Ara s-sors ta' Jongmyo

[[Stampa:Jongmyo.jpg|daqsminuri|390x390px|Il-mogħdija ċentrali olzata ta’ Jongmyo]]
'''Jongmyo''' (bil-[[Hangul]]: 종묘; bil-[[Hanja]]: 宗廟) huwa santwarju tal-[[Konfuċjaniżmu]] ddedikat għaċ-ċelebrazzjoni perpetwa ta’ servizzi ta’ mafkar għar-rejiet u għall-irġejjen tal-imgħoddi tad-dinastija Koreana [[Joseon]] (1392-1897). Is-santwarju huwa l-ewdem santwarju rjali tal-Konfuċjaniżmu u l-iktar wieħed awtentiku. Fih jinħażnu t-tavli bit-tagħlim tal-membri tal-eks familja rjali. Fis-santwarju għadhom isiru ċerimonji bir-ritwali li jorbtu flimkien il-[[mużika]], il-[[kant]] u ż-[[żfin]] li ilhom isiru tradizzjonalment mis-seklu 14. Tali santwarji kienu jeżistu fi żmien it-Tliet Renji tal-Korea bejn is-snin 57 u 688, iżda dawn inqerdu u ma waslux sa żminijietna. Is-santwarju ta’ Jongmyo żdied mal-lista ta’ [[Sit ta’ Wirt Dinji|Siti ta’ Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-1995.<ref name=":0">{{Ċita web|titlu=Jongmyo Shrine|url=https://whc.unesco.org/en/list/738/|isem1=UNESCO World Heritage|kunjom1=Centre|data-aċċess=2021-03-10|lingwa=en|sit=UNESCO World Heritage Centre}}</ref>

Jongmyo jinsab biswit il-Palazzi ta’ [[Changdeokgung]] u ta’ [[Changgyeonggung]] fin-Nofsinhar ta’ [[Seoul]] fil-[[Korea t'Isfel|Korea t’Isfel]]. Fl-imgħoddi dawn it-tliet siti kienu kkollegati ma’ xulxin fid-dinastija Joseon, iżda ġew separati minn triq li nbniet mill-kolonjalisti [[Ġappun|Ġappuniżi]]. Il-binjiet prinċipali ta’ Jongmyo nbnew f’Ottubru 1394 meta [[Taejo]], l-ewwel re tad-dinastija Joseon, mexxa l-belt kapitali lejn [[Hanyang]] (illum f’Seoul).<ref name=":1">{{Ċita ktieb|titlu=World Heritage in Korea|isem=|sena=2015|editur=Cho Eun Kyoung|id=ISBN 978-89-6555-040-2|paġni=129-146}}</ref> Is-santwarju nqered min-nirien fl-invażjonijiet tal-Ġappun fil-Korea (1592-1598), u mbagħad reġa’ nbena fl-1608.<ref name=":0" />

== Storja ==
[[Stampa:Hall de confort éternel, Jongmyo.jpg|xellug|daqsminuri|328x328px|Is-Sala tal-Kumdità Eterna]]
Meta nbena fl-1394 fir-renju tar-re Taejo, Jongmyo x’aktarx li kien wieħed mill-itwal binjiet fl-[[Asja]] jekk mhux fid-[[Id-Dinja|dinja]]. Is-sala ewlenija, magħrufa bħala ''Jeongjeon'' (bil-Hangul: 정전; bil-Hanja: 正殿), kellha seba’ kmamar. Kull kamra, magħrufa bħala "''myo-shil''" (bil-Hangul: 묘실; bil-Hanja: 廟室), litteralment “Kamra tat-Tempju”, jiġifieri Santwarju Rjali) kienet tkun irriżervata għar-re u għar-reġina.<ref name=":1" />

Il-kumpless ġie mwessa’ mir-Re Sejong (li rrenja mill-1418 sal-1450) li ordna l-kostruzzjoni tal-''Yeongnyeongjeon'' (bil-Hangul: 영년전; bil-Hanja: 永寧殿, jiġifieri “Sala tal-Kumdità Eterna”). Din il-prattika tat-twessigħ tkompliet, u l-kumpless tkabbar mill-Punent għal-Lvant, minħabba l-ħtieġa li jinħażnu iktar tavli tat-tagħlim matul ir-renji tar-rejiet differenti, sakemm intlaħqu total ta’ 19-il kamra.<ref name=":1" />

