Ara s-sors ta' Abbazija ta' Sankt Gallen

[[Stampa:Abbey st gall.jpg|daqsminuri|Il-Katidral tal-Abbazija ta' Sankt Gallen]]
L-'''Abbazija ta' Sankt Gallen''' (bil-Ġermaniż: '''''Abtei Sankt Gallen''''') hija abbazija xolta (747-1805) f'kumpless [[Reliġjon|reliġjuż]] [[Knisja Kattolika|Kattoliku]] fil-belt ta' [[Sankt Gallen]], l-[[Żvizzera|Iżvizzera]]. Il-monasteru Karolinġju ilu jeżisti mis-719 u sar prinċipat indipendenti bejn is-sekli 9 u 13, u għal bosta sekli kien waħda mill-abbaziji Benedettini ewlenin fl-[[Ewropa]]. L-abbazija ġiet stabbilita minn San Otmar fil-post fejn San Gallus kien waqqaf l-eremitaġġ tiegħu. Il-librerija tal-abbazija hija waħda mill-eqdem libreriji monastiċi fid-[[Id-Dinja|dinja]]. Il-belt ta' Sankt Gallen oriġinat bħala insedjament madwar l-abbazija. Wara s-sekolarizzazzjoni tal-abbazija għall-ħabta tal-1800, l-abbazija preċedenti saret [[katidral]] fl-1848. Mill-1983, iż-żona tal-abbazija tniżżlet fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]].<ref name=":0">{{ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/268/|titlu=Abbey of St Gall|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2021-08-08}}</ref>

