hemm komunità Lhudija żgħira imma b’saħħitha, kif ukoll komunità Nisranija żgħira. Ħafna mill-Misilmin jsegwu l-iskola [[Iżlam Sunni|Sunni]] [[Maliki]]. Komunitajiet żgħar [[Ibadi]] jibqgħu f'xi żoni. Tradizzjoni qawwija tal-qima tal-''mrabitin'' ([[Marabout|marabutti]], <small>Ingliż:</small> ''marabouts'') u l-oqbra tal-qaddisin tinsab fir-reġjuni abitati minn Berberi. Din il-prattika kienet komuni wkoll fost il-Lhud tar-reġjun. Kwalunkwe mappa tar-reġjun turi t-tradizzjoni bil-proliferazzjoni ta' "[[Sidi]]", li juru postijiet imsemmija wara l-[[mrabitin]]. Din it-tradizzjoni naqset matul is-seklu 20. Netwerk ta’ aktar ''[[Zaouia|zawija]]'' tradizzjonalment għen biex jgħallmu l-litteriżmu bażiku u l-għarfien tal-Islam f’reġjuni rurali.

=== Kristjaneżmu ===
[[Stampa:Kabylie_Christian_family.jpg|daqsminuri| Familja Nisranija [[Berbers|Berbera]] mill-[[Kabylia|Kabilja]]]]
Komunitajiet ta’ Insara, l-aktar [[Knisja Kattolika|Kattoliċi]] u [[Protestantiżmu|Protestanti]], jippersistu fl-[[Alġerija]] (100,000–380,000),<ref>Deeb, Mary Jane. </ref> [[Mawritanja]] (10,000),<ref>{{Ċita ktieb|kunjom=A. Lamport|isem=Mark|sena=2021|titlu=Encyclopedia of Christianity in the Global South|pubblikatur=Rowman & Littlefield Publishers|paġna=497|isbn=9781442271579|kwotazzjoni=Influences—Christian influences in Mauritanian society are limited to the approximately 10,000 foreign nationals living in the country}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.opendoorsusa.org/christian-persecution/world-watch-list/mauritania/|titlu=Mauritania – Open Doors USA – Open Doors USA|sit=www.opendoorsusa.org|data-aċċess=21 January 2021|url-status=live|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20190401134238/https://www.opendoorsusa.org/christian-persecution/world-watch-list/mauritania/|arkivju-data=1 April 2019}}</ref> [[Marokk]] (~380,000),<ref>{{Ċita web|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/morocco/|titlu=Africa :: Morocco — The World Factbook – Central Intelligence Agency|data=9 November 2021|sit=www.cia.gov|data-aċċess=24 January 2021|url-status=live|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20221202191738/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/morocco/|arkivju-data=2 December 2022}}</ref> [[Libja]] (170,000), u [[Tuneżija]] (100,750).<ref>{{Ċita web|url=http://www.orthodoxengland.org.uk/maghreb.htm|titlu=The Last Christians Of North-West Africa: Some Lessons For Orthodox Today|awtur=Fr Andrew Phillips|pubblikatur=Orthodoxengland.org.uk|data-aċċess=8 January 2013|url-status=live|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20180919094611/http://www.orthodoxengland.org.uk/maghreb.htm|arkivju-data=19 September 2018}}</ref> Ħafna mill-Kattoliċi Rumani fil-Magreb il-Kbir huma taʼ nisel Franċiż, Spanjol u Taljan, b’antenati li emigraw matul l-età kolonjali. Xi wħud huma missjunarji barranin jew ħaddiema immigranti. Hemm ukoll komunitajiet Insara ta' [[Magrebis|dixxendenza Berbera jew Għarbija]] fil-Magreb il-Kbir, <ref name="Decolonization">{{Ċita ktieb|kunjom=Greenberg|isem=Udi|kunjom2=A. Foster|isem2=Elizabeth|sena=2023|titlu=Decolonization and the Remaking of Christianity|post=Pennsylvania|pubblikatur=University of Pennsylvania Press|paġni=105|isbn=9781512824971}}</ref> magħmula minn persuni li kkonvertiw l-aktar matul l-età  moderna, jew taħt u wara l-[[kolonjaliżmu Franċiż]].<ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Fahlbusch|isem=Erwin|kunjom2=Bromiley|isem2=Geoffrey William|kunjom3=Lochman|isem3=Jan Milie|kunjom4=Mbiti|isem4=John|kunjom5=Pelikan|isem5=Jaroslav|data=24 July 1999|titlu=The Encyclopedia of Christianity|url=https://books.google.com/books?id=7ly4DgtT3LkC&q=Moroccan+christianity&pg=PA653|url-status=live|pubblikatur=Wm. B. Eerdmans Publishing|isbn=9780802824158|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20230730171427/https://books.google.com/books?id=7ly4DgtT3LkC&q=Moroccan+christianity&pg=PA653|arkivju-data=30 July 2023|data-aċċess=18 October 2020|via=Google Books}}</ref><ref name="worldreview.info">{{Ċita web|url=http://www.worldreview.info/content/rising-numbers-christians-islamic-countries-could-pose-threat-social-order|titlu=Rising numbers of Christians in Islamic countries could pose threat to social order|sit=World Review|data-aċċess=6 December 2015|url-status=live|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20160320051546/http://www.worldreview.info/content/rising-numbers-christians-islamic-countries-could-pose-threat-social-order|arkivju-data=20 March 2016}}</ref>

