Ara s-sors ta' Lübeck

{{Infobox city}}

'''Lübeck''' (pronunzja bil-[[Lingwa Ġermaniża|Ġermaniż]]: [ˈlyːbɛk]; bil-Ġermaniż t'Isfel: ''Lübeek''), uffiċjalment il-'''Belt Anseatika ta' Lübeck''' (bil-Ġermaniż: ''Hansestadt Lübeck''), hija belt fit-Tramuntana tal-[[Ġermanja]]. B'popolazzjoni ta' madwar 217,000 abitant, Lübeck hija t-tieni l-ikbar belt tul il-kosta [[Baħar Baltiku|Baltika]] Ġermaniża u fl-istat ta' Schleswig-Holstein, wara l-[[belt kapitali]] statali [[Kiel]], u hija l-35 l-ikbar belt fil-Ġermanja.

Il-belt tinsab f'Holstein, fil-Grigal ta' [[Amburgu]], fil-bokka tax-xmara Trave, li tnixxi fil-Bajja ta' Lübeck fil-lokalità ta' Travemünde, u li tkompli sejra fit-tributarja tax-xmara Trave, Wakenitz. Il-belt hija parti mir-Reġjun Metropolitan ta' Amburgu, hija l-iżjed belt fil-Lbiċ tal-Baħar Baltiku, u hija l-eqreb punt ta' aċċess għall-Baltiku minn Amburgu. Il-port ta' Lübeck huwa t-tieni l-ikbar port Baltiku Ġermaniż wara l-port ta' [[Rostock]]. Il-belt tinsab fiż-żona [[Djalett|djalettali]] tat-Tramuntana tas-Sassonja t'Isfel tal-Ġermaniż t'Isfel.

Lübeck hija famuża peress li kienet in-nieqa u l-belt kapitali ''de facto'' tal-[[Lega Anseatika]]. Iċ-ċentru storiku tal-belt huwa l-iżjed [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] estensiv tal-Ġermanja.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/272/|titlu=Hanseatic City of L&uuml;beck|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-03-06}}</ref>

Filwaqt li s-simbolu tal-belt huwa d-Daħla ta' Holsten, il-veduta panoramika ta' Lübeck hija dominata mis-seba' torrijiet tal-ħames knejjes prinċipali tagħha: il-Knisja ta' [[Santa Marija]], il-[[Katidral]] ta' Lübeck, il-Knisja ta' San Ġakbu, il-Knisja ta' San Pietru, u l-Knisja ta' San Giles. Il-katidral, li tlesta għall-ħabta tal-1230, kien l-ewwel knisja kbira tal-brikks fir-reġjun Baltiku. Il-Knisja ta' Santa Marija, li tlestiet fl-1351, intużat bħala mudell għall-knejjes Gotiċi tal-brikks l-oħra madwar il-Baltiku. Għandha t-tieni l-ogħla faċċata b'żewġ spieri wara l-[[Katidral ta' Köln]], li qabiżha fl-1880. Għandha l-ogħla volta tal-brikks u hija t-tieni l-ogħla struttura tal-brikks wara l-Knisja ta' San Martin f'Landshut. Travemünde hija lokalità famuża mal-baħar, u l-''Maritim'' tagħha jservi bħala t-tieni l-ogħla fanal fid-[[Id-Dinja|dinja]] b'għoli ta' 114-il metru (374 pied). Lübeck hija magħrufa wkoll għall-[[Marżipan ta' Lübeck]].

== Storja ==
Il-bniedem insedja l-inħawi madwar fejn illum insibu l-belt ta' Lübeck wara l-aħħar Era Glaċjali li ntemmet għall-ħabta tad-9700 [[Ante Christum natum|Q.K]]. Fl-inħawi nstabu diversi dolmen [[Neolitiku|Neolitiċi]].

Għall-ħabta tas-700 [[WK|W.K]]., il-popli Slaviċi bdew jinsedjaw il-partijiet tal-Lvant ta' Holstein, żona li qabel kienet insedjata minn abitanti Ġermaniċi li kienu telqu minn hemm fil-Perjodu tal-Migrazzjoni. [[Karlu Manju]], li l-isforzi ta' [[Kristjaneżmu|Kristjanizzazzjoni]] taż-żona tiegħu ġew opposti mis-Sassoni Ġermaniċi, keċċa ħafna mis-Sassoni u daħħal minflok alleati Slavi Polabjani. Liubice (li tfisser "sabiħa") ġiet stabbilita max-xtut tax-xmara Trave madwar erba' kilometri (2.5 mili) fit-Tramuntana taċ-ċentru storiku tal-belt attwali ta' Lübeck.

Fis-seklu 10, dan sar l-iżjed insedjament importanti tal-konfederazzjoni Obotrita u nbena kastell. Fl-1128, il-pagani Rani minn Rügen qerdu lil Liubice.

Fl-1143, [[Adolf II]], il-Konti ta' Schauenburg u ta' Holstein, stabbilixxa l-belt moderna bħala insedjament Ġermaniż fil-gżira Bucu f'nofs ix-xmara. Huwa bena kastell ġdid, li ssemma għall-ewwel darba mill-kronista Helmold bħala kastell li kien jeżisti fl-1147. Adolf kellu jċedi l-kastell lid-Duka tas-Sassonja, Enriku l-[[Iljun]], fl-1158. Wara l-waqgħa ta' Enriku mill-poter fl-1181, il-belt saret belt imperjali għal tmien snin.

L-Imperatur [[Barbarossa]] (li rrenja fl-1152-1190) ordna li l-belt kellu jkollha kunsill ta' tmexxija magħmul minn 20 membru. Il-kunsill kien iddominat mill-merkanti, u għaldaqstant l-interessi kummerċjali sawru l-[[politika]] ta' Lübeck għal sekli sħaħ. Il-kunsill baqa' jeżisti sas-seklu 19. Il-belt u l-kastell bidlu s-sjieda tagħhom għal xi żmien u saru jiffurmaw parti mid-Dukat tas-Sassonja sal-1192, tal-Kontea ta' Holstein sal-1217, u tar-renju tad-[[Danimarka]] sal-Battalja ta' Bornhöved fl-1227.