== Storja ==

=== Twaqqif ===
Għall-ħabta tas-612, Gallus, skont it-tradizzjoni patri u dixxiplu [[Repubblika tal-Irlanda|Irlandiż]] ta' San Columbanus, stabbilixxa eremitaġġ fis-sit li mbagħad sar il-monasteru. Huwa għex fiċ-ċella tiegħu sa [[Mewt|mewtu]] fis-646, u ġie midfun hemmhekk<ref name=":1">{{Ċita enċiklopedija|titlu=Abbey of St. Gall|url=https://en.wikisource.org/wiki/Catholic_Encyclopedia_(1913)/Abbey_of_St._Gall|data-aċċess=2021-08-08|volum=6}}</ref> f'Arbon. Wara, in-nies tal-post ivvenerawh bħala qaddis u talbu ħdejn il-qabar tegħu għall-interċessjoni tiegħu fi żminijiet ta' periklu.<ref name=":2">{{Ċita web|url=https://hls-dhs-dss.ch/articles/008394/2017-03-16/|titlu=San Gallo (principato abbaziale)|sit=hls-dhs-dss.ch|lingwa=it|data-aċċess=2021-08-08}}</ref>
[[Stampa:St. Gallen Cathedral Interior.jpg|xellug|daqsminuri|263x263px|Il-katidral minn ġewwa]]
Wara li Gallus miet, [[Charles Martel]] ħatar lil Otmar bħala kustodju tar-relikwi ta' San Gallus. Jingħataw diversi dati differenti għat-twaqqif tal-monasteru, fosthom is-719<ref name=":2" />, is-720<ref name=":3">{{Ċita web|url=https://www.britannica.com/place/Sankt-Gallen-Switzerland|titlu=Sankt Gallen {{!}} Switzerland|sit=Encyclopedia Britannica|lingwa=en|data-aċċess=2021-08-08}}</ref>, is-747<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/268|titlu=Abbey of St Gall - UNESCO World Heritage Centre|data=2017-05-09|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-08-08|arkivju-data=2017-05-09|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20170509200414/https://whc.unesco.org/en/list/268|url-status=bot: unknown}}</ref> u nofs is-seklu 8.<ref name=":4">{{Ċita enċiklopedija|titlu=St Gall (town)|url=https://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/St_Gall_(town)|data-aċċess=2021-08-08|volum=24}}</ref> Matul ir-renju ta' [[Pepin il-Qasir]], fis-seklu 8, Otmar waqqaf l-Abbazija ta' Sankt Gallen bi stil Karolinġju, fejn [[L-Arti|l-arti]], il-lingwi, u x-[[Xjenza|xjenzi]] tkattru. L-abbazija kibret malajr u ħafna nies nobbli Alemanniċi saru patrijiet. Fl-aħħar tar-renju tas-Superjur tal-patrijiet Otmar, il-''Professbuch'' isemmi 53 isem. Żewġ patrijiet tal-Abbazija ta' Sankt Gallen, [[Magnus von Füssen]] u [[Theodor]], stabbilew il-monasteri f'[[Kempten]] u f'[[Füssen]] fir-reġjun ta' Allgäu. Biż-żieda fl-għadd ta' patrijiet, l-abbazija saret iktar b'saħħitha ekonomikament ukoll. Il-biċċa l-kbira tal-art f'Thurgau, f'Zürichgau u fil-bqija tal-Alemannja sa saħansitra Neckar ġiet ittrasferita lill-abbazija minħabba l-i''Stiftungen''.<ref name=":2" /> Taħt is-Superjur tal-patrijiet [[Waldo ta' Reichenau]] (740-814), bdiet is-[[sengħa]] tal-ikkupjar tal-manuskritti u ssawwret il-librerija famuża tal-abbazija. Diversi patrijiet Anglo-Sassoni u Irlandiżi ġew biex jikkupjaw il-manuskritti. Fuq talba ta' [[Karlu Manju]], il-[[Papa Adrijanu I]] bagħat [[Kantant|kantanti]] liturġiċi distinti minn [[Ruma]], li ppropagaw l-użu tal-kant liturġiku Gregorjan. Fis-744, in-nobbli Alemanniku Beata bigħ diversi proprjetajiet lill-abbazija sabiex jiffinanzja l-vjaġġ tiegħu lejn Ruma.<ref name=":5">{{Ċita web|url=http://www.sg.ch/home/kultur/stiftsarchiv/geschichte/abtei_st_gallen/_jcr_content/RightPar/downloadlist/DownloadListParTeaser/download.ocFile/Abtei_StGallen_Zeittafel.pdf|titlu="Zeittafel zur Geschichte der Abtei St.Gallen" [Kronoloġija storika dwar l-Abbazija ta' Sankt Gallen] (bil-Ġermaniż). Staatskanzlei St. Gallen|data=2015-09-24|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-08-08|arkivju-data=2015-09-24|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20150924101007/http://www.sg.ch/home/kultur/stiftsarchiv/geschichte/abtei_st_gallen/_jcr_content/RightPar/downloadlist/DownloadListParTeaser/download.ocFile/Abtei_StGallen_Zeittafel.pdf|url-status=bot: unknown}}</ref>

=== Epoka tad-deheb ===
[[Stampa:St.Gallen Kathedrale 05.jpg|daqsminuri|349x349px|Iż-żona tal-Abbazija ta' Sankt Gallen]]
Fis-seklu sussegwenti, Sankt Gallen daħlet f'kunflitt mal-Veskovat ta' Konstanz fil-qrib, li reċentement kienet kisbet il-ġurisdizzjoni fuq l-Abbazija ta' [[Reichenau]] fil-[[Lag ta' Konstanz]] (bil-Ġermaniż: ''Bodensee''). Dan il-kunflitt baqa' għaddej sa meta l-Imperatur [[Lwiġi id-Devot]] (li mexxa mit-814 sat-840) ikkonferma fit-813 l-immedjatezza imperjali (bil-Ġermaniż: ''Reichsunmittelbarkeit'') tal-abbazija.<ref name=":3" /> B'hekk l-abbazija saret Abbazija Imperjali (bil-Ġermaniż: ''Reichsabtei''). Ir-Re [[Lwiġi l-Ġermaniż]] fit-833 ikkonferma l-immunità tal-abbazija u ppermetta l-patrijiet l-għażla ħielsa tas-Superjur tagħhom.<ref name=":5" /> Finalment, fit-854, l-Abbazija ta' Sankt Gallen kisbet awtonomija sħiħa billi r-Re Lwiġi l-Ġermaniż irrilaxxa l-abbazija mill-obbligu li tħallas dieċmi lill-Isqof ta' Konstanz.