Qabel l-indipendenza, l-[[Alġerija]] kienet dar għal 1.4 miljun ''[[Pieds-Noirs|pieds-noirs]]'' (etniċi Franċiżi li kienu l-aktar Kattoliċi),<ref name="Cook"/><ref name="Decolonization"/> u l-Marokk kien dar għal nofs miljun [[Marokkini Ewropej|Ewropew]],<ref name="Decolonization" /><ref>De Azevedo, Raimondo Cagiano (1994) ''[https://books.google.com/books?id=N8VHizsqaH0C&pg=PA25 Migration and development co-operation.] ''</ref> u t-[[Tuneżija]] kienet dar għal 255,000 [[Tuneżini Ewropej|Ewropew]],<ref name="Decolonization" /><ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Angus Maddison|data=20 September 2007|titlu=Contours of the World Economy 1–2030 AD:Essays in Macro-Economic History: Essays in Macro-Economic History|url=https://books.google.com/books?id=EeWy7a6nAHcC&pg=PA214|url-status=live|pubblikatur=OUP Oxford|paġna=214|isbn=978-0-19-922721-1|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20230216160710/https://books.google.com/books?id=EeWy7a6nAHcC&pg=PA214|arkivju-data=16 February 2023|data-aċċess=26 January 2013}}</ref> u l-[[Libja]] kienet dar għal 145,000 [[Ewropej|Ewropew]].<ref name="Decolonization" /> Fir-reliġjon, ħafna mill-''pieds-noirs'' fil-Magreb huma Kattoliċi. Minħabba l-eżodu tal-''pieds-noirs'' fis-sittinijiet, aktar Insara tal-Afrika ta’ Fuq ta’ nisel Berberi jew Għarbi issa jgħixu fil-[[Franza]] milli fil-Magreb il-Kbir. Qabel l-indipendenza, is-''settlers'' Kattoliċi Ewropej kellhom wirt storiku u preżenza qawwija fil-pajjiżi tal-Magreb.<ref name="Decolonization" />

