Ara s-sors ta' Sivilja

{{Infobox city}}

'''Sivilja''' (bl-[[Lingwa Spanjola|Ispanjol]]: ''Sevilla'') hija l-kapitali artistika, kulturali u finanzjarja tan-Nofsinhar ta' [[Spanja]]. Hi l-belt kapitali tal-[[Komunitajiet awtonomi ta' Spanja|komunità awtonoma]] tal-[[Andalusija]] u tal-provinċja ta' [[Sivilja (provinċja)|Sivilja]]. Tinsab fil-pjanura tax-xmara [[Guadalquivir]], f'elevazzjoni medja ta' seba' metri 'l fuq mill-baħar. L-abitanti tal-belt jissejħu ''sevillanos'' (forma femminili: ''sevillanas'') jew ''hispalenses'' mill-isem [[Imperu Ruman|Ruman]] tal-belt, ''Hispalis''. Fl-2009, il-popolazzjoni tal-belt kienet tammonta għal 703,206 ruħ, ir-raba' l-ikbar belt ta' Spanja. Il-popolazzjoni taż-żona metropolitana (iż-żona urbana bil-bliet satelliti magħha) kienet ta' 1,493,416 ruħ fl-2009.

Il-[[Katidral]], il-kastell magħruf bħala Alcázar u l-Archivo de Indias (l-Arkivju tal-Indji) f'Sivilja tniżżlu fil-lista tas-[[Sit ta’ Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-1987.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/383/|titlu=Cathedral, Alcázar and Archivo de Indias in Seville|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2021-07-20}}</ref>

== Storja ==
==== Perjodi bikrija ====
Sivilja għandha aktar minn 2,000 sena. Il-mogħdija ta' bosta ċiviltajiet, fundamentali fit-tkabbir tagħha, ħallewha b'personalità distinta, u b'ċentru storiku kbir u kkonservat tajjeb. Għalkemm għandha wirt għani medjevali, rinaxximentali u barokk, l-influwenza qawwija tal-kultura Għarbija għadha tidher fil-belt.

Fiż-żminijiet Rumani l-belt kienet magħrufa bħala ''Hispalis''. Il-belt Rumana ta' [[Italica]] fil-qrib, li dak iż-żmien kienet belt prinċipalment reżidenzjali, hi kkonservata tajjeb u tista' tagħti impressjoni ta' kif Hispalis x'aktarx kienet tidher tard fil-perjodu Ruman, speċjalment meta wieħed jieħu fil-kuntest ix-xiehda mill-iskavi fil-belt viċina ta' [[Carmona]]. Fost il-bini Ruman f'Sivilja li għadu jeżisti insibu l-fdalijiet ta' [[akkwedott]]. Matul is-sekli 5 u 6, kien hemm konkwisti wara xulxin tal-provinċja Ruman ta' ''[[Hispania Baetica]]'' mill-[[Vandali]] u l-[[Viżigoti]].

==== Epoka Għarbija ====
[[Stampa:Almoravid gold dinar coin from Seville, Spain, 1116 British Museum.jpg|thumb|Munita tal-[[Almoravidi]], Sivilja, Spanja, 1116, [[British Museum]]]] Sivilja ttieħdet mill-[[Misilmin]] fis-712 u ngħatat l-isem ġdid ta' ''Ixbilija'' (إشبيلية) li ġej minn Hispalis u li minnu ġie l-isem attwali ta' "Sevilla". Kienet il-belt kapitali tar-rejiet tal-[[Kalifat Umajjad]], id-[[dinastija tal-Almoravidi]], u d-[[dinastija tal-Almohad]] (mill-Għarbi الموحدون al-Muwaħħidun, jiġifieri, "l-monoteisti"), mis-seklu 8 sas-seklu 13. Fl-1248 il-forzi tar-re [[Ferdinandu III ta' Kastilja|Ferdinandu III]] ħadu Sivilja, parti mir-''[[Reconquista]]'' (rikonkwista) Kattolika tal-peniżola. Baqa' ħafna elementi Għarbin oriġinali, fosthom bini pubbliku, l-istruttura urbana fid-distrett storiku, u partijiet kbar tas-swar tal-belt. L-influwenzi estetiċi u urbani Għarbin għadhom jidhru sewwa f'Sivilja tallum.