=== Belt Anseatika ===
Għall-ħabta tal-1200, il-port sar il-punt tat-tluq prinċipali għall-kolonjalisti li salpaw lejn it-territorji Baltiċi kkonkwistati mill-Ordni Livonjana, u iktar 'il quddiem, mill-[[Ordni Tewtonika]]. Fl-1226, l-Imperatur [[Federiku II]] eleva l-belt għall-istatus ta' belt ħielsa imperjali, u b'hekk saret il-Belt Ħielsa ta' Lübeck.

Fis-seklu 14, Lübeck saret ir-"Reġina tal-Lega Anseatika", peress li kienet bil-bosta l-ikbar membru u l-iżjed wieħed setgħan ta' dik l-organizzazzjoni kummerċjali [[Medjuevu|Medjevali]]. Fl-1375, l-Imperatur [[Karlu IV]] ta t-titlu ta' waħda mill-ħames "Glorji tal-Imperu" lil Lübeck, titlu kondiviż ma' [[Venezja]], [[Ruma]], [[Pisa]] u [[Firenze]].

Diversi kunflitti dwar il-privileġġi kummerċjali rriżultaw fi ġlied bejn Lübeck (u l-Lega Anseatika) u d-[[Danimarka]] u n-[[Norveġja]] - b'eżiti li varjaw. Filwaqt li Lübeck u l-Lega Anseatika pprevalew fil-kunflitti tal-1435 u tal-1512, Lübeck tilfet meta ġiet involuta fil-Gwerra Fewdali tal-Konti, gwerra ċivili li faqqgħet fid-Danimarka mill-1534 sal-1536. Lübeck ingħaqdet ukoll mal-Lega pro-[[Martin Luteru|Luterana]] Schmalkaldika ta' nofs is-seklu 16.

=== Deklin ===
Wara t-telfa li ġarrbet fil-Gwerra Fewdali tal-Konti, il-poter ta' Lübeck bil-mod il-mod beda jmajna. Il-belt baqgħet newtrali fil-Gwerra ta' Tletin Sena tal-1618-1648, iżda l-kombinament tad-devastazzjoni mill-gwerra li damet deċennji u l-orjentazzjoni Trans-Atlantika ġdida tal-kummerċ [[Ewropa|Ewropew]] wasslu għad-deklin fl-importanza tal-Lega Anseatika - u b'hekk magħha ta' Lübeck. Madankollu, anke wara l-isfaxxar ''de facto'' tal-Lega Anseatika fl-1669, Lübeck xorta waħda baqgħet belt kummerċjali importanti fil-Baħar Baltiku.

=== Mill-gwerer ta' Napuljun għall-gwerra bejn Franza u l-Prussja ===
[[File:Nuremberg_chronicles_f_265-66_(Lubeca).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Nuremberg_chronicles_f_265-66_(Lubeca).jpg|xellug|daqsminuri|400x400px|Lübeck fil-''Kronaka ta''' ''Nuremberg'', 1493.]]
Matul il-gwerra tar-Raba' Koalizzjoni kontra [[Napuljun I ta' Franza|Napuljun]], it-truppi taħt il-Marexxall [[Jean Baptiste Bernadotte]] (li iktar 'il quddiem sar ir-Re tal-[[Żvezja|Iżvezja]]) okkupaw Lübeck wara battalja kontra l-Ġeneral Prussjan [[Gebhard Blücher]] fis-6 ta' Novembru 1806 minħabba li dan tal-aħħar uża b'mod illegali l-belt bħala fortizza, b'vjolazzjoni tan-newtralità ta' Lübeck, b'segwitu għall-għan Franċiż tal-korpi tiegħu wara l-Battalja ta' Jena-Auerstadt. Taħt is-Sistema Kontinentali, il-bank tal-Istat falla. Fl-1811, l-[[Imperu Franċiż]] formalment annetta lil Lübeck bħala parti minn [[Franza]] iżda l-alleati ta' kontra Napuljun ħelsu l-inħawi fl-1813.

Wara t-telfa li ġarrab Napuljun, il-Kungress ta' [[Vjenna]] tal-1815 irrikonoxxa lil Lübeck bħala belt ħielsa indipendenti. Il-belt saret membru tal-Konfederazzjoni Ġermaniża (1815-1866), tal-Konfederazzjoni Ġermaniża tat-Tramuntana (1866-1871) u tal-Imperu Ġermaniż (1871-1918).

Matul il-Gwerra bejn Franza u l-Prussja, il-battaljun ta' de Fusilier ta' Lübeck kien parti mit-"tieni Riġment Anseatiku tal-Fanterija Nru 76". Dakinhar tal-Battalja ta' Loigny, il-kmandant tas-17-il Diviżjoni, [[Hugo von Kottwitz]], avvanza filgħodu quddiem il-battaljun ta' de Fusilier tar-riġment, u ħeġġiġhom "jikkommemoraw il-qlubija tal-Lega Anseatika". Huwa wettaq attakk fit-Tramuntana filwaqt li l-battaljuni l-oħra daru lejn Loigny.

Dan ix-xokk ħasad lill-Franċiżi, tant li ġew invażi mill-ġnub. Huma ħarbu lejn Fougeu iżda tkeċċew minn hemm ukoll. Il-battalja saret il-ġrajja tal-istabbiliment tal-aħħar riġment ta' Lübeck, it-tielet Riġment Anseatiku tal-Fanterija Nru 162, li ġie stabbilit fl-1897. Meta l-kmandant tal-battaljun irritorna lejn Lübeck flimkien mal-battaljun tiegħu, huwa nħatar kmandant tar-riġment.