Riċentement, il-komunità Protestanti ta' dixxendenza Berbera jew Għarbija kibret b'mod sinifikanti hekk kif individwi addizzjonali [[Konverżjoni għall-Kristjaneżmu|jikkonvertu għall-Kristjaneżmu]], speċjalment għall-[[Evanġeliżmu]]. Dan seħħ fl-Alġerija,<ref>{{in lang|fr}} [https://web.archive.org/web/20210513162112/http://matoub.kabylie.free.fr/kabylie/article.php3?id_article=174 Sadek Lekdja, ''Christianity in Kabylie'', Radio France Internationale, 7 mai 2001] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171018134716/http://matoub.kabylie.free.fr/kabylie/article.php3?id_article=174|date=18 October 2017}}</ref> speċjalment fil-[[Kabylie|Kabilja]],<ref>[[Lucien-Samir Oulahbib|Lucien Oulahbib]], ''Le monde arabe existe-t-il ?''</ref> fil-Marokk,<ref>{{Ċita web|url=https://www.refworld.org/docid/4f4361e72.html|titlu=Refworld &#124; Morocco: General situation of Muslims who converted to Christianity, and specifically those who converted to Catholicism; their treatment by Islamists and the authorities, including state protection (2008–2011)|isem=United Nations High Commissioner for|awtur=Refugees|sit=Refworld|data-aċċess=24 July 2020|url-status=live|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20190301151201/https://www.refworld.org/docid/4f4361e72.html|arkivju-data=1 March 2019}}</ref><ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Carnes|isem=Nat|sena=2012|titlu=Al-Maghred, the Barbary Lion: A Look at Islam|pubblikatur=University of Cambridge Press|paġna=253|isbn=9781475903423|kwotazzjoni=. In all an estimated 40,000 Moroccans have converted to Christianity}}</ref> u fit-Tuneżija.  Il-popolazzjoni Kattolika fil-Libja hija stmata li tammonta għal 100,000, il-Kattoliċi huma l-akbar denominazzjoni Nisranija, segwiti minn madwar 60,000 [[Kopti fil-Libja|Kopti]] u numru żgħir ta’ Anglikani.<ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Morgan|isem=Jason|kunjom2=Falola|isem2=Toyin|kunjom3=Oyeniyi|isem3=Bukola Adeyemi|sena=2012|titlu=Culture and Customs of Libya|url=https://books.google.com/books?id=R65iYMCuK6gC|pubblikatur=ABC-CLIO|paġna=40|isbn=978-0-313-37860-7}}</ref>

Studju tal-2015 jistma li 380,000 Misilmin kkonvertiw għall-[[Kristjaneżmu fl-Alġerija]]. In-numru ta’ [[Marokkini]] li kkonvertu għall-Kristjaneżmu (il-biċċa l-kbira minnhom aduraturi sigrieti) huwa stmat bejn 40,000<ref>{{Ċita web|url=https://www.vice.com/en_us/article/438j9m/house-churches-and-silent-masses-the-converted-christians-of-morocco-are-praying-in-secret|titlu='House-Churches' and Silent Masses —The Converted Christians of Morocco Are Praying in Secret|data=23 March 2015|sit=www.vice.com|data-aċċess=24 July 2020|url-status=live|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20200908093740/https://www.vice.com/en_us/article/438j9m/house-churches-and-silent-masses-the-converted-christians-of-morocco-are-praying-in-secret|arkivju-data=8 September 2020}}</ref>-150,000. Ir-Rapport Internazzjonali dwar il-Libertà Reliġjuża għall-2007 jistma li eluf tal-Misilmin [[Tuniżjani|Tuneżini]] kkonvertew għall-Kristjaneżmu. Studju fil-2015 jistma li madwar 1,500 jemmen fil-[[Kristu]] minn sfond Mislem li jgħixu fil-Libja.<ref>{{Ċita pubblikazzjoni|paġni=1–19}}</ref>

