Ara s-sors ta' Torri Mmejjel ta' Pisa

[[Stampa:Italy - Pisa - Leaning Tower.jpg|daqsminuri|331x331px|It-Torri Mmejjel ta' Pisa]]{{Databox}}
It-'''Torri Mmejjel ta' [[Pisa]]''' (bit-[[Taljan]]: ''torre pendente di Pisa'') jew sempliċement it-'''Torri ta' Pisa''' (''torre di Pisa'' [ˈtorre di ˈpiːza; ˈpiːsa]<ref>{{Ċita web|url=http://www.dipionline.it/dizionario/ricerca?lemma=Pisa|titlu=DiPI Online - Dizionario di Pronuncia Italiana|pubblikatur=Dizionario di Pronuncia Italiana|lingwa=it}}</ref>) huwa t-torri tal-kampnar (mibni bħala binja għaliha) tal-[[Katidral ta' Pisa]], l-[[Italja]], magħruf mad-[[Id-Dinja|dinja]] kollha peress li huwa mmejjel bi kważi erba' gradi minħabba l-pedamenti mhux stabbli tiegħu. Il-kampnar jinsab wara l-Katidral ta' Pisa u huwa t-tielet l-iktar struttura antika fil-[[Pjazza tal-Mirakli]], wara l-katidral u l-[[Battisterju ta' Pisa]], u parti mis-[[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] mill-1987 'l hawn.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/395/|titlu=Piazza del Duomo, Pisa|pubblikatur=UNESCO|lingwa=en}}</ref>

It-Torri Mmejjel ta' Pisa huwa għoli 55.86 metru mill-art min-naħa l-baxxa tiegħu u 56.67 metru min-naħa l-għolja tiegħu. Il-wisa' tal-ħitan fil-bażi tiegħu hija 2.44 metri. Huwa stmat li l-piż tiegħu huwa 14,500 tunnellata metrika.<ref>{{Ċita web|url=https://www.opapisa.it/visita/torre-pendente/|titlu=Torre|lingwa=it|pubblikatur=Opera della Primaziale Pisana}}</ref><ref>{{Ċita web|url=http://torredipisa.historiaweb.net/|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20141114200832/http://torredipisa.historiaweb.net/|arkivju-data=2014-11-14|titlu=Torre di Pisa - guida online informazioni sulla visita|sit=historiaweb.net|lingwa=it}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.towerofpisa.org/leaning-tower-of-pisa-facts/|titlu=Leaning Tower of Pisa Facts|lingwa=en|sit=towerofpisa.org}}</ref> Il-kampnar fih 294 jew 296 tarġa; is-seba' sular għandu żewġ tarġiet inqas fil-garigor fin-naħa tat-Tramuntana.

It-torri tal-kampnar beda jmil waqt il-kostruzzjoni fis-seklu 12, minħabba l-art ratba ta' taħtu li ma setgħetx tiflaħ il-piż tal-istruttura, u kompla jmil iktar meta tlestiet il-kostruzzjoni fis-seklu 14. Fl-1964, il-gvern Taljan talab l-għajnuna biex isir xogħol biex it-torri tal-kampnar ma jaqax. Sal-1990, kien miel b'ħames gradi u nofs.<ref>{{Ċita web|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/793432.stm|titlu=Saving the Leaning Tower|pubblikatur=BBC News|data=2001-12-15|lingwa=en|isem=Stephen|kunjom=Mulvey}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.britannica.com/topic/Leaning-Tower-of-Pisa|titlu=Leaning Tower of Pisa tower, Pisa, Italy|lingwa=en|pubblikatur=Britannica}}</ref> L-istruttura ġiet stabilizzata permezz ta' xogħlijiet ta' rimedju li saru bejn l-1993 u l-2001, li naqsu t-timjil għal 3.97 gradi.<ref>{{Ċita web|url=https://st.ilsole24ore.com/art/SoleOnLine4/Mondo/2007/11/torre-pendente-guinness.shtml|titlu=La Torre di Pisa non è più da Guinness - Il Sole 24 ORE|pubblikatur=Il Sole 24 Ore|lingwa=it|data=2007-11-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.irishtimes.com/news/leaning-tower-of-pisa-loses-crooked-crown-1.980085|titlu=Leaning tower of Pisa loses crooked crown|isem=Derek|kunjom=Scally|pubblikatur=The Irish Times|lingwa=en|data=2007-11-08}}</ref> It-torri tal-kampnar jiġi ġestit mill-''Opera della Primaziale Pisana'', l-entità li ġġestixxi l-monumenti kollha tal-Pjazza tal-Mirakli ta' Pisa. It-Torri ta' Pisa kien ġie propost bħala wieħed mis-[[seba' għeġubijiet tad-dinja moderna]].

