Ara s-sors ta' Lingwi Semitiċi

{{Grammatika}}

L-'''Ilsna Semitiċi''' huma fergħa tal-[[Lingwi Afroasjatiċi|familja tal-lingwi Afroasjatiċ]]<nowiki/>i.<ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Hetzron|isem=Robert|data=1997|titlu=The Semitic Languages|url=https://books.google.com/books?id=RWhvl4hD7S4C|lingwa=en|iktar=|pubblikatur=Taylor & Francis}}</ref> Huma mitkellma minn aktar minn 330 miljun ruħ madwar ħafna mill-[[Asja tal-Punent]], il-[[Qarn tal-Afrika]], u dan l-aħħar ukoll l[[l-Afrika ta' Fuq|-Afrika ta’ Fuq]], [[Malta]] u fi bwiet żgħar fil-[[Kawkasu]]<ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Bennett|isem=Patrick R.|data=1998-01-01|titlu=Comparative Semitic Linguistics: A Manual|url=https://books.google.com/books?id=LfruK29pVl8C|lingwa=en|iktar=|pubblikatur=Eisenbrauns}}</ref> kif ukoll f’komunitajiet kbar ta’ [[immigrazzjoni|immigranti]] u espatrijati fl-[[L-Amerika ta' Fuq|Amerika ta’ Fuq.]], l-[[Ewropa]], u l- [[L-Awstralja|Awstralasja]].<ref>{{Ċita web|url=https://quickstats.censusdata.abs.gov.au/census_services/getproduct/census/2016/quickstat/036|titlu=2016 Census QuickStats: Australia|sit=quickstats.censusdata.abs.gov.au|lingwa=en|data-aċċess=2021-12-04|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20211113195125/https://quickstats.censusdata.abs.gov.au/census_services/getproduct/census/2016/quickstat/036/|arkivju-data=2021-11-13|url-status=dead}}</ref>  It-terminoloġija kienet użata għall-ewwel darba fis-snin 1780 minn membri tal- [[Skola tal-Istorja ta' Göttingen|Iskola tal-Istorja ta' Göttingen]],{{Sfn|Baasten|2003}} li ġabu l-isem minn [[Shem|Sem]], wieħed mit-tliet [[Ulied Noè|ulied ta' Noè]] fil-[[Ktieb tal-Ġenesi]] .
[[Stampa:Semitic languages - Chronology.png|daqsminuri|Kronoloġija tal-lingwi Semitiċi u kif evolvew matul iż-żmien]]
L-aktar lingwi Semitiċi mitkellma llum, b'numru ta' kelliema nattivi biss, huma l-[[Lingwa Għarbija|Għarbi]] (300 miljun),<ref name="Owens300">{{Ċita ktieb|kunjom=Owens|isem=Jonathan|data=2013-08-15|titlu=The Oxford Handbook of Arabic Linguistics|url=https://books.google.com/books?id=1IJoAgAAQBAJ|lingwa=en|iktar=|pubblikatur=Oxford University Press}}</ref> [[Amħariku|Amhariku]] (~22 miljun),  [[Lingwa Tigrinja|Tigrinja]] (7 miljun),  [[Ebrajk]] (~5 miljun indiġeni). / [[L-ewwel lingwa|kelliema L1]] ), [[Lingwi Gurage|Gurage]] (1.5 miljun),<ref>Ethiopian Central Statistics Agency: 2007 census - Countrywide. p. 117</ref> [[Lingwa Tigre|Tigre]] (~1.05 miljun), [[Aramajk]] (575,000 sa 1 miljun kelliema fil-biċċa l-kbira Assirjani) u [[Lingwa Maltija|Malti]] (483,000 kelliema).<ref>{{Ċita web|url=https://www.ethnologue.com/language/mlt|titlu=Maltese|sit=Ethnologue|lingwa=en|data-aċċess=2021-12-04}}</ref>

Il-biċċa l-kbira tal-kitbiet użati biex jinkitbu l-lingwi Semitiċi huma abjads – tip ta' [[Alfabett|kitba alfabetika]] li tħalli barra xi wħud mill-vokali jew kollha, li hija fattibbli għal dawn il-lingwi minħabba li l-konsonanti huma t-trasportaturi primarji tat-tifsira fil-lingwi Semitiċi. Dawn jinkludu l-[[Alfabett Ugaritiku|alfabetti Ugaritiku]], [[Alfabett Feniċju|Feniċju]], [[Alfabett Aramajk|Aramajk]], [[Alfabett Ebrajk|Ebrajk]], [[Alfabett Sirjan|Sirjan]], [[Alfabett Għarbi|Għarbi]], u tal-[[Kitba tal-Għarbija t'Isfel antika|qedem tan-Nofsinhar tal-Għarbi]] . L-[[skript Geʽez|iskrittura Geʽez]], użata għall-kitba tal-lingwi Semitiċi tal-[[Etjopja]] u l-[[Eritrea]], hija teknikament [[Abugida|abugida.]] – abjad modifikat li fih il-vokali jiġu nnotati bl-użu ta' [[Dijakritika|marki dijakritiċi]] miżjuda dejjem mal-konsonanti, b'kuntrast ma' lingwi Semitiċi oħra li jindikaw dijakritiċi bbażati fuq il-ħtieġa jew għal skopijiet ta' introduzzjoni. [[Lingwa Maltija|Il-Malti]] huwa l-uniku lsien Semitiku miktub bl-[[b'kitba Latina|iskrittura Latina]] u l-unika lingwa Semitika li hija lingwa uffiċjali tal-[[Unjoni Ewropea]].

