Tuniżjani

Minn Wikipedija, l-enċiklopedija l-ħielsa
Dido

Nies Tuneżini jew Tuniżjani (Għarbi Tuneżini: توانسة Twensa), huma grupp etniku Magrebi u nazzjon indiġeni għall-Afrika tal-Majjistral, l-aktar it-Tuneżija, li jitkellmu Tuneżin (Derja) u jikkondividu kultura u identità komuni tat-Tuneżija. Barra minn hekk, ġiet stabbilita dijaspora Tuneżina b'migrazzjoni moderna, partikolarment fl-Ewropa tal-Punent, jiġifieri Franza, l-Italja u l-Ġermanja.

Qabel l-era moderna, it-Tuneżini kienu magħrufa bħala Afāriqah (Afrikani Rumani)[1], mill-isem antik tat-Tuneżija, Ifriqiya jew l-Afrika fl-antik, li taw l-isem tal-lum tal-kontinent tal-Afrika.[2]

Storja[immodifika | immodifika s-sors]

Diversi ċiviltajiet u popli invadew, emigraw għal, jew ġew assimilati fil-popolazzjoni matul il-millennji, b'influwenzi tal-popolazzjoni minn Feniċi / Karthaginjani, Rumani, Vandali, Griegi, Għarab, Normani, Taljani, Spanjoli, Torok Ottomani / Janissarji, Maltin u Franċiż.

Afrika u Ifriqiya[immodifika | immodifika s-sors]

L-ewwel nies magħrufa bl-istorja f'dak li hu issa t-Tuneżija kienu nies Berber tal-kultura Kapsjana relatati man-Numidjani. Il-Feniċi jissetiljaw it-Tuneżija matul it-12 sat-2 ta' seklu QK, imwaqqfa Kartaġena antika.[3] Il-migranti ġabu magħhom il-kultura u l-lingwa tagħhom li mxerrda progressivament miż-żoni kostali tat-Tuneżija sal-bqija taż-żoni kostali tal-Afrika tal-Majjistral, il-Peniżola Iberika u l-gżejjer tal-Mediterran (inkluż Malta).[4] Mit-tmien seklu QK, il-biċċa l-kbira tat-Tuniżjani kienu Puniċi.[5] Meta Carthage waqa' fl-146 QK għar-Rumani,[6][7] il-popolazzjoni kostali kienet l-aktar Punic, iżda dik l-influwenza naqset' il bogħod mill-kosta.[5] Mill-perjodu Ruman sal-konkwista Iżlamika, il-Latini, il-Griegi u n-nies Numidjani influwenzaw aktar it-Tuneżini, li jissejħu Afariqa: Afrikani (Rumani).

Mill-konkwista Musulmana tal-Magreb fl-673, numru żgħir ta' Għarab, Persjani u popolazzjonijiet oħra tal-Lvant Nofsani ssetiljaw fit-Tuneżija li kienet tissejjaħ Ifriqiya, mill-isem antik tagħha l-provinċja Rumana ta' l-Afrika.[8][9] Fil-bidu tas-seklu 11, in-Normanni mir-Renju ta' Sqallija ħadu Ifriqiya u waqqfu r-Renju tal-Afrika li dam bejn l-1135 u l-1160.[10][11] Is-Sqallija u n-Normani rregolaw fit-Tuneżija, u ħawwad mal-popolazzjoni u wasslu għal kuntatt ta' kulturi differenti fost il- Persuni Tuneżini li welldu l-kultura Norman-Għarbija-Biżantina.[12]

Wara r-Reconquista u t-tkeċċija ta' non-insara u Moriscos minn Spanja, waslu wkoll ħafna Musulmani u Lhud Spanjoli. Skond Matthew Carr, "Daqs tmenin elf Moriskos issetiljaw fit-Tuneżija, ħafna minnhom ġewwa u madwar il-kapitali, it-Tuneż, li għadu fih kwart magħruf bħala Zuqaq al-Andalus, jew Andalusia Alley."[13]

Tuneżini[immodifika | immodifika s-sors]

Matul is-17 u d-19-il seklu, Ifriqiya ġie taħt l-Ispanjol, imbagħad ir-regola Ottoman u ospita lil Morisco imbagħad immigranti Taljani mill-1609.[14][15] It-Tuneż ġie integrat uffiċjalment fl-Imperu Ottoman bħala l-Eyalet tat-Tunis (provinċja), eventwalment inkluż il-Magreb kollu ħlief il-Marokk.

