Ara s-sors ta' Unjoni Ewropea

[[Stampa:Flag of Europe.svg|daqsminuri|Bandiera tal-Ewropa]]
L-'''Unjoni Ewropea''' (abbrevjata bħala '''UE''') hija unjoni politika u ekonomika ta' 27 [[Stati membri tal-Unjoni Ewropea|stat membru]] li jinsabu prinċipalment fl-[[Ewropa]].<ref>{{ċita web |titlu=Tagħrif bażiku dwar l-Unjoni Ewropea |url=http://europa.eu/about-eu/basic-information/index_mt.htm |pubblikatur=europa.eu |data-aċċess=2012-10-04 }}</ref> L-UE ġiet stabbilita taħt l-isem attwali permezz tat-[[Trattat ta' Maastricht]] tas-7 ta' Frar 1992 (li daħal fis-seħħ fl-1 ta' Novembru 1993),<ref name="EU1993">{{ċita ktieb |isem1=Paul |kunjom1=Craig |isem2=P. P. |kunjom2=Craig |isem3=Grainne |kunjom3=De Burca |titlu=EU Law: Text, Cases and Materials |edizzjoni=4 |sena=2007 |pubblikatur=Oxford University Press |post=Oxford |isbn=978-0-19-927389-8 |paġni=15 |lingwa=Ingliż }}</ref> liema stati aderenti ġew miżjuda wara t-triq twila tal-[[Komunitajiet Ewropej]] li kienu jeżistu qabel.

L-organi prinċipali tal-UE jinvolvu lill-[[Kunsill tal-Unjoni Ewropea|Kunsill]] (denominazzjoni li ħadet post dik tal-''Kunsill tal-Ministri'' mid-dħul fis-seħħ tat-Trattat ta' Maastricht), il-[[Kummissjoni Ewropea|Kummissjoni]], il-[[Qorti tal-Ġustizzja tal-Unjoni Ewropea|Qorti tal-Ġustizzja]], il-[[Parlament Ewropew|Parlament]], il-[[Kunsill Ewropew]] u l-[[Bank Ċentrali Ewropew]]. Il-membri tal-Parlament Ewropew huma eletti kull ħames snin miċ-ċittadini Ewropej. Il-[[belt kapitali]] ''[[de facto]]'' tal-UE hija [[Brussell]].<ref>{{ċita web |titlu=Brussels' EU capital role seen as irreversible |pubblikatur=Euractiv.com |url=http://www.euractiv.com/pa/brussels-eu-capital-role-seen-ir-news-494302 |data-aċċess=2012-10-28 |lingwa=Ingliż }}</ref>

L-UE żviluppat [[suq komuni]] permezz ta' sistema standardizzata ta' liġijiet li japplikaw fl-istati membri kollha. Fi ħdan iż-[[Żona Schengen]] (li tinkludi 22 stat tal-UE u 4 stati non-UE) kontrolli fuq il-passaport ġew aboliti.<ref>{{ċita web |url=http://ec.europa.eu/dgs/home-affairs/what-we-do/policies/borders-and-visas/index_en.htm |titlu=Schengen area |pubblikatur=europa.eu |data-aċċess=2010-09-08 |lingwa=Ingliż }}</ref> Il-politiki tal-UE jassiguraw il-[[suq intern|moviment ħieles ta' nies, merkanzija, servizzi u kapital]],<ref>{{ċita web |url=http://ec.europa.eu/internal_market/index_en.htm |titlu=The EU Single Market: Fewer barriers, more opportunities |pubblikatur=europa.eu |data-aċċess=2007-09-27 |lingwa=Ingliż }}</ref><ref>{{ċita web |url=http://europa.eu/pol/singl/index_mt.htm |titlu=Suq wieħed mingħajr fruntieri |pubblikatur=europa.eu |data-aċċess=2007-06-29 }}</ref> jiddekretaw leġiżlazzjoni fil-ġustizzja u l-affarijiet interni, u jżommu politiki komuni għall-kummerċ,<ref>{{ċita web |url=http://europa.eu/legislation_summaries/glossary/commercial_policy_en.htm |titlu=Common commercial policy |pubblikatur=europa.eu |data-aċċess=2008-09-06 |lingwa=Ingliż }}</ref> l-[[Politika agrikola komuni|agrikoltura]],<ref>{{ċita web |url=http://www.consilium.europa.eu/policies/council-configurations/agriculture-and-fisheries?lang=mt |titlu=Agrikoltura u Sajd |pubblikatur=Kunsill tal-Unjoni Ewropea |data-aċċess=2013-06-03 |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20131103042817/http://www.consilium.europa.eu/policies/council-configurations/agriculture-and-fisheries?lang=mt |arkivju-data=2013-11-03 |url-status=dead }}</ref> is-[[Politika komuni tas-sajd|sajd]] u l-[[Politika reġjonali tal-Unjoni Ewropea|iżvilupp reġjonali]].<ref>{{ċita web |url=http://ec.europa.eu/regional_policy/index_mt.cfm |titlu=Politika Reġjonali Inforegio |pubblikatur=europa.eu |data-aċċess=2013-06-03 }}</ref>