Minn dan iż-żmien sas-seklu 10, l-abbazija għaddiet minn epoka tad-deheb u ffjorixxiet. Ospitat diversi studjużi famużi, fosthom [[Notker ta' Liège]], [[Notker li Jtemtem]], [[Notker Labeo]], [[Tuotilo]] u [[Hartker]] (li żviluppa l-kotba liturġiċi antifoniċi għall-abbazija). Matul is-seklu 9, knisja ikbar ġdida nbniet u l-librerija tkabbret. L-abbazija xtrat manuskritti dwar varjetà wiesgħa ta' suġġetti u saru bosta kopji. Iżjed minn 400 manuskritt ta' dak iż-żmien waslu sa żminijietna u għadhom fil-librerija.<ref name=":1" />

=== Epoka tal-fidda ===
[[Stampa:Ueberfall Kloster Mariaberg.jpg|xellug|daqsminuri|184x184px|L-''Appenzell'' u ċ-ċittadini ta' Sankt Gallen ġarrfu l-Abbazija ta' Rorschach fl-1489]]
Bejn id-924 u d-933, l-[[Ungerija|Ungeriżi]] heddew l-abbazija u l-kotba kellhom jitneħħew u jiġu ttrasferiti lejn il-[[gżira monastika ta' Reichenau]] għas-sikurezza. Mhux il-kotba kollha ġew irritornati.

Fis-26 ta' April 937, kien hemm nirien li ħakmu u qerdu l-biċċa l-kbira tal-abbazija u l-insedjament tal-madwar, għalkemm il-librerija ma ġietx affettwata. Għall-ħabta tad-954, il-monasteru u l-binjiet ġew protetti bi swar madwarhom.<ref name=":1" /> Fid-971/974, is-Superjuri tal-patrijiet Notker (li dwar kważi xejn mhu magħruf għajr li kien in-neputi ta'  [[Notker Physicus]]) iffinalizza s-swar u l-insedjamenti tal-madwar reġgħu bdew jiġu f'Sankt Gallen. Fl-1006, l-abbazija kienet l-iktar post fit-Tramuntana fejn ġiet irreġistrata is-[[supernova]] 1006.<ref name=":4" />

Il-mewt tas-Superjuri tal-patrijiet [[Ulrich II]] fid-9 ta' Diċembru 1076 temmet l-epoka tal-fidda [[Kultura|kulturali]] tal-monasteru.<ref name=":5" />

=== Taħt il-Prinċpijiet-Superjuri tal-patrijiet ===
[[Stampa:BallonKathedrale01 edit cropped.jpg|daqsminuri|Ballun tal-arja bl-għamla tal-Katidral tal-Abbazija ta' Sankt Gallen]]
Fl-1207, is-Superjur tal-patrijiet [[Ulrich von Sax]] sar Prinċep (bil-Ġermaniż: ''Reichsfürst'', jew sempliċement ''Fürst'') tal-[[Imperu Ruman|Imperu Ruman Sagru]] permezz tar-Re Filippu tal-[[Ġermanja]]. L-abbazija saret Abbazija Prinċipat (bil-Ġermaniż: ''Reichsabtei''). Peress li l-abbazija saret iktar involuta fil-[[politika]] lokali, daħlet f'perjodu fejn bdiet sejra lura. Il-belt ta' Sankt Gallen stess progressivament ma baqgħetx taħt it-tmexxija tas-Superjur tal-patrijiet, u kisbet l-immedjatezza imperjali. Sal-aħħar tas-seklu 15 ġiet rikonoxxuta bħala belt imperjali ħielsa.<ref name=":2" /> Għall-ħabta tal-1353, ix-xirkiet, immexxija mix-xirka tan-nissieġa tad-drapp, kisbu l-kontroll tal-gvern ċiviku. Fl-1415, il-belt xtrat il-ħelsien tagħha mir-re Ġermaniż Sigismund. Matul is-seklu 14, l-umanisti tħallew jieħdu wħud mit-testi rari li kien hemm fil-librerija tal-abbazija.