Fl-2019, il-proporzjon tal-[[Melillans|Melillani]] li jidentifikaw ruħhom bħala Kattoliċi Rumani kien ta' 65.0%,<ref>{{Ċita pubblikazzjoni|paġni=101–124}}</ref> il-knejjes Kattoliċi Rumani fil-Melilla jappartjenu għad-[[Djoċesi ta' Málaga]].<ref>{{Ċita web|url=https://www.laopiniondemalaga.es/malaga/2014/05/31/37-declaraciones-renta-malaga-marcan-28626751.html|titlu=El 37% de las declaraciones de la Renta en Málaga marcan la X para la Iglesia|isem=José Vicente|awtur=Rodríguez|data=31 May 2014|sit=La Opinión de Málaga|data-aċċess=26 June 2023|url-status=live|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20220423155127/https://www.laopiniondemalaga.es/malaga/2014/05/31/37-declaraciones-renta-malaga-marcan-28626751.html|arkivju-data=23 April 2022}}</ref> Il-[[Knisja Kattolika|Kattoliċiżmu Ruman]] huwa l-akbar reliġjon fil-[[Ceuta]], fl-2019, il-proporzjon tal-Ceutin li jidentifikaw lilhom infushom bħala Kattoliċi Rumani kien ta' 60.0%.<ref>{{Ċita web|url=http://www.cis.es/cis/export/sites/default/-Archivos/Marginales/3260_3279/3263/Marginales/es3263mar_Ceuta.pdf|titlu=Macrobarómetro de octubre 2019, Banco de datos – Document 'Población con derecho a voto en elecciones generales y residente en España, Ciudad Autónoma de Ceuta|awtur=''Centro de Investigaciones Sociológicas'' (Centre for Sociological Research)|data=October 2019|paġna=20|lingwa=Spanish|data-aċċess=4 February 2020|url-status=live|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20200204181940/http://www.cis.es/cis/export/sites/default/-Archivos/Marginales/3260_3279/3263/Marginales/es3263mar_Ceuta.pdf|arkivju-data=2020-02-04}}</ref> Il-knejjes Kattoliċi Rumani fil-Ceuta jappartjenu għad-[[Djoċesi Kattolika Rumana ta' Cádiz y Ceuta|Djoċesi ta' Cádiz y Ceuta]].

=== Kummerċjanti Magrebi fl-istorja Lhudija ===
Fl-10 seklu, hekk kif l-ambjent soċjali u politiku fil-[[Bagdad]] sar dejjem aktar ostili għal-Lhud, xi negozjanti Lhud emigraw lejn il-Magreb, speċjalment [[Kairouan]], it-Tuneżija. Matul iż-żewġ jew tliet sekli ta’ wara, negozjanti Lhud bħal dawn saru magħrufa bħala l-''[[Lhud Magħribi|Magħribi]]'', grupp soċjali distintiv li vvjaġġa madwar id-dinja tal-Mediterran. Huma għaddew din l-identifikazzjoni minn missier għal iben. Il-komunità pan-Magreb magħquda tagħhom kellha l-abbiltà li tuża s-sanzjonijiet soċjali bħala alternattiva kredibbli għar-rikors legali, li dak iż-żmien xorta waħda kienet dgħajfa. Din l-alternattiva istituzzjonali unika ppermettiet lill-Magħribin jipparteċipaw b'suċċess kbir fil-kummerċ tal-Mediterran.  Dan iffaċilita l-kuntatti bejn il-komunitajiet Magrebi u Lhud Ewropej, partikolarment fil-kummerċ fil-perjodu pre-kolonjali. L-aktar punti ta’ kuntatt importanti kienu Livorno fl-Italja bil-port tagħha frekwentat minn negozjanti t-Tuneżini u l-Marsilja fil-Franza mal-kontroparti tagħha, il-port għall-Alġerija u l-Marokk. Ir-reġjun tal-Magreb kien jipproduċi ħwawar u ġilda, minn żraben għal borżetti. Peress li ħafna mil-Lhud Magrebi kienu nies tas-sengħa u negozjanti, kellhom kuntatt mal-klijenti Ewropej tagħhom.<ref>{{Ċita web|url=https://www.juedisches-museum.ch/en/jews-of-north-africa/|titlu=Who were the Jews of North Africa? Four Questions to Daniel Zisenwine|isem=Naomi|awtur=Lubrich|data=2023-11-30|sit=Jüdisches Museum Schweiz|data-aċċess=2023-12-15}}</ref> Illum, fost il-pajjiżi Għarab, l-akbar komunità Lhudija issa teżisti fil-Marokk b’madwar 2,000 Lhudi u fit-Tuneżija b’madwar 1,000.<ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Rosenberg|isem=Jerry M.|data=2009-09-28|titlu=The Rebirth of the Middle East|url=https://books.google.com/books?id=bdAdAAAAQBAJ&pg=PA44|lingwa=en|pubblikatur=Hamilton Books|isbn=978-0-7618-4846-2}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.jewishagency.org/jewish-population-5782/|titlu=Jewish Population Rises to 15.2 million Worldwide|data=15 September 2021|pubblikatur=Jewish agency|data-aċċess=20 June 2023|url-status=live|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20230725112325/https://www.jewishagency.org/jewish-population-5782/|arkivju-data=25 July 2023}}</ref>

