Ġeroglifiċi fuq it-tempju ta' Kom Ombo
Ġeroglifiku hu karattru tal-eqdem kitba Eġizzjana.
Il-kitba ġeroglifika Eġizzjana hi figurattiva: il-karattri li jagħmluha jirrappreżentaw oġġetti varji, — naturali jew magħmulin mill-bniedem — bħal pjanti, xbihat ta' allat, bnedmin u annimali .... L-eġittoloġi tradizzjonalment jiddistingwu tliet kategoriji ta' karattri: Il-karattri-kliem (jew ideogrammi), li jfissru oġġett jew, permezz tal-metonimija[1], azzjoni, il-karattri fonetiċi (jew fonogrammi), li jikkorrispondu għal konsonanti waħda jew sensiela ta' konsonanti [2] ; id-determinattivi, karattri "siekta" li jindikaw il-qasam lessikali li tappartieni għalih il-kelma.
Il-kitba ġeroglifika dehret fl-aħħar tar-raba' millenju qabel l-epoka tagħna fl-Eġittu l-Għoli (fin-nofsinhar tal-pajjiż) u ntużat sal-epoka Rumana, jiġifieri għal aktar minn tlett elef sena. L-għarfien tal-ġeroglifiċi ntilef meta l-imperatur Teodożju I għalaq il-postijiet ta' qima pagana madwar it-380, u kien meħtieġ il-ġenju ta' Jean-François Champollion wara l-iskoperta tal-iStele ta' Rosetta[3] biex jikser, wara erbatax-il seklu, dak li kien qiesu "siġill fuq fomm id-deżert" [4].
Il-kelma ġeroglifiku ġejja mill-Grieg ἱερογλύφος / jeroglufos, iffurmata minn ἱερός/ jeros ("imqaddes") u γλύφειν/ glufein" ("tnaqqix").
Fl-epoka Greko-Ruman, kienet tfisser "wieħed li jonqox il-ġeroglifiċi" u mhux il-ġeroglifiċi nfushom, li huma τὰ ἱερογλυφικά (γράμματα)/ tà jeroglyfiká (grámmata), jiġifieri "il-karattri mqaddsa imnaqqxin" fuq il-monumenti (stele, tempji u oqbra). Fl-aħħar, saret bidla fit-tifsira, il-kelma ġeroglifiċi spiċċat biex tfisser il-karattri ġeroglifiċi stess.
L-Eġizzjani nfushom kienu jsejħu l-kitba medu-netjer ("kelma divina") li fit-traskrizzjoni hi mdw nṯr :
It-terminu ġeroglifiċi illum twessa' fit-tifsira tiegħu u sar jintuża għal kitba oħra li tuża l-istess prinċipju logografiku bħall-Eġizzjan. Hekk, wieħed jgħid ġeroglifiċi Ħittiti jew ġeroglifiċi Maja. Min-naħa l-oħra ma nistgħux insejħu l-karattri Ċiniżi ġeroglifiċi (dawn huma sinogrammi). Ġeroglifiċi bħas-sinogrammmi jappartienu għal-grupp iżjed vast ta' logogrammi (li m'għandniex inħalltuh ma l-logotipi, simboli speċifiċi għal intrapriża jew prodott.)
L-aħħar iskrizzjoni ġeroglifika magħrufa, Bieb ta' Adrijanu ġo Philae
Il-kitba ġeroglifika insibuha mir-raba' millenju QK: l-iskrizzjoni l-aktar antika ġiet skoperta fl-1992 fuq qabar fis-sit antik ta' Abydos, u tmur lura għas-snin 3250/3200 QK[5], jiġifieri fl-istess ħin meta dehru l-karattri kunejformi fil- Mesopotamja. Kienet tintuża għal aktar minn 3000 sena: l-aħħar iskrizzjoni magħrufa s'issa għandha d-data tal-24 ta' Awissu 394, u tinsab fil-tempju ta' Philae [6].
Mill-Imperu Antik Eġizzjan 'l hawn[7], l-Eġizzjan ġeroglifiku kien sistema ta' kitba li fiha kien hemm imħallta l-ideogrammi, karattri tal-konsonanti (unilitteri, bilitteri u anki trilitteri) u d-determinattivi (ara iżed 'l isfel). Mit-tmintax id-dinastija Eġizzjana 'l hawn, l-iskribi kienu jużaw ċertu numru ta' karattri bilitterali bħala sillabarji (sȝ, bȝ, kȝ eċċ. ) biex jittraskrivu l-ismijiet semitiċi jew ta' nisel semitiku, iżda l-kitba msejħa sillabika ma ġietx minn dan il-qasam.
