Ara s-sors ta' Milan

{{infobox city}}
'''Milan''' (/mɪˈlɑːn/; bid-[[djalett]] ta’ Milan: [miˈlãː]; bit-[[Lingwa Taljana|Taljan]]: ''Milano'' [miˈlaːno]<ref>{{Ċita web|url=http://explo-re.com/milan-map/|titlu=Map of Milan with major Places + Sights {{!}} Explore to World|data=2017-09-01|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-07-16|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20170901021618/http://explo-re.com/milan-map/|arkivju-data=2017-09-01|url-status=dead}}</ref>) hija belt fit-Tramuntana tal-[[Italja]], il-[[belt kapitali]] tal-Lombardia, u t-tieni l-iktar belt popolata fl-Italja wara [[Ruma]]. Hija l-unika belt [[Ewropa|Ewropea]] li hija iktar sinjura mill-belt kapitali tal-pajjiż. Milan kienet il-kapitali tal-[[Imperu Ruman]] tal-Punent, tad-Dukat ta’ Milan u tar-Renju tal-Lombardia-[[Venezja]]. Il-belt proprja għandha popolazzjoni ta’ madwar 1.4 miljun ruħ<ref>{{Ċita web|url=http://demo.istat.it/bilmens2019gen/index.html|titlu=Dati Istat|data=2019-07-24|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-07-16|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20190724140744/http://demo.istat.it/bilmens2019gen/index.html|arkivju-data=2019-07-24|url-status=bot: unknown}}</ref> filwaqt li l-belt metropolitana għandha popolazzjoni ta’ madwar 3.26 miljun abitant.<ref>{{Ċita web|url=https://www.google.com/publicdata/explore?ds=g0io3het07c3h_&met_y=pop&hl=en&dl=en|titlu=Italy, Population - Google Public Data Explorer|data=2020-06-13|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-07-16|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20200613150101/https://www.google.com/publicdata/explore?ds=g0io3het07c3h_&met_y=pop&hl=en&dl=en|arkivju-data=2020-06-13|url-status=bot: unknown}}</ref> Iż-żona urbana tagħha, li kontinwament tinsab fi stat ta’ kostruzzjoni u li hija estiża ferm lil hinn mill-konfini tal-belt metropolitana amministrattiva, hija r-raba’ l-ikbar fl-[[Unjoni Ewropea]] (UE) b’5.27 miljun abitant.<ref>{{Ċita web|url=http://www.demographia.com/db-worldua.pdf|titlu=Dati demografici della popolazione|data=2018-05-03|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-07-16|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20180503021711/http://www.demographia.com/db-worldua.pdf|arkivju-data=2018-05-03|url-status=bot: unknown}}</ref> Huwa stmat li l-popolazzjoni fi ħdan iż-żona metropolitana usa’ ta’ Milan hija 8.2 miljun ruħ, jiġifieri b’hekk hija l-ikbar żona metropolitana fl-Italja b’qabża kbira u t-tielet l-ikbar fl-UE.<ref>{{Ċita web|url=http://www.group.intesasanpaolo.com/scriptIsir0/si09/contentData/view/OssCittaMetropolitana_2%20Report_Completo016.pdf?id=CNT-05-00000004C7944&ct=application/pdf|titlu=Dati UE popolazione Milano|data=2017-09-26|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-07-16|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20170926114435/http://www.group.intesasanpaolo.com/scriptIsir0/si09/contentData/view/OssCittaMetropolitana_2%20Report_Completo016.pdf?id=CNT-05-00000004C7944&ct=application/pdf|arkivju-data=2017-09-26|url-status=dead}}</ref>

