Nikaragwa

Minn Wikipedija, l-enċiklopedija l-ħielsa
Repubblika ta' Nikaragwa
República de Nicaragua
República de Nicaragua – Bandiera República de Nicaragua – Emblema
Mottu: "En Dios Confiamos"
F'Alla Aħna Nafdaw
Innu nazzjonali: Salve a ti, Nicaragua
Sliem għalik Thee, Nikaragwa
Belt kapitali
(u l-ikbar belt)
Managua
12°9′N 86°16′W / 12.15°N 86.267°W / 12.15; -86.267

Lingwi uffiċjali Spanjol
Gvern Unitarju, presidenzjali u repubblika kostituzzjonali
 -  President Daniel Ortega
 -  Viċi President Omar Halleslevens
Indipendenza minn Spanja, Messiku u r-Repubblika Federali tal-Amerika Ċentrali
 -  Iddikjarata 15 ta' Settembru, 1821 
 -  Rikonoxxuta 25 ta' Lulju, 1850 
 -  Mill-Ewwel Imperu Messikan 1 ta' Lulju, 1823 
 -  Mir-Repubblika Federali tal-Amerika Ċentrali 31 ta' Mejju, 1838 
 -  Rivoluzzjoni 19 ta' Lulju, 1970 
 -  Kostituzzjoni attwali 9 ta' Jannar, 1987 
Erja
 -  Total 130,375 km2 (97)
50,193 mil kwadru 
 -  Ilma (%) 7.14
Popolazzjoni
 -  ċensiment tal-2012 6,071,045[1] 
 -  Densità 51/km2 (155)
114/mili kwadri
PGD (PSX) stima tal-2012
 -  Total $19.827 biljun 
 -  Per capita $3,325 
PGD (nominali) stima tal-2012
 -  Total $7.695 biljun 
 -  Per capita $1,290 
IŻU (2012) 0.599[2] (medju) (129)
Valuta Córdoba (NIO)
Żona tal-ħin CST (UTC-6)
Kodiċi telefoniku +505
TLD tal-internet .ni
Organizzazzjoni territorjali
Mappa
Managua
Fdalijiet ta' León Viejo (Iljun Qadim) (Koordinati: 12.400556°N 86.617222°W), La Paz Centro, Dipartiment ta' León, twaqqfet fil-15 ta' Ġunju, 1524, Sit ta' Wirt Dinji fin-Nikaragwa
Mappa tal-provinċji tan-Nikaragwa u l-Kosta Rika fl-1764, ippubblikata f'Le Petit Atlas Maritime minn Jacques Bellin.

Nikaragwa, uffiċjalment ir-Repubblika ta' Nikaragwa (Spanjol:República de Nicaragua), hija l-akbar pajjiż fl-istmu tal-Amerika Ċentrali, hi tmiss mal-Ħonduras fit-tramuntana u l-Kosta Rika fin-nofsinhar. Il-pajjiż jinsab bejn 11 u 14 gradi fit-tramuntana tal-Ekwatur fil-emisferu tat-Tramuntana, li tpoġġiha kompletament fit-tropiċi. L-Oċean Paċifiku jinsab fil-punent, u l-Baħar Karibew lejn il-lvant. Il-ġeografija fiżika tal-pajjiż tiddividiha fi tliet żoni prinċipali: pjanuri Paċifiku; imxarrab, Għoljiet Ċentrali kisħin; u l-pjanuri tal-Karibew. Min-naħa Paċifiku tal-pajjiż huma l-akbar żewġ lagi tal-ilma ħelu fl-Amerika Ċentrali—Lag Managua u Lag Nikaragwa. Dawn il-lagi jestendu għall-majjistral tagħhom fit-tul lejn qasma tal-wied tal-Golf ta' Fonseca li huma pjanuri fertili ta' altitudni baxxa, bil-ħamrija sinjurija għolja minn rmied minn vulkani qrib tal-għoljiet ċentrali. L-abbundanza ta' Nikaragwa tal-bijoloġikament sinifikanti u ekosistemi uniċi li jikkontribwixxu għan-nomina tal-Mesoamerika.

