Multilingwiżmu

Il-Bilingwiżmu

X’inhuwa l-bilingwiżmu?

Li l-bniedem jakkwista b’tagħlim ilsien wieħed hija karatteristika universali umana; li jitgħallem żewġ ilsna jew aktar hija kapaċità speċjali. Il-Bilingwiżmu u l-multilingwiżmu huma termini relattivi għaliex it-taħdit ivarja skond il-profiċjenza milħuqa fl-ilsna involuti.

X’nifhmu meta ngħidu bniedem bilingwali?

Minn aspett ta’ oriġini :- Ċerti pajjiżi tradizzjonalment, jew storikament jinqdew b’żewġ ilsna u allura l-abitanti ta’ dak il-pajjiż jitqiesu bilingwali. Per eżempju, il-ġipsis tal-Filandja jitkellmu bis-Sami (l-ilsien etniku tagħhom) imma jridu bilfors jitgħalllmu l-Filandiż (il-lingwa tal-edukazzjoni u tas-soċjetà tagħhom). Minorijiet lingwistiċi u kulturali oħra jinsabu wkoll (fost oħrajn) fin-Norveġja u fl-Iżvezja, u nsibu element qawwi ta’ bilingwiżmu fil-Provinċja tal-Quebec, il-Kanada, fejn hemm l-Ingliż kif ukoll il-Franċiż qegħdin jintużaw, u f’patrijiet ta’ Wales, fejn jinqdew bil-Welsh u bil-Ingliż. Hemm spjegazzjonijiet storiċi fil-każ taċ-Ċekoslovakkja fejn insibu ċ-Ċek u s-Slovakk, fil-każ tal-Isvizzera fejn insibu l-Ġermiż, il-Franċiż, it-Taljan, u r-Rumanz, fl-ex-Jugoslavja fejn insibu s-Serb, il-Kroat, u s-Sloven, u fis-Sud Afrika fejn hemm l-Afrikan u l-ingliż.

Minn aspett ta’ kapaċità :- L-użu ta’ almenu żewġ ilsna minn xi individwu jew minn xi komunità. Meta xi ħadd ikun jaf u jinqeda b’żewġ ilsna jista’ jkun bilingwali bbilanċjat (jiġifieri, jifhem u jitkellem biż-żewġ ilsna ndaqs). Imma x’aktarx li l-bilingwali jkollu għarfien u tisħiħ ta’ lsien aktar minn ta’ ieħor.

Ngħidu aħna...

Ilsien minnhom ikun jifhmu imma jsibha bi tqila biex jesprimi ruħu bih: voldieri jkollu għarfien passiv f’dak l-ilsien; filwaqt li fl-ieħor ikollu għarfien attiv għaliex ikun kapaċi jikkomunika b’mod xieraq bih; Jonkella jista' jkun kapaċi jaqra u jikteb f’ilsien wieħed minnhom biss mingħajr ma jkollu ħila jifhem id-diskors mitkellem naturali: jiġifieri l-għarfien attiv tiegħu jasal sal-kitba mhux sat-taħdit.

Minn aspett ta’ funzjoni tal-ilsien : - Jiġifieri, individwu jkun jitqies bilingwali meta jorbot iż-żewġ ilsna ma’ sitwazzjonijiet u skopijiet partikulari, ngħidu aħna, juża kull ilsien f’sitwazzjonijiet differenti (per eżempju, wieħed jużah id-dar u l-ieħor jużah fuq il-post tax-xogħol); juża kull ilsien għal skopijiet komunikattivi differenti (per eżempju, wieħed jużah sabiex jesprimi ruħu dwar l-edukazzjoni u l-ieħor sabiex ikun jista' jitħaddet rigward is-sentimenti tal-bniedem).

Il-bilingwali jvarjaw fil-kapaċitajiet tagħhom tal-użu fl-ilsna, u fl-ambjent li jużawhom, fit-tagħlim tagħhom u fil-kapaċità biex jaqilbu minn ilsien għal ieħor. Minn aspett ta’ attitudni lejn l-ilsna : - Jiġifieri, jekk int tħoss li inti bilingwali, jekk inti tidentifika ruħek ma’ żewġ gruppi lingwistiċi f’daqqa, mela inti bilingwali u għandek identità bilingwali.

X’inhija l-qagħda ta’ Malta minn dawn l-erba’ aspetti?