Milan titqies bħala belt globali alfa minn ta’ quddiem<ref>{{Ċita web|url=http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2016t.html|titlu=GaWC - The World According to GaWC 2012|data=2017-05-03|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-07-16|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20170503165246/http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2016t.html|arkivju-data=2017-05-03|url-status=bot: unknown}}</ref>, b’qawwiet fil-oqsma ta[[L-Arti|l-arti]], il-kummerċ, id-disinn, l-[[edukazzjoni]], id-divertiment, il-moda, il-finanzi, il-kura tas-saħħa, il-mezzi tax-xandir, is-servizzi, ir-riċerka u t-turiżmu. Id-distrett kummerċjali tagħha jospita l-Borża tal-Italja (bit-Taljan: ''Borsa Italiana''), u l-kwartieri ġenerali ta’ banek u ta’ kumpaniji nazzjonali u internazzjonali. Bħala Prodott Domestiku Gross, għandha t-tielet l-ikbar ekonomija fost il-bliet tal-UE wara [[Pariġi]] u [[Madrid]], u hija l-iktar waħda sinjura fost il-bliet tal-UE li mhumiex bliet kapitali. Milan titqies bħala l-Banana l-Blu u waħda mill-“Erba’ Muturi għall-Ewropa”.<ref>{{Ċita web|url=http://www.ersa.org/ersaconfs/ersa02/cd-rom/papers/210.pdf|titlu=Banana Blu|data=2007-09-29|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-07-16|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20070929001624/http://www.ersa.org/ersaconfs/ersa02/cd-rom/papers/210.pdf|arkivju-data=2007-09-29|url-status=dead}}</ref><ref>{{Ċita web|url=http://www.brookings.edu/research/interactives/global-metro-monitor-3|titlu=Global MetroMonitor {{!}} Brookings Institution|data=2013-01-15|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-07-16|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20181225143956/https://www.brookings.edu/?p=181329&post_type=interactive&preview_id=181329|arkivju-data=2018-12-25|url-status=bot: unknown}}</ref>
[[Stampa:CoA Città di Milano.svg|xellug|daqsminuri|L-istemma araldika tal-belt ta’ Milan]]
Il-belt ġiet rikonoxxuta bħala waħda mill-erba’ kapitali dinjin tal-moda<ref>{{Ċita web|url=https://www.scmp.com/lifestyle/article/1990270/milan-worlds-design-capital-takes-steps-attract-visitors-year-round|titlu=Milan, the ‘world’s design capital’, takes steps to attract visitors year-round|data=2016-07-17|sit=South China Morning Post|lingwa=en|data-aċċess=2021-07-16}}</ref> bis-saħħa ta’ diversi avvenimenti u fieri internazzjonali, inkluż il-Ġimgħa tal-Moda ta’ Milan u l-Fiera tal-Għamara ta’ Milan, li attwalment huma fost l-ikbar fid-dinja bħala dħul, viżitaturi u tkabbir.<ref>{{Ċita web|url=http://www.languagemonitor.com/fashion/|titlu=The Global Language Monitor » Fashion|data=2011-06-03|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-07-16|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20110603215713/http://www.languagemonitor.com/fashion/|arkivju-data=2011-06-03|url-status=bot: unknown}}</ref><ref>{{Ċita web|url=http://www.frogdesign.com/contact/milan.html-0|titlu=Milan, Italy {{!}} frog design|data=2011-05-01|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-07-16|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20110501065712/http://www.frogdesign.com/contact/milan.html-0|arkivju-data=2011-05-01|url-status=bot: unknown}}</ref><ref>{{Ċita web|url=http://www.monocle.com/sections/design/Web-Articles/Milan-2009/|titlu=Milan Furniture Fair [Monocle]|data=2012-07-13|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-07-16|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20120713214024/http://www.monocle.com/sections/design/Web-Articles/Milan-2009/|arkivju-data=2012-07-13|url-status=dead}}</ref> Milan ospitat l-Wirja Universali fl-1906 u fl-2015. Il-belt tospita bosta istituzzjonijiet [[Kultura|kulturali]], akkademji u universitajiet, bi 11 % tat-total nazzjonali tal-istudenti jattenduhom.<ref>{{Ċita web|url=http://www.provincia.milano.it/economia/en/saperne/milano_cifre/universita_ricerca/index.html|titlu=Universities and research|data=2013-05-13|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-07-16|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20130513120847/http://www.provincia.milano.it/economia/en/saperne/milano_cifre/universita_ricerca/index.html|arkivju-data=2013-05-13|url-status=bot: unknown}}</ref> Milan laqgħet 10 miljun viżitatur fl-2018, bl-ikbar għadd ta’ viżitaturi barranin miċ-[[Ċina]], mill-[[Stati Uniti|Istati Uniti]], minn [[Franza]] u mill-[[Ġermanja]].<ref>{{Ċita web|url=https://www.milanotoday.it/economia/dati-turismo-2018.html|titlu=Milano sempre più meta turistica: crescono i turisti|data=2021-04-23|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-07-16|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20210423144334/https://www.milanotoday.it/economia/dati-turismo-2018.html|arkivju-data=2021-04-23|url-status=bot: unknown}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.milanotoday.it/attualita/dati-presenze-turisti-2018.html|titlu=Milano, nel 2018 turisti in crescita: sfiorati i 10 milioni in Città Metropolitana|data=2021-04-23|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-07-16|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20210423144329/https://www.milanotoday.it/attualita/dati-presenze-turisti-2018.html|arkivju-data=2021-04-23|url-status=bot: unknown}}</ref> It-turisti jiġu attirati mill-bosta [[Mużew|mużewijiet]] u galleriji tal-arti ta’ Milan li jħaddnu wħud mill-iżjed kollezzjonijiet importanti fid-dinja, fosthom kapulavuri ewlenin ta’ [[Leonardo da Vinci]] bħal ''[[L-Aħħar Ċena (Leonardo)|L-Aħħar Ċena]]'' fil-[[Knisja ta’ Santa Marija tal-Grazzji, Milan|Knisja ta’ Santa Marija tal-Grazzji]]. Il-belt hija moqdija minn ħafna lukandi lussużi, u hija l-ħames l-iktar belt fid-dinja li għandha ristoranti bl-ogħla stilel skont il-Gwida ta’ Michelin.<ref>{{Ċita web|url=http://www.luxgallery.it/guida-michelin-2016-ristoranti-stellati-in-lombardia-64338.php|titlu=Guida Michelin 2016: ristoranti stellati in Lombardia|data=2016-05-02|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-07-16|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20160502111851/http://www.luxgallery.it/guida-michelin-2016-ristoranti-stellati-in-lombardia-64338.php|arkivju-data=2016-05-02|url-status=dead}}</ref> Milan għandha wkoll tnejn mill-iktar timijiet tal-[[futbol]] ta’ suċċess fl-Ewropa, [[AC Milan|A.C. Milan]] u [[Inter|F.C. Internazionale]], u wieħed mit-timijiet ewlenin tal-basketball fl-Ewropa, Olimpia Milano. Milan se tospita l-[[Logħob Olimpiku]] tax-Xitwa fl-2026 flimkien ma’ [[Cortina d'Ampezzo]].

== Toponimija ==
[[Stampa:Scrofa semilanuta.jpg|daqsminuri|Iċ-ċingjala ''semilanuta'' mal-Palazzo della Ragione, Milan]]
L-etimoloġija tal-isem ''Milan'' mhijiex ċerta. Teorija partikolari ssostni li l-isem Latin ''Mediolanum'' ġej mill-kliem bil-Latin ''medio'' (fin-nofs) u ''planus'' (pjanura).<ref>Ambrogio, Renzo (2009). ''Nomi d'Italia : origine e significato dei nomi geografici e di tutti i comuni''. Novara: Istituto geografico De Agostini. p. 385. ISBN <bdi>978-88-511-1412-1</bdi>.</ref> Madankollu, xi studjużi jemmnu li ''lanum'' ġejja mill-għerq [[Ċeltiku]] ''lan'', jiġifieri territorju kkonfinat jew demarkat (is-sors tal-għerq tal-kelma bil-Welsh ''llan'', li tfisser “santwarju jew knisja”, li fl-aħħar mill-aħħar wasslet għall-kelma ''Land'' bl-[[Lingwa Ingliża|Ingliż]] u bil-[[Lingwa Ġermaniża|Ġermaniż]]), li fih il-komunitajiet Ċeltiċi kienu jibnu s-santwarji.<ref>Wise, Hilary (1997). ''The vocabulary of modern French origins, structure and function''. London: Routledge. p. 39. ISBN <bdi>0-203-42979-6</bdi>.</ref> Għaldaqstant, ''Mediolanum'' tista’ tfisser il-belt jew is-santwarju ċentrali ta’ tribù Ċeltika. Tabilħaqq, madwar sittin sit Galliku-Ruman fi Franza kienu jissejħu "Mediolanum", pereżempju: Saintes (''Mediolanum Santonum'') u Évreux (''Mediolanum Aulercorum'').<ref>Michell, John (2009). ''The sacred center: the ancient art of locating sanctuaries''. Rochester, Vt.: Inner Traditions. p. 32. ISBN <bdi>978-1-59477-284-9</bdi>.</ref> Barra minn hekk, teorija oħra tikkollega l-isem maċ-ċingjala (''Scrofa semilanuta''), emblema antika tal-belt, li tissemma fl-''Emblemata'' (1584) ta’ [[Andrea Alciato]], taħt tinqixa tal-ewwel saffi tas-swar tal-belt, fejn ċingjala tidher ’il fuq mill-iskavi. Teorija oħra ssostni li l-etimoloġija ta’ ''Mediolanum'' ġejja mil-Latin u mill-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]] u tfisser "nofs-suf". Skont din it-teorija, il-belt ta’ Milan twaqqfet bis-saħħa ta’ żewġ tribujiet Ċeltiċi, il-Bituriġi u l-Eduj, li bħala l-emblemi tagħhom kellhom muntun u ċingjal; għalhekk "is-simbolu tal-belt huwa ċingjal sufi, annimal b’forma doppja, fuq naħa bil-lanżit iniggeż u fuq l-oħra bis-suf lixx".<ref>{{Ċita web|url=http://www.emblems.arts.gla.ac.uk/french/emblem.php?id=FALc002|titlu=French Emblems: Emblem: MEDIOLANUM MILAN|data=2012-01-13|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-07-16|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20120113214852/http://www.emblems.arts.gla.ac.uk/french/emblem.php?id=FALc002|arkivju-data=2012-01-13|url-status=bot: unknown}}</ref>