Fl-aħħar tas-seklu 14 u fil-bidu tas-seklu 15, il-bdiewa tal-proprjetajiet personali tas-Superjur tal-patrijiet (magħrufa bħala ''Appenzell'', mil-[[Lingwa Latina|Latin]]: ''abbatis cella'' jiġifieri "ċella (għaldaqstant proprjetà) tas-Superjur tal-patrijiet") bdew jippruvaw jiksbu l-indipendenza. Fl-1401, faqqgħet l-ewwel Gwerra tal-''Appenzell'', u wara r-rebħa tal-''Appenzell'' fi [[Stoss]] fl-1405, saru alleati tal-Konfederazzjoni Żvizzera fl-1411. Matul il-Gwerer tal-''Appenzell'', ir-raħal ta' Sankt Gallen spiss żammet mal-''Appenzell'' kontra l-abbazija. Għalhekk, meta l-''Appenzell'' għamlu alleanza mal-Iżvizzeri, ir-raħal ta' Sankt Gallen għamel l-istess ħaġa ftit xhur wara. Is-Superjur tal-patrijiet sar alleat ta' diversi membri tal-Konfederazzjoni Żvizzera ([[Zürich]], [[Lucerne]], [[Schwyz]] u [[Glarus]]) fl-1451, filwaqt li l-''Appenzell'' u Sankt Gallen saru membri sħaħ tal-Konfederazzjoni Żvizzera fl-1454. Imbagħad, fl-1457, ir-raħal ta' Sankt Gallen sar uffiċjalment ħieles mis-Superjur tal-patrijiet.<ref name=":4" />
[[Stampa:Louis the German, charter, 856.jpg|xellug|daqsminuri|256x256px|Dokument miktub bl-idejn minn Lwiġi l-Ġermaniż fit-856 u li jinsab fil-librerija tal-abbazija]]
Fl-1468, is-Superjur tal-patrijiet [[Ulrich Rösch]], xtara l-Kontea ta' Toggenburg mir-rappreżentanti tal-Kontijiet tagħha, wara li l-aħħar membri tal-familja mietu fl-1436. Fl-1487 huwa bena monasteru f'[[Rorschach]] mal-Lag ta' Konstanz, fejn ippjana li jmur jgħix. Madankollu, huwa ħabbat wiċċu ma' reżistenza qalila miċ-ċittadini ta' Sankt Gallen, mill-bqija tal-kleru, u min-nobbiltà tal-''Appenzell'' fil-Wied tar-[[Renu]], li kienu mħassbin dwar il-proprjetajiet tagħhom. Ir-raħal ta' Sankt Gallen ried jirrestrinġi ż-żieda tal-poter fl-abbazija u fl-istess ħin ried iżid il-poter tar-raħal. Is-sindku ta' Sankt Gallen, [[Ulrich Varnbüler]], stabbilixxa kuntatt mal-bdiewa u mar-residenti tal-''Appenzell'' (immexxija mill-fanatiku [[Hermann Schwendiner]]), li kienu qed jistennew li jsibu opportunità biex idgħajfu lis-Superjur tal-patrijiet. Inizjalment, huwa pprotesta mas-Superjur tal-patrijiet u mar-rappreżentanti tal-erba' kantons tal-Konfederazzjoni (Zürich, Lucerne, Schwyz, u Glarus) kontra l-kostruzzjoni tal-abbazija l-ġdida f'Rorschach. Imbagħad, fit-28 ta' Lulju 1489, huwa ordna lil truppi armati minn Sankt Gallen u l-''Appenzell'' biex jeqirdu l-binjiet li diġà kienu bdew jinbnew. Meta s-Superjur tal-patrijiet ilmenta lill-Konfederati dwar id-danni u talab kumpens sħiħ, Varnbüler wieġeb b'kontroappell u f'kooperazzjoni ma' Schwendiner ċaħad l-isforzi ta' arbitraġġ tal-Konfederati mhux partiġjani. Huwa ta l-motivazzjoni lill-kleru minn Wil sa Rorschach biex ma jibqgħux leali lill-abbazija u tkellem kontra l-abbazija fil-laqgħa tar-raħal f'Waldkirch, fejn ġiet iffurmata l-lega popolari. Huwa kien fiduċjuż li l-erba' kantons ma kinux se jintervjenu bil-forza, minħabba t-tensjonijiet prevalenti bejn il-Konfederazzjoni u l-[[Lega ta' Swabja]]. Huwa saħħaħ il-konvinzjoni tiegħu bis-saħħa tal-fatt li ċ-ċittadini ta' Sankt Gallen eleġġewh mill-ġdid sal-ogħla maġistratura fl-1490.<ref name=":4" />