=== Seklu 20 ===
[[File:HL_Damals_–_1871.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:HL_Damals_%E2%80%93_1871.jpg|daqsminuri|Id-daħla tal-battaljun ta' de Fusilier f'Lübeck fit-18 ta' Ġunju 1871.]]
Fl-aħħar tal-[[L-Ewwel Gwerra Dinjija|Ewwel Gwerra Dinjija]] u l-waqgħa tal-Imperu Ġermaniż, Lübeck saret stat membru tar-Repubblika ta' [[Weimar Klassika|Weimar]] (1919-1933). Wara li n-Nażisti ħatfu l-poter, Lübeck, bħall-istati Ġermaniżi l-oħra kollha, ġiet soġġetta għall-proċess ta' ''Gleichschaltung'' (koordinazzjoni). Wara l-promulgazzjoni tat-"Tieni Liġi dwar il-Koordinazzjoni tal-Istati mar-Reich" tas-7 ta' April 1933, [[Friedrich Hildebrandt]] inħatar għall-kariga l-ġdida ta' ''Reichsstatthalter'' (Gvernatur tar-Reich) ta' Lübeck fis-26 ta' Mejju 1933. Hildebrandt ħatar lil [[Otto-Heinrich Drechsler]] bħala l-''Bürgermeister'', minflok is-Soċjal-Demokratiku elett, [[Paul Löwigt]]. Barra minn hekk, fit-30 ta' Jannar 1934, il-gvern tar-Reich ippromulga l-"Liġi dwar ir-Rikostruzzjoni tar-Reich", u formalment ġew aboliti l-parlamenti statali kollha u s-sovranità ġiet ittrasferita mill-istati lejn il-gvern ċentrali. B'din l-azzjoni, l-assemblea popolari ta' Lübeck, il-''Bürgerschaft'', ġiet xolta u Lübeck effettivament tilfet id-drittijiet tagħha bħala stat federali. Taħt id-dispożizzjonijiet tal-Att taż-Żona l-Kbira ta' [[Amburgu]], Lübeck ġiet assorbita fil-Provinċja Prussjana ta' Schleswig-Holstein mill-1 ta' April 1937, u b'hekk tilfet l-istatus li kellha għal 711-il sena ta' belt ħielsa indipendenti.

Matul it-Tieni Gwerra Dinjija (1939-1945), Lübeck saret l-ewwel belt Ġermaniża li ġarrbet bumbardament sostanzjali mill-Forza tal-Ajru Rjali (bl-[[Lingwa Ingliża|Ingliż]]: ''Royal Air Force'' (RAF)). L-attakk tat-28 ta' Marzu 1942 ikkawża n-nirien li ħakmu ċ-ċentru storiku u wasslu għal ħsarat estensivi. Dan l-attakk qered tlieta mill-knejjes prinċipali u partijiet kbar miż-żona mibnija; il-qniepen tal-Knisja ta' Santa Marija ċedew u waqgħu mit-torri għal isfel fuq il-ġebel. Kważi 1,500 dar inqerdu għalkollox, 2,200 dar ġarrbu ħsarat estensivi u 9,000 dar ġarrbu ftit ħsarat. Iktar minn 320 ruħ tilfu ħajjithom. Iż-żona industrijali ta' Lübeck ġiet ibbumbardjata fil-25 ta' Awwissu 1944 u 110 ruħ inqatlu. B'kollox, kważi 20 % taċ-ċentru storiku tal-belt inqered għalkollox, bi ħsara partikolari fil-kwartier ta' Gründungsviertel, fejn il-merkanti għonja mil-Lega Anseatika kien jgħixu fl-imgħoddi. Il-Ġermanja operat kamp tal-priġunieri tal-gwerra għall-uffiċjali, Oflag X-C, qrib il-belt mill-1940 sa April 1945. It-Tieni Armata Brittanika daħlet f'Lübeck fit-2 ta' Mejju 1945 u okkupatha mingħajr reżistenza.

Fit-3 ta' Mejju 1945, wieħed mill-ikbar diżastri fl-istorja navali seħħ fil-Bajja ta' Lübeck meta l-inġenji tal-ajru tal-gwerra tal-RAF għerrqu tliet vapuri: l-SS ''Cap Arcona'', l-SS ''Deutschland'' u l-SS ''Thielbek'' - li, minn taħt, kienu ppakkjati bil-priġunieri tal-kampijiet ta' konċentrament. F'dan id-diżastru mietu madwar 7,000 ruħ.

Il-popolazzjoni ta' Lübeck kibret b'mod konsiderevoli, minn madwar 150,000 ruħ fl-1939 għal iktar minn 220,000 ruħ wara l-gwerra, bis-saħħa tal-influss ta' refuġjati Ġermaniżi etniċi li kienu tkeċċew mill-eks provinċji tal-Lvant tal-Ġermanja fil-Blokk [[Komuniżmu|Komunista]]. Lübeck baqgħet parti minn Schleswig-Holstein wara t-Tieni Gwerra Dinjija (u konsegwentement kienet tagħmel parti mill-Ġermanja tal-Punent). Kienet tinsab direttament ma' dik li saret il-fruntiera interna matul id-diviżjoni tal-Ġermanja f'żewġ stati fil-perjodu tal-[[Gwerra Bierda]]. Fin-Nofsinhar tal-belt, il-fruntieri kienet issegwi l-fluss tax-xmara Wakenitz, li kienet tissepara żż-żewġ Ġermanji b'inqas minn 10 metri (33 pied) f'ħafna postijiet tul ix-xmara. L-iżjed post fit-Tramuntana fejn wieħed seta' jaqsam il-fruntiera kien id-distrett ta' Schlutup f'Lübeck. Għal deċennji sħaħ sar restawr taċ-ċentru storiku tal-belt ta' Lübeck u fl-1987 l-UNESCO niżżlitu fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tagħha.<ref name=":0" />

Fit-18 ta' Jannar 1996 billejl, in-nirien ħakmu dar tar-refuġjati barranin, u mietu 10 persuni u ndarbu sew iktar minn 30 ruħ, l-iktar tfal. Il-biċċa l-kbira tal-abitanti tad-dar ħasbu li kien attakk razzista, peress li ddikjaraw li kienu ltaqgħu ma' ostilità kbira fil-belt. Dak iż-żmien il-pulizija u l-qorti lokali ġew ikkritikati peress li eskludew ir-razziżmu bħala motiv possibbli saħansitra qabel bdew l-investigazzjonijiet preliminari. Madankollu, sal-2002, il-qrati sabu li l-Ġermaniżi kollha involuti ma kinux ħatja; u kwalunkwe persuna li kienet ħatja baqgħet qatt ma nqabdet.

F'April 2015, Lübeck ospitat il-konferenza tal-G7.

== Sit ta' Wirt Dinji ==
[[Stampa:Aerial image of Lübeck (view from the southwest).jpg|daqsminuri|Veduta taċ-ċentru storiku mill-ajru.]]
Iċ-ċentru storiku tal-Belt Anseatika ta' Lübeck ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1987. Iż-żona ta' lqugħ tas-sit ġiet immodifikata kemxejn fl-2009.<ref name=":0" />

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-[[bniedem]]".