== Arkitett ==
Kien hemm kontroversja dwar l-identità reali tal-[[arkitett]] tat-Torri Mmejjel ta' Pisa. Għal ħafna snin, id-disinn ġie attribwit lil [[Guglielmo Pisano]] u lil [[Bonanno Pisano]]<ref>{{Ċita web|url=http://endex.com/gf/buildings/ltpisa/ltpinfo/pisano.htm|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20070813230458/http://endex.com/gf/buildings/ltpisa/ltpinfo/pisano.htm|arkivju-data=2007-08-13|titlu=Leaning Tower of Pisa|data=2007-08-13|lingwa=en|sit=endex.com}}</ref>, artist residenti tal-belt fis-seklu 12, li kien magħruf għall-fużjonijiet bil-[[bronż]], partikolarment fil-Katidral ta' Pisa. Pisano telaq minn Pisa fl-1185 u mar [[Monreale]], fi [[Sqallija]], fejn għex kważi sal-aħħar ta' ħajtu qabel ma reġa' lura Pisa u miet f'belt twelidu. Biċċa bronż fondut b'ismu ġiet skoperta quddiem it-torri tal-kampnar fl-1820, iżda jaf din setgħet kienet marbuta mal-bieb tal-bronż fil-faċċata tal-katidral li nqered fl-1595.Studju li sar fl-2001 jidher li jindika li [[Diotisalvi]] kien l-arkitett oriġinali tat-Torri Mmejjel ta' Pisa, minħabba ż-żmien meta nbena u l-affinità ma' xogħlijiet oħra ta' Diotisalvi, b'mod partikolari t-torri tal-kampnar ta' [[San Nikola]] u l-Battisterju f'Pisa stess.<ref>{{ċita ktieb|kunjom=Pierotti|isem=Piero|sena=2001|titlu=Deotisalvi – L'architetto pisano del secolo d'oro|post=Pisa|pubblikatur=Pacini Editore|lingwa=it}}</ref>

== Storja ==

=== Kostruzzjoni ===
[[Stampa:Pisa. Torre 02.JPG|daqsminuri|257x257px|Is-sensiela ta' arkati mal-ħajt mingħajr fetħiet u kolonni b'kapitelli Korinzji.]]
Il-kostruzzjoni tat-torri tal-kampnar saret fi tliet stadji tul 199 sena. Fil-5 ta' Jannar 1172, [[Donna Berta di Bernardo]], armla u residenta tad-dar tal-''Opera di Santa Maria''a, ħalliet sittin sold lill-''Opera Campanilis petrarum Sancte Marie''. Is-somma dak iż-żmien intużat biex jinxtraw ftit ġebliet li għadhom jiffurmaw parti mill-bażi tat-torri tal-kampnar.<ref>L-Uffiċċji Kapitolari tar-Reġistri ta' Pisa, il-parċmina n. 248.</ref> Fid-9 ta' Awwissu 1173, tħejjew il-pedamenti tat-torri.<ref name=":0">{{ċita ktieb|kunjom1=Potts|isem1=David M.|kunjom2=Zdravkovic|isem2=Lidija|sena=2001|titlu=Finite Element Analysis in Geotechnical Engineering: Application|pubblikatur=Thomas Telford|paġni=254|isbn=9780727727831|lingwa=en}}</ref> Ix-xogħlijiet fuq l-ewwel sular tat-torri tal-kampnar tal-[[irħam]] abjad inbdew fl-14 ta' Awwissu tal-istess sena matul perjodu ta' suċċess militari u prosperità. Dan is-sular fih sensiela ta' arkati mal-ħajt mingħajr fetħiet u kolonni b'[[Kapitell|kapitelli]] [[Korinzji]]. Kważi erba' sekli wara, [[Giorgio Vasari]] kiteb: "Guglielmo, skont dak li kien qed jintqal, fl-1174, flimkien mal-iskultur Bonanno, ħejjew il-pedamenti tat-torri tal-kampnar tal-Katidral ta' Pisa".<ref>{{ċita ktieb|kunjom=Vasari|isem=Giorgio|sena=1878|titlu=Le opere di Giorgio Vasari: Le vite de' più eccellenti pittori, scultori ed architettori|pubblikatur=G.C. Sansoni|paġni=274|lingwa=it}}</ref>