Kienet x'kienet il-funzjoni tagħhom, il-karattri kienu dejjem figurattivi: kienu jirrappreżentaw xi ħaġa tanġibbli, ta' spiss tingħaraf faċilment, anke minn xi ħadd li ma jkunx jaf it-tifsira tal-karattru. Fil-fatt, fid-disinn tal-ġeroglifiċi, l-Eġizzjani ħadu l-ispirazzjonu minn madwarhom: oġġetti ta' ħajja ta' kuljum, annimali, pjanti, partijiet tal-ġisem. Matul l-epoka tal-Imperu Antik, l-Imperu Nofsani u l-Imperu l-Ġdid kien hemm madwar seba' mitt karattru ġeroglifiku, waqt li fl-epoka Greko-Rumana, kien hemm aktar minn sitt elef.
Il ġeroglifiċi kienu minquxin fuq il-ġebel jew fil-każ tal-kitba jeratika, imħażżin bil-kalami[8] u l-linka fuq materjal inqas durevoli.
L-użu ta' ġeroglifiċi minquxin deher qabel il-Ċiviltà Fargħunija, u hekk m'għandux x'jaqsam mal-ħtiġijiet amministrattivi ta' stat fil-formazzjoni tiegħu. Kien limitat għal oqsma fejn l-estetika u/jew il-valur ta' kliem maġiku kienu importanti: formoli ta' offerti, affreski funerarji, testi reliġjużi, iskrizzjonijiet uffiċjali. Il-kitba kienet għall-ewwel tikkonsisti f’isktrizzjonijiet qosra – titli li jirreferu għal sovran, battalja, kwantità, imbagħad madwar l-2700 QK, matul il-renju tal-Fargħun Netjerikhet notevoli għall-iżvilupp tal-funzjonijiet reliġjużi u r-riti funerarji, bdew jiżviluppaw frażi mibnija li nsibu l-iżjed fil-piramidi.
Wara ż-żmien li ħadet is-sistema ta' kitba tat-tip ġeroglifiku biex tiżviluppa, nistgħu niddistingwu erba' fażijiet ta' evoluzzjoni (u ta' semplifikazzjoni progressiva) ta' din il-kitba: wara l-fażi ġeroglifika, tiġi l-fażi tal-ġeroglifiċi linjari, imbagħad tiġi dik tal-kitba jeratika, imbagħad tmiss dik tal- kitba demotika, u fl-aħħar jiġi l-Koptiku, bħala l-aħħar pass tal-proċess ta' astrazzjoni u semplifikazzjoni.
L-ewwel semplifikazzjoni tas-sistema ta' kitba Eġizzjana li jiddistingwu l-Eġittoloġi, hi dik tal-ġeroglifiċi linjari. Dawn żammew l-aspett figurattiv tal-ġeroglifiċi minquxin, iżda huma mpinġijin b'inqas reqqa minn dawk tal-aħħar. Il-ġeroglifiċi linjari huma l-ewwel pass lejn l-astrazzjoni ta' din is-sistema ta' rappreżentazzjoni. Kienu jpinġuhom fuq is-sarkofagi tal-injam u l-papiri tal-"kotba tal-mejtin".
Il-kitba jeratika jew saċerdotali, it-tielet stadju tal-evoluzzjoni tas-sistema ta' kitba Eġizzjana, hi l-forma kursiva tagħha u kienet ristretta għal dokumenti amministrattivi u dokumenti privati. Kienu jiktbuha bil-pinzell fuq l-ostraka (biċċiet tal-fuħħar jew ġebla tal-franka), twavel żgħar tal-injam jew, aktar rari fuq il-papiru u l-parċmina, li kienu jqumu ħafna iżjed.
Mill-epoka Sajitika (is-sittax-il dinastija Eġizzjana), il-jerartika kienet parzjalment sostitwita minn kursiva ġdida, id-demotika jew tal-poplu. Din hi semplifikazzjoni estrema tal-jeratika, riżervata għall-atti amministrattivi u dokumenti tal-ħajja ta' kuljum u għalhekk issemiet "popolari". Il-jeratika ma baqgħitx tintuża ħlief biex jinkitbu xi testi saċerdotali jew reliġjużi, flimkien mal-ġeroglafiċi u għalhekk ħadet l-isem "saċerdotali." Fl-epoka Tolemajka, il-Grieg beda aktar u aktar jintuża bħala l-lingwa amministrattiva: minn 146 QK il-kuntratti miktubin biss bid-demotika kienu tilfu kull valur legali[Referenza meħtieġa].
Finalment, il-Koptiku kien l-aħħar fażi tal-lingwa u tal-kitba Eġizzjana. Dan għadu jintuża sal-lum, imma biss bħala lingwa liturgika. Jinkiteb permezz tal-alfabett Grieg li ġew miżjudin miegħu seba' karattri demotiċi għall-ħsejjes li mhumiex fil-Grieg.