==== Wara r-''Reconquista'' ====
 Wara l-ispedizzjoni ta' [[Kristofru Kolombu]] tal-1492 lejn id-[[Dinja l-Ġdida]], il-belt bdiet tipprofitta mit-territorji ġodda u l-kummerċ fil-[[Karibew]] billi kull ma kien jiġi importat mid-Dinja l-Ġdida kellu jgħaddi mid-dwana tal-''Casa de Contratacion'' qabel ma jinfierex mal-bqija ta' Spanja. Għalhekk bdiet "Età mdehba ta' żvilupp" minħabba li dan il-port biss ingħata l-monopolju rjali għall-kummerċ u għana dejjem jikbru mill-kolonji Spanjoli fl-Ameriki. Peress li biss ix-xwieni li jitilqu minn u jirritornaw lejn Sivilja setgħu jieħdu sehem fil-kummerċ mal-Ameriki Spanjoli, in-negozjanti mill-Ewropa u minn ċentri oħra tal-kummerċ kellhom imorru Sivilja biex jiksbu prodotti mid-[[Dinja l-Ġdida]]. Il-popolazzjoni tal-belt kibret għal kważi miljun ruħ fl-ewwel mitt sena wara Kolombu. L-iżvilupp tal-belt kompla, prinċipalment minħabba l-pożizzjoni ekonomika tagħha fir-[[Renju ta' Kastilja]], bil-kostruzzjoni ta' bini pubbliku fosthom knejjes, li ħafna minnhom huma fl-istil ''[[Mudéjar]]''. Il-Palazz tal-Għarab b'xi żiedet li r-rejiet għamlu għall-bżonnijiet tagħhom, sar ir-residenza rjali Kastiljana, l-[[Alkażar ta' Sivilja]]. Is-sulari ta' fuq tal-Alkażar għadhom jintużaw mill-familja rjali bħala r-residenza uffiċjali f'Sivilja u huma amministrati mill-''Patrimonio Nacional''. Il-[[Katidral ta' Sivilja]] nbena fuq l-art tal-[[moskea]] l-kbira matul is-seklu 15. Il-kampnar tiegħu, il-[[Giralda]], inbena mill-[[minarett]] tal-moskea<ref>[https://archive.is/20120904204203/http://www.fidas.es/usuarios/mh/MH/MH4%20varios/MH43%20dibujos/430.dibujosHR.htm] Ruiz, Hernán. 'Blueprints of Seville's Cathedral and Giralda'</ref>.

[[Stampa: Sevilla2005July 041.jpg|thumb|right|225px|''Archivo de Indias'']]
Tard fis-seklu 16, Sivilja tilfet il-monopolju u l-port ta' [[Cádiz]] ġie awtorizzat ukoll bħala port tal-kummerċ. Il-Pesta l-Kbira ta' Sivilja fl-1649 naqqset il-popolazzjoni bi kważi n-nofs, u din ma reġgħitx irkuprat sa kmieni fis-seklu 19<ref>[http://www.yale.edu/ynhti/curriculum/units/1999/6/99.06.01.x.html]</ref>. Peress li l-[[Imperu Spanjol]] ġie unifikat taħt rejiet minn dinastiji Ewropej, ir-[[Renju ta' Kastilja]] tilef l-influwenza li kellu qabel. Mis-seklu 18 l-importanza internazzjonali tiegħu marret lura. Wara li l-port insadd bil-ħama mix-xmara Guadalquivir, il-vapuri ma baqgħux jitilgħu max-xmara u l-belt majnat ekonomikament. L-iżvilupp ta' Sivilja tard fis-seklu 19 u kmieni fis-seklu 20 kien ikkaratterizzat minn tkabbir fil-popolazzjoni u fl-industrijalizzazzjoni, b'kuntrast mal-bqija tal-[[Andalusija]].