[[Stampa:Leaning Tower of Pisa in the 1890s.jpg|xellug|daqsminuri|257x257px|It-Torri Mmejjel ta' Pisa fl-1890]]
It-torri beda jċedi wara l-kostruzzjoni kienet waslet sat-tieni sular fl-1178. Dan seħħ minħabba li l-pedamenti ta' xi tliet metri, kienu ġew stabbiliti fuq art dgħajfa u mhux stabbli, jiġifieri d-disinn kien difettuż mill-bidu nett. Sussegwentement, il-kostruzzjoni waqfet għal kważi seklu, peress li r-Repubblika ta' Pisa kienet kważi dejjem involuta f'battalji ma' [[Genova]], [[Lucca]] u [[Firenze]]. B'hekk, kien hemm biżżejjed żmien biex l-art ta' taħt il-pedamenti toqgħod. Li kieku ma kienx hemm dan l-intervall twil fil-kostruzzjoni, wisq probabbli t-Torri Mmejjel ta' Pisa kien jaqa' għalkollox. Fis-27 ta' Diċembru 1233, il-ħaddiem [[Benenato Bottici]], iben [[Gerardo Bottici]], issorvelja t-tkomplija tal-kostruzzjoni tat-torri tal-kampnar.<ref>Uffiċċji tar-Reġistri Pubbliċi ta' Pisa, Opera della Primaziale, 27 ta' Diċembru 1234.</ref>

Fit-23 ta' Frar 1260, [[Guido Speziale]], iben [[Giovanni Pisano]], ġie inkarigat biex jissorvelja l-kostruzzjoni tat-torri.<ref>Uffiċċji tar-Reġistri Pubbliċi ta' Pisa, Opera della Primaziale, 23 ta' Frar 1260.</ref> Fit-12 ta' April 1264, il-bennej ewlieni jew mastru bennej [[Giovanni di Simone]], arkitett taċ-Ċimiterju Monumentali, flimkien ma' 23 ħaddiem marru lejn il-muntanji qrib Pisa biex jaqtgħu l-irħam għat-torri tal-kampnar. L-irħam li ġie maqtugħ ingħata lil [[Rainaldo Speziale]], ħaddiem ta' [[San Franġisk t'Assisi|San Franġisk]].<ref>Uffiċċji tar-Reġistri Pubbliċi ta' Pisa, Opera della Primaziale, 12 ta' April 1265.</ref> Fl-1272, il-kostruzzjoni tkompliet taħt it-tmexxija ta' Di Simone. Fi sforz biex jiġu kkumpensat it-timjil, l-inġiniera bnew is-sulari ta' fuq b'naħa itwal mill-oħra. Minħabba f'hekk, it-torri ġej għat-tond.<ref>{{ċita ktieb|kunjom=McLain|isem=Bill|sena=1999|titlu=Do Fish Drink Water?|post=New York|pubblikatur=William Morrow and Company, Inc.|paġni=291–292|isbn=0-688-16512-5|lingwa=it}}</ref> Il-kostruzzjoni reġgħet waqfet fl-1284 meta r-Repubblika ta' Pisa tilfet kontra dik ta' Genova fil-[[Battalja ta' Meloria]].<ref name=":0" /><ref>{{ċita ktieb|editur=Touring club italiano|sena=2005|titlu=Authentic Tuscany|pubblikatur=Touring Editore|paġni=64|isbn=9788836532971|lingwa=en}}</ref>