== Status ==
Fil-preżent, l-Unjoni Ewropea hija l-aktar [[Organizzazzjoni Internazzjonali#Lista ta' organizzazzjonijiet reġjonali|organizzazzjoni reġjonali]] potenti. F'ċerti postijiet fejn l-istati membri ttrasferew ammont ta' sovranità lill-Unjoni, l-UE tidher tixbah iktar lil xi [[federazzjoni]] jew [[kofederazzjoni]]. Iżda l-istati membri jibqgħu jikkontrollaw it-trattati, jiġifieri l-Unjoni m'għandhiex is-setgħa li tieħu l-poter minn fuq il-pajjiżi mingħajr il-kunsens tagħhom. Dan apparti l-fatt li l-pajjiżi membri jibqgħu jħaddnu l-politika tagħhom f'dawk l-oqsma ta' importanza nazzjonali, bħal relazzjonijiet barranin u d-difiża.

Din l-istruttura unika, probabbilment iġġiegħlek tħares lejn l-Unjoni Ewropea iktar bħala entità ''[[sui generis]]''.

L-istat attwali u futur tal-UE huwa s-suġġett ta' ħafna battibekki politiċi fost il-[[Pajjiżi membri tal-Unjoni Ewropea|pajjiżi membri]].

== Bażi ġuridika ==
Il-bażi ġuridika tal-Unjoni Ewropea hija sekwenza ta' trattati bejn il-pajjiżi membri. Dawn ġew emendati ħafna drabi tul is-snin, b'kull trattat ġdid jemenda u jissupplimenta dak ta' qablu. L-ewwel trattat li seħħ kien it-[[Trattat ta' Pariġi (1951)|Trattat ta' Pariġi]] tal-[[1951]] li stabbilixxa l-[[Komunità Ewropea tal-Faħam u l-Azzar]] (''European Coal and Steel Community''; ECSC) bejn grupp oriġinali ta' sitt pajjiżi Ewropej li kienu jinkludu lil [[Franza]], il-[[Belġju]], il-[[Olanda|Pajjiżi Baxxi]], il-[[Lussemburgu]], l-[[Italja]], u r-[[Repubblika Federali tal-Ġermanja]].

Minn dak iż-żmien 'l hawn, dan it-trattat skada u l-funzjonijiet tiegħu ġew meħuda minn trattati oħra li ġew warajh. Minn naħa l-oħra, it-[[Trattat ta' Ruma]] tal-[[1957]] għadu jgħodd sal-lum, avolja ġie emendat, partikolarment bit-[[Trattat ta' Maastricht]] tal-[[1992]], li stabbilixxa l-Unjoni Ewropea taħt dan l-isem. It-Trattat ta' Ruma kien essenzjali biex tiġi stabbilità l-[[Komunità Ekonomika Ewropea]] (''European Economic Community''; EEC) kif ukoll l-Komunità tal-Enerġija Atomika Ewropea (''European Atomic Energy Community''; EAEC jew Euratom). Il-ħolqien ta' suq komuni kellu jkun wieħed mill-għanijiet ewlenija tal-unifikazzjoni tal-Ewropa għal ħafna żmien. L-aħħar modifiki li saru fuq it-Trattat ta' Ruma ġew miftiehma bħala parti mit-[[Trattat tal-Adeżjoni(2003)|Trattat tal-Adeżjoni]]  ta' 10 Stati Membri ġodda, li ġie implimentat fl-[[1 ta' Mejju]], [[2004]].