Il-lingwi Semitiċi huma notevoli għall-[[morfoloġija mhux konkatenattiva]] tagħhom. Jiġifieri, l-[[Għerq semitiku|għeruq tal-kliem]] mhumiex infushom sillabi jew kliem, iżda minflok huma settijiet iżolati ta' konsonanti (ġeneralment tlieta, li jagħmlu l-hekk imsejjaħ ''[[Għerq semitiku|għerq trilitterali]]'' ). Il-kliem huwa magħmul mill-għeruq mhux tant billi jiżdiedu prefissi jew suffissi, iżda pjuttost billi jimtlew il-vokali ''bejn'' il-konsonanti tal-għeruq (għalkemm il-prefissi u s-suffissi spiss jiżdiedu wkoll). Pereżempju, fl-Għarbi (u anke fil-Malti), l-għerq li jfisser "tikteb" għandu l-forma ''[[KTB|k-t-b]]''. Minn dan l-għerq, il-kliem jiġi ffurmat billi timla l-vokali u xi drabi żżid konsonanti oħra, eż. كتاب '''''k'''i'''t'''ā'''b''''' "'''kt'''ie'''b'''", كتب '''''k'''u'''t'''u'''b''''' "'''k'''o'''tb'''a", كاتب '''''k'''ā'''t'''i'''b''''' "'''k'''i'''tt'''ie'''b'''", كتّاب '''''k'''u'''tt'''ā'''b''''' "'''k'''i'''tt'''ie'''b'''a", كتب '''''k'''a'''t'''a'''b''''' "'''k'''i'''t'''e'''b'''", يكتب ''ya'''kt'''u'''b'''u'' "ji'''kt'''e'''b'''", eċċ.

== Isem u identifikazzjoni ==
[[Stampa:1538_comparison_of_Hebrew_and_Arabic,_Guillaume_Postel.png|daqsminuri| 1538 paragun tal-Ebrajk u l-Għarbi, minn Guillaume Postel – aktarx l-ewwel rappreżentazzjoni bħal din fil-letteratura tal-Ewropa tal-Punent ]]
Ix-xebh tal-lingwi Ebrajk, Għarbi u Aramajk ilu aċċettat mill-istudjużi kollha sa minn żminijiet medjevali. Il-lingwi kienu familjari għall-istudjużi Ewropej tal-Punent minħabba kuntatt storiku mal-pajjiżi ġirien tal-Lvant Qarib u permezz ta ' studji Bibliċi, u analiżi komparattiva tal-Ebrajk, l-Għarbi u l-Aramajk ġiet ippubblikata bil-Latin fl-1538 minn Guillaume Postel .  Kważi żewġ sekli wara, Hiob Ludolf iddeskriva x-xebh bejn dawn it-tliet lingwi u l-lingwi Semitiċi Etjopjani.<ref name=":0">{{Ċita ktieb|kunjom=Ruhlen|isem=Merritt|data=1994|titlu=The origin of language : tracing the evolution of the mother tongue|url=https://www.worldcat.org/oclc/29023858|post=New York|pubblikatur=Wiley}}</ref> Madankollu, l-ebda studjuż ma semma dan il-grupp bħala "Semitiku".<ref name=":0" />
[[Stampa:Basmalah-1wm.svg|daqsminuri| Eżempju tal-[[kalligrafija|Kalligrafija Għarbija]]]]
Il-lingwa [[Lingwa Għarbija|Għarbija]], għalkemm toriġina fil-[[peniżola Għarbija]], ħarġet għall-ewwel darba f'forma miktuba fis-sekli 1 sa 4 W.K. fir-reġjuni tan-Nofsinhar tal-[[Levant]] . Bil-miġja tal-[[Konkwisti Musulmani bikrija|konkwisti Għarab bikrija]] tas-seba’ u t-tmien sekli, l-Għarbi Klassiku eventwalment issostitwixxa ħafna (iżda mhux kollha) mil-lingwi u kulturi semitiċi indiġeni tal-[[Lvant Qarib]]. Kemm il-Lvant Qarib kif ukoll l-Afrika ta' Fuq raw influss ta' Għarab Musulmani mill- [[Peniżola Għarbija]], segwiti aktar tard minn [[Popli Turkiċi|popli]] [[popli Iranjani|Musulmani Iranjani]] u Turkiċi mhux Semitiċi. Il djaletti Aramajk qabel dominanti miżmuma mill-Assirjani, Babilonjani u Persians gradwalment bdew jiġu mwarrba, djaletti madankollu dixxendent ta [[Aramajk tal-Lvant|Lvant Aramajk]] (inkluż il- [[Lingwa akkadjan|Akkadjen]] influwenzati [[Neo-Aramajk Assirja|Assirjana Neo-Aramaic]], [[Neo-Arajk Kaldej|Kaldew Neo-Aramaic]], [[Turoyo]] u [[Lingwa Mandaic|Mandaic]] ) jgħix din il-ġurnata fost l- [[nies Assirjani|Assirjani]] u [[Mandaeans]] tat-Tramuntana tal- [[Iraq]], tal-Majjistral tal-[[Iran]], tal-grigal tas-[[Sirja]] u tax-Xlokk tat-[[Turkija]], b'sa miljun kelliem fluwenti. L-Aramajk tal-Punent issa huwa mitkellem biss minn ftit eluf ta' [[Insara Sirjaċi|Kristjani Sirjaki]] [[Aramean|Aramea]] fil-punent [[Sirja|tas]] -Sirja. L-Għarab xerrdu l-lingwa Semitika Ċentrali tagħhom fl-[[l-Afrika ta' Fuq|Afrika ta’ Fuq]] (l-[[Eġittu]], il-[[Libja]], [[Tuneżija|it-Tuneżija]], l-[[Alġerija]], il-[[Marokk]] u t-Tramuntana [[Sudan|tas]] -Sudan u l- [[Mawritanja]] ), fejn gradwalment issostitwiet l-Eġizzjan [[Lingwa Kopta|Koptiku]] u ħafna [[Lingwi Berber|lingwi Berberi]] (għalkemm il-Berber għadu fil-biċċa l-kbira teżisti f’ħafna żoni), u għal xi żmien lejn il-[[Peniżola Iberika]] ([[Spanja]] moderna, il-[[Portugall]] u [[Ġibiltà]]) u [[Malta]].
[[Stampa:AndalusQuran.JPG|lemin|daqsminuri| [[Koran|Paġna minn Koran]] tas-seklu 12 bl-[[Lingwa Għarbija|Għarbi]]]]