[[Stampa:Plaque galileo.jpg|daqsminuri|308x308px|Lapida li tfakkar l-esperimenti li kien iwettaq Galileo f'Pisa]]
Is-seba' sular tlesta fl-1319.<ref>{{ċita ktieb|kunjom=Roth|isem=Leland M.|data=2018-03-13|titlu=Understanding Architecture: Its Elements, History, and Meaning|pubblikatur=Routledge|paġni=98|isbn=9780429975219|lingwa=en}}</ref> Fl-1372 ġie miżjud il-kompartiment tal-[[Qanpiena|qniepen]]. Dan inbena minn [[Tommaso di Andrea Pisano]], li rnexxielu joħloq armonija l-elementi [[Gotiku|Gotiċi]] tal-kompartiment tal-qniepen mal-istil [[Rumanesk]] tat-torri tal-kampnar.<ref>{{ċita ktieb|isem=G.|kunjom=Barsali|sena=1999|titlu=Pisa. History and masterpieces|pubblikatur=Bonechi|paġni=18|isbn=8872041880|lingwa=en}}</ref><ref>{{ċita ktieb|isem1=Giorgio|kunjom1=Vasari|isem2=Jean Paul|kunjom2=Richter|sena=1855|titlu=Lives of the Most Eminent Painters, Sculptors, and Architects|pubblikatur=H. G. Bohn|paġni=153|lingwa=en}}</ref> B'kollox hemm seba' qniepen, waħda għal kull nota tal-iskala maġġuri [[Mużika|mużikali]]. L-ikbar qanpiena tpoġġiet fl-1655.<ref>{{Ċita web|url=https://www.pbs.org/wgbh/nova/pisa/interventions.html|titlu=Fall of the Leaning Tower - History of Interventions|pubblikatur=Public Broadcasting Service|lingwa=en}}</ref>

=== Esperimenti ===
Bejn l-1589 u l-1592, [[Galileo Galilei]], li dak iż-żmien kien jgħix f'Pisa, jingħad li kien waqqa' żewġ balal ta' [[kanun]] b'massa differenti mit-torri tal-kampner sabiex juri li l-veloċità tal-waqgħa tagħhom ma kinitx tiddependi mill-massa tagħhom, abbażi tal-liġi tal-waqgħa ħielsa. Is-sors primarju ta' dan huwa l-[[bijografija]] ''Racconto istorico della vita di Galileo Galilei'' (Rendikont storiku tal-ħajja ta' Galileo Galilei), miktub mill-istudent u s-segretarju ta' Galileo, [[Vincenzo Viviani]], fl-1654, iżda li ġie ppubblikat biss fl-1717, ħafna wara mewtu.<ref>{{Ċita web|url=https://brunelleschi.imss.fi.it/itineraries/biography/VincenzoViviani.html|titlu=Vincenzo Viviani|pubblikatur=Istitut u Mużew tal-Istorja tax-Xjenza (Firenze)|lingwa=en}}</ref>

=== Gwerra ===
Matul it-[[It-Tieni Gwerra Dinjija|Tieni Gwerra Dinjija]], l-Alleati ssuspettaw li l-[[Ġermanja|Ġermaniżi]] kienu qed jużaw it-torri bħala post ta' osservazzjoni. [[Leon Weckstein]], surġent tal-Armata tal-[[Stati Uniti|Istati Uniti]] mibgħut biex jikkonferma l-preżenza ta' truppi Ġermaniżi fit-torri, baqa' impressjonat bil-ġmiel tal-katidral u tat-torri tal-kampnar, u għalhekk reġa' bdielu li jordna attakk mill-ajru sabiex il-monumenti ma jinqerdux.<ref>{{ċita ktieb|kunjom=Shrady|isem=Nicholas|sena=2003|titlu=Tilt: a skewed history of the Tower of Pisa|lingwa=en}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.theguardian.com/theguardian/2000/jan/13/features11.g23|titlu=Why I spared the Leaning Tower of Pisa|pubblikatur=The Guardian|isem=Rory|kunjom=Carroll|data=2000-01-13|lingwa=en}}</ref>

