Ara s-sors ta' Park Nazzjonali ta' Sagarmatha

[[Stampa:Everest nubtse.jpg|daqsminuri|294x294px|Veduta tal-Muntanja Everest imdawra bil-glaċieri fil-Park Nazzjonali ta' Sagarmatha]]
Il-'''Park Nazzjonali ta' Sagarmatha''' huwa park nazzjonali fil-[[Himalayas]] tal-Lvant tan-[[Nepal]] li huwa ddominat mill-[[Muntanja Everest]], l-ogħla muntanja fid-[[Id-Dinja|dinja]]. Il-park għandu erja ta' 1,148 kilometru kwadru fid-Distrett ta' Solukhumbu u l-elevazzjoni tiegħu tvarja minn 2,845 metru sa 8,848 metru fil-quċċata tal-Muntanja Everest. Fit-Tramuntana, il-park jikkondividi l-fruntiera internazzjonali mar-Riżerva Naturali Nazzjonali ta' Qomolangma fit-[[Tibet]]. Fil-Lvant, hija maġenb il-Park Nazzjonali ta' Makulu Barun, u fin-Nofsinhar il-park jestendi sax-xmara Dudh Kosi.<ref name=":0">Bhuju, U.R.; Shakya, P.R.; Basnet, T.B. & Shrestha, S. (2007). "Sagarmatha National Park" (PDF). ''Nepal Biodiversity Resource Book. Protected Areas, Ramsar Sites, and World Heritage Sites''. Kathmandu: International Centre for Integrated Mountain Development, Ministry of Environment, Science and Technology, in cooperation with United Nations Environment Programme, Regional Office for Asia and the Pacific. pp. 53-55. ISBN <bdi>978-92-9115-033-5</bdi>.</ref> Il-park nazzjonali huwa parti mill-Pajsaġġ Sagru tal-Himalayas.<ref>Gurung, C. P.; Maskey, T. M.; Poudel, N.; Lama, Y.; Wagley, M. P.; Manandhar, A.; Khaling, S.; Thapa, G.; Thapa, S. & Wikramanayake, E. D. (2006). "The Sacred Himalayan Landscape: Conceptualizing, Visioning, and Planning for Conservation of Biodiversity, Culture and Livelihoods in the Eastern Himalaya" (PDF). In McNeely, J. A.; McCarthy, T. M.; Smith, A.; Whittaker, O. L. & Wikramanayake, E. D. (eds.). ''Conservation Biology in Asia''. Kathmandu: Nepal Society for Conservation Biology, Asia Section and Resources Himalaya Foundation. pp. 10-20. ISBN <bdi>99946-996-9-5</bdi>.</ref>

''Sagarmatha'' (jew ''Sagarmāthā'') hija kelma Nepaliża li toriġina minn सगर् (trażlitterata ''sagar''), li tfisser "sema" u माथा (trażlitterata ''māthā''), li tfisser "ras, quċċata", u għaldaqstant "quċċata tas-sema".<ref>Turner, R. L. (1931). "सगर् sagar". ''A comparative and etymological dictionary of the Nepali language''. [[Londra]]: K. Paul, Trench, Trubner.</ref><ref>Turner, R. L. (1931). "माथा matha". ''A comparative and etymological dictionary of the Nepali language''. London: K. Paul, Trench, Trubner.</ref>

== Storja ==
[[Stampa:Nepalesischer Sherpa.JPG|xellug|daqsminuri|Sherpa Nepaliż]]
Il-Park Nazzjonali ta' Sagarmatha ġie stabbilit fl-1976. Fl-1979, sar l-ewwel park nazzjonali tal-pajjiż li tniżżel bħala [[Sit ta' Wirt Dinji]] Naturali tal-[[UNESCO]].<ref name=":1">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/120/|titlu=Sagarmatha National Park|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2021-08-04}}</ref> F'Jannar 2002, żona ta' lqugħ ta' 275 kilometru kwadru ġiet miżjuda mas-sit. Skont il-''Linji Gwida dwar il-Ġestjoni taż-Żoni ta' Lqugħ'' (bl-[[Lingwa Ingliża|Ingliż]]: ''Buffer Zone Management Guidelines''), il-konservazzjoni tal-foresti, tal-ħajja selvaġġa u tar-riżorsi [[Kultura|kulturali]] ngħataw l-ogħla prijorità, segwita mill-konservazzjoni ta' riżorsi naturali oħra u l-iżvilupp ta' enerġija alternattiva.<ref>Heinen, J. T. & Mehta, J. N. (2000). "Emerging Issues in Legal and Procedural Aspects of Buffer Zone Management with Case Studies from Nepal". ''Journal of Environment and Development''. '''9''' (1): 45–67.</ref>