== Is-sitwazzjoni illum ==
[[Stampa:Afroasiatic_languages-en.svg|daqsminuri| Mappa li turi d-distribuzzjoni ta' kelliema Semitiċi (oranġjo) u kelliema oħra tal-lingwa Afro-Asjatika llum]]
[[Stampa:Afro-Asiatic_languages_-_Karte_der_Afroasiatischen_Sprachen.png|daqsminuri| Mappa li turi d-distribuzzjoni storika ta’ kelliema Semitiċi (isfar) u kelliema oħra tal-lingwa Afro-Asjatika madwar 1000–2000 sena ilu]]
[[Lingwa Għarbija|L-Għarbi]] bħalissa huwa l-lingwa nattiva tal-maġġornanzi mill-[[Mawritanja]] sal- [[Oman]], u mill-[[Iraq]] sas-[[Sudan]] . [[Għarbi klassiku|Għarbi Klassiku]] huwa l-lingwa tal-[[Koran|Quran]]. Huwa wkoll studjat ħafna fid- [[dinja Musulmana]] li ma titkellemx bl-Għarbi. Il-[[lingwa Maltija]] hija ġenetikament dixxendent tas-Siculo-Għarbi estint, varjetà ta' [[Għarbi tal-Maghrebi|Għarbi Maghrebi]] mitkellma qabel fi [[Sqallija]]. L-[[alfabett Malti]] modern huwa bbażat fuq l-iskrittura Latina biż-żieda ta' xi ittri [[Dijakritika|b'marki dijakritiċi]] u [[Digrafu (ortografija)|digrafi]]. [[Lingwa Maltija|Il-Malti]] huwa l-uniku lingwa uffiċjali Semitika fl-[[Unjoni Ewropea]] .

== Fonoloġija ==
Il-fonoloġiji tal-lingwi Semitiċi attestati huma ppreżentati hawn minn perspettiva komparattiva.  Ir-rikostruzzjoni tal-Proto-Semitic (PS) kienet oriġinarjament ibbażata primarjament fuq l-[[Lingwa Għarbija|Għarbi]], li l-fonoloġija u l-morfoloġija tiegħu (partikolarment fl-[[Għarbi klassiku|Għarbi Klassiku]] ) hija konservattiva ħafna, u li tippreserva bħala kuntrastwali 28 mid-29 fonemi konsonantili evidenti.<ref name="Versteegh1997">{{Ċita ktieb|kunjom=Versteegh|isem=Kees|kunjom2=Versteegh|isem2=C. H. M.|data=1997|titlu=The Arabic Language|url=https://books.google.com/books?id=2tghviSsrF8C|lingwa=en|iktar=|pubblikatur=Columbia University Press}}</ref>  b' *s [ s ] u *š [ ʃ ] jingħaqdu fl-Għarbi /s / ⟨ س ⟩ u *ś [ ɬ ] isiru Għarbi /ʃ / ⟨ ش ⟩ .
{| class="wikitable" style="text-align: center;"
|+'''Fonemi konsonanti [[Proto-Semitiku|proto-semitiċi]]''' <ref name="Kogan2011">{{Ċita ktieb|data=2011|titlu=The semitic languages : an international handbook|url=https://www.worldcat.org/oclc/772845156|post=Berlin|pubblikatur=De Gruyter Mouton|paġni=54-151}}</ref>
! colspan="2" rowspan="2" | Tip
! rowspan="2" | Labial
! rowspan="2" | Inter-dentali
! colspan="2" | Dentali /
Alveolari
! rowspan="2" | Palatali
! rowspan="2" | Velar
! rowspan="2" | Farinġali
! rowspan="2" | Glottali
|-
! style="font-size: 80%;" | sempliċi
! style="font-size: 80%;" | laterali
|-
! colspan="2" | Waqfien nażali
| *m {{IPA|[m]}}
|
| *n {{IPA|[n]}}
|
|
|
|
|
|-
! rowspan="3" | Waqfa
! enfatika
|
| rowspan="3" |
| *ṭ / *θ [ tʼ ]
| rowspan="3" |
| rowspan="3" |
| *ḳ / *q [ kʼ ]
| rowspan="3" |
|
|-
! style="font-size: 80%;" | bla vuċi
| *p [ p ]
| *t [ t ]
| *k [ k ]
| *ʼ [ ʔ ]
|-
! style="font-size: 80%;" | bil-vuċi
| *b [ b ]
| *d [ d ]
| *g [ ɡ ]
|
|-
! rowspan="3" | Frikattiva
! enfatika
| rowspan="3" |
| *ṱ {{Nota|The emphatic interdental fricative is usually spelled *ṯ̣ but is replaced here by *ṱ for better readability.}} / *θ̠ [ θʼ ]
| *ṣ [ s' ]
| *ṣ́ [ ɬʼ ] 
|
|
|
|
|-
! style="font-size: 80%;" | bla vuċi
| *ṯ [ θ ]
| *s [ s ]
| *ś [ ɬ ]
| *š [ ʃ ]
| *ḫ [ x ] ~ [ χ ]
| *ḥ [ ħ ]
| *h [ h ]
|-
! style="font-size: 80%;" | bil-vuċi
| *ḏ [ ð ]
| *z [ z ]
|
|
| *ġ [ ɣ ] ~ [ ʁ ]
| *ʻ [ ʕ ]
|
|-
! colspan="2" | Trill
|
|
| *r [ r ]
|
|
|
|
|
|-
! colspan="2" | Approssanti
|
|
|
| *l [ l ]
| *y [ j ]
| *w [ w ] 
|
|
|-
| colspan="10" |
|}

=== Konsonanti ===
Kull fonema Proto-Semitiku ġie rikostruwit biex jispjega ċerta korrispondenza tal-ħoss regolari bejn diversi lingwi Semitiċi. Innota li l-valuri tal-ittri Latini ( ''korsiv'' ) għal lingwi estinti huma kwistjoni ta’ traskrizzjoni; il-pronunzja eżatta mhix irreġistrata.

Il-biċċa l-kbira tal-lingwi attestati għaqqdu numru ta' frikattivi oriġinali rikostruwiti, għalkemm South Arabian iżomm l-erbatax-il (u żied il-ħmistax minn *p > f).

