Ara s-sors ta' Ordni (bijoloġija)

{{Klassifikazzjoni xjentifika}}
'''Ordni''' (bil-[[Lingwa Latina|Latin]]: ''ordo'') hija [[takson]] fil-[[klassifikazzjoni xjentifika]] tal-organiżmi ħajjin. L-ordni bħala takson fil-ġerarkija obbligatorja qiegħed eżatt taħt il-[[klassi (bijoloġija)|klassi]] u livell aktar 'il fuq mill-[[familja (bijoloġija)|familja]]. Fil-ġerarkija tat-tassonomija kumplessa, l-ordni tinsab il-[[mirordni]] u s-[[sottordni]].

== Ġerarkija tal-livelli ==

Għal xi [[klad]]i, jintużaw xi klassifikazzjonijiet addizzjonali, imma mhux kollha huma rikonoxxuti uffiċjalment. 

{| class="wikitable"
|-
! Isem !! Tifsira tal-[[prefiss]] !! Eżempju
|-
| [[Magnordni]] || ''magnus'': kbir || [[Epitheria]]
|-
| [[Superordni]] || ''super'': 'il fuq || [[Euarchontoglires]]
|-
| [[Grandordni]] || ''grand'': kbir || [[Euarchonta]]
|-
| [[Mirordni]] || ''mirus'': sabiħ || [[Primatomorpha]]
|-
| Ordni ||  || [[Primati]]
|-
| [[Sottordni]] || ''sotto'': taħt|| [[Haplorrhini]]
|-
| [[Infrordni]] || ''infra'': taħt || [[Simiiformes]]
|-
| [[Parvordni]] || ''parvus'': żgħir || [[Catarrhini]]
|}

Fil-klassifikazzjoni tagħhom tal-mammiferi tal-1998, McKena u Beel użaw żewġ livelli addizzjonali bejn superordni u ordni: "grandordni" u "mirordni".<ref name="McKennaBell1997">{{ċita ktieb |isem1=M.C. |kunjom1=McKenna |isem2=S.G. |kunjom2=Bell |sena=1997 |titlu=Classification of Mammals |post=New York |editur=Columbia University Press |isbn=978-0-231-11013-6 |lingwa=Ingliż }}</ref>

== Storja tal-kunċett ==

L-ordni bħala livell u b'isem distint fil-klassifikazzjoni xjentifika (u mhux imsejjaħ biss bħala ''ġeneru ogħla'' (bil-Latin ''genus summum'')) kien ġie introdott għall-ewwel darba minn [[botanist]] [[Ġermanja|Ġermaniż]] [[Augustus Quirinus Rivinus]], iżda kien [[Carolus Linnaeus]] li użah l-ewwel ta' spiss biex jaqsam it-tliet [[renju (bijoloġija)|renji]] tan-natura ([[mineral]]i, [[pjanta|pjanti]] u [[annimal]]i) fis-''[[Systema Naturae]]'' tal-1735.

=== Botanika ===
[[Stampa:Linnaeus1758-title-page.jpg|thumb|Il-qoxra tal-edizzjoni tal-1758 ta' ''Systema Naturæ'' ta' Linnaeus]]
Wieħed irid jiġbed l-attenzjoni li l-ordnijiet ta' [[Carolus Linnaeus]] għal pjanti f{{'}}''[[Systema Naturae]]'' u f'''[[Species Plantarum]]'', kienu strettament artifiċjali u li kienu introdotti biex jaqsmu l-klassijiet artifiċjali fi gruppi iżgħar biex wieħed ikun jista' jifhem aħjar. Meta l-kelma ''ordo'' kienet użata ta' spiss għal unità naturali ta' pjanti f'xogħlijiet tas-seklu 19 bħal ''[[Prodromus]]'' ta' de Candolle u l-''[[Genera Plantarum]]'' ta' Bentham u Hooker, din kienet tindika taksa li llum għandhom livell ta' familja.

F'pubblikazzjonijiet botaniċi Franċiżi ta' Michel Adanson bħal ''Familles naturelles des plantes'' (1763) u sal-aħħar tas-seklu 19, il-kelma ''famille'' kienet użata bħala l-ekwivalenti tal-kelma bil-Latin ''ordo''. Din l-ekwivalenza kienet spjegata espliċitament f'''Lois de la nomenclature botanique'' (1868) ta' Alphonse De Candolle's, il-predeċessur ta' ''International Code of Botanical Nomenclature''. 

Fl-ewwel ''Regoli'' tan-[[nomenklatura botanika]] internazzjonali tal-1906 il-kelma familja (''familia'') ingħatat il-livell ta' "famille" fil-pubblikazzjonijiet bil-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]], waqt li l-kelma ordni (''ordo'') ingħatat livell ogħla, dak il-livell li fis-seklu 19 ħafna drabi kien jissejjaħ koħort (bil-Latin ''cohors'', plural ''cohortes''). 

Uħud mill-ismijiet tal-familji fl-"ordnijiet naturali" ta' Carolus Linnaeus baqgħu jintużaw u anke ftit mill-ismijiet tal-gruppi naturali li kienu ġew rikonoxxuti minn Linnaeus bħala ordnijiet fil-klassifikazzjoni naturali tiegħu baqgħu aċċettati u wżati sal-lum (eż. ''Palmae'' jew ''Labiatae'').

=== Żooloġija ===

Fiż-[[żooloġija]], l-ordnijiet ta' Linnaeus kienu wżati aktar ta' spiss. Dawn l-ordnijiet fil-parti żooloġika tas-''Systema Naturae'' kienu jirreferu għal gruppi naturali. Uħud mill-ismijiet tal-ordnijiet għadhom jintużaw sal-lum (eż. [[Lepidoptera]], l-ordni tal-[[farfett|friefet]] u l-ordni [[Diptera]] tad-[[dubbiena|dubbien]] u n-[[nemusa|nemus]]).

== Referenzi ==
{{wikispeċi|ordo}}
{{Referenzi}}

{{Klassifikazzjoni tassonomika}}

[[Kategorija:Klassifikazzjoni Xjentifika]]