==== Assoċjazzjoni tal-Konfederazzjoni Żvizzera ====
[[Stampa:Fuerstabtei St Gallen.png|xellug|daqsminuri|268x268px|Mappa tat-territorji tal-Abbazija ta' Sankt Gallen minn nofs is-seklu 15 sal-1798]]
Madankollu, fil-bidu tal-1490, l-erba' kantons iddeċidew li jżommu mad-dmir tagħhom fil-konfront tal-abbazija u invadew il-kanton ta' Sankt Gallen b'forza armata. In-nies tal-''Appenzell'' u l-kleru baxxew rashom quddiem din il-forza mingħajr reżistenza notevoli, filwaqt li l-belt ta' Sankt Gallen issieltet sal-aħħar. Madankollu, meta semgħu li l-kompatrijotti tagħhom ċedew, tilfu l-kunfidenza; ir-riżultat aħħari kien li kkonkludew patt ta' paċi li rrestrinġa ferm is-setgħat tal-belt u għabbiha b'penali serji u pagamenti ta' kumpens. Varnbüler u Schwendiner ħarbu lejn il-qorti imperjali tar-Re Massimiljanu u tilfu l-proprjetajiet kollha li kellhom f'Sankt Gallen u l-''Appenzell''. Madankollu, id-dipendenza tas-Superjur tal-patrijiet fuq l-Iżvizzeri biex jappoġġawh, wasslet biex il-pożizzjoni tiegħu ssir qisha dik ta' "distrett sudditu".<ref name=":4" />
[[Stampa:Stadtplan St Gallen 1642.png|daqsminuri|293x293px|Pjanta ta' Sankt Gallen fl-1642]]
Ir-raħal adotta r-[[Riformazzjoni]] fl-1524, filwaqt li l-abbazija baqgħet Kattolika, u dan xekkel ir-relazzjonijiet bejn ir-raħal u l-abbazija. Kemm is-Superjur tal-patrijiet kif ukoll rappreżentant tar-raħal ġew ammessi fit-Tagsatzung Żvizzeru bħala l-eqreb assoċjati tal-Konfederazzjoni.

Fis-seklu 16, l-abbazija ġiet assedjata minn gruppi [[Kalviniżmu|Kalvinisti]], u ħafna mill-kotba antiki ġew sparsi 'l hemm u 'l hawn. Fl-1530, is-Superjur tal-patrijiet Diethelm beda r-restawr li waqqaf id-deklin u wassal għal espansjoni tal-iskejjel u l-librerija.<ref name=":1" />

Taħt is-Superjur tal-patrijiet Piju (1630-1674) infetħet stamperija. Fl-1712, matul il-Gwerra ta' Toggenburg, imsejħa wkoll it-Tieni Gwerra ta' Villmergen, xi kontenut tal-Abbazija ta' Sankt Gallen insteraq mill-Iżvizzeri. Huma ħadu l-biċċa l-kbira tal-kotba u tal-manuskritti lejn Zürich u lejn [[Bern]]. Għas-sigurtà, l-abbazija kellha titlob il-protezzjoni taċ-ċittadini tar-raħal ta' Sankt Gallen. Sal-1457, iċ-ċittadini tar-raħal kienu s-servi (il-ħaddiema tal-art fewdali) tal-abbazija, iżda l-poter tagħhom kiber tant li saħansitra kienu qed jipproteġu lill-abbazija.