Taħt l-Imperu Ottoman, il-fruntieri tat-territorju abitati mit-Tuneżini naqsu; Ifriqiya tilfet it-territorju lejn il-punent (Constantine) u lejn il-lvant (Tripli). Fis-seklu dsatax, il-mexxejja tat-Tuneżija saru konxji mill-isforzi kontinwi fir-riforma politika u soċjali fil-kapitali Ottoman. Imbagħad il-Bey of Tunis, bid-dwal tiegħu stess imma infurmati bl-eżempju Tork, ippruvaw jagħmlu riforma mmodernizzata tal-istituzzjonijiet u l-ekonomija. Id-dejn internazzjonali tat-Tuneżija kiber mhux maniġġabbli. Din kienet ir-raġuni jew skuża għall-forzi Franċiżi biex jistabbilixxu Protectorate fl-1881.

Fdal tas-sekli tar-regola Torka hija l-preżenza ta' popolazzjoni ta' oriġini Torka, storikament id-dixxendenti maskili ġew imsemmija bħala l-Kouloughlis.

Protettorat Franċiż[immodifika | immodifika s-sors]

Repubblika u Rivoluzzjoni[immodifika | immodifika s-sors]

L-indipendenza minn Franza nkisbet fl-20 ta' Marzu, 1956. L-Istat ġie stabbilit bħala monarkija kostituzzjonali mal-Bey of Tunis, Muħammad VIII al-Amin Bey, bħala r-re tat-Tuneżija. Fl-1957, il-Prim Ministru Ħabib Bourguiba abolixxa l-monarkija u stabbilixxa bis-sħiħ il-partit Neo Destour (Kostituzzjoni Ġdida) tiegħu. Fis-snin sebgħin l-ekonomija tat-Tuneżija kibret b'rata b'saħħitha ħafna. Iż-żejt ġie skopert, u t-turiżmu kompla. Popolazzjonijiet tal-bliet u tal-kampanja ġabu bejn wieħed u ieħor l-istess numru. Madankollu l-problemi agrikoli u l-qgħad urban wasslu għal żieda fil-migrazzjoni lejn l-Ewropa.

Il-President ta' 84-il sena Bourguiba ġie mwaqqaf u sostitwit minn Ben Ali il-Prim Ministru tiegħu fis-7 ta' Novembru, 1987.[16] Madankollu, ir-reġim ta ’Ben Ali intemm fit-23 sena fl-14 ta' Jannar 2011, fl-avvenimenti tar-Rivoluzzjoni Tuneżina , wara dimostrazzjonijiet fil-livell nazzjonali preċipitat minn qgħad għoli, inflazzjoni tal-ikel, korruzzjoni[17][18], nuqqas ta' libertajiet politiċi bħall-libertà tal-kelma[19] u kundizzjonijiet ta' għajxien fqar.

Wara t-twaqqigħ ta' Ben Ali, it-Tuneżini elett Assemblea Kostitwenti biex tabbozza kostituzzjoni ġdida, u gvern interim magħruf bħala t-Trojka minħabba li kienet koalizzjoni ta' tliet partijiet; il-Moviment Ennahda minn ta' quddiem, bil-Kungress tax-xellug taċ-ċentru għar-Repubblika u l-Ettakatol jegħleb ix-xellug bħala msieħba minoritarji.[20][21] Madankollu, baqa' skuntentizza mifruxa, li wassal għall-kriżi politika Tuneżina 2013-14.[22][23] Bħala riżultat tal-isforzi li saru mill-Kwartett Nazzjonali tad-Djalogu Tuneżin, l-Assemblea Kostitwenti lestiet ix-xogħol tagħha, il-gvern interim irriżenja, u saru elezzjonijiet ġodda fl-2014, li kkompletaw it-transizzjoni għal stat demokratiku.[24] Il-Kwartett għad-Djalogu Nazzjonali Tuneżin ingħata l-Premju Nobel għall-Paċi tal-2015 għal "il-kontribut deċiżiv tiegħu għall-bini ta' demokrazija pluralistika fit-Tuneżija wara r-Rivoluzzjoni Tuneżina tal-2011".[25]

Lil hinn mill-bidliet politiċi, li wasslu biex it-Tuneżija ssir demokrazija rikonoxxuta fl-2014,[26] dawk l-avvenimenti ġabu wkoll bidliet importanti fil-kultura Tuneżina ta' wara l-2011.