Il-kitba Eġizzjana m'għadhiex tintuża illum biex tinkiteb xi lingwa. Madankollu, skont xi riċerkaturi, kienet hi, permezz tal-proto-Sinajitiku, li welldet l-alfabett Feniċju, li minn naħa tiegħu nissel l-alfabett Lhudi, Aramajk u Grieg, u minn tal-aħħar ħargu l-karattri Latini u Ċirilliċi[9].
Il-ġeroglifiċi huma kollha, jew kważi kollha, figurattivi: dawn jirrappreżentaw elementi veri jew immaġinarji, xi kultant stilizzati u semplifikati, iżda fil-parti l-kbira, jintgħarfu perfettament.
Jean-François Champollion, id-deċifratur tal-ġeroglafiċi, meqjus bħala missier l-Eġittoloġija ddefinixxa s-sistema ġeroglifika hekk:
|
Din hi sistema kumplessa, kitba li hi fl-istess ħin figurattiva, simbolika, u fonetika, fl-istess test, fl-istess frażi, u għandi ngħid kważi fl-istess kelma.[10].
|
|
Fil-fatt, l-istess karattru jista' jiġi interpretat b'modi differenti skont il-kuntest: bħala fonogramma[11] (qari fonetiku), bħala ideogramma jew bħala determinattiv (qari semantiku). Se naraw iktar tard li l-karattri determinattivi, li ma jinqarawx, jgħinu fil-qari billi "jiddeterminaw" il-qasam lessikali li l-kelma tappartieni għalih. Għalhekk, il-karattru determinattiv ta' "raġel bilqiegħda" (A1 fil-lista totali tal-ġeroglifiċi skond il-klassifikazzjoni ta' Gardiner) jakkumpanja l-kliem li juru l-funzjoni ("viżier", "qassis"), il-professjoni ("bennej"), l-etniċità ("Ażjatiku", "Eġizzjan", "Libjan", "Nubjan ") jew rabta tal-familja ("missier", "iben", "ħu").
Fis-sezzjonijiet li ġejjin, il-ġeroglafiċi se jiġu traslitterati, jiġifieri jerġgħu jiġu traskritti permezz ta' simboli ta' sistema oħra.
Fil-qari fonetiku wieħed jaqra l-karattru independentament mit-tifsira tiegħu, skont il-prinċipju ta' rebus. Il-fonogrammi huma ffurmati jew minn konsonanti (karattri msejħin "mono-" jew unilitteri"), żewġ karattri (karattri "bilitteri") jew tlieta (karattri "trilitteri"). L-erbgħa u għoxrin karattru unilitteru jagħmlu il-psewdo-alfabett ġeroglifiku (ara hawn taħt).
Il-kitba ġeroglifika tixbaħ lil abġad[12]: il-vokali ma jinkitbux, differenti mill-kunejformi pereżempju. Hi kitba difettuża (scriptio defectiva).
Mela, il-ġeroglifiku li jirrappreżenta papra jinqara "sȝ", għax dawn kienu l-konsonanti tal-kelma għal dan l-annimal. Fl-istess ħin wieħed juża l-karattru ta' papra mingħajr l-ebda konnessjoni mal-annimal biex jirrappreżenta l-fonemi "s" u "ȝ" wara xulxin (independament mill-vokali li jistgħu jakkumpanjaw dawn il-konsonanti) u hekk jikteb kliem bħal "sȝ", (iben) jew, b'żieda ta' karattri li nagħtu dettalji dawrhom iktar tard, "sȝw", (għases), "sȝṯ.w" (terra ferma).
|
: l-istess karattru użat waħdu (is-sens tal-linja vertikali żgħira jiġi spjegat aktar tard) li jfisser "papra" jew ma' determinattiv addattat, "iben", żewġ kelmiet bl-istess konsonanti;
|
|
: Il-karattru sȝ ġewwa l-kelam sȝw, (għases) u fi
|
Għal xi karattri, il-prinċipju ta' rebus sar dak ta' akrostika: tinqara biss l-ewwel konsonanti tal-kelma.
Eżempji tal-użu ta' ideogrammi għall-valur unilitteru tagħhom.[13].