== Demografija ==
Fl-2020, il-belt kellha popolazzjoni ta' 219,645 ruħ. L-ikbar gruppi etniċi minoritarji huma t-Torok, l-[[Ewropa Ċentrali|Ewropej Ċentrali]] (l-iktar il-Pollakki), l-Ewropej tan-Nofsinhar (l-iktar il-Griegi u t-Taljani), l-[[Ewropa tal-Lvant|Ewropej tal-Lvant]] (eż. ir-Russi), l-[[Għarab]], u diversi gruppi iżgħar.

L-iżvilupp tal-popolazzjoni mill-1350:
{| class="wikitable"
|+Popolazzjoni storika
|
{| class="wikitable"
!Sena
!<abbr>Pop.</abbr>
!<abbr>±% p.a.</abbr>
|-
!1350
|18,800
|—    
|-
!1400
|17,200
|−0.18%
|-
!1502
|25,444
| +0.38%
|-
!1600
|19,749
|−0.26%
|-
!1708
|19,978
| +0.01%
|-
!1807
|31,450
| +0.46%
|-
!1845
|38,190
| +0.51%
|-
!1871
|48,274
| +0.91%
|-
!1900
|93,241
| +2.30%
|-
!1910
|112,890
| +1.93%
|-
!1925
|124,358
| +0.65%
|}
|
{| class="wikitable"
!Sena
!<abbr>Pop.</abbr>
!<abbr>±% p.a.</abbr>
|-
!1939
|154,811
| +1.58%
|-
!1946
|235,923
| +6.20%
|-
!1952
|234,960
|−0.07%
|-
!1960
|231,827
|−0.17%
|-
!1970
|241,982
| +0.43%
|-
!1980
|222,145
|−0.85%
|-
!1990
|213,847
|−0.38%
|-
!2000
|215,267
| +0.07%
|-
!2010
|212,112
|−0.15%
|-
!2015
|218,253
| +0.57%
|-
!2020
|219,645
| +0.13%
|}
|}
L-istruttura tal-popolazzjoni:
{| class="wikitable"
!Klassifika
!Nazzjonalità
!Popolazzjoni (31 ta' Diċemrbu 2020)
|-
|1
|[[Turkija]]
|4,077
|-
|2
|[[Sirja]]
|2,733
|-
|3
|[[Polonja]]
|2,496
|-
|4
|[[Afganistan]]
|1,228
|-
|5
|[[Iraq]]
|1,191
|-
|6
|[[Bulgarija]]
|998
|-
|7
|[[Russja]]
|983
|-
|8
|[[Italja]]
|724
|-
|9
|[[Rumanija]]
|709
|}

== Politika ==
Is-sindku attwali ta' Lübeck huwa [[Jan Lindenau]] tal-Partit Demokratiku Soċjalista (SPD). L-iżjed elezzjoni reċenti għas-sindku saret fl-2017. Il-kunsill tal-belt ta' Lübeck jiggverna l-belt flimkien mas-sindku.

== Kultura ==
[[File:Germany_Luebeck_Heiligen-Geist-Hospital.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Germany_Luebeck_Heiligen-Geist-Hospital.jpg|daqsminuri|L-Isptar tal-Ispirtu s-Santu, waħda mill-eqdem istituzzjonijiet ta' Lübeck (1260).]]

=== Turiżmu ===
Fl-2019, Lübeck laħqet iż-żewġ miljun soġġorn. Lübeck hija famuża għaċ-ċentru storiku Medjevali tagħha mimli knejjes, għall-Holstentor, u għas-sqaqien u għat-toroq iż-żgħar. Lübeck ġiet imsejħa "Die Stadt der 7 Türme" (il-belt tas-seba' torrijiet) minħabba s-seba' torrijiet prominenti tal-knejjes tagħha. Bħal f'bosta postijiet oħra fil-Ġermanja, Lübeck għandha tradizzjoni twila tas-suq tal-[[Milied]] f'Diċembru, li jinkludi s-suq famuż tal-[[Artiġjan|artiġjanat]] fi ħdan l-Isptar tal-[[Spirtu s-Santu|Ispirtu s-Santu]], li jinsab fin-naħa tat-Tramuntana ta' Königstrasse.

=== Binjiet ===
[[File:Luebeck-Rathaus_am_Markt_von_Suedwesten_gesehen-20100905.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Luebeck-Rathaus_am_Markt_von_Suedwesten_gesehen-20100905.jpg|daqsminuri|Il-Muniċipju.]]
[[File:View_of_Luebeck.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:View_of_Luebeck.jpg|daqsminuri|Il-Knisja ta' Santa Marija.]]
[[File:Lubeck_An_der_Obertrave.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Lubeck_An_der_Obertrave.jpg|daqsminuri|Il-Katidral ta' Lübeck u l-binjiet storiċi tul l-Obertrave.]]
Il-biċċa l-kbira taċ-ċentru storiku tal-belt ippreserva l-bixra Medjevali tiegħu, b'binjiet storiċi u toroq dojoq. Kien hemm żmien fl-imgħoddi fejn wieħed seta' jaċċessa ċ-ċentru storiku tal-belt biss mill-erba' daħliet tagħha. Illum il-ġurnata fadal tnejn minn dawn id-daħliet, il-Holstentor (1478) famuża u l-Burgtor (1444).

Iċ-ċentru storiku tal-belt huwa dominat minn seba' torrijiet tal-kampnari tal-knejjes. L-eqdem knejjes huma l-Katidral ta' Lübeck u l-Knisja ta' Santa Marija, li t-tnejn imorru lura għas-sekli 13 u 14.

Mibni fl-1286, l-Isptar tal-Ispirtu s-Santu f'Koberg huwa waħda mill-eqdem istituzzjonijiet soċjali eżistenti fid-[[Id-Dinja|dinja]] u waħda mill-iżjed binjiet importanti fil-belt. L-Isptar jiffunzjona kemm bħala dar fejn jirtiraw l-anzjani kif ukoll bħala dar fejn jiġu ndukrati. Xi partijiet storiċi nfetħu għall-pubbliku inġenerali.