Reċentement, l-Istati Membri tal-UE qablu mal-kontenut ta' [[Trattat li jistabbilixxi Kostituzzjoni Ewropea|trattat kostituzzjonali]] li, jekk jiġi ratifikat mill-pajjiżi membri, għandu jkun l-ewwel kostituzzjoni uffiċjali tal-UE, li tirrimpjazza t-trattati kollha preċedenti b'dokument wieħed.

F'każ li t-trattat tal-kostituzzjoni ma jiġix ratifikat mill-membri kollha tal-UE, ikun hemm bżonn li jerġgħu jinfetħu n-negozjati fuqu. Ħafna politiċi u uffiċjali jaqblu li l-istrutturi prekostituzzjonali huma ineffiċjenti għal Unjoni ta' 27 Stat Membru li qiegħda dejjem tikber maż-żmien. Politiċi f'ċerti pajjiżi membri (partikolarment fi Franza), issuġġerew li jekk ikun hemm biss ftit pajjiżi li ma jirratifikawx it-trattat, il-bqija tal-Unjoni għandha tinjorahom u timxi mingħajrhom. Dan l-aġir pjuttost kontroversjali jista' possibbilment joħloq unjoni oħra iktar ''Avant Garde'' ta' pajjiżi li impenjaw ruħhom għal dan it-trattat, ġewwa l-unjoni preżenti.

''Ara wkoll:''
* [[Trattati tal-UE]]
* [[Trattat li jistabbilixxi Kostituzzjoni Ewropea]]

== Istituzzjonijiet tal-UE ==
L-UE m'għandha l-ebda kapitali uffiċjali u l-istituzzjonijiet tagħha huma mifruxa f'ħafna bliet:

* [[Brussell]] hija s-sede tal-[[Kummissjoni Ewropea]] u tal-[[Kunsill tal-Unjoni Ewropea|Kunsill tal-Ministri]], fejn isiru wkoll il-laqgħat tal-kumitat u xi sessjonijiet plenarji tal-[[Parlament Ewropew]]. Sa minn l-aħħar tkabbir tal-UE, fi Brussell qed jinżammu wkoll is-''summits'' (il-qċaċet/il-laqgħat-quċċata) kollha tal-[[Kunsill Ewropew]]. Għal dawn ir-raġunijiet, Brussell tista' tiġi kkunsidrata ''de facto'', il-kapitali tal-UE. 
* [[Strasburgu]] hija s-sede tal-[[Parlament Ewropew]] kif ukoll il-post fejn isiru ħafna mis-sessjonijiet plenarji. Hija wkoll il-benniena tal-istituzzjonijiet storiċi ta' "Ewropa ikbar" ([[Kunsill tal-Ewropa]], [[Qorti Ewropea għad-Drittijiet tal-Bniedem]]), li jikkooperaw mal-UE.
* Il-[[Qorti Ewropea tal-Ġustizzja]] u s-[[segretarjat tal-Parlament Ewropew]] jinsabu l-[[Lussemburgu (belt)|Lussemburgu]].
* Il-[[Bank Ċentrali Ewropew]] jinsab [[Frankfurt]].