Ideogramma
|
Oġġett rappreżentat
|
Użu bħala ideogramma
|
Valur fonetiku tal-ideogramma
|
Valur unilitteru
|
|
ħalq |
"ħalq" |
/rȝ/ |
/r/
|
|
sieq |
"post (fejn wieħed iqiegħed siequ) » |
/bw/ |
/b/
|
|
kobra |
"kobra" |
/ḏt/ |
/ḏ /
|
Hekk, nistgħu niġbru fi gruppi l-erbgħa u għoxrin karattru unilitteru f'xorta ta' "alfabett" ġeroglifiku, li, però qatt ma ntuża biex jieħu post il-ġeroglifiċi l-oħra, għalkemm dan seta' jsir. Infatti il-kliem Eġizzjan kollu setgħu jinkitbu permezz ta' dawn il-karattri, iżda l-Eġizzjani qatt ma ħadu dan il-pass u ssemplifikaw il-kitba kumplessa tagħhom f’alfabett. Il-psewdo alfabett Eġizzjan huwa magħmul minn karattri li jindikaw konsonanti waħda biss, għalkemm xi wħud minnhom jindikaw aktar minn waħda meta jintużaw bħala ideogrammi.
Psewdo-alfabett ġeroglifika, fl-ordni konvenzjonali tad-dizzjunarji u l-grammatki
Karattru
|
Trażlitterazzjoni
|
Oġġett rappreżentat
|
Valur fonetiku
|
Kodiċi ta' Gardiner
|
|
ȝ |
avultun |
alef Lhudija |
G 1
|
|
ỉ |
qasba twarrad |
jod Lhudija |
M 17
|
|
y |
qasba twarrad |
jod Lhudija |
-
|
|
ˁ |
driegħ quddimija |
għajin Lhudija |
D 36
|
|
w |
ferħ tas-summien |
[u] |
G 43
|
|
b |
sieq |
[b] |
D 58
|
|
p |
siġġu |
[p] |
Q 3
|
|
f |
serp bil-qrun |
[f] |
I 9
|
|
m |
kokka |
[m] |
G 17
|
|
n |
ilma |
[n] |
N 35
|
|
r |
ħalq |
[r] |
D 21
|
|
h |
pjan jew bitħa ta' dar |
[h] |
O 4
|
|
ḥ |
merilla tal-ħajt tal-għażel |
[h] emfatiku |
V 28
|
|
ḫ |
kobba spag (?) |
[x] |
Aa 1
|
|
ẖ |
denb ta' barri |
[ç] |
F 32
|
|
s |
firrol |
[z] |
O 34
|
|
ś |
għażel mitwi |
[s] |
S 29
|
|
š |
għadira |
[ʃ] |
N 37
|
|
ḳ |
żurżieqa |
[kw] |
N 29
|
|
k |
qoffa |
[k] |
V 31
|
|
g |
buqar |
[g] |
W 11
|
|
t |
ħobża |
[t] |
X 1
|
|
ṯ |
xikel għall-annimali |
tj |
V 13
|
|
d |
id |
[d] |
D 46
|
|
ḏ |
kobra |
[d͡ʒ] |
I 10
|
Ras ta' gendus, serp, id ...
Il-kitba Eġizzjana hi spiss superfluwa: fil-fatt, jiġri spiss ħafna li kelma tkun segwita minn karattri diversi li jindikaw l-istess ħsejjes biex jiggwidaw il-qarrej. Pereżempju, il-kelma nfr, "sabieħ, tajjeb, perfett" tista' tinkiteb bit-trilitteru
biss, iżda ħafna aktar spiss ma' dan it-trilitteru kienu jiġu miżdudin l-unilitteri f u r. Allura tinkiteb nfr + f +r, imma tinqara nfr.
Il-karattri superfluwi li jakkumpanjaw il-karattri bilitteri jew trilitteri jissejħu "kumplamenti fonetiċi". Dawn ġeneralment jitqegħdu wara l-karattru li jikikumplamentaw, u b'hekk iservu ta' għajnuna għall-qari. Però xi minn daqqiet l-iskriba jaqleb l-ordni għal raġunijiet ta' kalligrafija u jqegħdhom warajh jew jinkwadrawh (ara hawn isfel):
|
mdw +d +w (il-kumplamenti huma mqegħdin wara) → tinqara mdw, "kliem, ilsien" ;
|
|
ḫ +p +ḫpr +r +j (il-kumplamenti jinkwadraw) → tinqara ḫpr.j, "Khepri".
|
Il-kumplamenti fonetiċi jgħinu biex wieħed jista' jiddistingwi bejn kliem omofoni, jiġifieri li għandhom l-istess pronunzja imma tifsira differenti. Fil-fatt, il-karattri mhux dejjem jinqraw l-istess:
|
pereżempju s-siġġu jista jinqara st, ws u ḥtm, skont il-kuntest li jkun qiegħed fih
|
Il-preżenza tal-kumplamenti fonetiċi - u determinattiv addatat – tgħin fil-qari ta' dak li jkun ġej:
|
st (miktuba st+t ; l-aħħar karattru hu d-determinattiv tad-dar jew li għandu xjaqsam magħha), "siġġu, tron, inħawi" ;
|
|
st (miktuba st+t ; l-aħħar karattru hu l-bajda, determinattiv tal-isem tal-alla mara Iside), "Iside".