Madankollu, matul il-[[Gwerra ta’ Seba’ Snin]] (1592-1598), l-invażuri Ġappuniżi ħarqu s-santwarju oriġinali u fl-1601 inbena kumpless ġdid li wasal fi stat tajjeb sa żminijietna. It-tavli oriġinali ġew salvati mill-invażjoni billi ġew moħbija f’dar kwalunkwe u baqgħu ppreservati. Hemm 19-il tavla ta’ rejiet u 30 tavla ta’ rġejjen fi 19-il kamra. Kull kamra għandha disinn pjuttost sempliċi. Flimkien mat-tavli, hemm panew li jelenka l-kisbiet ta’ kull monarka.

Il-''Jeongjeon'' hija meqjusa bħala teżor nazzjonali (Nru 227) u hija l-itwal binja b’disinn tradizzjonali fil-Korea t’Isfel.<ref>{{Ċita web|titlu=Jongmyo - New World Encyclopedia|url=https://www.newworldencyclopedia.org/entry/Jongmyo|data-aċċess=2021-03-11|sit=www.newworldencyclopedia.org}}</ref>

== Konfuċjaniżmu ==
[[Stampa:Tablettes royales au Jongmyo.jpg|daqsminuri|351x351px|Uħud mit-tavli rjali]]
Skont il-filosofija ta’ [[Konfuċju]] u l-kunċetti tal-ġeomanzija (jiġifieri li wieħed jilħaq id-divinità skont għemilu fid-Dinja), Jongmyo nbena fuq in-naħa tal-Lvant tal-Palazz Irjali, filwaqt li l-binja tas-santwarju Sajik, fejn kienu jsiru r-ritwali għall-allat tar-raba’ u tal-għelejjel, kienet mibnija fuq in-naħa tal-Punent. B’hekk meta r-re kien iħares lejn Jongmyo mill-Palazz ta’ [[Gyeongbokgung]], is-santwarju ta’ Jongmyo Shrine kien ikun fuq ix-xellug tiegħu.<ref name=":1" />

L-ebda waħda mill-faċilitajiet tas-santwarju ma għandha dekorazzjonijiet sofistikati. Dan sar apposta sabiex issir enfasi fuq is-solennità, il-qima u s-sublimità. Permezz ta’ din is-sempliċità estrema fid-disinn flimkien mal-ġabra u t-trankwillità tal-post, min iżur is-santwarju suppost li jkun jista’ jikkontempla fuq it-tifsira profonda tal-ħajja u tal-[[mewt]], kif ukoll il-legat sagru tad-dinastija Joseon. Għalhekk, il-funzjoni ewlenija ta’ Jongmyo hija waħda spiritwali.<ref name=":0" />

Xi ħaġa partikolari ħafna f’dan is-santwarju (bħalma hemm ukoll fl-[[Oqbra Rjali tad-dinastija Joseon]]) hija s-sistema ta’ tliet mogħdijiet differenti li huma pavimentati bil-ġebel. Il-mogħdija tan-nofs hija ħarira iktar olzata mit-tnejn l-oħra u kienet tintuża minn dawk li kienu jġorru t-tavli spiritwali, il-[[frankinċens]], u t-talb bil-miktub. Il-mogħdija tal-lemin kienet tintuża mir-re u l-oħra tax-xellug kienet tintuża mill-prinċep li kien ikun il-werriet tat-tron.