== Ġeografija ==

=== Ekoreġjuni ===
Il-Magreb huwa maqsum f'reġjun tal-[[klima Mediterranja]] fit-tramuntana, u s-[[Saħara]] niexfa fin-nofsinhar. Il-varjazzjonijiet tal-Magħreb fl-elevazzjoni, ix-xita, it-temperatura u l-ħamrija jagħtu lok għal komunitajiet distinti ta' pjanti u annimali. Il-[[Fond Dinji għan-Natura]] (WWF) jidentifika diversi [[Ekoreġjun|ekoreġjuni]] distinti fil-Magreb.

==== Magreb tal-Mediterran ====
[[Stampa:Chamaerops_humilis_argentea1.jpg|daqsminuri| Dwarf fan palm, imkabbra fil-pajjiżi tal-Magrebi.]]
Il-partijiet tal-Magreb bejn il-[[Muntanji Atlas]] u l-[[Mediterran|Baħar Mediterran]], flimkien mat-[[Tripolitanja]] kostali u ċ-Ċirenaika fil-Libja, huma dar għal [[foresti Mediterranji, imsaġar, u Scrub]]. Dawn l-ekoreġjuni jaqsmu ħafna speċi ta' pjanti u annimali ma' porzjonijiet oħra tal-[[Baċir tal-Mediterran]]. Il-firxa tan-nofsinhar tal-Magreb Mediterranju tikkorrispondi mal-{{Convert|100|mm|in}} [[Linja tal-kontorn|isohyet]], jew il-firxa tan-nofsinhar taż-[[Żebbuġa|Żebbuġ Ewropew]] ''(Olea europea)''<ref>Dallman, Peter R. (1998) ''Plant Life in the World's Mediterranean Climates''. </ref> u l-[[Sparto|Isparto Grass]] ''(Stipa tenacissima)''.<ref name="Wickens">Wickens, Gerald E. (1998) ''Ecophysiology of Economic Plants in Arid and Semi-Arid Lands''. </ref>

* [[Imsaġar niexfa tal-akaċja-arganja tal-Mediterran u ħxuna sukkulenti|Imsaġar niexfa tal-Acacia-argania tal-Mediterran u ħxuna sukkulenti]] (Marokk, Gżejjer Kanarji (Spanja), Saħara tal-Punent)
* [[Imsaġar niexfa u steppa Mediterranja|Imsaġar niexfa u steppa tal-Mediterran]] (l-Alġerija, l-Eġittu, il-Libja, il-Marokk, it-Tuneżija)
* [[Imsaġar u foresti tal-Mediterran]] (l-Alġerija, il-Libja, il-Marokk, it-Tuneżija)
* [[Koniferi Mediterranji u foresti mħallta|Foresti tal-koniferi u mħallta tal-Mediterran]] (l-Alġerija, il-Marokk, it-Tuneżija, Spanja)
* Steppa tal-ġnibru tal-Atlas Għoli tal-Mediterran (Marokk)