=== Franco ===
Sivilja waqgħet malajr ħafna fil-bidu tal-[[Gwerra Ċivili Spanjola]] fl-1936. Il-Ġeneral [[Queipo de Llano]] b'kolp ta' stat fil-belt, malajr ħa ċ-ċentru tagħha<ref name="Thomas">''THe Spanish Civil War'', (Il-Gwerra Ċivili Spanjola), Hugh Thomas, Penguin, 1961, p221-3, ISBN 0-14-013593-6 </ref>. Radju Sivilja oppona l-kolp u sejjaħ lir-raħħala biex jiġu l-belt għall-armi, filwaqt li xi gruppi ta' ħaddiema waqqfu l-barrikati <ref name="Thomas"/>. De Llano mbagħad ħa f'idejh Radju Sivilja, li uża biex ixxandar il-propaganda favur il-forzi ta' Franco<ref name="Thomas"/>. Wara li ttieħdet il-belt, ir-reżistenza kompliet għal xi żmien fl-inħawi fejn kienu joqgħodu n-nies tal-klassi tax-xogħol, sakemm kien hemm sensiela ta' tpattijiet ħorox<ref>[http://books.google.com/books?id=-ncWULEubPQC&pg=PA93&lpg=PA93&dq=seville+fell+1936&source=web&ots=6GMvQVt4EY&sig=XAVObPeB8A3ChkDoOLEdTPpbiOk#PPA93,M1 books.google.com]</ref>.

== Sit ta' Wirt Dinji ==
[[Stampa:La sevilla del sigloXVI.jpg|thumb|left|260 px|Seville in the 16th century|Sivilja fis seklu 16]]Il-Katidral, il-kastell magħruf bħala Alcázar u l-Archivo de Indias (l-Arkivju tal-Indji) f'Sivilja ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1987.<ref name=":0" />

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' erba' kriterji tal-għażla tal-UNESCO: '''il-kriterju (i)''' “Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem”; '''il-kriterju (ii)''' “Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ”; '''il-kriterju (iii)''' “Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet”; u '''l-kriterju (vi)''' “Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju”.<ref name=":0" />

== Postijiet ta' interess ewlenin ==
=== Bini prinċipali ===
[[Stampa:Spain Andalusia Seville BW 2015-10-23 13-04-37.jpg|thumb|Veduta tal-Katidral]]
[[Stampa:Anna Cervova - Torre del Oro.jpg|thumb|right|[[Torre del Oro]]]]
* Il- Katidral ta' Sivilja nbena mill-1401 sal-1519 wara r-''Reconquista'' fuq is-sit fejn qabel kien hemm il-moskea tal-belt. Hu fost l-akbar mill-katidrali medjevali u Gotiċi, kemm fl-arja u kemm fil-volum. L-interjuri tiegħu hu l-itwal [[navata]] fi Spanja, u hu imżejjen b'rikkezza kbira u b'kwantità kbira ta' deheb. Fil-bini tal-Katidral intużaw mill-ġdid xi kolonni u elementi mill-moskea, u kif hu magħruf minn ħafna, il-''[[Giralda]] '', li kienet oriġinarjament minarett inbidllet f'kampnar. Fil-quċċata tal-kampnar hemm statwa, magħrufa lokalment bħala ''El Giraldillo'', li tirrappreżenta il-[[Fidi]]. It-torri minn ġewwa nbena bir-rampi minflok taraġ biex il-[[mugħaddin]] (dawk li jgħidu t-talb) ikunu jistgħu jitilgħu biż-żiemel sal-quċċata.
* L-''[[Alkażar ta' Sivilja|Alkażar]]'' faċċata tal-katidral żviluppa mill-palazz Għarbi antik tal-belt; il-bini nbeda fl-1181 u tkompla għal aktar minn 500 sena,l-iżjed fl-istil [[Mudéjar]] , iżda wkoll fir-[[Rinaxximent]]. Il-ġonna tiegħu huma taħlita ta' tradizzjonijiet Għarbin, Andalusi, u [[Kristjaneżmu|Nsara]].
* It-''[[Torre del Oro]]'' inbena mid-[[dinastija Almoħad]] bħala [[torri tal-għassa]] u ostakolu difensiv fuq ix-xmara. Kien hemm katina marbuta miegħu għal ġox-xmara biex ma jkunux jistgħu jitilgħu l-iġfna għal ġol-port.
* Il-[[Muniċipju]] inbena fis-seklu 16 fi stil [[Plateresk]] għoli mill-arkitett [[Diego de Riaño]]. Il-faċċata tal-Plaza Nueva inbniet fis-seklu 19 fi stil [[arkitettura neoklassiku|neoklassiku]].
* L-[[Università ta' Sivilja]] tinsab fil-post fejn qabel kien hemm l-ewwel fabbrika tat-tabakk fl-Ewropa, ''La Antigua Fábrica de Tabacos'', bini enormi tas-seklu 18 fl-istil [[Barokk]] allegat li kien l-ispirazzjoni għall-opra ''Carmen''.
* Il-[[Plaza de España (Sivilja)|Plaza de España]], fil-Park Maria Luisa (''Parque de María Luisa''), inbniet mill-arkitett González Anibal għall-Wirja Ibero-Amerikana tal-1929. Din hi wieħed mill-aħjar eżempji tal-Arkitettura tal-Qawmien Reġjonalista, taħlita stramba ta' stili storiċi differenti, bħall [[Art Deco]] u [[Neo-Mudéjar]] u imżejna b'rikkezza kbira bil-madum maħġuġ tipiku<ref>[http://www.sevilla5.com/monuments/plespana.html] Sevilla-Plaza de España </ref><ref>[http://www.andalucia.com/cities/seville/marialuisapark.htm] Maria Luisa Park, Seville</ref>.
Fl-1929 Sivilja kienet ospiti għall-[[Wirja Spanjola-Amerikana]] u ttella' ħafna bini għall-wirja fil-famuż ''Park Maria Luisa" (''Parque de María Luisa'') iddisinjat minn [[Jean-Claude Nicolas Forestier]]<ref>[http://www.sevilla5.com/monuments/plespana.html] Sevilla-Parque de Maria Luisa</ref>. Il-[[Plaza de España]] fi stil Għarbi, tfasslet minn [[Aníbal González]] <ref>[http://www.andalucia.com/cities/seville/plazadeespana.htm] Plaza de España, Seville </ref>. Din inbniet f'tarf il-Park bħala vetrina tal-industrija u t-teknoloġija Spanjola..''