== Storja ==

=== [[Preistorja]] u Żmien ir-Rumani ===
[[Stampa:Colonne di S.Lorenzo 01.jpg|daqsminuri|Il-Kolonni Rumani ta’ [[San Lawrenz]]]]
L-[[Insubri]] Ċeltiċi, l-abitanti tar-reġjun tat-Tramuntana tal-Italja msejjaħ ''Insubria'', milli jidher kienu stabbilew insedjament għall-ħabta tas-600 [[QK|Q.K.]] Skont il-leġġenda msemmija minn [[Tito Livio]] f’kitba tiegħu ta’ bejn is-27 u 9 Q.K., ir-re Galliku [[Ambigato]] bagħat lin-neputi tiegħu [[Belloveso]] lejn it-Tramuntana tal-Italja bħala kap ta’ grupp magħmul minn diversi tribujiet Galliċi; Belloveso allegatament stabbilixxa insedjament fi żmien il-monarkija Rumana, matul ir-renju ta’ [[Tarquinio Prisco]]. Tarquinio tradizzjonalment ġie ddokumentat li rrenja mis-616 sal-579 Q.K., skont l-istoriku Ruman tal-qedem Tito Livio.<ref>Tito Livio, ''Ab Urbe condita'' 5.34–35.3.</ref> Matul ir-Repubblika Rumana, ir-Rumani, immexxija mill-konslu [[Gneo Cornelio Scipione Calvo]], iġġieldu kontra l-Insubri u ħakmu l-insedjament fil-222 Q.K. Il-kap tal-Insubri ssottometta ruħu għal Ruma, u ta l-kontroll tal-insedjament lir-Rumani.<ref>{{Ċita web|url=http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.01.0234:id=b2c34&redirect=true|titlu=Polybius, Histories, book 2, Capture of Mediolanum and End of the War|sit=www.perseus.tufts.edu|data-aċċess=2021-07-16}}</ref> Eventwalment ħakmu r-reġjun kollu, u l-provinċja l-ġdida semmewha ''Gallia Cisalpina'' – jiġifieri "Gallia ta’ din in-naħa tal-Alpi" – u jaf taw lis-sit l-isem Latin ta’ ''Mediolanum'': bil-Galliku ''*medio-'' tfisser "nofs jew ċentru" u ''-lanon'' hija l-ekwivalenti Ċeltika tal-Latin ''-planum'' "pjanura". B’hekk ''*Mediolanon'' (Latinizzata bħala ''Mediolānum'') x’aktarx li kienet tfisser "(insedjament) fin-nofs tal-pjanura".<ref>Delamarre, Xavier (2003). ''Dictionnaire de la langue gauloise'' (in French) (2nd ed.). Paris: Errance. pp. 221–222. ISBN <bdi>2-87772-237-6</bdi>.</ref>

Fil-286, l-Imperatur Ruman [[Djoklezjanu]] ċaqlaq il-kapitali tal-Imperu Ruman tal-Punent minn Ruma għal Mediolanum.<ref>{{Ċita web|url=http://milano.corriere.it/foto-gallery/cronaca/16_febbraio_12/antica-mediolanum-rivive-computer-milano-romana-circo-anfiteatro-urbanfile-blog-66026574-d1af-11e5-9819-2c2b53be318b.shtml|titlu=L'antica Mediolanum rivive al computer - Corriere.it|data=2018-05-05|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-07-16|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20180505073359/http://milano.corriere.it/foto-gallery/cronaca/16_febbraio_12/antica-mediolanum-rivive-computer-milano-romana-circo-anfiteatro-urbanfile-blog-66026574-d1af-11e5-9819-2c2b53be318b.shtml|arkivju-data=2018-05-05|url-status=bot: unknown}}</ref>
[[Stampa:4194 - Milano - Ruderi dell'Arena romana - Foto Giovanni Dall'Orto 14-July.2007.jpg|xellug|daqsminuri|Il-fdalijiet tal-anfiteatru Ruman f’Milan]]
Djoklezjanu nnifsu għażel li jirresjedi f’Nicomedia fl-Imperu tal-Lvant, u ħalla lill-kollega tiegħu [[Massimjanu]] f’Milan. Massimjanu bena diversi [[Monument|monumenti]] ġganteski: iċ-ċirku l-kbir (470 metru b’85 metru), it-''thermae'' jew il-"Banjijiet ta’ [[Erkole]]", kumpless kbir ta’ palazzi imperjali u servizzi u binjiet oħra li ma tantx baqa’ traċċi viżibbli tagħhom illum. Massimjanu żied iż-żona tal-belt għal 375 akru mdawra bi swar tal-ġebel ġodda u akbar (b’tul ta’ madwar 4.5 km) b’bosta torrijiet. Iż-żona monumentali kellha torrijiet doppji; wieħed minnhom, inkluż fil-Kunvent ta’ San Mawrizju Maġġuri huwa għoli 16.6-il metru.