==== Magreb tas-Saħara ====
Is-Saħara testendi madwar l-Afrika ta’ Fuq mill-Oċean Atlantiku sal-Baħar l-Aħmar. Il-parti ċentrali tagħha hija iper-arida u tappoġġja ftit pjanti jew annimali, iżda l-parti tat-Tramuntana tad-deżert tirċievi xita xitwa okkażjonali, filwaqt li l-istrixxa tul il-kosta Atlantika tirċievi umdità minn ċpar tal-baħar, li jsostni varjetà akbar ta' pjanti u annimali. It-tarf tat-tramuntana tas-Saħara jikkorrispondi mal-100mm isohyet, li hija wkoll il-firxa tat-tramuntana tat-[[Palma tad-data|tamra]] ''(Phoenix dactylifera)''.<ref name="Wickens">Wickens, Gerald E. (1998) ''Ecophysiology of Economic Plants in Arid and Semi-Arid Lands''. </ref>

* [[Steppa tas-Saħara tat-Tramuntana u msaġar|Steppa u boskijiet tas-Saħara tat-Tramuntana]]: Dan l-ekoreġjun jinsab tul it-tarf tat-Tramuntana tas-Saħara, ħdejn il-[[Foresti Mediterranji, imsaġar, u Scrub|foresti Mediterranji, imsaġar, u ekoreġjuni tal-għorik]] tal-Magreb Mediterranju u ċ-Ċirenaika. Ix-xita tax-xitwa ssostni l-arbuxxelli u l-imsaġar niexfa li jiffurmaw transizzjoni bejn ir-reġjuni tal-klima Mediterranja fit-tramuntana u s-Saħara iper-arida proprja fin-nofsinhar. Ikopri 1,675,300km kwadru (646,800 mil kwadru) fl-[[Alġerija]], l-[[Eġittu]], il-[[Libja]], il-[[Mawritanja]], il-[[Marokk]], it-[[Tuneżija]] u s-[[Saħara tal-Punent]]. 
* [[Deżert kostali tal-Atlantiku]]: Id-deżert kostali tal-Atlantiku jokkupa strixxa dejqa tul il-kosta tal-[[Oċean Atlantiku|Atlantiku]], fejn iċ-ċpar iġġenerat lil hinn mix-xtut mill-[[Kurrent Kanarju]] frisk jipprovdi biżżejjed umdità biex isostni varjetà ta’ [[Lichen|likeni]], [[Pjanta sukkulenti|sukkulenti]] u arbuxelli. Ikopri 39,000km kwadru fis- [[Saħara tal-Punent]] u [[Mawritanja|l-Mawritanja]].
* [[Deżert tas-Saħara (ekoreġjun)|Deżert tas-Saħara]]: Dan l-ekoreġjun ikopri l-parti ċentrali iper-arida tas-Saħara fejn ix-xita hija minima u sporadika. Il-veġetazzjoni hija rari, u dan l-ekoreġjun jikkonsisti l-aktar minn duni tar-ramel ''([[Erg (forma ta' art)|erg]])'', plateaus tal-ġebel ''([[Hamada|ħmieda]])'', pjanuri taż-żrar ''([[Bankina tad-deżert|reg]])'', widien niexfa ''([[Wadi|wiedi]])'', u melħ. Ikopri 4,639,900 km kwadru (1,791,500 mil kwadru) tal-[[Alġerija]], iċ-[[Ċad]], l-[[Eġittu]], il-[[Libja]], [[Mali|il-Mali]], il-[[Mawritanja]], in-[[Niġer]] u [[Sudan|s-Sudan]].
* [[Halophytics tas-Saħara|Alofitiċi tas-Saħara]]: Depressjonijiet salini mgħarrqa staġjonali fil-Magreb huma dar għal komunitajiet ta' pjanti [[Halophytic|alofitiċi]], jew adattati għall-melħ. Il-halophytics tas-Saħara jkopru 54,000km kwadru, inklużi [[lagi tal-melħ Tuneżini]] taċ-ċentru tat-Tuneżija, [[Chott Melghir]] fl-Alġerija, u żoni oħra tal-Eġittu, l-Alġerija, il-Mawritanja u s-Saħara tal-Punent.