=== Restawr ===
[[Stampa:Pisa schiefer turm gewichte 1998 01.jpg|xellug|daqsminuri|247x247px|Kontropiżijiet temporanji]]
Saru diversi sforzi biex it-Torri Mmejjel ta' Pisa jiġi ddrittat jew minn tal-inqas ma jaqax għalkollox. Il-biċċa l-kbira ta' dawn l-isforzi ma rnexxewx; uħud saħansitra żiedu t-timjil. Fis-27 ta' Frar 1964, il-gvern tal-Italja talab l-għajnuna biex it-torri ma jitħalliex jaqa'. Madankollu, ġie kkunsidrat li l-grad ta' timjil kellu jibqa' kif inhu minħabba r-rwol li kellu għall-promozzjoni tat-turiżmu f'Pisa.<ref>{{Ċita aħbar|data=1987-11-01|titlu=FOLLOW-UP ON THE NEWS; Securing the Lean In Tower of Pisa (Published 1987)|url=https://www.nytimes.com/1987/11/01/nyregion/follow-up-on-the-news-securing-the-lean-in-tower-of-pisa.html|pubblikatur=The New York Times|lingwa=en}}</ref>

Mill-1993, bdew jitqiegħdu 870 tunnellata ta' kontropiżijiet taċ-[[ċomb]] ħdejn il-bażi tat-torri tal-kampnar, u b'hekk beda jiddritta kemxejn.<ref>{{Ċita aħbar|titlu=Tipping The Balance|url=http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,1000167,00.html|pubblikatur=Time|lingwa=en|data=2001-01-25}}</ref>

It-Torri Mmejjel ta' Pisa ngħalaq għall-pubbliku fis-7 ta' Jannar 1990, wara iktar minn żewġ deċennji ta' studji dwar l-istabbilizzazzjoni u xprunat mill-waqgħa f'daqqa tat-Torri Ċiviku ta' [[Pavia]] fl-1989.<ref>{{Ċita aħbar|isem=Paul|kunjom=Hofmann|data=1989-07-30|titlu=Italy's Endangered Treasures (Published 1989)|url=https://www.nytimes.com/1989/07/30/travel/italy-s-endangered-treasures.html|pubblikatur=The New York Times|lingwa=en}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-1989-03-18-mn-119-story.html|titlu=900-Year-Old Bell Tower Collapses in Italy; Three Killed|isem=William D.|kunjom=Montalbano|data=1989-03-18|pubblikatur=Los Angeles Times|lingwa=en}}</ref> Il-qniepen tneħħew biex jitnaqqas ftit mill-piż, u twaħħlu kejbils tal-[[azzar]] mit-tielet sular u li ġew ankrati diversi metri lil hinn mit-Torri ta' Pisa. L-appartamenti u d-djar li kieku kienu jiġu milquta f'każ li t-torri kellu jaqa' ġew evakwati għas-sikurezza. Il-metodu li ntgħażel għall-prevenzjoni tal-waqgħa tat-torri kien li jitnaqqsu kemxejn il-gradi tat-timjil tiegħu billi jitneħħew 38 metru kubu ta' [[ħamrija]] minn taħt it-torri min-naħa olzata mill-art. Il-gradi tat-timjil tat-torri tal-kampnar tnaqqsu b'45 ċentimetru, u b'hekk it-torri reġa' lura għal kif kien fl-1838. Wara deċennju ta' rikostruzzjoni korrettiva u sforzi ta' stabbilizzazzjoni, it-torri reġa' nfetaħ għall-pubbliku fil-15 ta' Diċembru 2001, u ġie ddikjarat li kien stabbli għal minn tal-inqas 300 sena oħra. B'kollox, tneħħew 70 tunnellata metrika ta' ħamrija.<ref name=":1">{{Ċita aħbar|data=2008-05-28|titlu=Pisa's leaning tower 'stabilised'|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/7423957.stm|pubblikatur=BBC News|isem=Mark|kunjom=Duff|lingwa=en}}</ref>