Għandna, qabel xejn, tradizzjoni li issa rabbiet sew l-għeruq ta’ bilingwiżmu minħabba l-użu tal-Ingliż matul il-biċċa l-kbira tas-Seklu XX. Fostna nsibu dawk li huma bilingwali bbilanċjati għaliex jafu sew bl-Ingliż u sew bil-Malti.Imma hawn ukoll x’uħud li l-Ingliż jifhmuh u ma humiex kapaċi jesprimu ruħhom sew fih – dawn, per eżempju, qatt ma jiktbu nota informali u formali bil-Malti, dejjem bl-Ingliż. Hawn ukoll dawk, li għalkemm jifhmu bil-Malti, meta jiġu biex jaqrawh isibuh iebes u lsienhom jixxekkel u jitqal bit-tlaqliq – l-istess ħaġa jiġri fil-każ tal-Ingliż. Il-bilingwali ibbilanċjat x’aktarx li jorbot kull ilsien ma’ skop partikulari – ngħidu aħna, għalliem tal-oqsma tal-għarfien jagħti l-lezzjoni tiegħu bl-Ingliż u jitkellem mal-istudenti tiegħu bl-Ingliż, iżda jitkellem bil-Malti mal-familja. L-Ingliż hawnhekk qiegħed jintrabat ma’ skopijiet ta’ edukazzjoni u l-Malti ma’ skopijiet ta’ ħajja tal-familja. Fl-istess ħin il-bilingwali bbilanċjat x’aktarx li jrabbi attitudni ta’ bilingwiżmu għaliex kapaċi jidentifika ruħu maż-żewġ naħat. Inżommu f’moħħna wkoll illi meta pajjiż ikun uffiċjalment bilingwali ma jfissirx bilfors li kulħadd f’dak il-pajjiż huwa bilingwali.

Fost l-attitudnijiet lejn xi lsien jista’ jkun hemm attitudni strumentali , jiġifieri l-profiċenzja, il-kapaċità, il-ħila f’dak l-ilsien tkun utli bil-bosta għaliex f’dawn il-każijiet l-ilsien huwa biċċa għodda jew mezz ta’ komunikazzjoni. U jista’ jkun hemm ukoll attitudni integrattiva fejn l-aspirazzjonijiet, l-istennijiet, ix-xewqat huma sabiex il-kelliem ikun membru ta’ grup lingwistiku partikulari, jiġifieri jidentifika ruħu ma’dawkli jitkellmu dak l-ilsien, Issa, filwaqt li l-monolingwali jħares lejn l-ilsien waħdani tiegħu bħala strumentali u inttegrattiv, il-bilingwali x’aktarx li jara wieħed mill-ilsna aktar ixaqleb lejn attitudni milli lejn oħra. Bosta mill-professjonisti, mill-impjegati taċ-ċivil, mill-ħaddiema konnessi ma’ negozju u turiżmu, x’aktarx li jqisu ‘l-Ingliż b’attitudni asktar strumentali u ‘l-Malti b’attitudni aktar interattiva – qiegħed nuża aktar għaliex naslu nifhmu li attitudni il-waħda mhux bilfors iġġeneb u teskludi l-oħra; ġeneralment anzi jaħdmu b’mod kumplimentarju, id f’id ma’ xulxin: għalhekk l-identità bilingwali trawwem attitudni integrali lejn iż-żewġ ilsna f’daqqa.

Il-Bilingwiżmu f’Malta tul is-sekli

L-istorja tixhed li lingwistikament Malta dejjem aġġornat ruħha mal-ħtiġijiet tal-Ewropa tal-Mediterran. Fi-tgerbiba tal-ġrajja ta’ Malta jidher li minn dejjem kien hawn xi element barrani jaħdem fuq il-lingwa tul il-perjodi differenti kollha ħalliet jidħlu bosta żidiet non-Semitiċi meħtieġa għall-komunikazzjoni sempliċi – żidiet li kkontribwew għall-wirt lingwistiku tal-Maltin. Dawn iż-żidiet donnhom jindikaw li fost missirijietna wkoll kin hawn element ta’ bilingwiżmu. Anzi nasa ngħidu li l-bilingwiżmu f’Malta kien minn żmien żemżem għodda qawwija fl-iżvilupp politico-soċjali tan-nazzjon. Mid-dokumenti uffiċjali maħżuna fil-bibjoteka u mid-diversi riċerki li saru sa issa nintebħu li minn dejjem kien hawn l-ilsien uffiċjali li l- ħakkiema ħaddmu fl-amministrazzjoni tal-gżejjer, u magħha wkoll kien hawn l-ilsien tal-poplu, mitkellem u ftit li xejn miktub. Wieħed ukoll irid iżomm f’moħħu li interferenza minn ilsien għal ieħor x’aktarx li tindika użu mħallat u fit-tul tal-ilsien fl-istess sitwazzjoni.