== Aġenziji tal-UE ==
L-UE għandha numru ta' agenziji speċializzati u deċentralizzati b'mandat sabiex ikunu ta' għajnuna għall-Istati Membri tal-UE:

Aġenziji tal-Politika Komuni tal-Affarijiet Barranin u s-Sigurtà (CFSP):

* Iċ-[[Ċentru Satellitari tal-Unjoni Ewropea]] (EUSC)
* L-[[Aġenzija Ewropea għad-Difiża]] (EDA)
* L-[[Istitut tal-Unjoni Ewropea għall-Istudji dwar is-Sigurtà]] ([[Istitut tal-Unjoni Ewropea għall-Istudji dwar is-Sigurtà|EUISS]])

Aġenziji komunitarji

Aġenziji tal-pulizija u l-kooperazzjoni ġudizzjarja fi kwistjonijiet kriminali

Aġenti Eżekuttivi

Aġenziji u entitajiet tal-EURATOM

== Stati Membri u Tkabbir Suċċessiv ==
'Artikli prinċipali: [[Pajjiżi membri tal-Unjoni Ewropea]], [[Tkabbir tal-Unjoni Ewropea]], [[Pajjiżi ġirien li jdawru l-Unjoni Ewropea]], [[Copenhagen criteria|Il-kriterji tal-isħubija]]''.

Sa mill-[[1 ta' Mejju]], [[2004]], l-Unjoni Ewropea tikkonsisti f'25 pajjiż membru. L-erja totali ta' dawn il-25 pajjiż (2004) hija [[1 E12 m2|3,892,685]] [[kilometru kwadru|km&sup2;]]. Kieku kienet pajjiż, l-UE kienet tkun is-seba' [[Lista ta' pajjiżi skont id-daqs|l-akbar pajjiż fid-dinja]] mid-daqs. In-numru ta' ċittadini tal-UE (kull ċittadin ta' pajjiż membru tal-UE, skont it-termini stipulati fit-[[Trattat ta' Maastricht]]) fil-25 stat, jammonta, bejn wieħed u ieħor, 453 million (Marzu 2004). Din il-figura hija [[Lista ta' pajjiżi skont il-popolazzjoni|it-tielet l-akbar]] fid-dinja wara ċ-[[Ċina]] u l-[[Indja]].

[[Stampa:EU_Member_states_and_Candidate_countries_map.svg|lemin|500px|daqsminuri|Mappa tat-27 pajjiż membru tal-UE, ammissjonijiet tal-2013 u pajjiżi kandidati]]

Fl-[[1952]]/[[1958]] is-sitt pajjiżi fundaturi tal-UE kienu: il-[[Belġju]], [[Franza]], il-[[Ġermanja|Ġermanja tal-Punent]], l-[[Italja]], il-[[Lussemburgu]] u l-[[Pajjiżi l-Baxxi]]. Minn dakinhar, 19-il pajjiż ieħor ingħaqdu mal-UE fi tkabbir sussegwenti:

{| border=0 cellpadding=2 cellspacing=4
|-bgcolor=#ececec
! Sena !! Pajjiżi
|-
|[[1973]] || [[Danimarka]], [[Repubblika tal-Irlanda|Irlanda]], u r-[[Renju Unit]]
|-
|[[1981]] || [[Greċja]]
|-
|[[1986]] || [[Portugall]] u [[Spanja]]
|-
|[[1995]] || [[Awstrija]], [[Finlandja]], u [[Svezja]]
|-
|[[2004]] || [[Ċipru]], [[Repubblika Ċeka|Ċekja]], [[Estonja]], [[Ungerija]], [[Latvja]], [[Litwanja]], [[Malta]], [[Polonja]], [[Slovakkja]] u [[Slovenja]]
|-
|[[2007]] || [[Bulgarija]] u [[Rumanija]]
|-
|[[2013]] || [[Kroazja]]

|}

'''Noti:'''
* Il-[[Groenlandja]], li ġiet mogħtija ''[[awtonomija]]'' mid-[[Danimarka]] fl-[[1979]], telqet mill-Komunitajiet Ewropej fl-[[1985]], wara referendum.
* fl-[[1990]]: it-territorju u l-popolazzjoni tal-Komunità Ewropea żdiedu meta l-[[Ġermanja ta' Lvant]] ingħaqdet mal-[[Ġermanja tal-Punent]].