|
|
wsjr (miktua ws+jr, bil-kumplament fonetiku l-għajn, li jinqara jr, segwit mid-determinattiv ta' alla), "Ożiride".
|
|
| ḥtm.t (miktuba ḥ+ḥtm+m+t, bid-determinattiv tax-xakall), tip ta' annimal salvaġġ, forsi ors ;
|
|
ḥtm (miktuba ḥ+ḥtm+t, bid-determinattiv tal-għasfur itir), "għosfor".
|
Fl-aħħarnett, xi kultant ġara li xi kliem inbidlu fil-pronunzja tagħhom fl-Eġizzjani antik: f'dan il-każ, mhux rari li l-kitba adottat kompromess fin-notazzjoni, iż-żewġ modi ta' qari kienu indikati flimkien. Dan hu partikolarment il-każ għall-aġettiv bnrj, "ħelu" (jiġifieri ta' togħma tajba), li sar bnj, u għall-verb swri, "xorob", li sar swj. Fl-Eġizzjan nofsani jinkitbu bnrj u swri,
|
, li jinqara fl-istess ħin bnj u swj, ir-r ma tneħħietx biex tinżamm rabta tal-kitba mal-kelma antika.
|
Barra l-interpretazzjoni fonetika, il-karattri jistgħu jinqraw għat-tifsira tagħhom: f'dan il-każ nitkellmu dwar logogrammi (aktar preċiżament dwar ideogrammi) u determinattivi (jew semagrammi)[14].
Ġeroglifiku użat bħala logogramma jindika l-oġġett li hu l-xbieha tiegħu. Il-logogrammi għalhekk huma l-aktar spiss nomi komuni; huma ġeneralment akkumpanjati b'linja wieqfa li turi l-valur tal-logogramma (l-użu tal-linja wieqfa hi spjegata iżjed 'l isfel) [15] fit-teorija, kull ġeroglifiku seta' jservi bħala logogramma. Il-logogrammi jistgħu ikunu akkumpanjati minn kumplamenti fonetiċi. F'xi każijiet, ir-relazzjoni semantika hija indiretta, metonimika jew metaforika.
Eżempji ta' ġeroglifiċi użati bħala logogrammi. Fl-aħħar tliet eżempji, ir-relazzjoni semantika hi metonimika jew metaforika.
Ġeroglifiċi
|
Pronunzja
|
Oġġett rappreżentat
|
Tifsira
|
|
rˁ
|
xemx
|
|
pr
|
dar
|
|
swt
|
qasba (t hi l-kumplament fonetiku)
|
|
ḏw
|
muntanja
|
|
nṯr
|
standard tat-tempju
|
Alla
|
|
bȝ
|
għasfur b'ras ta' bniedem (rappreżentazzjoni tradizzjonali tal-Ba)
|
ruħ, "Ba"
|
|
dšr
|
"fenikottru" – il-fonogramma li tikkorrispondi miegħu tfisser "aħmar", u l-għasfur hu assoċjat permezz ta' metonimija ma' dan il-kulur.
|
Id-determinattivi jew semagrammi jitqegħdu fl-aħħar tal-kelma. Dawn huma karattri siekta li jservu biex juru l-qasam lessikali tal-kelma. Billi l-każijiet ta' omografi huma spissi ħafna (speċjalment peress li konsonanti biss jinkitbu), l-għajnuna tad-determinattivi hi importanti ħafna. Kieku l-istess proċedura kienet teżisti fil-Malti, konna niktbu wara l-kliem omografi indiċi li ma jinqarax, iżda li jiċċara t-tifsira: pereżempju hekk nistgħu niddistingwu bejn "bies [imħabba]" u "bies [għasfur]".
Hemm ħafna determinattivi: allat, bnedmin, partijiet tal-ġisem tal-bniedem, annimali, pjanti eċċ. Ċerti determinattivi għandhom tifsira proprja u tifsira figurattiva. Pereżempju r-roll tal-papiru,
|
iservi biex jindika l-kitba jew l-idejat astratti.
|
Hawn nagħtu xi eżempji tal-użu tad-determinattivi[16] biex nuru l-importanza tagħhom:
Eżempji ta' determinattivi ġeroglifiċi li jneħħu l-ambigwità bejn l-omofoni nfr.