Minn Mediolanum, l-Imperatur [[Kostantinu]] ħareġ l-Editt ta’ Milan fit-313 W.K., u bih iggarantixxa t-tolleranza għar-[[Reliġjon|reliġjonijiet]] kollha fi ħdan l-imperu. B’hekk witta t-triq biex il-[[Kristjaneżmu]] jsir ir-reliġjon dominanti tal-Ewropa Rumana. Kostantinu kien f’Mediolanum biex jiċċelebra t-tieġ ta’ oħtu mal-Imperatur tal-Lvant, [[Liċinju]]. Fl-402, il-[[Visigoti]] assedjaw il-belt u l-Imperatur Onorju ttrasferixxa r-residenza imperjali lejn [[Ravenna]].<ref>{{Ċita web|url=https://books.google.com/books?id=johnDwAAQBAJ|titlu=Honorius: The Fight for the Roman West AD 395-423 - Chris Doyle - Google Books|data=2020-06-13|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-07-16|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20231002052414/https://books.google.com/books?id=johnDwAAQBAJ|arkivju-data=2023-10-02|url-status=bot: unknown}}</ref> Fl-452, [[Attila]] min-naħa tiegħu assedja lil Mediolanum, iżda l-iżvolta reali mill-imgħoddi imperjali tal-belt waslet fil-539, matul il-Gwerra Gotika, meta [[Uraia]] (neputi ta’ Witiges, li qabel kien ir-re tal-[[Ostrogoti]] Taljani) qered lil Mediolanum u tilfu ħajjithom bosta nies. Il-[[Lombardi]] ħadu lil ''Ticinum'' bħala l-kapitali tagħhom fil-572 (u semmewha ''Papia'' – illum magħrufa bħala [[Pavia]]), u ħallew il-belt [[Medjuevu|Medjevali]] bikrija ta’ Milan f’idejn il-governanza tal-arċisqfijiet tagħha.

=== Medju Evu ===
[[Stampa:IMG 3734 - Milano - Stemma visconteo- sull'Arcivescovado - Foto di Giovanni Dall'Orto - 15-jan-2007.jpg|xellug|daqsminuri|L-istemma araldika Medjevali tal-Visconti bis-serp (''biscione'') b’tifel f’ħalqu]]
Wara l-assedju tal-belt mill-Visigoti fl-402, ir-residenza imperjali ġiet ittrasferita lejn Ravenna. B’hekk bdiet era li fiha l-belt ta’ Milan qabdet it-triq tan-niżla u marret għall-agħar meta Attila, ir-re tal-[[Unni]], assedja, seraq u qered il-belt fl-452 W.K. Fl-539, l-Ostrogoti ħakmu u qerdu l-belt ta’ Milan matul il-Gwerra Gotika kontra l-Imperatur [[Biżantini|Biżantin]] [[Ġustinjanu I]]. Fis-sajf tal-569, il-[[Longobardi]] (li taw l-isem tar-reġjun Taljan Lombardia), ħakmu l-belt ta’ Milan, u ġabu fix-xejn il-gwarniġjon Biżantin żgħir li kien qed jiddifendiha. Xi strutturi Rumani baqgħu jintużaw f’Milan taħt it-tmexxija tal-Longobardi. Milan kellha ċċedi quddiem il-qawwa ta’ [[Karlu Manju]] u l-[[Franki]] fis-774.

Is-seklu 11 ġab miegħu reazzjoni kontra l-kontroll tal-Imperaturi Rumani Sagri. Il-bliet-stati feġġew fit-Tramuntana tal-Italja bħala espressjoni tal-poter politiku ġdid tal-bliet u tar-rieda tagħhom li jiġġieldu kontra s-setgħat fewdali kollha. Il-belt ta’ Milan ma kinitx eċċezzjoni. Madankollu, ma tantx għadda wisq żmien qabel ma l-bliet-stati Taljani bdew jiġġieldu ma’ xulxin biex jippruvaw jillimitaw il-poteri tal-ġirien tagħhom.<ref>{{Ċita web|url=http://www.turismo.milano.it/wps/portal/tur/en/arteecultura/storia|titlu="Milan: a history of greatness, from its origins to the twentieth century"|data-aċċess=2021-07-16|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20170429093826/http://www.turismo.milano.it/wps/portal/tur/en/arteecultura/storia|arkivju-data=2017-04-29|url-status=bot: unknown}}</ref> Iċ-ċittadini ta’ Milan qerdu lil [[Lodi]] u kienu kontinwament fi gwerra ma’ Pavia, [[Cremona]] u [[Como]], li min-naħa tagħhom staqsew għall-għajnuna lil [[Federico I Barbarossa]]. F’attakk ħesrem ħatfu lill-Imperatriċi Beatrice u obbligawha tirkeb bil-kontra fuq [[ħmar]] fi triqitha ’l barra minn ġol-belt. Dawn il-bliet wasslu għall-qerda tal-biċċa l-kbira ta’ Milan fl-1162. In-nirien ħakmu l-imħażen li kien fihom il-provvisti tal-ikel, u fi żmien ftit jiem Milan kellha tarrendi.
[[Stampa:Braun Milano HAAB.jpg|daqsminuri|242x242px|Mappa tal-belt ta’ Milan imdawra bis-swar Spanjoli fl-aħħar tas-seklu 16]]
Imbagħad kien hemm perjodu ta’ paċi u Milan gawdiet prosperità bħala ċentru kummerċjali minħabba l-pożizzjoni ġeografika tagħha. Matul dan iż-żmien, il-belt kienet meqjusa bħala waħda mill-ikbar bliet Ewropej.<ref>Scott, Tom. ''The City-State in Europe, 1000-1600: Hinterland, Territory, Region''. OUP Oxford. p. 17.</ref>

Fl-1395, [[Gian Galeazzo Visconti]] sar l-ewwel Duka ta’ Milan wara li rċieva t-titlu minn [[Wenceslaus]], ir-re tar-Rumani. Fl-1447, [[Filippo Maria Visconti]], id-Duka ta’ Milan, miet mingħajr iben werriet. B’hekk, wara t-tmiem tal-arblu tar-razza tal-familja Visconti, ġiet stabbilita r-[[Repubblika Ambroġjana]]. Din ħadet isimha minn [[Sant'Ambroġju]], il-qaddis patrun popolari tal-belt.<ref name=":0">Henry S. Lucas, ''The Renaissance and the Reformation,'' p. 268.</ref> Kemm il-[[Gwelfi]] kif ukoll il-[[Gibellini]] ġibdu ħabel wieħed biex jistabbilixxu r-Repubblika Ambroġjana f’Milan. Madankollu, ir-Repubblika sfaxxat meta fl-1450 Milan inħakmet minn [[Francesco I]] tal-[[familja Sforza]], li wassal biex Milan issir waħda mill-bliet ewlenin tar-[[Rinaxximent]] Taljan.<ref name=":0" /><ref>{{Ċita web|url=http://internationalrelations.unicatt.it/it/international_student/the_history_of_milan|titlu=The History of Milan {{!}} Relazioni Internazionali - Università Cattolica del Sacro Cuore|data=2009-11-08|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-07-16|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20091108120442/http://internationalrelations.unicatt.it/it/international_student/the_history_of_milan|arkivju-data=2009-11-08|url-status=bot: unknown}}</ref>