Organizzazzjoni Territorjali[immodifika | immodifika s-sors]

L-organizzazzjoni territorjali tan-Nikaragwa hija repubblika unitarja. Amministrattivament huwa magħmul minn 15-il dipartiment u 2 reġjuni awtonomi. Kull waħda minn dawn id-diviżjonijiet hija magħmula minn muniċipalità waħda jew aktar, li jammontaw għal 153 minn dawn l-entitajiet fil-pajjiż kollu.

Bliet[immodifika | immodifika s-sors]

Managua, il-kapitali, għandha aktar minn miljun abitant. L-ibliet importanti huma: León, Masaya, Matagalpa, Jinotega, Chinandega, Granada, Estelí u Puerto Cabezas. Bliet importanti oħra huma: Boaco, Juigalpa, Bluefields, Rivas, Jinotepe, San Carlos, Ocotal u Somoto.

Ġeografija tan-Nikaragwa[immodifika | immodifika s-sors]

Mappa

Ir-Repubblika tan-Nikaragwa hija pajjiż kostitwit bħala stat unitarju li jinsab fiċ-ċentru stess tal-istmu tal-Amerika Ċentrali. Tmiss mal-Honduras fit-tramuntana, il-Kosta Rika fin-nofsinhar, l-Oċean Atlantiku fil-lvant, u l-Oċean Paċifiku fil-punent. Il-parti l-aktar tat-tramuntana tagħha hija Cape Gracias a Dios u l-parti l-aktar tan-nofsinhar tagħha hija x-Xmara San Juan, fil-muniċipalità ta' San Juan de Nikaragua.

Żona: 130,373.4 km²; 120254 km² (art), 9240 km² (ilma); Kosta: 910 km; L-aktar punt baxx: Baħar Karibew u Oċean Paċifiku, 0; L-ogħla punt: Mogotón, 2,348; Fruntieri territorjali Internazzjonali: 1231 km: Ħonduras: 922 km, Kosta Rika: 309 km; Żona kontigwa: 24 mil nawtiku (44.4 km); Żona ekonomika esklussiva: 200 mil nawtiku (370.4 km); Baħar territorjali: 12-il mil nawtiku (22.2 km).

Storja tal-era kolonjali[immodifika | immodifika s-sors]

Peress li l-istoriċi fi żmien kolonjali, aktar tard Mark Twain innifsu, u bil-wasla massiva ta' kolonizzaturi ġodda minn madwar l-Ewropa fi żmien ir-Repubblika fis-seklu 19, il-varjetà u s-sbuħija ta' dan il-pajjiż ta' l-Amerika Ċentrali gawdiet reputazzjoni akbar.

Tabilħaqq, fin-Nikaragwa tista' ssib kollox minn savannas sa muntanji verġni bi speċi indiġeni; Tieħu gost li jkollha l-akbar lag fl-Amerika Ċentrali u l-Karibew, bi speċi eżotiċi bħall-kelb il-baħar tal-ilma ħelu; plateaus li għadhom mhux popolati b'temp tar-rebbiegħa s-sena kollha fir-reġjuni Ċentrali u tal-Paċifiku, inklużi żoni kesħin; bajjiet għadhom verġni u impressjonanti, fejn bħalissa qed tissetilja mewġa ta' kolonizzaturi ġodda, li ġejjin prinċipalment mill-Ewropa u l-Kanada, li jieħdu vantaġġ ukoll mill-ispejjeż baxxi tal-art; vulkani attivi; gżejjer impressjonanti u għadhom ftit esplorati bħal Ometepe, Zapatera, Isletas de Granada, Islas del Maíz, eċċ.

Parti immensa mill-aqwa tat-territorju għadu mhux sfruttat mil-lat turistiku. Għalkemm il-gvern u n-Nikaragwa stess probabbilment ma ndunawhx u sfruttawha, il-potenzjal turistiku tan-Nikaragwa huwa wieħed mill-akbar fil-kontinent Amerikan, u jaqbeż bil-bosta anke dak li diġà ġie sfruttat mill-pajjiżi ġirien tiegħu bħall-Kosta Rika u l-Gwatemala, u anke l-Ġamajka u Puerto Rico, fost l-oħrajn, ġġudikati minn dak li ġie rrappurtat minn dawk li żaruha.