==== Tmiem tal-Prinċpijiet-Superjuri tal-patrijiet ====
Wara t-taqbid, l-abbazija xorta waħda kienet l-ikbar belt-stat reliġjuż fl-Iżvizzera, b'iktar minn 77,000 abitant.<ref>{{Ċita web|url=https://hls-dhs-dss.ch/articles/009921/2012-06-12/|titlu=Signorie ecclesiastiche|sit=hls-dhs-dss.ch|lingwa=it|data-aċċess=2021-08-08}}</ref> Tentattiv finali ta' espansjoni tal-abbazija rriżulta fit-twaqqigħ tal-biċċa l-kbira tal-monasteru [[Medjuevu|Medjevali]]. L-istrutturi l-ġodda, fosthom il-katidral tal-[[arkitett]] [[Peter Thumb]] (1681-1766)<ref>Hempel, Eberhard. 1965. Baroque art and architecture in central Europe: Germany, Austria, Switzerland, Hungary, Czechoslovakia, Poland. Painting and sculpture: seventeenth and eighteenth centuries; architecture: sixteenth to eighteenth centuries. Baltimore: Penguin Books, p. 163.</ref>, ġew iddisinjati fl-aħħar stil [[Barokk]] u nbnew bejn l-1755 u l-1768. L-abbazija kbira u mżejna l-ġdida ma baqgħetx monasteru għal żmien twil wisq. Fl-1798, il-poter sekolari tal-Prinċep-Superjur tal-patrijiet tneħħa, u l-abbazija ġiet sekolarizzata. Il-patrijiet tkeċċew u ġew ittrasferiti f'abbaziji oħra. L-abbazija saret sede separata fl-1846, bil-knisja tal-abbazija bħala l-katidral tagħha u porzjon tal-binjiet monastiċi għall-isqof.

== Teżori kulturali ==
[[Stampa:Pianta dell'abbazia di san gallo, 816-830, san gallo, stiftbibliothek.jpg|daqsminuri|341x341px|Il-Pjanta antika tat-816-830]]
Il-librerija tal-Abbazija ta' Sankt Gallen hija rikonoxxuta bħala waħda mill-iktar libreriji Medjevali rikki fid-dinja. Fiha waħda mill-iktar kollezzjonijiet komprensivi ta' kotba Medjevali bikrin fil-parti tal-Ewropa fejn jiġi mitkellem l-iktar il-Ġermaniż. Sal-2005, il-librerija kellha iktar minn 160,000 ktieb, u 2,100 kienu miktubin bl-idejn. Kważi nofs il-kotba miktubin bl-idejn huma ta' żmien il-Medju Evu u 400 minnhom għandhom iktar minn 1,000 sena. Dan l-aħħar l-i''Stiftsbibliothek'' nediet proġett għad-diġitalizzazzjoni tal-kollezzjoni imprezzabbli ta' manuskritti, li sa Diċembru 2009 kien fiha 355 dokument disponibbli fuq is-sit web tal-''Codices Electronici Sangallenses''.<ref>{{Ċita web|url=https://www.e-codices.unifr.ch/en/list/csg|titlu=Virtual Manuscript Library of Switzerland|sit=e-codices|data-aċċess=}}</ref>

Minn ġewwa, il-librerija għandha stil [[Rokokò]] mill-isbaħ b'injam imnaqqax u llostrat, bl-istukko u biż-żebgħa biex jinkiseb effett kumplessiv. Ġiet iddisinjata mill-arkitett Peter Thumb u hija miftuħa għall-pubbliku. Barra minn hekk, fiha jiġu organizzati wirjiet kif ukoll kunċerti u avvenimenti oħra.<ref>{{Ċita web|url=http://www.stiftsbibliothek.ch/site/content.asp?typ=Aktuell&category=01$Aktuell&lang=DE|titlu=Jahresausstellung im Barocksaal 2007|data=2007-07-27|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-08-08|arkivju-data=2007-07-27|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20070727114426/http://www.stiftsbibliothek.ch/site/content.asp?typ=Aktuell&category=01$Aktuell&lang=DE|url-status=bot: unknown}}</ref>

Wieħed mill-iktar dokumenti interessanti fl-i''Stiftsbibliothek'' huwa kopja tal-''Institutiones grammaticae'' ta' [[Prixjanu]] li fiha l-[[poeżija]] ''Is acher in gaíth in-nocht...'' miktuba bl-Irlandiż Antik.