Attrazzjonijiet oħra jinkludu:

* il-Muniċipju;
* il-Knisja ta' Santa Katarina, knisja li kienet parti minn eks monasteru, issa l-Katharineum, skola tal-Latin;
* id-Dar ta' [[Thomas Mann]];
* id-Dar ta' [[Günter Grass]];
* il-Knisja ta' San Pietru;
* il-Knisja ta' San Lawrenz, li tinsab fis-sit ta' ċimiterju għan-nies li mietu matul il-pesta tas-seklu 16;
* il-Knisja ta' San Ġakobb tal-1334;
* il-Knisja tal-Qalb Imqaddsa;
* il-Knisja ta' San Eġidju;
* is-Salzspeicher, imħażen storiċi fejn kien jinħażen il-melħ ittrasportat minn [[Lüneburg]] biex jiġi ttrasportat lejn il-portijiet Baltiċi;
* il-belt ta' Travemünde mal-kosta tal-Baħar Baltiku.

=== [[Mużika]], letteratura u [[L-Arti|l-arti]] ===
[[File:Lübeck_Sleeswijk-Holstein_Salzspeicher_Duitsland.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:L%C3%BCbeck_Sleeswijk-Holstein_Salzspeicher_Duitsland.jpg|daqsminuri|Is-Salzspeicher, l-imħażen tal-melħ.]]
Il-[[kompożitur]] [[Franz Tunder]] kien l-organist prinċipali tal-Knisja ta' Santa Marija ta' Lübeck, meta beda t-tradizzjoni tal-''Abendmusiken'', fejn kienet tindaqq il-mużika kull filgħaxija. Fl-1668, bintu Anna Margarethe żżewġet lill-kompożitur Daniż-Ġermaniż [[Dieterich Buxtehude]], li sar l-organist il-ġdid tal-Knisja ta' Santa Marija. Uħud mill-kompożituri emerġenti ta' dak iż-żmien ivvjaġġaw lejn Lübeck biex jaraw l-ispettakli mużikali tiegħu, b'mod notevoli [[George Frideric Handel|Handel]] u Mattheson fl-1703, u [[Johann Sebastian Bach|Bach]] fl-1705.

Il-[[kittieb]] u r-rebbieħ tal-[[Premju Nobel]] Thomas Mann kien membru tal-familja Mann tal-merkanti ta' Lübeck. Ir-rumanz magħruf sew tiegħu tal-1901 ''Buddenbrooks'' għarraf lill-qarrejja fil-Ġermanja (u iktar 'il quddiem ta' madwar id-dinja, permezz ta' bosta traduzzjonijiet) dwar l-istil ta' ħajja u d-drawwiet tal-borgeżija ta' Lübeck fis-seklu 19.
[[File:Luebeck_04_2008_047.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Luebeck_04_2008_047.jpg|daqsminuri|Lübeck u x-xmara Trave.]]
Lübeck saret magħrufa wkoll għal skandlu notevoli tal-[[arti]] fis-snin 50 tas-seklu 20. [[Lothar Malskat]] tqabbad biex jirrestawra l-affreski Medjevali tal-Knisja ta' Santa Marija, li ġew żvelati bis-saħħa tal-ħsarat estensivi li ġarrbet mill-attakki mill-ajru matul it-Tieni Gwerra Dinjija. Minflok, huwa pitter xogħlijiet ġodda, taparsi kienu restawri, u kien hemm bosta esperti li emmnuh. Malskat iktar 'il quddiem żvela l-qerq hu stess. Il-kittieb u r-rebbieħ tal-Premju Nobel Günter Grass semma din il-kwistjoni fir-rumanz tiegħu tal-1986 ''Il-Far''; mill-1995 huwa beda jgħix qrib Lübeck f'Behlendorf, fejn imbagħad indifen fl-2015.

=== Mużewijiet ===
Lübeck għandha bosta [[Mużew|mużewijiet]] żgħar, bħall-Mużew ta' Sant'Anna ta' Lübeck, il-Behnhaus, il-Hansemuseum Ewropew, u l-Holstentor. Il-Mużew tal-Pupazzi tat-Teatru ta' Lübeck huwa mużew privat. Mal-ilma hemm bastiment ħafif li kien intuża għal Fehmarnbelt u għal Lisa von Lübeck, li huwa rikostruzzjoni ta' karavella Anseatika tas-seklu 15. Il-mużew tal-marżipan fit-tieni sular tal-Kafetterija ta' Niederegger f'Breite Strasse jispjega l-istorja tal-marżipan, u juri l-forom storiċi tal-[[injam]] li kienu jintużaw għall-produzzjoni tal-blokok tal-marżipan u grupp ta' figuri storiċi magħmula bil-marżipan.

=== Ikel u xorb ===
[[File:Marzipan-Herz_ies.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Marzipan-Herz_ies.jpg|daqsminuri|Il-marżipan ta' Niederegger.]]
Lübeck hija famuża għall-industrija tal-marżipan tagħha. Skont leġġenda lokali, il-marżipan ġie magħmul għall-ewwel darba f'Lübeck, x'aktarx b'rispons jew għal assedju militari tal-belt jew sena ta' ġuħ. Il-ġrajja, probabbilment apokrifa, issostni li l-belt spiċċat bla ikel għajr għal-lewż u għaz-zokkor li kien hemm fl-imħażen, u dawn intużaw għall-produzzjoni tal-"ħobż" tal-marżipan. Oħrajn jemmnu li l-marżipan effettivament ġie vvintat fil-[[Iran|Persja]] ftit mijiet ta' snin qabel Lübeck. L-iżjed produttur magħruf huwa Niederegger, li jżuruh spiss ħafna turisti f'Lübeck, speċjalment lejn żmien il-Milied.

Il-kummerċ tal-inbejjed f'Lübeck imur lura għal żmien l-Anseatiċi. Inbid famuż ta' Lübeck huwa r-Rotspon, li huwa nbid magħmul mill-għeneb ipproċessati u ffermentati fi [[Franza]] u ttrasportati fi btieti tal-injam lejn Lübeck, fejn imbagħad jinħażen, jitħalla jiqdiem u jitqiegħed fil-fliexken.

Bħal f'komunitajiet kostali oħra tat-Tramuntana tal-Ġermanja, il-Fischbrötchen u l-Brathering huma ikliet popolari ta' malajr, peress li hemm abbundanza ta' varjetajiet ta' ħut.
[[File:Musikhochschule_Lübeck.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Musikhochschule_L%C3%BCbeck.JPG|daqsminuri|L-Akkademja tal-Mużika ta' Lübeck.]]