=== Żmien modern bikri ===
[[Stampa:Milano, antica porta ticinese, 01.jpg|xellug|daqsminuri|216x216px|Porta Ticinese (1100), waħda mit-tliet daħliet Medjevali li għadhom jeżistu f’Milan]]
L-aħħar mexxej indipendenti ta’ Milan, [[Ludovico Sforza]], talab l-għajnuna ta’ [[Karlu VIII]] ta’ Franza kontra l-istati Taljani l-oħra, u eventwalment faqqgħu l-Gwerer tal-Italja. Il-kuġin tar-re, [[Louis ta’ Orléans]], ħa sehem fl-ispedizzjoni u rrealizza li l-biċċa l-kbira tal-Italja kienet prattikament bla difiża. Dan wasslu biex jerġa’ jiġi ftit snin wara fis-sena 1500, u jiddikjara li d-Dukat ta’ Milan huwa tiegħu, ladarba nanntu kienet membru tal-familja Visconti fit-tmun. Dak iż-żmien, Milan kienet difiża wkoll minn merċenarji [[Żvizzera|Żvizzeri]]. Wara r-rebħa tas-suċċessur ta’ Louis, [[François I]], fuq l-Iżvizzeri fil-Battalja ta’ Marignan, id-dukat ġie mwiegħed lir-re Franċiż François I. Meta l-imperatur Spanjol tal-Asburgi [[Karlu V]] rebaħ kontra François I fil-Battalja ta’ Pavia fl-1525, it-Tramuntana tal-Italja, inkluż Milan, għaddiet għand [[Spanja]] Asburga.<ref>John Lothrop Motley, ''The Rise of the Dutch Republic,'' Vol. II (Harper Bros.: New York, 1855), p. 2.</ref>
[[Stampa:Melchiorre Gherardini, Piazza di S. Babila durante la peste del 1630.jpg|daqsminuri|249x249px|Pjazza San Babila fil-pesta tal-1630]]
Fl-1556, Karlu V abdika favur ibnu [[Filippu II]] u ħuh [[Ferdinandu I]]. Dak kollu li Karlu kien jipposjedi fl-Italja, inkluż Milan, għadda għand Filippu II u baqa’ proprjetà tal-linja Spanjola tal-[[Asburgi]], filwaqt li l-linja Awstrijaka tal-Asburgi ta’ Ferdinandu mexxiet l-Imperu Ruman Sagru. Il-Pesta l-Kbira ta’ Milan fl-1629-1631, li minħabba fiha huwa stmat li mietu 60,000 ruħ minn popolazzjoni ta’ 130,000 ruħ, ikkawżat devastazzjoni bla preċedent fil-belt u ġiet deskritta effettivament minn [[Alessandro Manzoni]] fil-kapulavur tiegħu ''I Promessi Sposi''. Dan l-episodju tqies minn ħafna bħala s-simbolu tat-tmexxija ħażina u tad-dekadenza tal-Ispanjoli u jitqies bħala waħda mill-aħħar tifqigħat ta’ sekli sħaħ tal-pesta li bdew bil-[[Pesta s-sewda|Pesta s-Sewda]].<ref>Cipolla, Carlo M. ''Fighting the Plague in Seventeenth Century Italy''. Madison: University of Wisconsin Press, 1981.</ref>
[[Stampa:Suvorov in Milan.jpg|xellug|daqsminuri|292x292px|Ċerimonja tar-riċeviment ta’ Alexander Suvorov f’Milan f’April 1799]]
Fis-sena 1700, il-linja Spanjola tal-Asburgi ntemmet bil-mewt ta’ [[Karlu II]]. Wara mewtu, bdiet il-Gwerra tas-Suċċessjoni Spanjola fl-1701 bl-okkupazzjoni tal-artijiet Taljani kollha ta’ Spanja mit-truppi Franċiżi li kienu qed jappoġġaw lill-Franċiż [[Philippe ta’ Anjou]] biex jitla’ fuq it-tron Spanjol. Fl-1706, il-Franċiżi tilfu f’Ramillies u f’Torino u kellhom iċedu t-Tramuntana tal-Italja lill-Asburgi Awstrijaki. Fl-1713-1714, it-Trattati ta’ [[Utrecht]] u [[Rastatt]] ikkonfermaw formalment is-sovranità Awstrijaka fuq il-biċċa l-kbira tal-artijiet Taljani tal-Asburgi Spanjoli, inkluż il-Lombardia u l-kapitali tagħha Milan. [[Napuljun I ta' Franza|Napuljun]] invada l-Italja fl-1796, u Milan ġiet iddikjarata l-kapitali tar-Repubblika Ċisalpina. Iktar ’il quddiem, huwa ddikjara lil Milan bħala r-Renju tal-Italja u ġie inkurunat Re tal-Italja fid-''Duomo'', il-[[katidral]] tal-belt. Ladarba l-okkupazzjoni ta’ Napuljun intemmet, il-Kungress ta’ [[Vjenna]] rritorna l-Lombardia, u Milan, lill-Awstrijaki fl-1815.

=== Żmien modern u kontemporanju ===
[[Stampa:Cinque giornate di Milano.jpg|daqsminuri|305x305px|Ir-Rewwixta tal-Ħamest Ijiem f’Milan]]
Fit-18 ta’ Marzu 1848, Milan irnexxielha tirribella kontra t-tmexxija Awstrijaka, fl-hekk imsejħa rewwixta tal-“Ħamest Ijiem” (bit-Taljan: ''Le Cinque Giornate''), li wasslu biex il-Marexxall [[Radetzky]] jirtira temporanjament mill-belt. Ir-renju ta’ Piemonte-Sardenja fil-konfini bagħat it-truppi sabiex jipproteġi lil dawk li ħadu sehem fir-rewwixta u organizza plebixxit li rratifika b’maġġoranza enormi l-unifikazzjoni tal-Lombardia mar-renju ta’ Piemonte-Sardenja. Iżda ftit xhur wara biss, l-Awstrijaki rnexxielhom jibagħtu forzi ġodda u friski li għelbu lill-armata ta’ Piemonte fil-Battalja ta’ Custoza fl-24 ta’ Lulju u reġgħu ħadu r-riedni f’idejhom fit-Tramuntana tal-Italja. Madankollu, xi għaxar snin wara, il-politiċi, l-uffiċjali u l-intellettwali nazzjonalisti Taljani, bħal [[Camillo Benso di Cavour|Cavour]], [[Giuseppe Garibaldi|Garibaldi]] u [[Giacomo Mazzini|Mazzini]] rnexxielhom jiksbu konsenus enormi u tefgħu pressjoni fuq il-monarkija biex tissawwar alleanza mal-Imperu Franċiż il-ġdid ta’ [[Napuljun III]] sabiex jgħelbu lill-[[Awstrija]] u jistabbilixxu stat kbir Taljan fir-reġjun. Fil-Battalja ta’ Solferino fl-1859, it-truppi Franċiżi u Taljani rebħu bil-kbir kontra l-Awstrijaki, li rtiraw taħt il-linja kwadrilaterali. Wara din il-battalja, Milan u l-bqija tal-Lombardia ġew inkorporati fir-renju ta’ Piemonte-Sardenja, li mbagħad kompla bl-annessjoni tal-istati ż-żgħar Taljani l-oħra kollha u pproklama t-twelid tar-Renju tal-Italja fis-17 ta’ Marzu 1861.