Kelma
|
|
|
|
|
|
Pronunzja
|
nfr.w
|
nfr.t
|
nfr.w
|
nfr
|
nfr
|
Piktogramma determinattiva
|
tifel jagħmel idejh ma' ħalqu
|
mara bilqiegħda
|
dar
|
strixxa drapp bil-frenża
|
buqar bis-sinjal tal-plural
|
Qasam lessikali indikat[17]
|
tifel jew tifla, żagħżugħ jew żagħżugħa
|
mara
|
dar, binja
|
drap, ilbies
|
buqar, platti tal-fuħħar, xorb
|
Tifsira tal-kelma
|
rekluti militari
|
xebba
|
pedamenti
|
ilbies
|
inbid, birra
|
Nota:
|
Dan id-determinattiv juri li l-kelma tiġri tliet darbiet, jiġifieri l-plural (billi l-lingwa Eġizzjana kellha plural imtenni kultant indikat b'żewġ linji).
|
Dawn il-kliem kollha għandhom konnotazzjoni tajba "tajjeb, sabieħ, perfett". Ta' minn jinnnota li dizzjunarju reċenti [18] jagħti xi għoxrin kelma li jinqraw "nfr" jew jibdew b'din il-kelma – prova tar-rikkezza straordinarja tal-lingwa Eġizzjana.
Il-ġeroglifiċi jinkitbu mil-lemin għax-xellug, mix-xellug għal-lemin, jew minn fuq għal isfel, imma d-direzzjoni tas-soltu hi mil-lemin għax-xellug. Il-qarrej, biex ikun jaf id-direzzjoni tal-kitba, irid iħares lejn id-direzzjoni li fiha huma mdawrin il-ġeroglifiċi asimmetriċi. Pereżempju, meta l-figuri tal-bniedem u l-annimali, li jistgħu jingħarfu faċilment, iħarsu lejn ix-xellug, il-kitba trid tinqara mix-xellug għal-lemin u viċeversa.
Il-kliem mhumiex separati bi spazji jew punteġġjatura. Madankollu, xi karattri jidhru l-iżjed fl-aħħar tal-kelma, u għalhekk xi drabi hu possibbli li wieħed jagħraf il-kliem b'dan il-mod. Però huwa ċar li l-qsim ta' test fi kliem jista' jsir biss b'għarfien sod tal-lingwa u s-sintassi tagħha.
Il-ġeroglifiċi ma jitqegħdux sempliċement f'linja wieħed wara l-ieħor: fil-fatt, dawn jitqassmu b'mod armonjuż f'kwadri jew kaxex virtwali (jiġifieri, mhux impinġijin), jew kwadrati, bl-istess mod bħas-sinogrammi. Bid-differenza li s-sinogrammi jimlew il-kwadrat sħiħ waqt li ċerti ġeroglifiċi jimlew nofs biss, orizzontalment jew vertikalment, u x'uħud kwart biss.
Eżempji ta' ġeroglifiċi li jokkupaw kwadrat, nofs kwadrat u kwart ta' kwadrat
Kwadrat
|
Nofs kwadrat orizontali
|
Nofs kwadrat vertikali
|
Kwart ta' kwadrat
|
|
|
|
|
L-ordni tal-kitba tal-elementi rranġati f'kwadrat hi indipendenti mid-direzzjoni tal-kitba ġlobali li tista' tkun minduda (kwadrati rranġati f'ringieli) jew wieqfa (kwadrati rranġati f'kolonni). Il-karattri li jokkupaw kwadrat jinqraw mix-xellug għal-lemin u mbagħad minn fuq għal isfel jew minn fuq għal isfel u mbagħad mix-xellug għal-lemin.
Hemm bosta karatteristiċi kalligrafiċi. L-ewlenin fosthom huma dawn:
- il-karattri huma maqsumin f'kwadrati (ara hawn fuq);
- biex jiġi żgurat li kwadrat ikun komplut, kultant il-karattri jinqalbu biex is-sett jiġi iżjed kumpatt. Bl-istess mod, il-kumplamenti fonetiċi jintgħażlu b'mod li joqgħodu tajjeb fil-kwadrat anki akkost li xi ftit minnhom ikunu superfluwi;
- xi karattri jistgħu jitħallew barra, speċjalment dawk li jindikaw il-fonemi ȝ u j;
- il-karattri li jindikaw l-allat jitqegħdu fir-ras ta' dikjarazzjoni, frażi jew kelma komposta, bħala antepożizzjoni onorifika (inverżjoni rispettuża).
Madankollu, anki jekk il-ġeroglifiċi jkunu maqlubin dan ma jagħmilx differenza fit-trażlitterazzjoni u l-qari.