Fl-Aramajk u bl-Ebrajk, il-waqfiet mhux enfatiċi kollha li jseħħu weħidhom wara vokali ġew imrattab għal frikattivi, li wasslu għal alternazzjoni li ta 'spiss aktar tard kienet fonemizzata bħala riżultat tat-telf tal-gemination.

F'lingwi li juru pharyngealization ta 'emphatics, l-emphatic velari oriġinali pjuttost żviluppat għal waqfien [[Konsonanti uvulari|uvulari]] {{IPA|[q]}} .

Noti:

=== Vokali ===
Il-vokali Proto-Semitiċi huma, b'mod ġenerali, aktar diffiċli biex jiġu dedotti minħabba l- [[morfoloġija mhux konkatenattiva]] tal-lingwi Semitiċi. L-istorja tal-bidliet tal-vokali fil-lingwi tagħmel impossibbli t-tfassil ta 'tabella kompluta ta' korrispondenzi, għalhekk jistgħu jingħataw biss l-aktar riflessi komuni:

== Grammatika ==
Il-lingwi Semitiċi jaqsmu għadd ta’ karatteristiċi grammatikali, għalkemm varjazzjoni — kemm bejn lingwi separati, kif ukoll fi ħdan il-lingwi nfushom — seħħet b’mod naturali matul iż-żmien.

=== Ordni tal-kelma ===
L-ordni tal-kliem default rikostruzzjoni fil-Proto-Semitiku hija [[verb–suġġett–oġġett]] (VSO), possessed–possessor (NG), u nom–aġġettiv (NA). Dan kien għadu l-każ fl-Għarbi Klassiku u l -Ebrajk Bibliku, eż Għarbi Klassiku رأى محمد فريدا ''ra'ā muħammadun farīdan.'' (bl-Ingliż litteralment "saw Muhammad Farid", ''Muhammad saw Farid''). Fil-[[Varjetajiet ta' Għarbi|vernakulari Għarbi]] moderni, madankollu, kif ukoll xi kultant fl-Għarbi Standard Modern (il-lingwa letterarja moderna bbażata fuq l-Għarbi Klassiku) u l-Ebrajk Modern, l-ordni klassiku VSO ċeda għal SVO. Lingwi Semitiċi Etjopjani moderni jsegwu ordni ta’ kliem differenti: SOV, possessor–poseded, u aġġettiv–nom; madankollu, l-eqdem lingwa Semitika Etjopjana attestata, Ge'ez, kienet VSO, possessed-possessor, u nom-aġġettiv.<ref>[https://books.google.com/books?ie=UTF-8&hl=en&id=n2F3KfTWX_AC&pg=PA157&lpg=PA157&dq=geez+%22word+order%22+verb&prev=https://books.google.com/books%3Fq%3Dgeez%2B%2522word%2Border%2522%2Bverb%26lr%3D&sig=7UeMpU-Fgts4OE_uQWgRsbmKlVs ''Approaches to Language Typology'' by Masayoshi Shibatani and Theodora Bynon, page 157]</ref> L-akkadjan kien ukoll prinċipalment SOV.

=== Każijiet fin-nomi u l-aġġettivi ===
Is-sistema proto-Semitika ta’ tliet każijiet (nominattiv, akkużattiv u ġenittiv) bi truf tal-vokali differenti (-u, -a -i), ippreservata bis-sħiħ bl-Għarbi Koraniku (ara ʾIʿrab ), Akkadjan u Ugaritiku, sparixxa kullimkien fl- ħafna forom kolokwali ta’ lingwi Semitiċi. L-Għarbi Standard Modern iżomm tali distinzjonijiet ta' każi, għalkemm huma tipikament mitlufa fil-kelma ħielsa minħabba influwenza kolokwali. It-tmiem akkuattiv -n huwa ppreservat fis-Semitiku Etjopjan.  Fil-majjistral, is-Samaljan li ftit li xejn huwa attestat jirrifletti distinzjoni tal-każ fil-plural bejn nominativ ''-ū'' u oblikwu ''-ī'' (qabbel l-istess distinzjoni fl-Għarbi Klassiku).<ref name="Old Aramaic c. 850 to c. 612 BC">{{Ċita web|url=https://balshanut.wordpress.com/essays/a-short-introduction-to-aramaic/old-aramaic-c-850-to-c-612-bce/|titlu=Old Aramaic (c. 850 to c. 612 BCE)|kunjom=Roland Varius Says|data=2008-09-12|lingwa=en|data-aċċess=2021-12-04}}</ref><ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Hetzron|isem=Robert|data=1997|titlu=The Semitic Languages|url=https://books.google.com/books?id=nbUOAAAAQAAJ&pg=PA123|lingwa=en|pubblikatur=Routledge}}</ref> Barra minn hekk, in-nomi u l-aġġettivi Semitiċi kellhom kategorija ta 'stat, l-istat indefinit jiġi espress b'nunazzjoni.<ref>{{Ċita web|url=https://www.britannica.com/topic/Semitic-languages|titlu=Semitic languages {{!}} Definition, Map, Tree, Distribution, & Facts {{!}} Britannica|sit=www.britannica.com|lingwa=en|data-aċċess=2021-12-04}}</ref>

=== Numru fin-nomi ===
Il-lingwi semitiċi oriġinarjament kellhom tliet numri grammatikali : singular, doppju u plural . L-Għarbi Klassiku għad għandu dual obbligatorju (jiġifieri jrid jintuża fiċ-ċirkostanzi kollha meta jirreferi għal żewġ entitajiet), immarkat fuq nomi, verbi, aġġettivi u pronomi. Ħafna djaletti kontemporanji tal-Għarbi għad għandhom doppju, bħal fl-isem tan-nazzjon tal-Baħrejn ( ''bahr'' "baħar" + ''-ayn'' "tnejn"), għalkemm huwa mmarkat biss fuq in-nomi. Jiġri wkoll bl-Ebrajk fi ftit nomi (šana tfisser "sena", ''šnatayim'' tfisser "sentejn", u ''šanim'' tfisser "snin"), iżda għal dawk hija obbligatorja. Il-fenomenu kurjuż tal- [[plural miksur]] – eż. bl-Għarbi, ''sadd'' "one dam" vs. ''sudūd'' "dams" – misjub bl-aktar mod abbundanti fil-lingwi tal-Għarabja u l-Etjopja, jista 'jkun parzjalment ta' oriġini proto-Semitika, u parzjalment elaborat minn oriġini aktar sempliċi.