L-unifikazzjoni politika tal-Italja saħħet id-dominanza ekonomika ta’ Milan fit-Tramuntana tal-Italja. F’qasir żmien tlesta network ferrovjarju dens, li l-kostruzzjoni tiegħu kienet bdiet taħt il-patroċinju tal-Awstrijaki, u Milan saret iċ-ċentru ferrovjarju tat-Tramuntana tal-Italja, u bil-ftuħ tal-mini ferrovjarji ta’ Gottardo (1882) u Simplon (1906), saret l-ikbar ċentru ferrovjarju tan-Nofsinhar tal-Ewropa għat-trasport tal-merkanzija u tal-passiġġieri. Tabilħaqq, Milan u [[Venezja]] kienu fost il-waqfiet prinċipali tal-Orient Express li beda jopera mill-1919. L-abbundanza tar-riżorsi idroelettriċi ppermettew l-iżvilupp ta’ setturi b’saħħithom tal-azzar u tat-tessuti, u l-banek ta’ Milan iddominaw il-qasam finanzjarju tal-Italja, tant li l-belt saret iċ-ċentru finanzjarju ewlieni tal-pajjiż. Fl-aħħar żewġ deċennji tas-seklu 19 seħħet industrijalizzazzjoni rapida ħafna u din wasslet għat-twelid ta’ klassi enormi tal-ħaddiema kif ukoll għal kunflitti soċjali qalila. F’Mejju 1898, Milan ġie xxukkjata bil-massakru ta’ [[Bava Beccari]], irvell relatat maż-żieda tal-għoli tal-ħajja.
[[Stampa:Milano, Galleria Vittorio Emanuele II (bombardata) 02.jpg|xellug|daqsminuri|Galleria Vittorio Emanuele II bbumbardjata fl-1943]]
Id-dominanza ekonomika ta’ Milan fl-Italja żgurat ukoll rwol minn ta’ quddiem għall-belt fix-xena politika. Kien proprju f’Milan li [[Benito Mussolini]] bena l-karrieri politiċi u ġurnalistiċi tiegħu, u l-Qomos Suwed [[Faxxiżmu|Faxxisti]] tiegħu nġabru għall-ewwel darba fil-belt, f’Piazza San Sepolcro; hawnhekk id-dittatur Faxxista futur vara l-Marċ tiegħu fuq Ruma fit-28 ta’ Ottubru 1922. Matul [[it-Tieni Gwerra Dinjija]], il-faċilitajiet industrijali u tat-trasport il-kbar ta’ Milan ġarrbu ħsarat estensivi mill-bumbardamenti tal-Alleati li spiss laqqtu wkoll id-distretti residenzjali. Meta l-Italja arrendiet fl-1943, il-forzi Ġermaniżi okkupaw u serqu l-biċċa l-kbira tat-Tramuntana tal-Italja, u dan qanqal it-twelid ta’ moviment enormi ta’ reżistenza.<ref>Cooke, Philip (1997). ''Italian resistance writing: an anthology''. Manchester: Manchester University Press. p. 20. ISBN <bdi>0-7190-5172-X</bdi>.</ref> Fid-29 ta’ April 1945, l-Ewwel Diviżjoni Armata Amerikana kienet qed tavvanza fuq Milan, iżda qabel waslet, ir-reżistenza Taljana ħatfet il-kontroll tal-belt u ġġustizzjat lil Mussolini flimkien man-namrata tiegħu u diversi uffiċjali tar-reġim, li iktar ’il quddiem ġew mgħallqa u esposti f’Piazzale Loreto, fejn sena qabel xi membri tar-reżistenza kienu ġew iġġustizzjati.