Madankollu, in-numru ta' turisti, nies li qed joqgħodu fil-pajjiż (prinċipalment mill-Ewropa u l-Amerika ta' Fuq) qed jikber u l-infrastruttura qed tiżviluppa b'rata mgħaġġla.

Idrografija[immodifika | immodifika s-sors]

Xmara San Ġwann (Río San Juán)

L-hekk imsejħa depressjoni tal-lagi testendi mill-Golf ta' Fonseca, fin-NW tal-pajjiż, sal-bokka tax-Xmara San Juan fil-Karibew, fis-SE. Is-settur l-aktar għereq ta' dan il-wied vast, qrib l-assi vulkaniku, huwa d-dar tal-lagi kbar Xolotlan u Cocibolca.

Lag Cocibolca jew Nikaragwa[immodifika | immodifika s-sors]

Lag Cocibolca (Lago Cocibolca)

Il-Lag Cocibolca jew in-Nikaragwa jinsab f'altitudni ta '31 m u huwa, b'erja tal-wiċċ ta' 8,264 km², l-akbar fil-pajjiż u fl-Amerika Ċentrali. Il-formazzjoni tiegħu hija dovuta għall-proċess sedimentarju ta 'mantelli eruttivi, li, fil-Kwaternarju, għalqu bajja oċeanika. Għandu forma ellissojdali u huwa orjentat minn NW sa SE, b'tul ta' 160 km fl-assi twil tiegħu u fond massimu ta' 60 m. Huwa l-uniku lag fid-dinja li għandu fawna oċeanika adattata għall-ilma ħelu. Il-karatteristiċi ġeografiċi ewlenin tal-kosti tagħha huma l-peniżola u l-bajja ta' Asese. Jiġbor l-ilmijiet tax-xmajjar Malacatoya, Tecolostote, Mayales, Estero Grande, Acoyapa, Catarina u Camastro u Tule, kif ukoll bosta xmajjar li għandhom is-sorsi tagħhom fit-territorju tal-Kosta Rika, inklużi: Sábalos, Sapoa, Cárdenas, Mena, Orosi, Cañas, Pizote, Papaturro, Guacalito u El Xapote. Għandu eluf ta’ gżejjer, fosthom jispikkaw:

  • Ometepe: (l-akbar gżira vulkanika fi ħdan lag, b'276 km²) fil-fatt hija gżira enormi ffurmata mill-eruzzjonijiet kontinwi tal-vulkani Concepción u Maderas.
  • Zapatera: b’għoli ta’ 630 m, li fiha nstabu fdalijiet arkeoloġiċi.

Gżejjer ta 'Granada: madwar 300 gżejjer iffurmati mill-eruzzjonijiet tal-vulkan Mombacho, xi wħud minnhom huma abitati u jikkostitwixxu sors turistiku importanti għaż-żona.

  • Solentiname: Madwar tletin gżira fuq in-naħa l-oħra tal-lag, li jservu bħala punt ta’ laqgħa għall-pitturi, poeti u artiġjani.

Lag Xolotlán jew Managua[immodifika | immodifika s-sors]

Il-Lag Xolotlán jew Managua jinsab f'altitudni ta '40 m, jokkupa erja ta' 1025 km² u l-fond massimu tiegħu huwa ta' 30 m. Fuq ix-xatt tat-Tramuntana tagħha hemm il-vulkan Momotombo u ħdejn il-kosta hemm il-Gżira Momotombito. Fuq ix-xatt tan-nofsinhar tinsab il-kapitali tal-pajjiż, Managua.

Il-karatteristiċi ġeografiċi ewlenin tagħha huma: il-Peniżola ta' Chiltepe u Punta Huete.

Il-korsijiet ewlenin tax-xmara huma: Sinecapa, Viejo, Pacora u San Antonio. Il-ħruġ tiegħu huwa x-Xmara Tipitapa, li tgħaqqadha mal-Lag Cocibolca.