Il-librerija tippreserva wkoll dokument uniku tas-seklu 9, magħruf bħala l-Pjanta ta' Sankt Gallen, l-unika tpinġija arkitettonika maġġuri eżistenti minn bejn wieħed u ieħor perjodu ta' 700 sena bejn il-waqgħa tal-Imperu Ruman tal-Punent u s-seklu 13. Il-pjanta li tfasslet qatt ma twettqet effettivament, u ngħatat dak l-isem minħabba li kienet miżmuma fil-librerija tal-monasteru Medjevali famuż, fejn baqgħet sa llum. Il-pjanta kienet ideal ta' x'kellu jkollu monasteru ddisinjat u fornut tajjeb, skont kif ħareġ minn wieħed mis-[[Sinodu|Sinodi]] li saru f'[[Aachen]] għar-riforma tal-monastiċiżmu fl-Imperu tal-Franki matul is-snin bikrin tal-Imperatur Lwiġi d-Devot (bejn it-814 u t-817).
[[Stampa:St. Gallen-Stiftskirche.JPG|xellug|daqsminuri|407x407px|Il-faċċata tal-katidral]]
It-tpinġija tal-aħħar tas-seklu 9 ta' [[Pawlu l-Appostlu|San Pawl]] jipprietka quddiem folla aġitata ta' Lhud u ġentili, parti minn kopja ta' epistoli ta' San Parl prodotta fil-monasteru u kkonservata hemmhekk, ġiet inkluża f'wirja ta' tpinġijiet Medjevali fil-Metropolitan Museum of Art fil-[[Belt ta' New York]] fis-sajf tal-2009.<ref>{{Ċita aħbar|kunjom=Smith|isem=Roberta|data=2009-06-19|titlu=Those Medieval Monks Could Draw|url=https://www.nytimes.com/2009/06/19/arts/design/19drawing.html|lingwa=en-US|data-aċċess=2021-08-08}}</ref>

== Sit ta' Wirt Dinji ==
L-Abbazija ta' Sankt Gallen ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1983 bħala "eżempju perfett ta' monasteru Karolinġju kbir".<ref name=":0" />

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla: '''il-kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u '''l-kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".<ref name=":0" />

== Nies notevoli tal-abbazija ==
[[Stampa:Stiftsbibliothek St. Gallen 1.jpg|daqsminuri|281x281px|Il-librerija tal-Abbazija ta' Sankt Gallen]]

=== Lista tas-Superjuri tal-patrijiet ===
Kien hemm total ta' 73 Super tal-patrijiet fit-tmun (inkluż sitt anti-Superjuri tal-patrijiet) bejn is-719 u l-1805. Kollezzjoni kompluta ta' bijografiji tas-Superjuri tal-patrijiet ġiet ippubblikata minn [[Henggeler]] fl-1929. Tabella tal-ismijiet tas-Superjuri tal-patrijiet kompluta bl-istemmi tagħhom ġiet stampata minn [[Beat Jakob Anton Hiltensperger]] fl-1778. Din li ġejja hi lista tas-Superjuri tal-patrijiet:<ref>{{Ċita web|url=http://www.sg.ch/home/kultur/stiftsarchiv/geschichte/abtei_st_gallen/aebte.html|titlu=Die Äbte von St.Gallen|data=2012-06-04|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-08-08|arkivju-data=2012-06-04|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20120604002823/http://www.sg.ch/home/kultur/stiftsarchiv/geschichte/abtei_st_gallen/aebte.html|url-status=bot: unknown}}</ref>