Matul l-irkupru u t-tkabbir ekonomiku kbir ta’ wara l-gwerra, l-isforz ta’ rikostruzzjoni u l-hekk imsejjaħ miraklu ekonomiku Taljan attira mewġa kbira ta’ migrazzjoni interna (speċjalment miż-żoni rurali tan-Nofsinhar tal-Italja) lejn Milan. Il-popolazzjoni kibret minn 1.3 miljun fl-1951 għal 1.7 miljun fl-1967.<ref>Ginsborg, Paul (2003). ''A history of contemporary Italy: society and politics, 1943 – 1988''. New York: Palgrave Macmillan. p. 220. ISBN <bdi>1-4039-6153-0</bdi>.</ref> Matul dan il-perjodu, Milan reġgħet inbniet malajr, bil-kostruzzjoni ta’ diversi binjiet innovattivi u Modernisti għoljin, bħal Torre Velasca u t-Torri ta’ Pirelli, li f’qasir żmien saru s-simboli ta’ din l-era l-ġdid ta’ prosperità.<ref>John Foot (2001). ''Milan since the miracle: city, culture, and identity''. New York: Berg. p. 119. ISBN <bdi>1-85973-545-2</bdi>.</ref> Madankollu, fl-aħħar tas-snin 60 u fil-bidu tas-snin 70 tas-seklu 20 matul l-hekk imsejħa [[Snin taċ-Ċomb]], iktar milli l-prosperità ekonomika spikkat mewġa bla preċedent ta’ vjolenza fit-toroq, strajks tax-xogħol u terroriżmu politiku. L-apiċi ta’ dan il-perjodu ta’ taqbid seħħet fit-12 ta’ Diċembru 1969, meta bomba splodiet fil-Bank Agrarju Nazzjonali f’Piazza Fontana, u qatlet 17-il ruħ u darbet 88 ruħ.
[[Stampa:EXPO 2015 - Milano - Piazza Castello, Expo Gate.JPG|daqsminuri|247x247px|L-EXPO tal-2015 f’Milan]]
Fis-snin 80 tas-seklu 20, bis-suċċess internazzjonali ta’ ditti tal-moda ta’ Milan bħal Armani, Versace u Dolce & Gabbana, Milan saret waħda mill-kapitali dinjin tal-moda. Barra minn hekk, kien hemm żieda kbira fit-turiżmu internazzjonali, l-iktar mill-Amerka u mill-[[Ġappun]], filwaqt li l-Borża żiedet il-kapitalizzazzjoni tas-suq tagħha b’iktar minn ħames darbiet.<ref>{{Ċita web|url=https://www.borsaitaliana.it/borsaitaliana/ufficio-stampa/dati-storici/principaliindicatori2012_pdf.htm|titlu=principali indicatori 2012 - Borsa Italiana|data=2018-11-06|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-07-16|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20181106211102/https://www.borsaitaliana.it/borsaitaliana/ufficio-stampa/dati-storici/principaliindicatori2012_pdf.htm|arkivju-data=2018-11-06|url-status=bot: unknown}}</ref> Dan il-perjodu wassal biex il-mezzi tax-xandir ilaqqmu l-belt metropolitana (u indirettament il-ħajja soċjali ta’ dak iż-żmien) bħala ''"Milano da bere"'', litteralment "Milan għas-sakra".<ref>{{Ċita web|url=http://www.lastampa.it/redazione/cmsSezioni/cultura/200804articoli/31497girata.asp|titlu=L'uomo che inventò la Milano da bere - LASTAMPA.it|data=2009-09-14|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-07-16|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20090914065500/http://www.lastampa.it/redazione/cmsSezioni/cultura/200804articoli/31497girata.asp|arkivju-data=2009-09-14|url-status=dead}}</ref> Madankollu, fis-snin 90 tas-seklu 20, Milan ġiet affettwata ħażin minn “Tangentopoli”, skandlu politiku li fih bosta politiċi u negozjanti tressqu quddiem il-liġi fuq akkużi ta’ korruzzjoni. Il-belt kienet affettwata wkoll minn kriżi finanzjarja severa u minn deklin kostanti fil-produzzjoni tat-tessuti, tal-[[Karozza|karozzi]] u tal-azzar. Il-proġetti ta’ Milano 2 u ta’ Milano 3 ta’ [[Silvio Berlusconi]] kien l-iżjed proġetti importanti tal-abitazzjonijiet tas-snin 80 u 90 tas-seklu 20 f’Milan u taw enerġija ekonomika u soċjali ġdida lill-belt.
[[Stampa:Milano Castello Sforzesco Innenhof Torre Filarete 2.jpg|xellug|daqsminuri|227x227px|Il-Kastell ta’ Sforza]]
Fil-bidu tas-seklu 21, Milan għaddiet minn sensiela ta’ żviluppi mill-ġdid fiż-żoni industrijali enormi u antiki.<ref>Mieg, Harald A/; Overmann, Heike. ''Industrial heritage sites in transformation : clash of discourses''. New York and London: Rutledge. p. 72. ISBN <bdi>978-1-315-79799-1</bdi>.</ref> Żewġ distretti ġodda tan-negozju, Porta Nuova u CityLife, inbnew fi żmien deċennju, u biddlu radikalment il-bixra panoramika tal-belt. Iċ-ċentru tal-wirjiet tal-belt tressaq f’sit ferm akbar f’[[Rho]].<ref>{{Ċita web|url=http://www.nuovosistemafieramilano.it/JumpCh.asp?idLang=ENG&idUser=0&idChannel=12|titlu=Nuovo Sistema Fiera Milano|data=2011-12-01|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-07-16|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20111201091644/http://www.nuovosistemafieramilano.it/JumpCh.asp?idLang=ENG&idUser=0&idChannel=12|arkivju-data=2011-12-01|url-status=bot: unknown}}</ref> Id-deklin twil fil-manifattura tradizzjonali ntesa bis-saħħa tal-espansjoni kbira tal-pubblikazzjoni, il-finanzi, is-settur bankarju, il-moda, it-teknoloġija informatika, il-loġistika u t-turiżmu.<ref>Ni, Pengfei (2012). ''The global urban competitiveness report 2011''. Cheltenham: Edward Elgar. p. 127. ISBN <bdi>978-0-85793-421-5</bdi>.</ref> Id-deklin fil-popolazzjoni tal-belt fl-aħħar deċennji jidher li parzjalment beda jirpilja, u l-komun kiseb madwar 100,000 resident ġdid mill-aħħar ċensiment. Il-bixra l-ġdida li ngħata lill-belt bħala kapitali globali ta’ innovazzjoni kellha suċċess u kienet strumentali biex irnexxielha tirbaħ is-sejħiet għall-offerti biex tospita avvenimenti internazzjonali kbar bħall-Expo tal-2015 u l-Logħob Olimpiku tal-2026.