=== Membri futuri tal-UE ===
Bħalissa hemm tliet stati li jissejħu kandidati, dawn huma s-[[Serbja]], it-[[Turkija]] (ma' dawn l-istati, in-negozjati għadhom għaddejjin) u l-[[ex Repubblika Jugoslava tal-Maċedonja]]. Il-pajjiżi li applikaw biex isiru membri tal-Unjoni huma l-[[Albanija]], l-[[Islanda]] u l-[[Montenegro]]. 
Iktar informazzjoni fuq tkabbir futur jista' jinsab fl-artiklu ''[[Tkabbir tal-Unjoni Ewropea]]''.

Xi pajjiżi bħan-[[Norveġja]] u l-[[Svizzera|Isvizzera]] li fil-preżent mhumiex membri tal-UE, xorta għandhom ftehim speċjali mal-unjoni. ''(Ara l-artiklu dwar [[relazzjonijiet ta' terzi pajjiżi ma l-UE]])''. Ħafna mill-membri tal-''EFTA'' (''[[European Free Trade Association]]'') huma sħab mat-Trattat tal-''EEA'' (''[[European Economic Area]]''), li jfisser li dawn il-pajjiżi jistgħu jipparteċipaw ukoll fis-suq komuni.

=== Status ta' Territorji extra-Ewropej ===
Ċerti postijiet għandhom konnessjonijiet jew assoċjazzjonijiet mal-istati membri tal-UE minħabba l-passat kolonjali tagħhom, rabtiet kulturali jew ġeografiċi. Għar-relazzjoni tal-UE ma' [[Groenlandja]], l-[[Isle of Man]], l-[[Ażores]] u [[Madejra]], fost oħrajn, ara l-artiklu dwar [[Territorji ta' stati membri speċjali u r-relazzjoni tagħhom mal-UE]].

== Struttura ==
Il-[[liġijiet tal-Unjoni Ewropea]] jinkludu numbru kbir ta' strutturi legali u istituzzjonali li huma sovvrapposti fuq xulxin. Dan huwa r-riżultat tal-ħafna trattati internazzjonali suċċessivi li seħħew maż-żmien. Fi żminijiet riċenti, saru ħafna sforzi konsiderevoli biex jiġu konsolidati u simplifikati dawn it-trattati, li fl-aħħar mill-aħħar wasslu għall-abbozz tat-[[Trattat li jistabbilixxi Kostituzzjoni Ewropea]]. Jekk dan it-trattat propost jiġi adottat, dan jispiċċa biex jieħu post it-trattati l-oħra li attwalment jiffurmaw il-kostituzzjoni tal-UE.

== Sħubija ==
Storikament l-Unjoni Ewropea żviluppat l-attivitajiet ta’ politika reġjonali tagħha u ddistribwit il-fondi tal-politika ta’ koeżjoni permezz ta’ proċess ta’ sħubija, li jinkludi kontribuzzjoni sinifikanti mill-[[Istati Membri]].

Il-ħidma tas-sħubija tkopri l-proċess ta’ programmazzjoni sħiħ, mill-istadju preparatorju, matul l-implimentazzjoni sal-valutazzjoni tar-riżultati. Dan l-approċċ għandu jwassal għal riżultati aħjar tal-programm u jiżgura li l-flus mill-[[Fondi Strutturali u ta’ Investiment Ewropej]] (FSIE) jintnefqu b'mod effiċjenti.

Fil-perjodu ta’ programmazzjoni tal-2014-20, il-prinċipju ta’ sħubija ġie msaħħaħ aktar, u jinkludi mhux biss lill-Istati Membri, iżda anke lill-partijiet interessati bħat-[[trade unions]], l-impjegaturi, l-[[organizzazzjonijiet mhux governattivi]] (NGOs), u korpi oħrajn li jippromwovu, pereżempju, l-inklużjoni soċjali, l-[[ugwaljanza bejn is-sessi]], u n-nondiskriminazzjoni. Il-Kummissjoni fasslet Kodiċi ta’ Kondotta Ewropew dwar is-Sħubija li l-Istati Membri jridu jikkonformaw miegħu fit-tħejjija u l-implimentazzjoni tal-programmi operazzjonali tagħhom. Barra minn hekk, kull Stat Membru adotta Ftehim ta’ Sħubija mal-[[Kummissjoni Ewropea]] li jistabbilixxi kif l-awtoritajiet nazzjonali jippjanaw li jużaw u jiddistribwixxu l-finanzjament mill-FSIE fil-perjodu ta’ programmazzjoni tal-2014-20.<ref>[https://ec.europa.eu/regional_policy/mt/policy/what/glossary/s/partnership Il-Kummissjoni Ewropea - Sħubija ]</ref>