== Kultura ==
[[Stampa:Cuscus.jpg|daqsminuri| Kuskus]]
Il-pajjiżi tal-Magreb jaqsmu ħafna xebh u tradizzjonijiet kulturali. Fost dawn hemm tradizzjoni kulinari li [[Habib Bourguiba]] ddefinixxa bħala Għarbi tal-Punent, fejn il-ħobż jew il-[[kuskus]] huma l-ikel prinċipali, għall-kuntrarju tal-Għarbi tal-Lvant, fejn il-ħobż, il-qamħ imfarrak jew ir-ross abjad huma l-ikel bażiku.<sup class="noprint Inline-Template Template-Fact" style="white-space:nowrap;">&#x5B; ''[[wikipedija:Bżonn referenza|<span titlu="This claim needs references to reliable sources. (April 2020)">ċitazzjoni meħtieġa</span>]]'' &#x5D;</sup> F'termini ta' ikel, xi xebh lil hinn mil-lamtu jinstabu madwar id-dinja Għarbija.

Fost tradizzjonijiet kulturali u artistiċi oħra, [[Ġojjellerija tal-kulturi Berber|ġojjelli tal-kulturi Berberi]] li jintlibsu min-nisa [[Berbers|Amażigħa]] u magħmulin mill-fidda, <ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Jonathan M. Bloom|kunjom2=Sheila S. Blair|sena=2009|titlu=Grove Encyclopedia of Islamic Art & Architecture: Three-Volume Set|url=https://books.google.com/books?id=un4WcfEASZwC&pg=PA358|url-status=live|post=New York|pubblikatur=Oxford University Press USA|paġni=378|isbn=978-0-19-530991-1|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20230620212532/https://books.google.com/books?id=un4WcfEASZwC&pg=PA358|arkivju-data=20 June 2023|data-aċċess=20 June 2023}}</ref> żibeġ u applikazzjonijiet oħra kienu karatteristika komuni tal-identitajiet Berber f’żoni kbar tal-Magreb sat-tieni nofs tas-seklu 20.<ref>See, for example, Rabaté, Marie-Rose (2015). </ref>

Fl-2020, il-[[kuskus]] ġie miżjud mal-[[Listi tal-Wirt Kulturali Intanġibbli tal-UNESCO|lista tal-Wirt Kulturali Intanġibbli]] tal-[[UNESCO]].<ref>{{Ċita web|url=https://www.aljazeera.com/news/2020/12/16/unesco-adds-couscous-to-list-of-intangible-world-heritage|titlu=UNESCO adds couscous to list of intangible world heritage|data=December 16, 2020|sit=Al Jazeera English|lingwa=en|data-aċċess=May 19, 2022|url-status=live|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20210808144248/https://www.aljazeera.com/news/2020/12/16/unesco-adds-couscous-to-list-of-intangible-world-heritage|arkivju-data=8 August 2021}}</ref>