== Ġeografija ==

=== Klima ===
{| class="wikitable mw-collapsible"
! colspan="14" |''Data'' klimatika għall-Milan (Ajruport ta’ Linate), elevazzjoni: 107 m (351 pied), temperaturi normali 1971-2000, temperaturi estremi 1946-sa issa, żmien ta’ xemx 1991-2010
|-
!Xahar
!Jan
!Fra
!Mar
!Apr
!Mej
!Ġun
!Lul
!Aww
!Set
!Ott
!Nov
!Diċ
!Sena
|-
!Temp. għolja rekord °C (°F)
|21.7
(71.1)
|23.8
(74.8)
|26.9
(80.4)
|32.4
(90.3)
|35.5
(95.9)
|36.6
(97.9)
|37.2
(99.0)
|36.9
(98.4)
|33.0
(91.4)
|28.2
(82.8)
|23.0
(73.4)
|21.2
(70.2)
|37.2
(99.0)
|-
!Temp. għolja medja °C (°F)
|5.9
(42.6)
|9.0
(48.2)
|14.3
(57.7)
|17.4
(63.3)
|22.3
(72.1)
|26.2
(79.2)
|29.2
(84.6)
|28.5
(83.3)
|24.4
(75.9)
|17.8
(64.0)
|10.7
(51.3)
|6.4
(43.5)
|17.7
(63.9)
|-
!Temp. medja ta’ kuljum °C (°F)
|2.5
(36.5)
|4.7
(40.5)
|9.0
(48.2)
|12.2
(54.0)
|17.0
(62.6)
|20.8
(69.4)
|23.6
(74.5)
|23.0
(73.4)
|19.2
(66.6)
|13.4
(56.1)
|7.2
(45.0)
|3.3
(37.9)
|13.0
(55.4)
|-
!Temp. baxxa medja °C (°F)
|−0.9
(30.4)
|0.3
(32.5)
|3.8
(38.8)
|7.0
(44.6)
|11.6
(52.9)
|15.4
(59.7)
|18.0
(64.4)
|17.6
(63.7)
|14.0
(57.2)
|9.0
(48.2)
|3.7
(38.7)
|0.1
(32.2)
|8.3
(46.9)
|-
!Temp. baxxa rekord °C (°F)
|−15.0
(5.0)
|−15.6
(3.9)
|−7.4
(18.7)
|−2.5
(27.5)
|−0.8
(30.6)
|5.6
(42.1)
|8.4
(47.1)
|8.0
(46.4)
|3.0
(37.4)
|−2.3
(27.9)
|−6.2
(20.8)
|−13.6
(7.5)
|−15.6
(3.9)
|-
!Preċipitazzjoni medja f’mm (pulzieri)
|58.7
(2.31)
|49.2
(1.94)
|65.0
(2.56)
|75.5
(2.97)
|95.5
(3.76)
|66.7
(2.63)
|66.8
(2.63)
|88.8
(3.50)
|93.1
(3.67)
|122.4
(4.82)
|76.7
(3.02)
|61.7
(2.43)
|920.1
(36.22)
|-
!Preċipitazzjoni medja f’jiem (≥ 1.0 mm)
|6.7
|5.3
|6.7
|8.1
|8.9
|7.7
|5.4
|7.1
|6.1
|8.3
|6.4
|6.3
|83.0
|-
!Umdità relattiva medja (%)
|86
|78
|71
|75
|72
|71
|71
|72
|74
|81
|85
|86
|77
|-
!Medja ta’ sigħat ta’ xemx fix-xahar
|76
|114
|177
|181
|214
|245
|293
|251
|180
|106
|71
|69
|1,977
|-
| colspan="14" |Sors: Servizio Meteorologico, Aeronautica Militare
|}

== Relazzjonijiet internazzjonali ==
[[Stampa:Navigli S.jpg|daqsminuri|305x305px|In-Navigli billejl]]

=== Ġemellaġġi ===
Milan hija ġemellata uffiċjalment ma’ ħmistax-il belt oħra.

* São Paulo, il-[[Brażil]], mill-1961
* Chicago, l-Istati Uniti, mill-1962
* Lyon, Franza, mill-1967
* Frankfurt, il-Ġermanja, mill-1969
* Birmingham, ir-[[Renju Unit]], mill-1974
* Dakar, is-[[Senegal]], mill-1974
* Shanghai, iċ-Ċina, mill-1979
* Osaka, il-Ġappun, mill-1981
* Tel Aviv, [[Iżrael]], mill-1997
* Bethlehem, il-[[Palestina]], mis-sena 2000
* Toronto, il-[[Kanada]], mill-2003
* [[Krakovja]], il-[[Polonja]], mill-2003
* Melbourne, l-[[Awstralja]], mill-2004
* Guadalajara, il-[[Messiku]], mill-2004
* Daegu, il-[[Korea t'Isfel|Korea t’Isfel]], mill-2015

Il-ġemellaġġ mal-belt ta’ [[San Pietruburgu]], ir-[[Russja]], li kien beda fl-1967, ġie sospiż fl-2012 (deċiżjoni li ttieħdet mill-belt ta’ Milan), minħabba l-projbizzjoni tal-gvern Russu fuq il-“propaganda omosesswali”.
[[Stampa:Milano Cattedrale di Santa Maria Nascente Fassade am Abend 3.jpg|daqsminuri|344x344px|Il-faċċata tad-Duomo, il-Katidral ta’ Milan]]

=== Relazzjonijiet oħra ===
Milan għandha kollaborazzjonijiet mal-bliet li ġejjin:

* Algiers, l-[[Alġerija]]
* [[Amsterdam]], in-[[Pajjiżi l-Baxxi|Netherlands]]
* [[Barċellona]], [[Spanja]]
* Bilbao, Spanja
* Chengdu, iċ-Ċina
* [[Kopenħagen|Copenhagen]], id-[[Danimarka]]
* Guangzhou, iċ-Ċina
* [[Dubai]], l-[[Emirati Għarab Magħquda]]
* [[Moska]], ir-Russja
* [[New York]], l-Istati Uniti
* Nur-Sultan, il-[[Każakistan]]
* il-Prefettura ta’ Saitama, il-Ġappun
* Tegucigalpa, il-[[Ħonduras|Honduras]]
* Tehran, l-[[Iran]]

== Ċittadini onorarji ==
Dawn li ġejjin huma nies li ngħataw iċ-ċittadinanza onorarja ta’ Milan:
{| class="wikitable"
!Data
!Isem
!Noti
|-
|l-24 ta’ Frar 1972
|[[Charlie Chaplin]] (1889 – 1977)
|attur komiku Ingliż.
|-
|Marzu 1980
|[[Andrei Sakharov]] (1921 – 1989)
|fiżiku nukleari, dissident u attivist Russu.
|-
|Diċembru 1988
|[[Alexander Dubček]] (1921 – 1992)
|politiku u dissident Ċekoslovakk u Slovakk.
|-
|is-16 ta’ Frar 1990
|[[Paola Borboni]] (1900 – 1995)
|attriċi Taljana.
|-
|il-21 ta’ Ottubru 2004
|[[Rudolph Giuliani]] (1944 – ?)
|politiku Amerikan, eks Sindku tal-Belt ta’ New York, u avukat ta’ [[Donald Trump]].
|-
|it-3 ta’ Settembru 2005
|[[Rania Al-Abdullah]] (1970 – ?)
|ir-Reġina konsorti tal-Ġordan.
|-
|l-10 ta’ Diċembru 2008
|[[Al Gore]] (1948 – ?)
|politiku Amerikan u eks Viċi President tal-Istati Uniti.
|-
|it-18 ta’ Jannar 2012
|[[Roberto Saviano]] (1979 – ?)
|[[ġurnalist]] u [[kittieb]] Taljan.
|-
|l-4 ta’ April 2016
|[[Nino Di Matteo]] (1961 – ?)
|maġistrat Taljan.
|-
|l-20 ta’ Ottubru 2016
|[[Dalai Lama]] (1935 – ?)
|mexxej spiritwali [[Buddiżmu|Buddist]] Tibetan.
|-
|l-10 ta’ Diċembru 2020
|[[Patrick Zaki]] (1991 – ?)
|student [[Eġittu|Eġizzjan]].
|}

== Referenzi ==

[[Kategorija:Bliet tal-Italja]]