== Baġit ==
L-Istati Membri tal-UE jikkontribwixxu għal baġit tal-UE komuni sabiex jilħqu objettivi komuni.
L-Istati Membri jikkontribwixxu direttament fuq il-bażi tad-[[dħul nazzjonali gross]] (DNG) tagħhom. Id-[[dazji doganali]] u r-riċevuti tal-[[VAT]] jipprovdu dħul addizzjonali. Il-limitu massimu tal-baġit fil-preżent huwa stabbilit għal 1,23  % tal-UE DNG.

F’termini tal-proċedura tal-baġit, il-[[Kummissjoni Ewropea]] tipproponi abbozz ta’ baġit li jirrifletti l-objettivi prinċipali tal-politika tal-UE bħat-tkabbir u l-impjiegi, ir-riċerka, it-tibdil fil-klima u l-enerġija. L-Istati Membri mbagħad jidħlu f’negozjati mal-Parlament Ewropew sabiex jemendaw l-abbozz u jadottaw il-baġit. Il-Kummissjoni hija responsabbli wkoll biex tiżgura li l-baġit tal-UE jintnefaq skont ir-'Regolament Finanzjarju tal-UE.

Il-qafas tal-baġit attwali jkopri l-perjodu 2014-2020; il-pjanijiet tal-baġit annwali jagħtu dettalji speċifiċi dwar l-infiq. Matul dan il-perjodu, il-[[Fondi ta’ Koeżjoni|Fondi Strutturali u ta’ Koeżjoni]] sejrin jirċievu madwar 32,5  % tal-baġit globali, ekwivalenti għal madwar EUR  351,8  biljun (fil-prezzijiet tal-2014).<ref>[https://ec.europa.eu/regional_policy/mt/policy/what/glossary/b/budget Baġit - Kummissjoni Ewropea]</ref>

== Referenzi ==
{{Referenzi}}

== Ħoloq esterni ==
{{Commonscat}}

;Uffiċjali
* [http://europa.eu/index_mt.htm EUROPA] – web portal uffiċjali
* [http://europa.eu/institutions/index_mt.htm Istituzzjonijiet]
* [https://web.archive.org/web/20130430073704/http://www.european-council.europa.eu/home-page.aspx?lang=mt Kunsill Ewropew]
* [http://www.ec.europa.eu/index_mt.htm Kummissjoni Ewropea]
* [https://web.archive.org/web/20131031044747/http://www.consilium.europa.eu/council?lang=mt Kunsill]
* [http://www.europarl.europa.eu/portal/mt Parlament Ewropew]
* {{en}} [http://www.ecb.europa.eu/home/html/index.en.html Bank Ċentrali Ewropew]
* [http://curia.europa.eu/jcms/jcms/j_6/ Qorti tal-Ġustizzja tal-Unjoni Ewropea]
* [https://web.archive.org/web/20091222231135/http://eca.europa.eu/portal/page/portal/eca_main_pages/home Qorti tal-Awdituri]
* [http://europa.eu/agencies/index_mt.htm Aġenziji]
* [http://eur-lex.europa.eu/mt/index.htm EUR-Lex] – liġijiet tal-UE

;Data u statistika
* [http://epp.eurostat.ec.europa.eu/ Eurostat]
* [https://web.archive.org/web/20200611111527/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ee.html CIA World Factbook: Unjoni Ewropea]

{{Pajjiżi tal-Unjoni Ewropea}}

[[Kategorija:Unjoni Ewropea| ]]
[[Kategorija:Federaliżmu]]