== Ekonomija ==

=== Pajjiżi tal-Magreb skond il-PGD (PPP) ===
{| style="font-size:85%;"
| align="center" width="33%" |'''Lista mill-[[Fond Monetarju Internazzjonali]] (2019)'''
| align="center" width="33%" | '''Lista mill-[[Bank Dinji]] (2017)'''
| align="center" width="33%" | '''Lista mis-[[Il-Ktieb tal-Fatti Dinji|CIA World Factbook]] (2017)''' 
|- valign="top"
|
{| class="wikitable sortable" style="margin-left:auto;margin-right:auto"
!Grad
! Pajjiż
! PGD (PPP) $M
|-
| 35
| [[Alġerija]]
| 681,396
|-
| 54
| [[Marokk]]
| 328,651
|-
| 76
| [[Tuneżija]]
| 149,190
|-
| 101
| [[Libja]]
| 61,559
|-
| 143
| [[Mawritanja]]
| 19,811 
|-
|}
|
{| class="wikitable sortable" style="margin-left:auto;margin-right:auto"
! Grad
! Pajjiż
! PGD (PPP) $M
|-
| 35
| Alġerija
| 631,150
|-
| 55
| Marokk
| 298,230
|-
| 76
| Tuneżija
| 137,358
|-
| 78
| Libja
| 125,142
|-
| 143
| Mawritanja
| 17,458 
|-
|}
|
{| class="wikitable sortable" style="margin-left:auto;margin-right:auto"
! Grad
! Pajjiż
! PGD (PPP) $M
|-
| 35
| Alġerija
| 629,300
|-
| 55
| Marokk
| 300,100
|-
| 76
| Tuneżija
| 135,900
|-
| 102
| Libja
| 63,140
|-
| 148
| Mawritanja
| 17,370
|-
|}
|}
{| style="font-size:85%;"
| align="center" width="33%" |'''Lista mill-[[Fond Monetarju Internazzjonali]] (2013)'''
| align="center" width="33%" | '''Lista mill-[[Bank Dinji]] (2013)'''
| align="center" width="33%" | '''Lista mis-[[Il-Ktieb tal-Fatti Dinji|CIA World Factbook]] (2013)''' 
|- valign="top"
|
{| class="wikitable sortable" style="margin-left:auto;margin-right:auto"
!Grad
! Pajjiż
! PGD (PPP) $M
|-
| 44
| [[Alġerija]]
| 285,541
|-
| 58
| [[Marokk]]
| 179,240
|-
| 70
| [[Tuneżija]]
| 108,430
|-
| 81
| [[Libja]]
| 70,386
|-
| 148
| [[Mawritanja]]
| 8,241 
|-
|}
|
{| class="wikitable sortable" style="margin-left:auto;margin-right:auto"
! Grad
! Pajjiż
! PGD (PPP) $M
|-
| 34
| Alġerija
| 421,626
|-
| 55
| Marokk
| 241,757
|-
| 70
| Libja
| 132,695
|-
| 75
| Tuneżija
| 120,755
|-
| 143
| Mawritanja
| 11,835 
|-
|}
|
{| class="wikitable sortable" style="margin-left:auto;margin-right:auto"
! Grad
! Pajjiż
! PGD (PPP) $M
|-
| 45
| l-Alġerija
| 284,700
|-
| 58
| il-Marokk
| 180,000
|-
| 68
| Tuneżija
| 108,400
|-
| 81
| Libja
| 73,600
|-
| 151
| Mawritanja
| 8,204
|-
|}
|}

== Reġjuni medjevali ==

* [[Ifriqiya|Ifriqija]] (bħalissa t-[[Tuneżija]], il-[[Constantinois]] u t-[[Tripolitanja]])
* [[Djerid]]
* [[Sous]]
* [[Wied ta' M'zab|M'zab]]
* [[Xmara Draa|Wied Draa]]
* [[Hodna]]
* [[Rif]]
* [[Tamasna (Marokk)|Tamesna]]
* [[Tripolitanja]]
* Magħreb l-Awsat (Magreb Ċentrali – bħalissa l-[[Alġerija]] tat-Tramuntana)
* Magħreb l-Aqsa (Magreb tal-Punent – bħalissa l-[[Marokk]])
* Magħreb l-Adna (Magreb tal-Lvant – bħalissa l-[[Libja]] u t-[[Tuneżija]])

== Referenzi ==
{{Referenzi|30em}}
[[Kategorija:Articles containing Arabic-language text]]
[[Kategorija:Magreb|*]]
[[Kategorija:Afrika ta' Fuq]]
[[Kategorija:Marokk]]
[[Kategorija:Alġerija]]
[[Kategorija:Tuneżija]]
[[Kategorija:Libja]]
[[Kategorija:Saħara]]
[[Kategorija:Mawritanja]]
[[Kategorija:Ġeografija tal-Afrika]]
[[Kategorija:Dinja Għarbija]]
[[Kategorija:Dinja Misilma]]
[[Kategorija:Berberi]]
[[Kategorija:Pages with unreviewed translations]]
[[Kategorija:Mediterran]]