It-[[turiżmu]] fiż-żona beda fil-bidu tas-snin 60 tas-seklu 20. Fl-2003, waslu madwar 19,000 turist. Mill-2005, madwar 3,500 [[Sherpa]] lokali bdew jgħixu f'villaġġi u insedjamenti staġonali tul il-mogħdijiet turistiċi prinċipali.<ref>Byers, A. (2005). "Contemporary human impacts on Alpine ecosystems in the Sagarmatha (Mt. Everest) National Park, Khumbu, Nepal". ''Annals of the Association of American Geographers''. '''95''' (1): 112–140.</ref>

Mill-2016, għal xahrejn kull sena, il-gwidi u l-voluntiera Tibetani jieħu ħsieb inaddfu l-mogħdijiet muntanjużi u s-sitt kampijiet tul ir-rotta ta' aċċess għall-quċċata. Flimkien magħhom, mitt jak iniżżlu l-iskart ikkompattjat. B'kollox inġabru kważi għaxar tunnellati ta' skart.<ref>{{Ċita web|url=https://www.unescogreencitizens.org/projects/clean-everest/|titlu=Clean Everest}}</ref> Dan il-proġett tnieda mill-gwida tal-muntanji għoljin [[Marion Chaygneaud-Dupuy]].<ref>{{Ċita web|url=https://www.conferences-inspiration.com/conferenciers/marion-chaygneaud-dupuy/|titlu=Clean Everest : Marion Chaygneaud Dupuy}}</ref>
[[Stampa:Valley, Tengboche, Nepal.jpg|daqsminuri|255x255px|Il-pajsaġġ tal-Park Nazzjonali ta' Sagarmatha]]

== Pajsaġġ ==
Il-park fih il-baċiri idrografiċi ta' fuq tax-xmara Dudh Kosi, il-baċir tax-xmara Bhotekoshi u l-Lagi ta' Gokyo. Il-park nazzjonali huwa magħmul l-iktar minn art imħattba, blat u ħniedaq għoljin tal-Himalayas, li jvarjaw minn 2,845 metru f'Monjo sal-quċċata tal-ogħla muntanja fid-dinja msejħa Sagarmatha, magħrufa iktar bħala l-Muntanja Everest, 8,848 metru 'l fuq mil-livell tal-baħar. Qċaċet oħra 'l fuq minn 6,000 metru huma Lhotse, Cho Oyu, Thamserku, Nuptse, Amadablam u Pumori. L-art arida 'l fuq minn 5,000 metru tirrappreżenta 69 % tal-park nazzjonali, filwaqt li 28 % huma mergħat u 3 % l-oħra huma foresti. Iż-żoni klimatiċi jinkludu żona forestali miti, żona sub-Alpina 'l fuq minn 3,000 metru, u żona Alpina 'l fuq minn 4,000 metru li tirrappreżenta l-limitu superjuri tat-tkabbir tal-veġetazzjoni. Iż-żona nivali tibda minn 5,000 metru.<ref name=":0" />[[Stampa:Nepalflowers.jpg|xellug|daqsminuri|Uħud mill-fjuri li jikbru f'elevazzjoni ta' 5,000 metru|247x247px]]

== Ħajja selvaġġa ==
=== Flora ===
Il-foresti fiż-żona sub-Alpina jikkonsistu minn siġar taż-żnuber, betuli tal-Himalayas u rododendri. Il-ġniebru u r-rododendri jgħixu l-iktar f'elevazzjonijiet ta' 4,000-5,000 metru. Il-muski u l-likeni jikbru 'l fuq minn 5,000 metru. Iżjed minn 1,000 speċi ta' pjanti li jarmu l-fjuri ġew irreġistrati fil-park nazzjonali.<ref name=":0" />