* San Otmar (719-759)
* John (759/60-782)
* Ratpert (782)
* Waldo (782-784)
* Werdo (784-812)
* Wolfleoz (812-816)
* Gozbert (816-837); espanda l-binjiet, beda l-kollezzjoni tal-kotba għal-librerija
* Bernwig (837-840/41)
* Engilbert I (840/841)
* Grimald (841-872)
* Hartmut (872-883)
* Bernhard (883-890)
* Solomon (890-919), Superjur tal-patrijiet ta' 11-il monasteru ieħor u Isqof ta' Konstanz
* Hartmann (922-925)
* Engilbert II (925-933)
* Thieto (933-942)
* Craloh (942-958)
** Anno (953–954), anti-Superjur tal-patrijiet
* Purchart I (958-971)
* Notker (971-975), in-neputi ta' Notker Physicus
* Ymmo (976-984)
* Ulrich I (984-990)
* Kerhart (990-1001)
* Purchart II (1001-1022)
* Thietpald (1022-1034)
* Nortpert (1034-1072)
* Ulrich II (1072-1076)
* Ulrich ta' Eppenstein (1077-1121)
** Lutold (1077-bejn wieħed u ieħor l-1083), anti-Superjur tal-patrijiet
** Werinhar (1083-1086), anti-Superjur tal-patrijiet
* Manegold von Mammern (1121-1133)
** Heinrich von Twiel (1121-1122), anti-Superjur tal-patrijiet
* Werinher (1133-1167)
* Ulrich von Tegerfelden (1167-1199)
* Ulrich von Veringen (1199-1200)
* Heinrich von Klingen (1200-1204)
* Ulrich von Sax (1204-1220), Lord ta' Hohensax u l-ewwel Prinċep-Superjur tal-patrijiet
* Rudolf von Güttingen (1220-1226)
* Konrad von Bussnang (1226-1239)
* Walter von Trauchburg (1239-1244)
* Berchtold von Falkenstein (1244-1272)
* Ulrich von Güttingen (1272-1277)
** Heinrich von Wartenberg (1272-1274), anti-Superjur tal-patrijiet
* Rumo von Ramstein (1277-1281)
* Wilhelm von Montfort (1281-1301)
** Konrad von Gundelfingen (1288-1291), anti-Superjur tal-patrijiet sponsorjat minn Rudolfu I tal-Ġermanja
* Heinrich von Ramstein (1301-1318)
* Hiltbold von Werstein (1318-1329)
* Rudolf von Montfort (1330-1333)
* Hermann von Bonstetten (1333-1360)
* Georg von Wildenstein (1360-1379)
* Kuno von Stoffeln (1379-1411)
* Heinrich von Gundelfingen (1411-1418)
* Konrad von Pegau (1418-1419)
* Heinrich von Mansdorf (1419-1426)
* Eglolf Blarer (1426-1442)
* Kaspar von Breitenlandenberg (1442-1463)
* Ulrich Rösch (1463-1491), xtara l-Kontea ta' Toggenburg u fl-1487 bena monasteru f'Rorschach
* Gotthard Giel von Glattburg (1491-1504)
* Franz Gaisberg (1504-1529), Superjur tal-patrijiet meta seħħet ir-Riformazzjoni
* Kilian Germann (1529-1530), elett biex jiġi evitat li r-Riformazzjoni tidħol fl-abbazija
* Diethelm Blarer von Wartensee (1530-1564), espanda l-abbazija u huwa magħruf bħala t-tielet fundatur minħabba x-xogħol tiegħu fl-abbazija
* Otmar Kunz (1564-1577)
* Joachim Opser (1577-1594)
* Bernhard Müller (1594-1630)
* Pius Reher (1630-1654)
* Gallus Alt (1654-1687)
* Cölestin Sfondrati (1687-1696)
* Leodegar Bürgisser (1696-1717)
* Joseph von Rudolphi (1717-1740)
* Cölestin Gugger von Staudach (1740-1767)
* Beda Angehrn (1767-1796)
* Pankraz Vorster (1796-1805)

=== Sorijiet ===

* Santa Wiborada (mietet fid-926), l-ewwel mara li ġiet kanonizzata formalment mill-Knisja Kattolika

== Referenzi ==
{{Referenzi}}

== Ħoloq esterni ==
{{Commonscat}}

[[Kategorija:Abbaziji]]
[[Kategorija:Żvizzera]]
[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji Kulturali]]
[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji fl-Iżvizzera]]