=== Aspett tal-verb u tensjoni ===
{| class="wikitable" style="float: right; margin: 1em;"
|+Paradigma ta’ verb Għarbi Klassiku regolari:<br />Formola I ''kataba (yaktubu)'' "kitba"
! colspan="2" |
! colspan="2" align="center" | Passat
! colspan="2" align="center" | Preżenti<br />Indikattiv
|-
! colspan="6" | Singolari
|-
! colspan="2" | 1
| katab '''-tu'''
| كَتَبْتُ
| '''ʼa-''' ktub '''-u'''
| أَكْتُبُ
|-
! rowspan="2" | it-2
! <small>maskili</small>
| katab '''-ta'''
| كَتَبْتَ
| '''ta-''' ktub '''-u'''
| تَكْتُبُ
|-
! <small>femminili</small>
| katab '''-ti'''
| كَتَبْتِ
| '''ta-''' ktub '''-īna'''
| تَكْتُبِينَ
|-
! rowspan="2" | 3
! <small>maskili</small>
| katab '''-a'''
| كَتَبَ
| '''ya-''' ktub '''-u'''
| يَكْتُبُ
|-
! <small>femminili</small>
| katab '''-at'''
| كَتَبَتْ
| '''ta-''' ktub '''-u'''
| تَكْتُبُ
|-
! colspan="6" | Doppju
|-
! it-2
! <small>maskili</small>
<small>& femminili</small>
| katab '''-tumā'''
| كَتَبْتُمَا
| '''ta-''' ktub '''-āni'''
| تَكْتُبَانِ
|-
! rowspan="2" | 3
! <small>maskili</small>
| katab '''-ā'''
| كَتَبَا
| '''ya-''' ktub '''-āni'''
| يَكْتُبَانِ
|-
! <small>femminili</small>
| katab '''-atā'''
| كَتَبَتَا
| '''ta-''' ktub '''-āni'''
| تَكْتُبَانِ
|-
! colspan="6" | Plural
|-
! colspan="2" | 1
| katab '''-nā'''
| كَتَبْنَا
| '''na-''' ktub '''-u'''
| نَكْتُبُ
|-
! rowspan="2" | it-2
! <small>maskili</small>
| katab '''-tum'''
| كَتَبْتُمْ
| '''ta-''' ktub '''-ūna'''
| تَكْتُبُونَ
|-
! <small>femminili</small>
| katab '''-tunna'''
| كَتَبْتُنَّ
| '''ta-''' ktub '''-na'''
| تَكْ
|-
! rowspan="2" | 3
! <small>maskili</small>
| katab '''-ū'''
| كَتَبُوا
| '''ya-''' ktub '''-ūna'''
| يَكْتُبُونَ
|-
! <small>femminili</small>
| katab '''-na'''
| كَتَبْنَ
| '''ya-''' ktub '''-na'''
| يَكْتُبْنَ
|-
|}
Il-lingwi Semitiċi kollha juru żewġ stili ta’ morfoloġija pjuttost distinti użati għall-konjugazzjoni tal-verbi. ''Conjugations suffissi'' tieħu suffissi li jindikaw il-persuna, in-numru u s-sess tas-suġġett, li jkollu xi xebh għal suffissi pronominal użati biex jindikaw oġġetti diretti fuq verbi ("Rajt '''lilu")''' u l-pussess fuq nomi ("kelb '''tiegħu").''' L-hekk imsejħa ''konjugazzjonijiet tal-prefiss'' fil-fatt jieħdu kemm prefissi kif ukoll suffissi, bil-prefissi primarjament jindikaw persuna (u kultant in-numru jew is-sess), filwaqt li s-suffissi (li huma kompletament differenti minn dawk użati fil-konjugazzjoni tas-suffiss) jindikaw in-numru u s-sess kull meta l-prefiss jagħmel. ma jimmarkax dan. Il-konjugazzjoni tal-prefiss hija nnutata għal mudell partikolari ta’ ''{{IPA|ʔ- t- y- n-}}'' prefissi fejn (1) ''prefiss t-'' huwa użat fis-singular biex jimmarka t-tieni persuna u t-tielet persuna femminili, filwaqt li ''prefiss y-'' jimmarka l- it-tielet persuna maskili; u (2) kliem identiku jintuża għat-tieni persuna maskil u t-tielet persuna femminili singular. Il-konjugazzjoni tal-prefiss hija antika ħafna, b'analogi ċari fi kważi l-familji kollha tal- lingwi Afroasjatiċi (jiġifieri mill-inqas 10,000 sena). It-tabella fuq il-lemin turi eżempji tal-konjugazzjonijiet tal-prefiss u s-suffiss fl-Għarbi Klassiku, li għandu forom li huma qrib il-Proto-Semitiku.

=== Morfoloġija: għeruq trilitterali ===
Il-lingwi Semitiċi kollha juru mudell uniku ta’ zkuk imsejħa għeruq Semitiċi li jikkonsistu tipikament f’għeruq konsonanti trilitterali, jew bi tliet konsonanti (jeżistu wkoll għeruq ta’ żewġ konsonanti u erba’ konsonanti), li minnhom in-nomi, l-aġġettivi u l-verbi huma ffurmati b’diversi modi (eż., billi ddaħħal vokali, tirdoppja l-konsonanti, tittawwal il-vokali jew billi żżid prefissi, suffissi, jew infissi ).