== Edukazzjoni ==
Lübeck għandha tliet universitajiet, l-Università ta' Lübeck, l-Università Teknika tax-Xjenzi Applikati ta' Lübeck, u l-Akkademja tal-Mużika ta' Lübeck. L-Iskola Universitarja għall-[[Mediċina]] Informatika u x-[[Xjenza Naturali|Xjenzi Naturali]] hija fakultà ċentrali tal-università u ġiet stabbilita mill-Inizjattiva tal-Eċċellenza Ġermaniża. L-Iskola Internazzjonali tal-Midja l-Ġdida hija istitut affiljat tal-università.

== Distretti ==
[[File:Lübeck-skyline-von-norden.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:L%C3%BCbeck-skyline-von-norden.JPG|daqsminuri|Veduta panormaika taċ-ċentru storiku mit-Tramuntana.]]
Il-belt ta' Lübeck hija maqsuma f'10 żoni. Dawn mill-ġdid huma organizzati f'35 distrett urban. L-10 żoni bin-numri uffiċjali tagħhom, id-distretti urbani assoċjati magħhom u n-numru ta' abitanti tal-kwartieri huma dawn li ġejjin:

* '''01 - Iċ-ċentru tal-belt''' (~ 12,000 abitant)

L-''Innenstadt'' huwa l-attrazzjoni turistika prinċipali u jikkonsisti miċ-ċentru storiku tal-belt kif ukoll l-eks fortifikazzjonijiet. Din hija l-eqdem u l-iżgħar parti ta' Lübeck.

* '''02 - San Jürgen''' (~ 40,000 abitant)
** Hüxtertor / Mühlentor / Gärtnergasse, Strecknitz / Rothebek, Blankensee, Wulfsdorf, Beidendorf, Krummesse, Kronsforde, Niederbüssau, Vorrade, Schiereichenkoppel, Oberbüssau.
[[File:HL_HBF_–_Front.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:HL_HBF_%E2%80%93_Front.jpg|daqsminuri|L-istazzjon prinċipali ta' Lübeck (''Lübeck Hbf'').]]
''Sankt Jürgen'' huwa wieħed minn tliet subborgi ta' Lübeck (flimkien ma' ''St. Lorenz'' u ''St. Gertrud''). Jinsab fin-Nofsinhar taċ-ċentru storiku u huwa l-ikbar parti tal-belt.

* '''03 - Moisling''' (~ 10,000 abitant)
** Niendorf / Moorgarten, Reecke, iċ-ċentru storiku ta' Moisling / Genin.

''Moisling'' tinsab l-iktar fil-Lbiċ u l-istorja tagħha tmur lura għas-[[seklu 17]].

* '''04 - Buntekuh''' (~ 10,000 abitant)

''Buntekuh'' tinsab fil-Punent ta' Lübeck. Parti kbira minnha tikkonsisti minn żoni 
[[File:Standesamt_lübeck.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Standesamt_l%C3%BCbeck.jpg|daqsminuri|L-uffiċċju tar-reġistrazzjoni ċivili ta' Lübeck fiż-żona ta' St. Jürgen.]]
kummerċjali bħas-''Citti-Park'', l-ikbar stabbiliment kummerċjali ta' Lübeck.

* '''05 - In-Nofsinhar ta' St. Lorenz''' (~ 12,000 abitant)

''Sankt Lorenz-Süd'' jinsab fil-Lbiċ taċ-ċentru storiku tal-belt u għandu l-ikbar densità tal-popolazzjoni. L-istazzjonijiet prinċipali tal-karozzi tal-linja u tal-ferroviji jinsabu fit-Tramuntana tiegħu.

* '''06 - It-Tramuntana ta' St. Lorenz''' (~ 40,000 abitant)
** it-Tramuntana ta' Holstentor, Falkenfeld / Vorwerk / Teerhof, Großsteinrade / Schönböcken, Dornbreite / Krempelsdorf.

''Sankt Lorenz-Nord'' jinsab fil-Majjistral ta' Lübeck u huwa maqsum minn Sankt Lorenz-Süd permezz tal-linji ferrovjarji.

* '''07 - St. Gertrud''' (~ 40,000 abitant)
** Burgtor / Stadtpark, Marli / Brandenbaum, Eichholz, Karlshof / Israelsdorf / Gothmund.

''Sankt Gertrud'' jinsab fil-Lvant taċ-ċentru storiku tal-belt. Dan is-subborg huwa kkaratterizzat l-iktar min-natura tiegħu. Il-biċċa l-kbira ta' dan is-subborg huwa magħmul minn bosta parks, ix-xmajjar ''Wakenitz'' u ''Trave'' u l-foresta ta' ''Lauerholz''.

* '''08 - Schlutup''' (~ 6,000 abitant)
[[File:Travemünde-strandpromenade-strand-ostsee.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Travem%C3%BCnde-strandpromenade-strand-ostsee.JPG|daqsminuri|Il-bajja ta' Travemünde.]]
''Schlutup'' tinsab l-iktar fil-Lvant miċ-ċentru storiku ta' Lübeck. Minħabba l-foresta ta' ''Lauerholz'' fil-Punent u x-xmara ''Trave'' fit-Tramuntana, Schlutup hija relattivament iżolata mill-partijiet l-oħra tal-belt.

* '''09 - Kücknitz''' (~ 20,000 abitant)
** Dänischburg / Siems / Rangenberg / Wallberg, Herrenwyk, Alt-Kücknitz / Dummersdorf / Roter Hahn, Poeppendorf.

Fit-Tramuntana tax-xmara Trave hemm ''Kücknitz'', li hija ż-żona industrijali antika ta' Lübeck.

* '''10 - Travemünde''' (~ 15,000 abitant)
** Ivendorf, Alt-Travemünde / Rönnau, Priwall, Teutendorf, Brodten.

''Travemünde'' tinsab l-iktar fil-Grigal taċ-ċentru storiku ta' Lübeck qrib il-Baħar Baltiku. Permezz tal-bajja u tal-kosta twila tagħha, Travemünde hija t-tieni l-ikbar destinazzjoni turistika.