=== Mużewijiet ===
[[Stampa: SEVILLA PABELLON MUDEJAR.JPG|thumb|Museo de Artes y Costumbres Populares (Mużew tas-Snajja u Drawwiet Tradizzjonali]]
Il-[[Mużew tal-Belle Arti ta' Sivilja]] twaqqaf fl-1835 fejn qabel kien hemm il-Kunvent ta' ''la Merced''. Fih hemm murija ħafna kapulavuri ta' Murillo, Pacheco, Zurbarán, Valdés Leal, u pitturi kbar oħra tal-Iskola Siviljana, flimkien ma' xogħlijiet ta' pitturi Fjammingi tas-sekli 15 u 16.

F'Sivilja hemm ukoll dawn il-mużewijiet:
* Il-Park María Luisa (''Parque de María Luisa'') li fih żewġ mużewijiet: il-Mużew arkeoloġiku, li fih kollezzjonijiet mill-perjodu Tartessjan u l-perjodu Ruman, u l- Mużew tas-Snajja u Drawwiet Tradizzjonali.
* Iċ-Ċentru Andalus tal-Arti Kontemporanja; 
* Il-Mużew tal-Armata;
* Il-Mużew Marittimu;
* Il-Mużew tal-Karozzini;
* Il-Mużew tal-Arti tal-Flamenco;
* Il-Mużew tal-Korrida.
* Il-[[Palazz tal-Kontessa ta' Lebrija]] fih ħafna mill-mużajċi tal-art skoperti fil-belt Rumana ta' Italica fil-qrib.
* Hemm ukoll mużew fil-[[Casa de Pilatos]] u s-"Centro Velázquez" jinsab fl-Isptar Antik tal-Qassisin.

=== Parks u ġonna ===
[[Stampa: PlazaEspanaDesdeAire.jpg|thumb|[[Plaza de España (Seville)|Plaza de España]]]]


* Il-''[[Parque de María Luisa]]'' inbena għall-[[Wirja Dinjija]] tal-1929 li nżammet f'Sivilja, l- [[Exposición Ibero-Americana]], u baqa' miżmum b'monumenti u mużewijiet attraenti.
* Il-Ġonna tal-Alkażar tħawlu u ġew żviluppat matul is-sekli ma' ġenb l-Alkażar fil-kenn tal-ħitan tal-palazz, maqsumin f'terrazzi. Hemm insibu varjazzjonijiet ta' influwenzi, stili u pjanti f'kull qasam.
* Il- Ġonna ta' Murillo u l-Ġonna ta' Catalina de Ribera jinstabu matul il-ħajt tal-Alkażar u jmissu mad-distrett ta' Santa Cruz.
* L-[[Isla Mágica]], il-Gżira ta' Cartuja, hu park ta' divertiment mibni fuq is-sit tal-Wirja Universali ta' Sivilja tal-1992.

