Ara s-sors ta' Ċentru Storiku ta' Macao

[[Stampa:Ruínas de São Paulo à noite.jpg|daqsminuri|Il-fdalijiet tal-faċċata tal-Knisja ta' [[Pawlu l-Appostlu|San Pawl]] billejl.]]
Iċ-'''Ċentru Storiku ta'''' '''Macao''' (bil-[[Lingwa Portugiża|Portugiż]]: ''Centro Histórico de Macau'', biċ-[[Lingwa Ċiniża|Ċiniż]]: 澳門歷史城區) huwa ġabra ta' iktar minn għoxrin post li huma xhieda ta' assimilazzjoni unika u ta' koeżistenza tal-[[kultura]] [[Ċina|Ċiniża]] u tal-kultura [[Portugall|Portugiża]] f'[[Macao]], li hija eks kolonja Portugiża. Jirrappreżenta l-legati arkitettoniċi tal-wirt kulturali tal-belt, u jinkludi [[Monument|monumenti]] bħal [[Pjazza|pjazez]] urbani, toroq, knejjes u tempji.

== Sit ta' Wirt Dinji ==
Fl-2005, iċ-Ċentru Storiku ta' Macao ġie ddeżinjat bħala [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]], u b'hekk dak iż-żmien sar il-31 Sit ta' Wirt Dinji taċ-Ċina.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1110/|titlu=Historic Centre of Macao|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-01-15}}</ref>
[[Stampa:Macau - Fortaleza de Guia (cropped).JPG|xellug|daqsminuri|246x246px|Il-Fanal ta' Guia.]]
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' erba' kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-[[Id-Dinja|dinja]], dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-[[arti]] monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-'''kriterju (iii)''' "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; il-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-[[Storja|istorja]] tal-[[bniedem]]"; u l-'''kriterju (vi)''' "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".<ref name=":0" />

== Lista ta' siti ==
Iċ-Ċentru Storiku ta' Macao huwa magħmul minn żewġ żoni separati fiċ-ċentru tal-belt ta' Macao fil-[[peniżola]] ta' Macao.<ref>{{Ċita web|url=https://www.wh.mo/en/site/|titlu=MACAO WORLD HERITAGE|sit=www.wh.mo|data-aċċess=2023-01-15|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20210305005324/https://wh.mo/en/site/|arkivju-data=2021-03-05|url-status=dead}}</ref> Dawn iż-żewġ żoni huma protetti kull waħda permezz ta' żona ta' lqugħ madwarhom.<ref name=":1">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/archive/advisory_body_evaluation/1110.pdf|titlu=Evalwazzjoni tal-Korp ta' Konsulenza tal-UNESCO}}</ref>

=== Żona 1 ===
Iż-żona 1 hija l-medda dejqa bejn l-Għolja tal-Muntanja u l-Għolja ta' Barra.

==== Binjiet ====
{| class="wikitable sortable" style="width:95%"
! style="width:120px;" |Isem
!Pożizzjoni
!Noti
!Ritratt
|-
|Tempju ta' A-Ma
|Pjazza ta' Barra