Per eżempju, l-għerq k-t-b, (li jittratta l-"kitba" ġeneralment) jagħti bl-Għarbi:

: '''''k'''a'''t'''a'''b'''tu'' كَتَبْتُ jew كتبت "ktibt" (f u m)
: ''yu'''kt'''a'''b'''(u)'' يُكْتَب jew يكتب "jinkiteb" (maskili)
: ''tu'''kt'''a'''b'''(u)'' تُكتَب jew تكتب "tinkiteb" (femminili)
: ''yata'''k'''ā'''t'''a'''b'''ūn(a)'' يَتَكَاتَبُونَ jew يتكاتبون "jiktbu lil xulxin" (maskili)
: ''isti'''kt'''ā'''b''''' اِستِكتاب jew استكتاب "jikkawża li tikteb"
: '''''k'''i'''t'''ā'''b''''' كِتَاب jew كتاب "ktieb" (is-sing turi t-tmiem taz-zokk qabel it-truf tal-każi varji)
: '''''k'''u'''t'''ayyi'''b''''' كُتَيِّب jew كتيب "ktejjeb" (diminuttiv)
: '''''k'''i'''t'''ā'''b'''fi'' كِتَابَة jew كتابة "kitba"
: '''''k'''u'''tt'''ā'''b''''' كُتاب jew كتاب "kittieba" (plural miksur)
: '''''k'''a'''t'''a'''b'''fi'' كَتَبَة jew كتبة "skrivani" (plural miksur)
: ''ma'''kt'''a'''b''''' مَكتَب jew مكتب "desk" jew "uffiċċju"
: ''ma'''kt'''a'''b'''at'' مَكتَبة jew مكتبة "librerija" jew "(ħanut) tal-kotba"
: ''ma'''ktūb''''' مَكتوب jew مكتوب "miktub" (partiċipju) jew "ittra postali" (nom)
: '''''k'''a'''t'''ī'''b'''fi'' كَتيبة jew كتيبة "iskwadra" jew "dokument"
: ''i'''k'''ti'''t'''ā'''b''''' اِكتِتاب jew اكتتاب "reġistrazzjoni" jew "kontribuzzjoni ta' fondi"
: ''mu'''k'''ta'''t'''ib'' مُكتَتِب jew مكتتب "abbonament"

=== Pronomi personali indipendenti ===
{| class="wikitable"
! rowspan="2" |Ingliż
! rowspan="2" | Proto-Semitiku
! rowspan="2" | Akkadjan
! colspan="2" | [[Lingwa Għarbija|Għarbi]]
! rowspan="2" | Ge'ez
! rowspan="2" | Ebrajk
! rowspan="2" | Aramajk
! rowspan="2" | Assirjana
! rowspan="2" | [[Lingwa Maltija|Malti]]
|-
! standard
! vernakulari komuni
|-
| I
| *ʔanāku,[nb 3] *ʔaniya
| anāku
| أنا ʔanā
| ʔanā, anā, ana, āni, āna, ānig
| አነ ʔana
| אנכי, אני ʔānōḵī, ʔănī
| אנא ʔanā
| ānā
| jiena, jien
|-
| You (sg., masc. )
| *ʔanka > *ʔanta
| atta
| أنت ʔanta
| ʔant, ant, inta, inte, inti, int, (i)nta
| አንተ ʔánta
| ʔattā
| אנת ʔantā
| āt, āty, āten
| int, inti
|-
| You (sg., fem. )
| *ʔanti
| atti
| أنت ʔanti
| ʔanti, anti, inti, init (i)nti, intch
| አንቲ ʔánti
| את ʔatt
| אנת ʔanti
| āt, āty, āten
| int, inti
|-
| He
| *suʔa
| šū
| هو huwa, hū
| huwwa, huwwe, hū
| ውእቱ wəʔətu
| hū
| הוא hu
| owā
| hu, huwa
|-
| She
| *siʔa
| šī
| هي hiya, hī
| hiyya, hiyye, hī
| ይእቲ yəʔəti
| היא hī
| היא hi
| ayā
| hi, hija
|-
| We
| *niyaħnū, *niyaħnā
| nīnu
| نحن naħnu
| niħna, iħna, ħin
| ንሕነ ʔnəħnā
| אנו, אנחנו ʔānū, ʔănaħnū
| נחנא náħnā
| axnan
| aħna
|-
| You (doppju)
| *ʔantunā
|
| أنتما ʔantumā
| Il-forma plural hija użata 
|
|
|
|-
| They (doppju)
| *sunā[nb 4]
| *sunī(ti)
| هما humā
| Il-forma plural hija użata 
|
|
|
|-
| You (pl., masc. )
| *ʔantunū
| attunu
| أنتم ʔantum, ʔantumu
| ʔantum, antum, antu, intu, intum, (i)ntūma
| አንትሙ ʔantəmu
| אתם ʔattem
| אנתן ʔantun
| axtōxūn
| intom
|-
| You (pl., fem. )
| *ʔantinā
| attina
| أنتنّ ʔantunna
| ʔantin, antin, ʔantum, antu, intu, intum, (i)ntūma
| አንትን ʔantən
| אתן ʔatten
| אנתן ʔanten
| axtōxūn
| intom
|-
| They (masc. )
| *sunū
| šunu
| هم hum, humu
| hum, humma, hūma, hom, hinne(n)
| እሙንቱ ʔəmuntu
| הם, המה hēm, hēmmā
| הנן hinnun
| eni
| huma
|-
| They (fem. )
| *sinā
| šina
| هنّ hunna
| hin, hinne(n), hum, humma, hūma
| እማንቱ ʔəmāntu
| הן, הנה hēn, hēnnā
| הנן hinnin
| eni
| huma
|-
|}