Wara fażi ta' tisħiħ strutturali mill-1990 sal-2001<ref>{{Ċita web|url=http://www.ingenia.org.uk/ingenia/articles.aspx?Index=322|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20120127115940/http://www.ingenia.org.uk/ingenia/articles.aspx?Index=322|arkivju-data=2012-01-27|titlu=Ingenia Articles|pubblikatur=Ingenia|isem=John|kunjom=Burland|lingwa=en}}</ref>, it-torri sarlu restawr gradwali tas-superfiċe biex il-ħsara viżibbli tiġi restawrata, l-iktar il-[[korrożjoni]] u s-swidija mit-[[tniġġis]]. Dawn kienu waslu fi stat gravi minħabba l-età tat-torri u mill-esponiment tiegħu għar-riħ, għax-xita u għat-tniġġis.<ref>{{Ċita web|url=http://piazza.opapisa.it/index_pdm.html|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20091025182652/http://piazza.opapisa.it/index_pdm.html|arkivju-data=2009-10-25|titlu=Piazza dei Miracoli: la Piazza del Duomo di Pisa|pubblikatur=Opera della Primaziale Pisana|lingwa=it}}</ref> F'Mejju 2008, l-inġiniera ħabbru li t-torri kien ġie stabbilizzat u għall-ewwel darba fl-istorja tiegħu kien waqaf jiċċaqlaq. Huma ddikjaraw li kien se jibqa' stabbli għal minn tal-inqas 200 sena.<ref name=":1" /> Wara għoxrin sena ta' xogħlijiet ta' tindif tat-tniġġis u tal-ħmieġ minn fuq l-irħam abjad tat-torri tal-kampnar b'diversi armar imwaħħal miegħu, fit-22 ta' April 2011 ix-xogħlijiet tlestew għalkollox kemm fuq barra kif ukoll fuq ġewwa u tneħħa l-armar kollu tar-restawr.<ref>{{Ċita web|url=https://www.corriere.it/cultura/11_aprile_22/gasperetti-torre-pisa-fine-restauro_dc6d923e-6cdc-11e0-902f-2f9ba9bc9f1b.shtml|titlu=Bianca e lucente come in origine Ecco la nuova Torre di Pisa|pubblikatur=Corriere della Sera|data=2011-04-22|isem=Marco|kunjom=Gasperetti|lingwa=it}}</ref>

=== Terremoti ===
Minn tal-inqas erba' [[Terremot|terremoti]] b'saħħithom heżżew ir-reġjun mill-1280 'l hawn, iżda t-Torri Mmejjel ta' Pisa baqa' qawwi u sħiħ sa llum. Ir-raġuni ma kinitx magħrufa qabel ma grupp ta' riċerkaturi ta' 16-il inġinier bdew jinvestigaw. Ir-riċerkaturi kkonkludew li t-Torri ta' Pisa seta' jiflaħ it-theżżiżiet minħabba l-interazzjoni dinamika bejn il-ħamrija u l-istruttura: l-għoli u r-robustezza tat-Torri ta' Pisa, flimkien mal-ħamrija ratba taħt il-pedamenti, jinfluwenzaw il-karatteristiċi tal-[[vibrazzjoni]] tal-istruttura b'tali mod li t-torri tal-kampnar ma jbatix mir-[[risonanza]] meta l-art tiċċaqlaq minħabba xi terremot. L-istess ħamrija ratba taħt il-pedamenti li kkawżat it-timjil u wasslet biex it-torri kważi jasal biex jaqa' għalkollox, fil-każ tat-terremoti salvatu.<ref>{{Ċita web|url=https://www.sciencedaily.com/releases/2018/05/180509105004.htm|titlu=500-year-old Leaning Tower of Pisa mystery unveiled by engineers|lingwa=en|pubblikatur=Science Daily|data=2018-05-09}}</ref>

== Tagħrif tekniku ==
[[Stampa:Scheme of the Leaning Tower of Pisa.svg|daqsminuri|200px|Skema tat-Torri Mmejjel ta' Pisa]]