{{coord|22.186111|113.531139|name=A-Ma Temple}}
|Built in 1488, the temple is dedicated to Matsu, the goddess of seafarers and fishermen. The name ''Macau'' is thought to be derived from the name of the temple.
|[[File:Templo_de_A-Ma.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Templo_de_A-Ma.jpg|nofs|150x150px]]
|-
|Barrakki [[Għarab]]
|
|
|[[File:Moorish_Barracks.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Moorish_Barracks.jpg|nofs|150x150px]]
|-
|Villa Ċiniża
|
|
|[[File:MacaoMandarinsHouse.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:MacaoMandarinsHouse.jpg|nofs|150x150px]]
|-
|Knisja ta' [[San Lawrenz]]
|
|
|[[File:St._Lawrence's_Church_(Macau)_01.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:St._Lawrence's_Church_(Macau)_01.JPG|nofs|150x150px]]
|-
|Seminarju u Knisja ta' [[San Ġużepp]]
|
|
|[[File:St_Joseph's_Church,_Macau.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:St_Joseph's_Church,_Macau.jpg|nofs|150x150px]]
|-
|Teatru ta' Dom Pedro V
|Pjazza [[Santu Wistin]]
|
|[[File:Teatro_Don_Pedro_V,_Macao,_2013-08-08,_DD_02.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Teatro_Don_Pedro_V,_Macao,_2013-08-08,_DD_02.jpg|nofs|179x179px]]
|-
|Librerija ta' Sir Robert Ho Tung
|Pjazza Santu Wistin
|
|[[File:Sir_Robert_Ho_Tung_Library_01.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Sir_Robert_Ho_Tung_Library_01.JPG|nofs|150x150px]]
|-
|Knisja ta' Santu Wistin
|3, Pjazza Santu Wistin
|
|[[File:Igreja_de_Santo_Agostinho_(Macau)_01.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Igreja_de_Santo_Agostinho_(Macau)_01.JPG|nofs|150x150px]]
|-
|Binja ta' Leal Senado
|Pjazza Senado
|
|[[File:Macao_Edificio_do_Leal_Senado.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Macao_Edificio_do_Leal_Senado.jpg|nofs|150x150px]]
|-
|Sam Kai Vui Kun
(Tempju ta' Kuan Tai)
|10 Rua Sul do Mercado de São Domingos
|
|[[File:Sam_Kai_Vui_Kun_Temple.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Sam_Kai_Vui_Kun_Temple.JPG|nofs|150x150px]]
|-
|Dar Imqaddsa tal-Ħniena
|Pjazza Senado
|
|[[File:Santa_Casa_da_Misericordia.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Santa_Casa_da_Misericordia.jpg|nofs|150x150px]]
|-
|[[Katidral]] tan-Natività tal-[[Santa Marija|Madonna]]
|
|
|[[File:Macau_Largo_da_Sé_1.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Macau_Largo_da_S%C3%A9_1.JPG|nofs|150x150px]]
|-
|Villa ta' Lou Kau
|
|
|[[File:Casaloukao.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Casaloukao.JPG|nofs|200x200px]]
|-
|Knisja ta' [[Duminku ta' Guzmán|San Duminku]]
|Pjazza San Duminku
|
|[[File:StDominicsMacau.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:StDominicsMacau.JPG|nofs|150x150px]]
|-
|Fdalijiet tal-Knisja ta' San Pawl
|
|
|[[File:20091003_Macau_Cathedral_of_Saint_Paul_6542.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:20091003_Macau_Cathedral_of_Saint_Paul_6542.jpg|nofs|150x150px]]
|-
|Tempju ta' Na Tcha
|
|
|[[File:Na_Tcha_Temple_1.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Na_Tcha_Temple_1.jpg|nofs|150x150px]]
|-
|Sezzjoni tas-Swar Antiki tal-Belt
|
|
|[[File:Templo_Na_Tcha,_Macao,_2013-08-08,_DD_01.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Templo_Na_Tcha,_Macao,_2013-08-08,_DD_01.jpg|nofs|150x150px]]
|-
|Monte Forte
|
|
|[[File:Fortaleza_do_Monte_IMG_5420.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fortaleza_do_Monte_IMG_5420.JPG|nofs|150x150px]]
|-
|Knisja ta' [[Sant'Antnin ta' Padova|Sant'Antnin]]
|
|
|[[File:IgrejaDeSaoAntonioDeMacau1.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:IgrejaDeSaoAntonioDeMacau1.jpg|nofs|150x150px]]
|-
|Casa Garden
|
|
|[[File:Casa_Garden.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Casa_Garden.JPG|nofs|150x150px]]
|-
|Ċimiterju [[Protestantiżmu|Protestant]] Antik u l-kwartieri ġenerali antiki tal-Kumpanija tal-Indji tal-Lvant Brittaniċi
|
|
|[[File:Macao_Protestant_Cemetery.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Macao_Protestant_Cemetery.jpg|nofs|150x150px]]
|}

==== Pjazez ====
{| class="wikitable sortable" style="width:95%"
! style="width:120px;" |Isem
!Pożizzjoni
!Photo
|-
|Pjazza ta' Barra
媽閣廟前地