== Relazzjonijiet internazzjonali ==

=== Ġemellaġġi ===
Lübeck hija ġemellata ma':

* [[Kotka]], il-[[Finlandja]] (1969);
* [[La Rochelle]], [[Franza]] (1988);
* [[Wismar]], il-[[Ġermanja]] (1987);
* [[Klaipėda]], il-[[Litwanja]] (1990);
* [[Gotland]], l-[[Żvezja|Iżvezja]] (1999).

=== Bliet amikevoli ===
Lübeck għandha relazzjonijiet ta' ħbiberija ma':

* [[Venezja]], l-[[Italja]] (1979);
* [[Kawasaki]], il-[[Ġappun]] (1992);
* [[Shaoxing]], iċ-[[Ċina]] (2003).

== Trasport ==
[[File:Flughafen_Lübeck.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Flughafen_L%C3%BCbeck.jpg|daqsminuri|L-Ajruport ta' Lübeck.]]
Lübeck hija kkollegata ma' tliet awtostradi (Autobahnen) prinċipali. L-Awtostrada A1 tibqa' sejra lejn il-gżira ta' Fehmarn u [[Kopenħagen|Copenhagen]] (id-Danimarka) u lejn in-Nofsinhar lejn Amburgu, Bremen u Köln. L-Awtostrada A20 tibqa' sejra lejn il-Lvant lejn Wismar, Rostock u [[Szczecin]] (il-[[Polonja]]) u lejn il-Punent lejn Bad Segeberg u l-Baħar tat-Tramuntana. L-Awtorstrada A226 tibda fiċ-ċentru ta' Lübeck u tibqa' sejra lejn il-Grigal u l-belt portwali ta' Travemünde.

Lübeck hija moqdija minn diversi stazzjonijiet ferrovjarji. Dak prinċipali huwa ta' Lübeck Hauptbahnhof, li jaqdi madwar 31,000 passiġġier kuljum, u huwa l-iżjed stazzjon importanti f'Schleswig-Holstein. L-istazzjon huwa moqdi l-iktar minn servizzi ferrovjarji reġjonali lejn Amburgu, Lüneburg, Kiel, il-gżira ta' Fehmarn u Szczecin (il-Polonja). Hemm xi ferroviji li jivvjaġġaw distanzi twal lejn Munich, Frankfurt-am-Main u Köln. Matul il-vaganzi tas-sajf, ikun hemm bosta servizzi ferrovjarji addizzjonali. Sal-aħħar tal-2019, Lübeck kienet waqfa fil-linja ferrovjarja "Vogelfluglinie" minn Amburgu sa Copenhagen (id-Danimarka).

It-trasport pubbliku huwa organizzat mill-Kumpanija tat-Traffiku tal-Belt ta' Lübeck (Lübecker Stadtverkehr). Hemm 40 linja tal-karozzi tal-linja li jaqdu lill-belt u ż-żona madwar Lübeck, minbarra s-servizzi tal-karozzi tal-linja reġjonali.

Id-distrett ta' Travemünde jinsab mal-Baħar Baltiku u għandu l-port prinċipali tal-belt. L-iScandinavienkai (il-moll tal-Iskandinavja) huwa l-punt ta' tluq għar-rotot tal-laneċ lejn [[Malmö]] u [[Trelleborg]] (l-[[Żvezja|Iżvezja]]); [[Liepāja]] (il-[[Latvja]]); [[Ħelsinki|Helsinki]] (il-[[Finlandja]]) u [[San Pietruburgu]] (ir-[[Russja]]). Hija t-tieni l-ikbar port Ġermaniż mal-Baħar Baltiku.

L-Ajruport ta' Lübeck jinsab fin-Nofsinhar ta' Lübeck fir-raħal ta' Blankensee. L-ajruport jipprovdi titjiriet reġjonali lejn Munich u [[Stuttgart]] u xi titjiriet ''charter'' lejn l-[[Italja]] u l-[[Kroazja]].

== Nies notevoli ==
[[File:Ephraim_Carlebach.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ephraim_Carlebach.jpg|daqsminuri|Ephraim Carlebach, 1936.]]

=== Reliġjon ===

* Laurentius Surius (1522-1578), patri u ħaġjografu Kartużjan;
* August Hermann Francke (1663-1727), pedagoġista u teologu li stabbilixxa l-Fondazzjonijiet ta' Francke;
* Johann Lorenz von Mosheim (1693-1755), storiku tal-Knisja Luterana;
* Ephraim Carlebach (1879-1936), rabbi u fundatur tal-Iskola Għolja tal-Iżraeliti f'[[Leipzig]];
* Joseph Carlebach (1883-1942), rabbi u vittma tal-[[Olokawst]];
* Felix Carlebach (1911-2008), rabbi.
[[File:Bundesarchiv_B_145_Bild-F057884-0009,_Willy_Brandt.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bundesarchiv_B_145_Bild-F057884-0009,_Willy_Brandt.jpg|daqsminuri|Willy Brandt, 1980.]]

=== [[Politika]] ===

* Johann Wittenborg (1321-1363), sindku ta' Lübeck li tilef fil-Battalja ta' [[Helsingborg]];
* Jürgen Wullenwever (għall-ħabta tal-1492-1537), sindku ta' Lübeck mill-1533 sal-1535;
* George Wulweber, Protestant tas-seklu 16 li ġie ttorturat fuq il-forka;
* Friedrich Krüger (1819-1896), diplomatiku għall-bliet Anseatiċi ta' Lübeck, Amburgu u Bremen;
* John Rugee (1827-1894), politiku f'[[Wisconsin]], l-[[Stati Uniti|Istati Uniti]];
* Gustav Radbruch (1878-1949), studjuż legali u [[politiku]];
* Hermann Lüdemann (1880-1959), politiku tas-CDU;
* Otto-Heinrich Drechsler (1895-1945), sindku ta' Lübeck mill-1933 sal-1937 li stabbilixxa l-getto ta' [[Riga]];
* Haim Cohn (1911-2002), ġurista u politiku [[Iżrael|Iżraeljan]];
* Willy Brandt (1913-1992), politiku tal-SPD u Kanċillier Ġermaniż;
* Björn Engholm (twieled fl-1939), politiku tal-SPD;
* Robert Habeck (twieled fl-1969), kittieb u politiku tal-Alleanza 90/il-Ħodor;
* Birgitt Ory (twieldet fl-1964), diplomatika;
* Beatrix von Storch (twieldet fl-1971), politiku tal-AfD politician u eks Membru [[Parlament Ewropew|Parlamentari Ewropew]].
[[File:Friedrich_Overbeck_011.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Friedrich_Overbeck_011.jpg|daqsminuri|J. F. Overbeck, awtoritratt mal-familja, 1820.]]