* Elevazzjoni tal-Pjazza tal-Mirakli: xi żewġ metri

* Għoli mill-art: 55.863 metru<ref name=":2">{{Ċita ktieb|titlu=The Michigan Architect and Engineer|sena=1952|editur=Michigan Architect and Engineer, Incorporated|lingwa=en}}</ref>, tmien sulari<ref>{{Ċita pubblikazzjoni|kunjom=Burland|isem=J.B.|sena=2008|titlu=Stabilising the Leaning Tower of Pisa: the Evolution of Geotechnical Solutions|rivista=Trans. Newcomen Soc.|volum=78|ħarġa=2|paġni=174|issn=0372-0187|lingwa=en}}</ref>
* Għoli mill-pedamenti: 58.36 metru<ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Valdes|isem=Giuliano|sena=1994|titlu=Art and History of Pisa|pubblikatur=Casa Editrice Bonechi|paġni=44|isbn=9788880290247|lingwa=en}}</ref>
* Dijametru ta' barra tal-bażi: 15.484-il metru<ref name=":2" />
* Dijametru ta' ġewwa tal-bażi: 7.368 metri<ref name=":2" />
* Anglu tat-timjil: 3.97 gradi jew 3.9 metri mill-vertikali<ref>{{Ċita web|url=https://en.trend.az/world/other/1072751.html|titlu=German steeple beats Leaning Tower of Pisa into Guinness book|data=2007-11-09|lingwa=en|pubblikatur=Trend News Agency}}</ref>
* Piż: 14,700 tunnellata metrika<ref>{{Ċita ktieb|kunjom1=Strom|isem1=Steven|kunjom2=Nathan|isem2=Kurt|kunjom3=Woland|isem3=Jake|kunjom4=Lamm|isem4=David|data=2009-09-28|titlu=Site Engineering for Landscape Architects|pubblikatur=John Wiley and Sons|paġni=124|isbn=9780471695493|lingwa=en}}</ref>
* Ħxuna tal-ħitan fil-bażi: 2.44 metri
* Għadd totali ta' qniepen: sebgħa, intonati skont l-iskala mużikali, fid-direzzjoni tal-arloġġ<ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Black|isem=William Harman|sena=1920|titlu=The Real Europe Pocket Guide-book: Number 10 of the 'Black's Blue Books|pubblikatur=Brentanos|paġni=360|lingwa=en}}</ref>
** L-ewwel qanpiena: "l-Assunta", fonduta fl-1654 minn [[Giovanni Pietro Orlandi]], b'piż ta' 3,620 kg
** It-tieni qanpiena: "Il Crocefisso", fonduta fl-1572 minn [[Vincenzo Possenti]], b'piż ta' 2,462 kg
** It-tielet qanpiena: "San Ranieri", fonduta fl-1719-21 minn [[Giovanni Andrea Moreni|Giovanni Moreni]], b'piż ta' 1,448 kg
** Ir-raba' qanpiena: "La Terza", fonduta fl-1473, b'piż ta' 300 kg
** Il-ħames qanpiena: "La Pasquereccia" jew "La Giustizia", fonduta fl-1262<ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Black|isem=Charles Bertram|sena=1898|titlu=The Riviera, Or The Coast from Marseilles to Leghorn: Including the Interior Towns of Carrara, Lucca, Pisa and Pistoia|pubblikatur=A. & C. Black|paġni=148|lingwa=en}}</ref> minn [[Lotteringo]], b'piż ta' 1,014 kg
** Is-sitt qanpiena: "Il Vespruccio", fonduta fis-seklu 14 u mill-ġdid fl-1501 minn [[Nicola di Jacopo]], b'piż ta' 1,000 kg
** Is-seba' qanpiena: "Dal Pozzo", fonduta fl-1606 u mill-ġdid fl-2004, b'piż ta' 652 kg<ref>{{Ċita web|url=http://www.endex.com/gf/buildings/ltpisa/ltpinfo/BellsFile/DalPozzo.htm|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20100418050651/http://www.endex.com/gf/buildings/ltpisa/ltpinfo/BellsFile/DalPozzo.htm|arkivju-data=2010-04-18|titlu=Leaning Tower of Pisa: 1920's Photo of Dal Pozzo|sit=endex.com|lingwa=en}}</ref>
* Għadd ta' tarġiet sa fuq nett: 296<ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Davies|isem=Andrew|sena=2005|titlu=The Children's Visual World Atlas|post=Sydney|pubblikatur=The Fog Press|isbn=1-74089-317-4|lingwa=en}}</ref>

== Referenzi ==
{{Referenzi}}

== Ħoloq esterni ==
{{commonscat}}
* {{lingwi|en|it}} [https://www.opapisa.it/en/ Sit uffiċjali]

[[Kategorija:Italja]]
[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji Kulturali]]
[[Kategorija:Torrijiet]]