Largo do Pagode da Barra
|
|[[File:MacaoBarraSq.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:MacaoBarraSq.jpg|nofs|150x150px]]
|-
|Pjazza ta' Lilau


亞婆井前地

Largo do Lilau
|
|[[File:LilauSqareMacao.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:LilauSqareMacao.JPG|nofs|150x150px]]
|-
|Pjazza Santu Wistin


崗頂前地

Largo de Santo Agostinho
|
|[[File:Film_crew_along_Largo_de_Santo_Agostinho,_Macau_-_20070503.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Film_crew_along_Largo_de_Santo_Agostinho,_Macau_-_20070503.jpg|nofs|150x150px]]
|-
|Pjazza Senado


議事亭前地

Largo do Senado
|
|[[File:Largo_do_Senado.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Largo_do_Senado.jpg|nofs|150x150px]]
|-
|Pjazza San Duminku


板樟堂前地

Largo do São Domingos
|
|[[File:St_Dominic's_Church.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:St_Dominic's_Church.jpg|nofs|200x200px]]
|-
|Pjazza tal-Katidral


大堂前地

Largo da Sé
|
|[[File:Igreja_da_Sé_2011b.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Igreja_da_S%C3%A9_2011b.JPG|nofs|150x150px]]
|-
|Pjazza tal-Kumpanija ta' [[Ġesù]]


耶穌會紀念廣場

Largo da Companhia de Jesus
|The square in front of the Ruins of St. Paul's.
|[[File:View_From_the_Ruins_of_the_Church_of_St_Paul_(1386829855).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:View_From_the_Ruins_of_the_Church_of_St_Paul_(1386829855).jpg|nofs|150x150px]]
|-
|Pjazza Camoes


白鴿巢前地

Praça de Luís de Camões
|
|[[File:Waterfall_at_Praça_de_Luís_de_Camões.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Waterfall_at_Pra%C3%A7a_de_Lu%C3%ADs_de_Cam%C3%B5es.jpg|nofs|150x150px]]
|}

=== Żona 2 ===
Iż-żona hija protetta b'żona ta' lqugħ madwarha li tkopri park u żona urbana fil-qrib.<ref name=":1" />

* Fortizza ta' Guia li tinkorpora l-Kappella ta' Guia u l-Fanal ta' Guia

== Ġestjoni ==
Is-sjieda tal-biċċa l-kbira tal-binjiet hija f'idejn ir-Reġjun Amministrattiv Speċjali ta' Macao (SAR) u huma ġestiti minn diversi dipartimenti jew awtoritajiet. L-Uffiċċju tal-Affarijiet Kulturali tal-Gvern tar-Reġjun Amministrattiv Speċjali ta' Macao jiġġestixxi d-Dar taċ-Ċiniżi, il-Fdalijiet tal-Knisja ta' San Pawl, is-Sezzjoni tas-Swar l-Antiki, il-Fortizza tal-Għolja u l-Fortizza ta' Guia (inkluż il-Fanal u l-Kappella).

Il-Binja ta' Leal Senado huma ġestiti mill-Uffiċċju tal-Affarijiet Muniċipali filwaqt li ż-żewġ tempji b'sjieda tal-gvern, it-Tempju ta' A-Ma u t-Tempju ta' Na Tcha, huma ġestiti mill-Bord ta' Assoċjazzjoni tal-Karità tat-Tempju ta' A-Ma u mill-Bord ta' Ġestjoni tat-Tempju ta' Na Tcha rispettivament. Il-Barrakki Għarab huma ġestiti mill-Uffiċċju tal-Affarijiet tal-Baħar u tal-Ilma.

Il-kumplament tal-binjiet u tas-siti huma ġestiti mill-istituzzjonijiet rispettivi li għandhom s-sjieda tagħhom. Is-Seminarju u l-Knisja ta' San Ġużepp huma ġestiti mid-Djoċesi Kattolika ta' Macao li għandha s-sjieda tagħhom. Id-Dar Imqaddsa tal-Ħniena hija ġestita mill-Fondazzjoni tal-Karità tad-Dar Imqaddsa tal-Ħniena li għandha s-sjieda tagħha wkoll. It-Teatru ta' Dom Pedro V huwa ġestit mill-Bord ta' Ġestjoni tat-Teatru ta' Dom Pedro V li għandu s-sjieda tiegħu.