Noti[immodifika | immodifika s-sors]

  1. ^ The muslim conquest and settlement of North Africa and Spain, Abdulwahid Thanun Taha, Routledge Library Edition: Muslim Spain p21
  2. ^ (FR) Article « Ifriqiya » (Larousse.fr).
  3. ^ Moscati, Sabatino (2001). I.B.Tauris (ed.). The Phoenicians. ISBN 978-1-85043-533-4.Manutenzjoni CS1: ref=harv (link)
  4. ^ Aubet, M. E. (2001). The Phoenicians and the West: politics, colonies and trade. Cambridge University Press.
  5. ^ a b Jongeling, K., & Kerr, R.M. (2005). Late Punic epigraphy: an introduction to the study of Neo-Punic and Latino- Punic inscriptions. Tübingen: Mohr Siebeck, pp. 114, ISBN 3-16-148728-1.
  6. ^ Appian of Alexandria (162). The Punic Wars. Roman History
  7. ^ Appian of Alexandria (162). "The Third Punic War. Roman History"
  8. ^ Holt, P. M., Lambton, A. K., & Lewis, B. (1977). The Cambridge History of Islam (Vol. 2). Cambridge University Press.
  9. ^ Chejne, A. G. (1969). The Arabic language: Its role in history. U of Minnesota Press.
  10. ^ All the Arabic sources can be found in Michele Amari, Biblioteca arabo-sicula (Rome and Turin: 1880).
  11. ^ Abulafia, "The Norman Kingdom of Africa", 26.
  12. ^ Lynn White, Jr.: "The Byzantinization of Sicily", The American Historical Review, Vol. 42, No. 1 (1936), pp. 1–21
  13. ^ Carr, Matthew (2009). The New Press (ed.). Blood and faith: the purging of Muslim Spain. p. 290. ISBN 1-59558-361-0.
  14. ^ (FR) Quitout, M. (2002). Parlons l'arabe tunisien: langue & culture. Editions L'Harmattan.
  15. ^ Sayahi, L (2011). "Introduction. Current perspectives on Tunisian sociolinguistics". International Journal of the Sociology of Language. 2011 (211): 1–8. doi:10.1515/ijsl.2011.035.
  16. ^ John P. Entelis, "Tunisia" pp. 532–533 in The Americana Annual 1988 (New York: Grolier). Ben Ali's background was said to be pro-Western, trained in military affairs by France and the U.S.A.; he had previously clamped down on both left and right opponents, especially Islamic fundamentalists. Entelis (1987) pp. 532–533.
  17. ^ Business Anti-Corruption Portal (ed.). "A Snapshot of Corruption in Tunisia". Arkivjat minn l-oriġinal fl-2016-08-07. Miġbur 2018-12-24. Parametru mhux magħruf |aċċess= injorat (forsi ridt tuża |data-aċċess= minflok) (għajnuna)
  18. ^ Spencer, Richard (13 ta' Jannar 2011). "Tunisia riots: Reform or be overthrown, US tells Arab states amid fresh riots". The Daily Telegraph. Parametru mhux magħruf |belt= injorat (għajnuna); Parametru mhux magħruf |aċċess= injorat (forsi ridt tuża |data-aċċess= minflok) (għajnuna); Iċċekkja l-valuri tad-data f': |data= (għajnuna)
  19. ^ Ryan, Yasmine. "Tunisia's bitter cyberwar". Al Jazeera. Parametru mhux magħruf |aċċess= injorat (forsi ridt tuża |data-aċċess= minflok) (għajnuna)
  20. ^ "Tunisia opposition fear Ennahda power grab". Ahram Online. 17 ta' Jannar 2012. Parametru mhux magħruf |aċċess= injorat (forsi ridt tuża |data-aċċess= minflok) (għajnuna); Iċċekkja l-valuri tad-data f': |data= (għajnuna)
  21. ^ "Tunisian politicians struggle to deliver". Al Jazeera English. 23 ta' Ottubru 2012. Parametru mhux magħruf |aċċess= injorat (forsi ridt tuża |data-aċċess= minflok) (għajnuna); Iċċekkja l-valuri tad-data f': |data= (għajnuna)
  22. ^ "Thousands protest before Tunisia crisis talks". Reuters. 23 ta' Ottubru 2013. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2015-10-06. Miġbur 2018-12-24. Iċċekkja l-valuri tad-data f': |data= (għajnuna)
  23. ^ BBC, ed. (27 ta' January 2014). "Tunisia assembly passes new constitution". Iċċekkja l-valuri tad-data f': |data= (għajnuna)
  24. ^ "Tunisie: les législatives fixées au 26 octobre et la présidentielle au 23 novembre". Jeune Afrique. 25 ta' Ġunju 2014. Iċċekkja l-valuri tad-data f': |data= (għajnuna)
  25. ^ "The Nobel Peace Prize 2015 - Press Release". Nobel Media AB 2014. Parametru mhux magħruf |aċċess= injorat (forsi ridt tuża |data-aċċess= minflok) (għajnuna)
  26. ^ https://infographics.economist.com/2017/DemocracyIndex/
Miksub minn "https://mt.wikipedia.org/w/index.php?title=Tuniżjani&oldid=299928"