L-ilmijiet tagħha huma kkontaminati minħabba l-iskariku tad-drenaġġ mill-belt ta' Managua. Fl-2009, wara 80 sena ta' tniġġis, beda jaħdem impjant ta' trattament.

Sorsi oħra tal-ilma[immodifika | immodifika s-sors]

Hemm ukoll lag artifiċjali ta' Apanás u ħafna laguni ta' oriġini vulkanika bħal Apoyo u Masaya fid-dipartiment ta' Masaya, Asososca, Tiscapa, Apoyeque u Nejapa fid-dipartiment ta' Managua.

Ir-reġjuni[immodifika | immodifika s-sors]

Mappa topografika tan-Nikaragwa, bil-karatteristiċi ewlenin tal-ġeografija tagħha.

Reġjun tal-Paċifiku[immodifika | immodifika s-sors]

Ir-reġjun tal-Paċifiku huwa kkaratterizzat li huwa r-reġjun vulkaniku u tal-lagi tal-pajjiż.

L-ewwel vulkan huwa Cosigüina, li jinsab fuq il-peniżola ta' Cosigüina fil-Golf ta' Fonseca; Huwa segwit mill-katina vulkanika Marrabios, li tispiċċa b'Momotombito, gżira fil-Lag Xolotlán; Isegwu vulkani oħra, bħal Masaya, Maderas u Concepción, dawn l-aħħar tnejn jiffurmaw il-gżira ta' Ometepe, fil-Lag Cocibolca.

Ix-xmajjar f'dan ir-reġjun huma qosra, l-ewlenin huma: in-Negru, l-Estero Real, il-Viejo u t-Tipitapa; li jingħaqad maż-żewġ lagi kbar permezz tal-Panaloya Pass.

Il-Lag Cocibolca iservi bħala sors għax-Xmara San Juan, li tgħaddi fil-Baħar Karibew.

Reġjun Ċentrali[immodifika | immodifika s-sors]

Ir-reġjun Ċentrali tat-Tramuntana jippreżenta reġjuni niexfa fis-Segovias u reġjuni muntanjużi u umdi fid-dipartimenti ta' Jinotega u Matagalpa. Dawn iż-żoni jservu bħala sors għal żewġ xmajjar kbar: il-Coco jew Segovia u l-Grande de Matagalpa. Ir-reġjun ta' Segovias (Madriz u Nueva Segovia) fih il-firxa tal-muntanji Dipilto u Jalapa, li sservi bħala l-fruntiera mal-Ħonduras; F'Jinotega hemm il-muntanji Isabelia u f’Matagalpa hemm il-muntanji Dariense.

Ir-reġjun tan-Nofsinhar Ċentrali huwa wkoll muntanjuż u jservi bħala sors għal xmara kbira oħra: l-Escondido, permezz tat-tliet sorsi tagħha s-Siquia, il-Mico u r-Rama. Il-firxa tal-muntanji Amerrisque jew Chontaleña timxi tul dan ir-reġjun.

Reġjun tal-Karibew[immodifika | immodifika s-sors]

Ir-reġjun tal-Karibew (tal-Lvant jew tal-Atlantiku) huwa pjanura kbira miksija b'foresti kbar, bi xmajjar kbar jgħaddu minn ġol-artijiet tiegħu. Fost ix-xmajjar ewlenin li joħorġu u jitilgħu f'dan ir-reġjun hemm: Coco, twil aktar minn 600 km, l-itwal fl-Amerika Ċentrali, Wawa, Kukalaya, Prinzapolka, Bambana, Grande de Matagalpa, Kurinwás, Escondido u t-tributarji tiegħu Siquia, Mico u Rama , Punta Gorda u San Ġwann. Fil-parti tat-Tramuntana ta' din iż-żona hemm parti mill-meded tal-muntanji Isabelia u Dariense u, fin-nofsinhar, fergħa tal-firxa tal-muntanji Chontaleña; Fir-reġjun ċentrali u fin-Nofsinhar tal-Karibew, ix-Xmara San Juan, twila 192 km, hija l-akbar fl-Amerika Ċentrali u l-bank tan-Nofsinhar tagħha tmiss mal-Kosta Rika għal parti mit-tul tagħha.