=== Numri kardinali ===
{| class="wikitable"
!Ingliż
! Proto-Semitiku <ref>Weninger, Stefan (2011). "Reconstructive Morphology". In ''Semitic languages: an international handbook,'' Stefan Weninger, ed. Berlin: Walter de Gruyter. P. 166.</ref>
! IPA
! Għarbi
! Ebrajk
! Sabaean
! Neo-Aramajk Assirjan
! Malti
! Ge'ez
|-
| One
| *ʼaḥad-, *ʻišt-
| {{IPA|ʔaħad, ʔiʃt}}
| واحد، أحد {{IPA|waːħid-, ʔaħad-}}
| אחד ʼeḥáḏ, {{IPA|ʔeˈχad}}
| ʔḥd
| xā
| wieħed
| አሐዱ ʾäḥädu
|-
| Two
| *ṯin-ān (nom.), *ṯin-ayn (obl.), *kilʼ-
| {{IPA|θinaːn, θinajn, kilʔ}}
| اثنان {{IPA|iθn-āni}} (nom.), اثنين {{IPA|iθn-ajni}} (obj.), اثنتان fem. iθnat-āni, اثنتين iθnat-ajni
| שנים šənáyim {{IPA|ˈʃn-ajim}}, fem. שתים šətáyim {{IPA|ˈʃt-ajim}}
| *ṯny
| treh
| tnejn
| ክልኤቱ kəlʾetu
|-
| Three
| *śalāṯ- > *ṯalāṯ- 
| {{IPA|ɬalaːθ > θalaːθ}}
| ثلاث {{IPA|θalaːθ-}}
| fem. שלוש šālṓš {{IPA|ʃaˈloʃ}}
| *ślṯ
| ṭlā
| tlieta
| ሠለስቱ śälästu
|-
| Four
| *ʼarbaʻ-
| {{IPA|ʔarbaʕ}}
| أربع {{IPA|ʔarbaʕ-}}
| fem. ארבע ʼárbaʻ {{IPA|ˈʔaʁba}}
| *ʼrbʻ
| arpā
| erbgħa
| አርባዕቱ ʾärbaʿtu
|-
| Five
| *ḫamš-
| {{IPA|χamʃ}}
| {{IPA|χams-}}
| fem. חמש ḥā́mēš {{IPA|ˈχameʃ}}
| *ḫmš
| xamšā
| ħamsa
| ኀምስቱ ḫämsətu
|-
| Six
| *šidṯ- 
| {{IPA|ʃidθ}}
| ستّ {{IPA|sitt-}} (ordinal سادس {{IPA|saːdis-}} )
| fem. šēš {{IPA|ʃeʃ}}
| *šdṯ/šṯ
| ëštā
| sitta
| ስድስቱ sədsətu
|-
| Seven
| *šabʻ-
| {{IPA|ʃabʕ}}
| سبع {{IPA|sabʕ-}}
| fem. שבע šéḇaʻ {{IPA|ˈʃeva}}
| *šbʻ
| šowā
| sebgħa
| ሰብዐቱ säbʿätu
|-
| Eight
| *ṯamāniy-
| {{IPA|θamaːnij-}}
| ثماني {{IPA|θamaːn-ij-}}
| fem. שמונה šəmṓneh {{IPA|ʃˈmone}}
| *ṯmny/ṯmn
| *tmanyā
| tmienja
| ሰማንቱ sämantu
|-
| Nine
| *tišʻ-
| {{IPA|tiʃʕ}}
| تسع {{IPA|tisʕ-}}
| fem. tḗšaʻ {{IPA|ˈtejʃa}}
| *tšʻ
| *učā
| disgħa
| ተስዐቱ täsʿätu
|-
| Ten
| *ʻaśr-
| {{IPA|ʕaɬr}}
| عشر {{IPA|ʕaʃ(a)r-}}
| fem. עשר ʻéśer {{IPA|ˈʔeseʁ}}
| *ʻśr
| *uṣrā
| ghaxra
| ዐሠርቱ ʿäśärtu
|-
|}

== Vokabularju komuni ==
Minħabba l-oriġini komuni tal-lingwi Semitiċi, jaqsmu xi kliem u għeruq. Oħrajn huma differenti. Pereżempju:
{| class="wikitable"
![[Lingwa Ingliża|Ingliż]]
! Proto-Semitiku
! Akkadjan
! [[Lingwa Għarbija|Għarbi]]
! Aramajk
! Assirjana
! Ebrajk
! Ge'ez
! Mehri
! [[Lingwa Maltija|Malti]]
|-
| father
| *ʼab-
| ab-
| ʼab-
| ʼaḇ-āʼ
| bābā
| ʼāḇ
| ʼab
| ḥa-yb
| bu, ( missier )
|-
| heart
| *lib(a)b-
| libb-
| lubb-, ( qalb- )
| lebb-āʼ
| lëbā
| lëḇ, lëḇāḇ
| ləbb
| ḥa-wbēb
| ilbieba, ( qalb )
|-
| house
| *bayt-
| bītu, bētu
| bayt-, ( dār- )
| bayt-āʼ
| bētā
| báyiṯ
| bet
| beyt, bêt
| bejt, ( dar )
|-
| peace
| *šalām-
| šalām-
| salām-
| šlām-āʼ
| šlāmā
| šālôm
| salām
| səlōm
| sliem
|-
| tongue
| *lišān-/*lašān-
| lišān-
| lisān-
| leššān-āʼ
| lišānā
| lāšôn
| ləssān
| əwšēn
| ilsien
|-
| water
| *may-/*māy-
| mû (root *mā-/*māy-)
| māʼ-/māy
| mayy-āʼ
| mēyā
| máyim
| māy
| ḥə-mō
| ilma
|}
It-termini mogħtija fil-parentesi mhumiex derivati mill-għeruq Proto-Semitiċi rispettivi, għalkemm jistgħu wkoll joħorġu mill-Proto-Semitiku (kif jagħmel eż. Għarbi ''dār'', cf. Ebrajk Bibliku ''dōr'' "abitazzjoni").

Xi drabi, ċerti għeruq ivarjaw fit-tifsira minn lingwa Semitika għal oħra. Pereżempju, l-għerq ''by-ḍ'' fl-Għarbi għandu t-tifsira ta' "abjad" kif ukoll "bajda", filwaqt li fl-Ebrajk tfisser biss "bajda". L-għerq ''lbn'' ifisser "ħalib" bl-Għarbi, iżda l-kulur "abjad" bl-Ebrajk. L-għerq ''l-ḥ-m'' ifisser "laħam" bl-Għarbi, iżda "ħobż" bl-Ebrajk u "baqra" fis-Semitiku Etjopjan; it-tifsira oriġinali probabbilment kienet "ikel". Il-kelma ''medina'' (għerq: dyn/dwn) għandha t-tifsira ta' "metropoli" bl-Amhariku, "belt" bl-Għarbi u l-Ebrajk Antik, u "Stat" bl-Ebrajk Modern.