Id-daħla fin-Nofsinhar ta’ Jongmyo kienet u għadha rriżervata għall-ispirti biex jidħlu u joħorġu mingħajr ma jiġu disturbati, id-daħla tal-Lvant kienet għar-re biss, u d-daħla tal-Punent kienet tintuża minn dawk li kienu jwettqu r-ritwali rjali.<ref name=":1" />

== Ritwali u spettaklu ==
[[Stampa:Jongmyo Royal Shrine (종묘) - Dancing.jpg|daqsminuri|397x397px|Iż-żeffiena fir-ritwal irjali annwali li jsir f’Mejju]]
L-iktar ritwal u spettaklu statali importanti tal-Korea t’Isfel, imsejjaħ ''Jongmyo Jeryeak'' (bil-Hangul: 종묘제례악; bil-Hanja: 宗廟祭禮樂), isir fis-santwarju kull sena fl-ewwel Ħadd ta’ Mejju, b’ritwali li jikkombinaw flimkien il-mużika bl-istrumenti, il-kant u ż-żfin. Dan ir-ritwal huwa mniżżel bħala wieħed mill-Kapulavuri tal-Wirt Orali u Intanġibbli tal-Umanità. Il-mużika f’dan ir-ritwal tindaqq mill-Orkestra Rjali.<ref name=":2">{{Ċita web|titlu=UNESCO - Royal ancestral ritual in the Jongmyo shrine and its music|url=https://ich.unesco.org/en/lists|data-aċċess=2021-03-11|lingwa=en|sit=ich.unesco.org}}</ref>

Il-mużika rjali li tindaqq f’din l-okkażjoni x’aktarx li toriġina mill-mużika rjali [[Ċina|Ċiniża]] li twasslet fil-Korea matul il-perjodu magħruf bħala Goryeo (918-1392). Bejn l-1447 u l-1462, ir-Re Sejong ikkompona mużika ġdida apposta għar-ritwal irjali abbażi tal-''hyangak'' (mużika rjali tradizzjonali ta’ żmien it-Tliet Renji tal-Korea) bi ftit influwenzi tad-''dangak'' (mużika rjali tradizzjonali Koreana b’influwenzi tad-dinastija [[Tang]] Ċiniża).<ref name=":2" />

Barra minn hekk, ħames darbiet fis-sena, mużiċisti, żeffiena u studjużi jwettqu ritwali tal-Konfuċjaniżmu, bħall-Jongmyo Daeje (jiġifieri r-Ritwal tas-Santwarju Rjali), skont it-tradizzjoni li ilha għaddejja mis-seklu 14. Il-kanzunetti li jiġu kantati fis-santwarju ta’ Jongmyo jistiednu lill-ispirti tal-antenati rjali Koreani jinżlu mis-smewwiet biex igawdu l-kisbiet tar-rejiet tul id-dinastija u l-mod kif iddefendu l-pajjiż sabiex iħeġġu lid-dixxendenti tagħhom jagħmlu bħalhom. Diversi ritwali li jsiru f’Jongmyo, illum il-ġurnata jitħejjew mill-Assoċjazzjoni tal-Familja Rjali Jeonju Yi, filwaqt li l-mużika u ż-żfin ta’ akkumpanjament jiġu pprovduti minn mużiċisti miċ-Ċentru Nazzjonali għall-[[L-Arti|Arti]] Tradizzjonali Koreana tal-Ispettaklu u minn żeffiena mill-Iskola Superjuri Nazzjonali ta’ Gukak.<ref name=":2" />

Matul is-sena, f’Jongmyo jsiri ċerimonji oħra biex jiġu rrapportati affarijiet statali importanti jew ċerimonji ta’ talb għall-istat.<ref name=":1" />

== Sit ta’ Wirt Dinji ==
Jongmyo ġie ddeżinjat bħala Sit ta’ Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1995. Il-valur universali straordinarju tiegħu ġie rikonoxxut abbażi ta’ kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: '''il-kriterju (iv)''' “Eżempju straordinarju ta’ tip ta’ bini, ta’ grupp ta’ siti jew ta’ pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem”, ladarba Jongmyo huwa eżempju straordinarju ta’ santwarju rjali Korean awtentiku tal-Konfuċjaniżmu tas-seklu 16 li huwa msaħħaħ ukoll minn element importanti ta’ wirt kulturali intanġibbli f’forma ta’ prattiki ritwali tradizzjonali li għadhom isiru sa llum.<ref name=":0" />

== Referenzi ==

[[Kategorija:Korea t'Isfel]]
[[Kategorija:Konfuċjaniżmu]]
[[Kategorija:Kultura]]
[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji Kulturali]]
[[Kategorija:Bini reliġjuż]]
[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji fil-Korea t'Isfel]]