Klima[immodifika | immodifika s-sors]

Mappa Köpen tal-klimi tan-Nikaragwa. Fi blu skur, klima ekwatorjali, bix-xita s-sena kollha; fil-blu medju, klima monsoon, u fil-blu ċar, savana tropikali.

In-Nikaragwa għandha klima tropikali, sħuna s-sena kollha, b’temperaturi li jvarjaw ftit, ħlief għall-altitudni. L-art sħuna hija karatteristika tal-pjanuri u l-għoljiet mil-livell tal-baħar sa 750 m altitudni, b'medji minimi bejn 21 u 24 °C. L-art moderata hija bejn 750 u 1600 m, u l-art kiesħa hija 'l fuq minn 1600 m, b'temperaturi minimi li jistgħu jinżlu taħt il-15.ºC.

Ix-xitwa ddum minn Novembru sa Jannar, ir-rebbiegħa aktar sħuna ddum minn Marzu sa Mejju, u s-sajf b'xita jdum minn Mejju sa Ottubru. Hemm differenza bejn iż-żewġ oċeani: in-naħa tal-punent, ħdejn il-Paċifiku, hija aktar sħuna u l-istaġun xott, minn Diċembru sa April, huwa aktar evidenti, filwaqt li n-naħa tal-Karibew, li tkun esposta għall-irjieħ tal-grigal, tirċievi xita anke fix-xitwa, għalhekk ikun aktar umdu u b’xita, u l-klima tista' tissejjaħ ekwatorjali.

Ix-xita tvarja b'mod sinifikanti. Fil-Karibew, bejn 2,500 u 6,500 mm jaqgħu fis-sena, iżda fl-artijiet għolja ta' ġewwa u tal-Lvant jaqgħu bejn 1,000 u 1,500 mm, u x-xita hija staġjonali, minn Mejju sa Ottubru. F'San Juan del Sur, fuq il-kosta tal-Paċifiku, jaqgħu 1700 mm, b'qċaċet ta' 300 mm f'Settembru u 365 mm f'Ottubru, u minimi ta' 5 mm fi Frar u Marzu. It-temperaturi jvarjaw bejn 21 u 31 °C is-sena kollha. F’Managua, ħdejn il-lag ta' isimha, ħdejn il-Paċifiku, jaqgħu 1,150 mm, b’aktar minn 200 mm f’Ġunju, Settembru u Ottubru, u ftit li xejn xita bejn Diċembru u April.

Fuq il-kosta tal-Baħar Karibew, ix-xita tiżdied ħafna. Fi Bluefields, fir-Reġjun Awtonomu tal-Kosta tan-Nofsinhar tal-Karibew, jaqgħu 4,050 mm, bejn 665 mm f'Lulju u 75 mm f'April. Bejn Mejju u Diċembru, jaqbeż it-300 mm. Temperaturi bejn 22 u 30 °C is-sena kollha. Fit-tramuntana, fi Puerto Cabezas, jaqgħu 3,058 mm.

Il-baħar, bejn 27 u 29.ºC fuq iż-żewġ kosti.

L-uragani jistgħu jaslu fil-Karibew minn Ġunju sa Novembru, iżda jippredominaw minn Awwissu sa Ottubru. Jispikkaw l-Uragan Joan-Miriam, fl-1988, u l-Uragan Mitch, fl-1998. Id-dipressjonijiet tropikali fil-Paċifiku normalment ma jkunux intensi ħafna.

Fdalijiet ta' León Viejo (Iljun Qadim)[immodifika | immodifika s-sors]

Fdalijiet ta' León Viejo (Iljun Qadim), 2004

Ruins of León Viejo (Iljun Qadim) huwa Sit ta' Wirt Dinji fin-Nikaragwa. Kien il-post oriġinali ta' León. Huwa l-post preżenti tal-belt ta' Puerto Momotombo fil-Muniċipalità ta' La Paz Centro tad-Dipartiment ta' León. Huwa amministrat mill-Instituto Nicaraguense de Cultura (Istitut Nikaragwa tal-Kultura). Koordinati: 12.400556°N 86.617222°W.