Naturalment, xi kultant ma jkun hemm l-ebda relazzjoni bejn l-għeruq. Pereżempju, "għarfien" huwa rappreżentat bl-Ebrajk bl-għerq ''yd-ʿ'', iżda bl-Għarbi bl-għeruq ''ʿ-rf'' u ''ʿ-lm'' u bl-Etjosemitiku bl-għeruq ''ʿ-wq'' u ''fl-ṭ'' .

== Popli li jitkellmu bis-semitiku ==
Din li ġejja hija lista ta’ xi popli u nazzjonijiet moderni u antiki li jitkellmu bil-Semitiku:

=== Semitiku Ċentrali ===

* Kelliema Ammoniti ta’ Ammon
* Amorin – Seklu 20 QK
* Għarab
* Ancient Tramuntana Arabian -speaking Bedouins
* Aramejani – Sekli 16 sa 8 QK<ref>{{Ċita web|url=https://www.britannica.com/topic/Aramaean|titlu=Aramaean {{!}} people {{!}} Britannica|sit=www.britannica.com|lingwa=en|data-aċċess=2021-12-04}}</ref> / Akhlames (Ahlamu) Seklu 14 QK<ref>{{Ċita web|url=https://www.britannica.com/topic/Akhlame|titlu=Akhlame {{!}} people {{!}} Britannica|sit=www.britannica.com|lingwa=en|data-aċċess=2021-12-04}}</ref>
* Ġnus tal-bidu tal-Ħadid li jitkellmu bil-Kangħanin:
* Kaldea – deher fin-Nofsinhar tal-Mesopotamia c. 1000 QK u eventwalment sparixxew fil-popolazzjoni ġenerali Babilonjana.
* Edomiti
* Lhud / Iżraelin – waqqaf il-ġens ta ' Iżrael li aktar tard inqasam fis-Saltji ta' Iżrael u Ġuda . Il-fdalijiet ta’ dawn in-nies saru l- Lhud u s- Samaritani .
* [[Maltin]]
* Mandaeans
* Mowab
* Nabataeans
* [[Feniċi|Feniċja]] – waqqaf kolonji Mediterranji inklużi Tir, Sidon u Kartaġni tal-qedem . Il-fdalijiet ta’ dawn in-nies saru l-abitanti moderni tal-Libanu.
* Ugarit, sekli 14 sa 12 QK
* Nasrani (Nisrani Sirjan)

=== Semitiku tal-Lvant ===

* Imperu Akkadjan – kelliema Semitiċi tal-qedem marru fil-Mesopotamia fir-raba' millennju QK u stabbilixxew fost il-popli lokali tas- Sumer<ref>{{Ċita web|url=https://www.britannica.com/topic/Mesopotamian-religion|titlu=Mesopotamian religion {{!}} Facts, Names, Gods, Temples, & Practices {{!}} Britannica|sit=www.britannica.com|lingwa=en|data-aċċess=2021-12-04}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.britannica.com/topic/Akkadian-language|titlu=Akkadian language {{!}} ancient language {{!}} Britannica|sit=www.britannica.com|lingwa=en|data-aċċess=2021-12-04}}</ref>
* Imperu Babiloniż
* Imperu Assirja
* Ebla – Seklu 23 QK

=== Nofsinhar Semitiku ===

* Renju ta' Aksum – Ir-4 seklu QK sas-seklu 7 AD
* Nies Amhara
* Nies Argobba
* Nies Dahalik
* Nies Gurage
* Nies Harari
* Nies Mehri 
* Popli qodma li jitkellmu bl-Arabja t'Isfel
* Sabaeans tal-Jemen – Id-9 sal-1 sekli QK
* Nies Silt'e 
* Nies Tigrigna
* Nies Tigray
* Nies Tigre
* Nies Zay 

=== Mhux magħruf ===

* Suteans – seklu 14 QK
* Thamud – it-2 sal-5 sekli WK

== Ħoloq esterni ==
* [https://web.archive.org/web/20090104234232/http://community.livejournal.com/terra_linguarum/95880.html Siġra ġenealoġika semitika] (kif ukoll dik Afroasiatic), ippreżentata minn Alexander Militarev fit-taħdita tiegħu "Klassifikazzjoni ġenealoġika tal-lingwi Afro-Asjatiċi skont l-aħħar data" (fil-konferenza dwar is-70 anniversarju ta ' Vladislav Illich-Svitych, Moska, 2004 ; [https://web.archive.org/web/20100818025156/http://community.livejournal.com/terra_linguarum/95627.html annotazzjonijiet qosra tat-taħditiet mogħtija hemmhekk] (in Russian)
* [https://halshs.archives-ouvertes.fr/hal-00831338 ''Morfoloġija tal-inflessjoni tal-mudell u l-għeruq: il-plural miksur bl-Għarbi'']
* [https://www.usatoday.com/tech/science/discoveries/2007-01-23-snake-spell_x.htm Jepliċitaw serp qedem fil-piramida Eġizzjana jista 'jkun eqdem iskrizzjoni Semitika]
* [https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-02113751 ''Alexis Neme u Sébastien Paumier (2019), Ir-restawr tal-vokali Għarbi permezz ta' tfittxija ta' dizzjunarju tolleranti għall-ommissjoni, Lang Resources & Evaluation, Vol 53, 1-65 paġna'']
* [http://en.wiktionary.org/wiki/Appendix:Afro-Asiatic_Swadesh_lists Listi ta’ vokabularju Swadesh ta’ lingwi Semitiċi] [http://en.wiktionary.org/wiki/Appendix:Swadesh_lists (mill-appendiċi tal-lista Swadesh] ta’ Wiktionary)

== Referenzi ==
<references/>

{{Awtorità}}
[[Kategorija:Lingwa Għarbija]]
[[Kategorija:Lingwi Semitiċi]]
[[Kategorija:Lingwa Maltija]]
[[Kategorija:Pages with unreviewed translations]]
[[Kategorija:Lingwa]]
[[Kategorija:Lingwistika]]
<references />