=== Fawna ===
[[Stampa:Himalayan Monal on Snow.jpg|daqsminuri|Monal tal-Himalayas fuq il-borra]]
Il-Park Nazzjonali ta' Sagarmatha jospita 208 speċi ta' [[Għasfur|għasafar]], fosthom il-faġan jew il-monal tal-Himalayas (''Lophophorus impejanus''), l-avultun tal-ħrief (''Gypaetus barbatus''), il-faġan tal-borra tal-Himalayas (''Tetraogallus himalayensis''), u ċ-ċawla Alpina (''Pyrrhocorax graculus'')<ref name=":0" />, u ġie identifikat mill-[[BirdLife]] International bħala Żona Importanti għall-Għasafar.<ref>{{Ċita web|url=http://datazone.birdlife.org/site/factsheet/Sagarmatha-national-park-iba-nepal|titlu=BirdLife Data Zone|sit=datazone.birdlife.org|data-aċċess=2021-08-04}}</ref> L-ungulati jinkludu l-kibx tal-Himalayas (''Hemitragus jemlahicus''), il-kaprikornu tal-Himalayas (''Capricornis sumatraensis thar'') u ċ-ċerva tal-misk (''Moschus moschiferus''). Il-leopard tal-borra (''Panthera uncia'') jgħix f'elevazzjonijiet 'il fuq minn 3,500 metru, u l-leopard Indjan (''Panthera pardus fusca'') tgħix fil-foresti f'elevazzjonijiet iktar baxxi.<ref>Lovari, S.; Boesi, R.; Minder, I.; Mucci, N.; Randi, E.; Dematteis, A. & Ale, S. B. (2009). "Restoring a keystone predator may endanger a prey species in a human-altered ecosystem: the return of the snow leopard to Sagarmatha National Park". ''Animal Conservation''. '''12''': 559–570.</ref>

== Sit ta' Wirt Dinji ==
[[Stampa:Lightmatter snowleopard.jpg|xellug|daqsminuri|297x297px|Leopard tal-borra]]
Il-Park Nazzjonali ta' Sagarmatha ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1979.<ref name=":1" />

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi tal-'''kriterju (vii)''' "Post fejn iseħħu fenomeni naturali tal-għaġeb jew fejn hemm żoni ta' ġmiel naturali u ta' importanza estetika eċċezzjonali", ladarba s-sbuħija tal-park nazzjonali toħroġ fid-dieher fil-muntanji drammatiċi, fil-glaċieri, fil-widien fondi u fil-qċaċet maestużi, inkluż l-ogħla quċċata fid-dinja tal-Muntanja Sagarmatha (Everest) ta' 8,848 metru. Il-park jospita diversi speċijiet rari bħal-leopard tal-borra u l-panda ħamra (''Ailurus fulgens'').<ref name=":1" />

Il-park jirrappreżenta stadju maġġuri tal-[[Storja|istorja]] evoluzzjonarja tad-dinja u huwa wieħed mill-iżjed reġjuni interessanti ġeoloġikament fid-dinja, b'muntanji għoljin iżda mhux daqshekk antiki, glaċieri li joħolqu pajsaġġi tal-għaġeb, u xenarju ddominat mill-qċaċet għoljin u mill-widien fondi korrispondenti bejniethom. Dan il-park nazzjonali fih l-ogħla flora u fawna karatteristiċi ekoloġikament. Ir-rabtiet sfiqa tal-kultura tax-Sherpa mal-ekosistema jiffurmaw il-bażi għall-protezzjoni u l-ġestjoni sostenibbli tal-park għall-benefiċċju tal-komunitajiet lokali.<ref name=":1" />

== Referenzi ==
{{Referenzi}}

== Ħoloq esterni ==
{{Commonscat}}

{{Awtorità}}

[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji Naturali]]
[[Kategorija:Nepal]]
[[Kategorija:Muntanji]]
[[Kategorija:Parks Nazzjonali]]
[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji fin-Nepal]]