Karattru kultant meqjus offensiv "welled"
Il-karattri offensivi, ta' gwaj, tabù, rari jew kumplessi jistgħu jiġu mibdulin f'linja mżerżqa:
|
ms(j), verb li jfisser "welled", jista' jinkiteb:
|
|
id-determinattivi ta' mara qiegħda teħles (l-aħħar karattru) kien kultant meqjus offensiv (jew sempliċiment diffiċli wisq biex jitpinġa);
|
|
m(w)t, "mewt", tinkiteb ukoll:
|
|
biex jiġi evitat id-determinattiv tal-għadu fuq l-art (l-aħħar karattru), karattru ta' gwaj.
|
Cartouche, li jfisser skartoċċ bil-Franċiż, għandu din il-forma:
|
|
Hawn jitqegħdu l-ġeroglifiċi
|
|
|
|
Jitqegħdu fil-cartouches l-ismijiet ta' allat (eċċezzjonalment) u l-aħħar żewġ ismijiet, re tal-Eġittu l-Għoli u l-Baxx u iben Re, tat-titli tal-faragħuni (dejjem):
Jintużaw xi karattri biex jimtlew il-kwadrati li ma jkunux kompluti.
Hemm xi karattri li huma magħmulin minn diversi oħra magħqudin flimkien. Dawn il-karattri, però jeżistu indipendentament u jservu bħala karattri ġodda: pereżempju, driegħ quddimija żżom xettru sservi bħala determinattiv għall-kliem li jfissru "mexxa, iggverna, ikkmanda" u d-derivati tagħhom.
Jekk karattru ta' nom jidher darbtejn wara xulxin dan jindika li hu mtenni, waqt li jekk jidher tliet darbiet juri li hu fil-plural.
Dawn huma:
- Linja wieqfa li tindika li l-karattru hu ideogramma (fil-każi ta' ambigwità fejn l-istess karattru jista' jservi bħala ideogramma jew karattru fonetiku);
- Żewġ linji mżerżqin li juru li nom huwa mtenni jew tliet linji weqfin li juru li nom hu fil-plural;
- U, misluf mill-kitba jeratika, is-suffiss tal-formazzjoni tal-plural: .
Il-kunċett ta' ortografija "korretta" fl-Eġizzjan ġeroglifiku ma nistgħux inħarsu lejh bħal fil-lingwi moderni. Tabilħaqq, għal kważi kull kelma, kien hemm varjant wieħed jew aktar. Għalhekk, wieħed jiddubita jekk il-kunċett ta' ortografija kienx jeżisti fil-lingwa Eġizzjana. Fil-fatt, insibu:
- Karattri żejda;
- Ommissjoniet ta' grafemi, li ma nafux kinux apposta jew le;
- Bdil ta' grafema b'oħra, li jagħmilha impossibbli li ssir distinzjoni bejn "żball" jew ortografija "alternattiva";
- Żbalji u ommissjonijiet fil-kitba tal-karattrii, l-aktar problematiċi meta l-kitba tkun kursiva: kitba jeratika imma l-iżjed demotika fejn l-skematizzazzjoni tal-karattri hi estrema.
- ^ Il-metonimija, mill-Grieg μετα, li tfissser trasferiment, u ονομα, "isem") hi figura retorika li tikkonsisti f'sostituzzjoni ta' kelma b'oħra li tappartieni għall-istess qasam semantiku, li għandha mal-ewwel waħda relazzjoni ta' kontigwità logika jew materjali, pereżempju: "illum irrid nistudja Dun Karm / ix-xogħlijiet ta' dun Karm".
- ^ Fl-Eġizzjan ġeroglifiku il-vokali ma jinkitbux.
- ^ Michel Dewachter, Champollion – Un scribe pour l'Egypte, Gallimard, Pariġi, 1990
- ^ "Il-lingwi mqaddsa ħallewna naqraw il-vokabularju tagħhom mitluf, meta fuq il-granit ta' Meżrajim, Champollion iddeċifra dawn il-ġeroglifiċi li kienu qieshom siġill imqiegħed fuq fomm id-deżert, u li wieġbu mis-skiet etern tagħhom ... "(François-René de Chateaubriand, Les Memoires d'Outre-Tombe, IV, XII, Kap. 9)
- ^ Günter Dreyer, Recent Discoveries at Abydos Cemetery U, f' "The Nile Delta in Transition : 4th-3th Millenium BC", edit. M.Van Den Brink, Tel Aviv, 1992, p. 293-1299
- ^ L-aħħar isem ta' sovran miktub bil-ġeroglifiċi – li hu tal-imperatur Ruman Deċju (249 sal-251) – jinsab fit-tempju ta' Esna
- ^ E. Edel p. 13 (Ara l-Bibljografija)
- ^ pinen magħmulin mill-qasab
- ^ W. V. Davies, p.129 u wara; J. F. Healy, p.197 u wara. (Ara l-Bibljografija)
- ^ Jean-François Champollion,Ittra lil M. Dacier dwar l-alfabett tal-ġeroglifiċi fonetiċi, 27 ta' Settembru 1822
- ^ karattru li jirrappreżenta ħoss jew fonema
- ^ Abġad hu alfabett li juri biss il-konsonanti bħal fl-Għarbi, fil-Lhudi u Aramajk. L-isem "abġad" ġej mill-ewwel erba' ittri tal-alfabett Għarbi storiku: ʾalif, bāʼ, ǧīm u dāl.