León Viejo (Iljun Qadim) twaqqfet fil-15 ta' Ġunju, 1524, mill-konkwistatur Spanjol, Francisco Hernández de Córdoba, li nqatgħet rasu fil-Plaza Sindku (Pjazza Prinċipali) tal-belt fl-1526 mill-gvernatur Pedrarias Dávila, Logutenent tiegħu.

Imwaqqfa minn kolonisti Spanjoli, León Viejo oriġinarjament kellha popolazzjoni indiġena ta' madwar 15,000 u tinsab fuq ix-xtut tal-Lbiċ ta' Lago de Xolotlán jew Lago de Managua (Lake Xolotlán jew Managua), fin-nofsinhar tal-vulkan Momotombo. Iż-żona sofriet attività vulkanika frekwenti, li laħqet il-qofol tagħha fit-terremoti tal-1594 u l-1610.

Il-belt ma ġietx meqruda mit-terremot tal-1610. Madankollu, minħabba l-ħsara kkawżata lill-infrastruttura u l-attività sismika, is-settlers għamlu referendum u ddeċidew li jirrilokaw il-belt fil-post preżenti tagħha, madwar 30 kilometru (20 mi) lejn il-punent. Madankollu, il-belt il-qadima ġiet midfuna gradwalment bit-tkeċċija kontinwi ta' rmied u ġebel vulkaniku li ġej minn Momotombo u minn sedimenti tal-lagi.

Il-fdalijiet ta 'León Viejo ġew skoperti fl-1967 u l-iskavi bdew is-sena ta' wara li żvelaw li l-belt kellha tqassim simili għal bliet oħra fl-Amerika f'dak iż-żmien, imqiegħda fuq sistema ta 'grilja bi kwadru prinċipali li jinsab fiċ-ċentru tagħha. León Viejo tokkupa erja approssimattiva ta '800 m x 500 m. Madwar il-Plaza Sindku u fit-toroq tal-madwar, ġew restawrati parzjalment 16-il fdal.

Il-belt kellha tliet monasteri: "La Merced", "San Pedro", u "San Francisco", li baqgħu attivi sa Ottubru, 1559. Il-fdalijiet ta' La Merced u San Pedro ġew identifikati, madankollu ġew imħassra minn diżastri naturali. matul is-snin. F'Mejju 1982 maltempata tropikali Alleta ħaslet il-ħitan tal-belt. F'Ottubru 1988 l-Uragan Joan ikkawża ħsara ġdida lill-fdalijiet, u f'Ottubru 1998 l-Uragan Mitch affettwa madwar 40% tas-sit, u għamel ħsara lil diversi djar, il-kunvent La Merced, u La Fortaleza.

León Viejo hija l-unika belt kolonjali tas-seklu 16 fl-Amerika li qatt ma sofriet alterazzjonijiet fl-ippjanar tal-bliet matul l-istorja tagħha. Dan il-fatt kien l-argument ewlieni fit-talba lill-UNESCO meta kienet iddikjarata Sit ta' Wirt Dinji fl-2000.

Il-konkwistaturi sabu l-pajjiż okkupat minn bosta bliet intraprenditorjali li jipprattikaw l-arti u l-industriji paċifiċi.

Referenzi[immodifika | immodifika s-sors]

  1. ^ "Población Total, estimada al 30 de Junio del año 2012" (PDF). National Nicaraguan Institute of Development Information (bl-Ispanjol). Istitut Nazzjonali ta' Nikaragwa tal-Informazzjoni għall-Iżvilupp. pp. 1–5. Miġbur 2013-03-24.
  2. ^ Programm ta' Żvilupp tan-Nazzjonijiet Uniti (2013). "Table 1: Human Development index and its components" (PDF). Rapport tal-Iżvilupp Uman 2013 The Rise of the South: Human Progress in a Diverse World. New York: Ġnus Magħquda. Miġbur 2011-07-16.