Il-binjiet iddeżinjati taċ-Ċentru Storiku huma protetti minn diversi liġijiet, inkluż il-Liġi Bażika tar-Reġjun Amministrattiv Speċjali ta' Macao.

== Kontroversja ==
[[File:Guia_Fortress_in_Danger_(2).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Guia_Fortress_in_Danger_(2).jpg|daqsminuri|Kostruzzjonijiet taħt l-Għolja ta' Guia fl-2017.]]
[[File:Guia_Fortress_in_Danger_(1).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Guia_Fortress_in_Danger_(1).jpg|daqsminuri|Il-veduta tal-Fortizza ta' Guia hija imblukkata mill-kwartieri ġenerali.]]
Fl-2007, ir-residenti lokali ta' Macao kitbu ittra lill-UNESCO biex jilmentaw dwar il-proġetti tal-kostruzzjoni madwar il-Fanal ta' Guia (għoli fokali ta' 108 metri), inkluż il-kwartieri ġenerali tal-Uffiċċju tal-Komunikazzjoni ta' Macao (91 metru). L-UNESCO mbagħad ħarġet twissija lill-gvern ta' Macao, li wasslet biex l-eks Kap Eżekuttiv [[Edmund Ho]] jiffirma avviż li jirregola r-restrizzjonijiet fuq l-għoli tal-binjiet madwar is-sit.<ref>{{Ċita web|url=https://macaudailytimes.com.mo/new-macau-alerts-un-construction-project-near-lighthouse.html|titlu=New Macau alerts UN to construction project near lighthouse|data=2016-11-08|lingwa=en-US|data-aċċess=2023-01-15}}</ref>

Fl-2015, l-Assoċjazzjoni l-Ġdida ta' Macao ressqet rapport lill-UNESCO fejn sostniet li l-gvern kien naqas milli jipproteġi l-wirt kulturali ta' Macao mit-theddidiet tal-proġetti tal-iżvilupp urban. Wieħed mill-eżempji prinċipali tar-rapport hu l-kwartieri ġenerali tal-Uffiċċju tal-Komunikazzjoni tal-Gvern Popolari Ċentrali fir-Reġjun Amministrattiv Speċjali ta' Macao, li jinsabu taħt l-għolja ta' Guia u jimblokka l-veduta tal-Fortizza ta' Guia (waħda mis-simboli ta' Macao). Sena wara, [[Roni Amelan]], kelliem mis-servizz tal-istampa tal-UNESCO, sostna li l-UNESCO kienet talbet liċ-Ċina għall-informazzjoni u kienet għadha qed tistenna tweġiba.<ref>Meneses, J. (2016). The Victory of Heritage. Macau Business, July 2016, pp. 72-73.</ref>

Fl-2016, il-gvern ta' Macao approva limitu ta' kostruzzjoni ta' 81 metru għall-proġett residenzjali, li jingħad li jmur kontra r-regolamenti tal-belt dwar l-għoli tal-binjiet madwar il-Fanal ta' Guia li hu parti mis-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.

Il-Professur Ming K.Chan (biċ-Ċiniż: 陳明銶) tal-Università ta' Stanford u l-Professur Eilo Yu (biċ-Ċiniż: 余永逸) tal-Università ta' Macao kkummentaw li l-każ tal-Fanal ta' Guia wera li l-gvern ta' Macao kien injora l-konservazzjoni tal-wirt fl-ippjanar urban.<ref>YU, Eilo W.Y.; CHAN, Ming K. (2014). ''China's Macao Transformed: Challenge and Development in the 21st Century''. City University of HK Press. p. 316. ISBN <bdi>978-9629372071</bdi>.</ref>

== Referenzi ==

[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji Kulturali]]
[[Kategorija:Ċina]]
[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċina]]