- ^ Alan H. Gardiner, pġ. 507 (Ara l-Bibljografija)
- ^ Antonio Loprieno (Ara l-Bibljografija)
- ^ Antonio Loprieno (Ara l-Bibljografija)
- ^ meħudin minn Je lis les hiéroglyphes ta' Jean Capart
- ^ [1] Determinative Signs In Egyptian Jim Loy
- ^ Raymond O. Faulkner, A Concise Dictionary of Middle Egyptian
Ġeroglifiċi meħudin mill-Ġrammatka Eġizzjana ta' Jean-François Champollion
- Dwar l-etimoloġija, l-istorja u l-evoluzzjoni :
- Jean Vercoutter, L'Égypte et la vallée du Nil, Tome 1, Presses universitaires de France, 1992.
- Elmar Edel, Altägyptische Grammatik, Ruma, Pontificium Institutum Biblicum, 1955. pġ. 1 - 12
- Alan Henderson Gardiner, Egyptian Grammar - Being an Introduction to the Study of Hieroglyphs, The Griffith Institute, 1973. pġ. 6 u wara ISBN 0-900416-35-1
- Gustave Lefebvre, Grammaire de l’égyptien classique, Il-Kajr, Imprimerie de l’Institut français d’archéologie orientale, 1955. pġ. 5 u wara
- Pascal Vernus, Espace et idéologie dans l'écriture égyptienne, Pariġi, Le Sycomore, 1982.
- Christiane Ziegler, Les Hiéroglyphes, département des Antiquités égyptiennes, Louvre, Editions de la Réunion des musées nationaux, 1991.
- Antonio Loprieno, Ancient Egyptian - A Linguistic Introduction, Cambridge University Press, 2004. pġ. 5 u wara
- Michel Malaise et Jean Winand, Grammaire raisonnée de l'égyptien classique, Liège, CIPL, Aegyptiaca Leodiensia 6, 1999.
- Jean-Pierre Guglielmi, L'Égyptien hiéroglyphique - (+ 4 CD awdjo), Chennevières s/Marne, Assimil, 2010.
- Cours d'égyptien hiéroglyphique,
- François Neveu, La langue des Ramsès - grammaire du néo-égyptien, Pariġi, Khéops, 1996.
- W. V. Davies, Egyptian Hieroglyphs, British Museum Press, 1996.
- J. F. Healy, The early Alphabet, Londra, Berkeley : University of California Press, 1990. ISBN 0-520-07309-6
- James Peter Allen, Middle Egyptian: An Introduction to the Language and Culture of Hieroglyphs, Cambridge, 2000. ISBN 0-521-77483-7.
- Dwar il-kitba "sillabika" :
- Jean-François Champollion, Principes généraux de l'écriture sacrée égyptienne : appliquée à la représentation de la langue parlée, Paris, Institut d'Orient : M. Sidhom, 1836. ISBN 2-905304-00-6
- Jaroslav Černý u Sarah I. Groll, A Late Egyptian Grammar, Ruma, Biblical Institute Press, 1975. pġ. 2
- Adolf Erman, Neuägyptische Grammatik, Hildesheim, Georg Olms Verlag, 1979. pġ. 15 - 19
- Ernest Alfred Thompson Wallis Budge, Egyptian language : easy lessons in Egyptian hieroglyphics, New-York, Dover Publications, 1910. ISBN 0-486-21394-3
- Friedrich Junge, Neuägyptisch - Einführung in die Grammatik, Wiesbaden, Harrassowitz Verlag, 1999. pġ. 44 sq
- Jean-Claude Goyon, Grammaire de l'égyptien hiéroglyphique : du moyen empire au début du nouvel empire, Lyon, Éditions A.C.V., 2006. ISBN 2-913033-10-5
- Dwar is-sistema ta' kitba :
- Erhart Gräfe, Mittelägyptisch - Grammatik für Anfänger, Wiesbaden, Harrassowitz Verlag, 2001. pġ. 5 - 15
- Gustave Lefebvre, Grammaire de l’égyptien classique, Il-Kajr, Imprimerie de l’Institut français d'archéologie orientale, 1955. pġ. 9 - 25.
- Dwar il-valur fonetiku tal-karattri "alfabetiċi" :
- Gaston Maspero, Introduction à l'étude de la phonétique égyptienne, Pariġi, H. Champion, 1917.
- Gustave Lefebvre, Grammaire de l’égyptien classique, Il-Kajr, Imprimerie de l’Institut français d’archéologie orientale, 1955. pġ. 25 - 31