=== Arti ===

* Benjamin Block (1631-1690), pittur Barokk Ġermaniż-[[Ungerija|Ungeriż]];
* Sir Godfrey Kneller (1646-1723), pittur tal-qorti ta' diversi monarki Brittaniċi;
* Catharina Elisabeth Heinecken (1683-1757), artista u alkemista;
* Carl Heinrich von Heineken (1707-1791), storiku tal-arti;
* Friedrich Overbeck (1789-1869), pittur u kap tan-Nazzareni;
* Johann Wilhelm Cordes (1824-1869), pittur tal-pajsaġġi;
* Gotthardt Kuehl (1850-1915), pittur;
* Maria Slavona (1865-1931), pittriċi impressjonista, oħt Cornelia Schorer;
* Erich Ponto (1884-1957), attur;
* Walter D. Asmus (twieled fl-1941), direttur tat-teatru;
* Justus von Dohnányi (twieled fl-1960), attur;
* Jonas Nay (twieled fl-1990), attur.
[[File:Dieterich_Buxtehude.png|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Dieterich_Buxtehude.png|daqsminuri|Dieterich Buxtehude.]]

=== Mużika ===

* Franz Tunder (1614-1667), organist u kompożitur;
* Thomas Baltzar (għall-ħabta tal-1631-1663), vjolinist u kompożitur;
* Dieterich Buxtehude (għall-ħabta tal-1637-1707), kompożitur u organist;
* Andreas Kneller (1649-1724), kompożitur u organist;
* Friedrich Ludwig Æmilius Kunzen (1761-1817), kompożitur;
* Anja Thauer (1945-1973), vjolinċellista.
[[File:WP_Robert_Christian_Ave-Lallemant.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:WP_Robert_Christian_Ave-Lallemant.jpg|daqsminuri|Robert Christian Ave-Lallemant, 1851.]]

=== Xjenza ===

* Joachim Jungius (1587-1657), matematiku, fiżiku u filosfu;
* Heinrich Meibom (1638-1700), espert mediku li skopra l-glandola Meibomjana;
* Hermann von Fehling (1811-1885), spiżjar;
* Robert Christian Avé-Lallemant (1812-1884), [[tabib]] u vjaġġatur riċerkatur;
* Ernst Curtius (1814-1896), arkeologu u storiku klassiku;
* Georg Curtius (1820-1885), filologu;
* Friedrich Matthias Claudius (1822-1869), anatomista;
* James Behrens (1824-1898), entomologu;
* Friedrich Matz (1843-1874), arkeologu;
* Friedrich Wilhelm Gustav Bruhn (1853-1927), ivvinta t-taksimetru;
* Cornelia Schorer (1863-1939), waħda mill-ewwel tobba nisa fil-Ġermanja;
* Heinrich Lüders (1869-1943), Orjentalist u indologu;
* Justus Mühlenpfordt (1911-2000), fiżiku nukleari;
* Wolfgang Luthe (1922-1985), tabib, psikoterapista u pijunier fit-taħriġ awtoġeniku.
[[File:Heinrich_Thomas_Mann.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Heinrich_Thomas_Mann.jpg|daqsminuri|Heinrich (xellug) u Thomas Mann, 1902.]]

=== Kitba ===

* Erasmus Finx (1627-1694), polistoriku, awtur u kittieb tal-knisja;
* Christian Adolph Overbeck (1755-1821), sindku u [[poeta]];
* Johann Bernhard Vermehren (1777-1803), Romantiku u lekċerer;
* Emanuel Geibel (1815-1884), poeta;
* Gustav Falke (1853-1916), awtur;
* Heinrich Mann (1871-1950), rumanzier;
* Thomas Mann (1875-1955), rumanzier, rebbieħ tal-Premju Nobel għal-Letteratura fl-1929;
* Friedrich Ranke (1882-1950), Medjevalista, filologu, folklorista u kittieb Ġermaniż;
* Jörg Wontorra (twieled fl-1948), [[ġurnalist]] sportiv;
* Nicolai Riedel (twieled fl-1952), filologu, awtur u editur.

=== Sport ===

* Sandra Völker (twieldet fl-1974), għawwiema, rebħet tliet medalji fil-[[Logħob Olimpiku tas-sajf]] tal-1996;
* Marie-Louise Dräger (twieldet fl-1981), ċampjin tad-dinja għal ħames darbiet bħala lightweight sculler;
* Tobias Kamke (twieled fl-1986), plejer professjonali tat-tennis;
* Maximilian Munski (twieled fl-1988), qaddief, rebbieħ ta' medalja tal-fidda fil-Logħob Olimpiku tas-sajf tal-2016.
[[File:HeinekenFritzsch1726.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:HeinekenFritzsch1726.jpg|daqsminuri|C. F. Heineken, 1726.]]

=== Oħrajn ===

* Adam Brand (għall-ħabta tal-1692-1746), merkant u riċerkatur;
* Christian Friedrich Heinecken (1721-1725), "l-istudjuż żgħir ta' Lübeck", tifel prodiġju;
* Kurd von Schlözer (1822-1894), diplomatiku u storiku;
* Hermann von der Hude (1830-1908), [[arkitett]];
* Hermann Blohm (1848-1930), bennej tal-vapuri u fundatur ta' kumpanija;
* Hermann Pister (1885-1948), kmandant tal-SS Nażisti tal-Kamp ta' Konċentrament ta' Buchenwald;
* Walter Ewers (1892-1918), bdot rinomat tal-Ewwel Gwerra Dinjija;
* Hans Blumenberg (1920-1996), filosfu;
* Jörg Ziercke (twieled fl-1947), kap kummissarju tal-Uffiċċju Federali Kriminali tal-Pulizija mill-2004 sal-2014.

== Referenzi ==

[[Kategorija:Bliet tal-Ġermanja]]
[[Kategorija:Bliet Ewropej]]
[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji Kulturali]]
[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji fil-Ġermanja]]