Fost il-parkijiet u l-ġonna prominenti l-oħra hemm:
* ''Parque de los Príncipes''
* ''Parque del Alamillo''
* ''Parque Amate''
* ''Parque Metropolitano de la Cartuja''
* ''Jardines de las Delicias''
* ''Jardín Americano''
* ''Jardín Este''
* ''Jardines de Cristina''
* ''Jardines Chapina''
* ''Jardines de la Buhaira''
* ''Jardines de San Telmo''
* ''Jardines del Guadalquivir''
* ''Jardines del Valle''

== Klima ==
{{Karta Klimatika
| Sivilja
|  5.2 | 15.9 | 65
|  6.7 | 17.9 | 54
|  8.2 | 21.2 | 38
| 10.1 | 22.7 | 57
| 13.1 | 26.4 | 34
| 16.7 | 31.0 | 13
| 19.4 | 35.3 |  2
| 19.5 | 35.0 |  6
| 17.5 | 31.6 | 26
| 13.5 | 25.6 | 62
|  9.3 | 20.1 | 84
|  6.9 | 16.6 | 95
|pożizzjoni=
|clear=none
|sors = [http://worldweather.wmo.int/083/c01237.htm WMO] }}
Sivilja għandha klima Mediterranja b'sajf sħun (''CSA'' fil-[[Klassifikazzjoni tal-klima ta' Koppen]])<ref> M. Kottek, J. Grieser, C. Beck, B. Rudolf, u F. Rublu, ''World Map of the Köppen-Geiger climate classification updated '' ( Mappa Dinjija tal-klassifikazzjoni tal-klima Köppen-Geiger aġġornata),  Meteorol. Z., vol. 15, paġni 259-263, 2006 [http://koeppen-geiger.vu-wien.ac.at/pics/kottek_et_al_2006.gif%7Cdoi=10.1127/0941-2948/2006/0130]</ref> influwenzata minn klima semiarida (''BSH''). It-temperatura medja annwali hija ta' 18.6<sup>o</sup>C. 
* Ix-xitwa mhijiex ħarxa: Jannar huwa l-iksaħ xahar, b'temperatura massima medja ta' 15.9<sup>o</sup>C u minima ta' 5.2<sup>o</sup>C.
* Is-sajf hu sħun ħafna: Lulju huwa l-isħan xahar, b'temperatura massima medja ta' 35.3<sup>o</sup>C. Fl-għoli tat-temperatura medja sajfija Sivilja żgur tgħaddi lil [[Ateni]]. It-temperatura minima medja ta' Lulju hi ta' 19.4<sup>o</sup>C u kull sena t-temperatura taqbeż l-40<sup>o</sup>C bosta drabi. It-temperatura l-iżjed baxxa u t-temperatura l-iżjed għolja rreġistrati fl-istazzjon tat-temp tal-Ajruport ta' Sivilja huma -5.5<sup>o</sup>C fi Frar 1956, u 46.6<sup>o</sup>C fit-23 ta' Lulju 1995. Hemm rekord mhux akkreditat mill-Istitut Nazzjonali tal-Meteoroloġija ta' 47.2<sup>o</sup>C fl-1 ta' Awwissu matul il-mewġa tas-sħana tal-2003 fl-[[Ewropa]], skont l-istazzjon tat-temp 83,910 LEZL li jinsab fil-parti tan-Nofsinhar tal-Ajruport ta' Sivilja, ħdejn iż-żona militari abbandunata. Kieku, din it-temperatura hi t-tieni l-ogħla qatt irreġistrata fi Spanja u fl-Ewropa wara t-48.5<sup>o</sup>C irreġistrati f'[[Catenanuova]] għall-ħabta tal-10 ta' Awwissu 1999. 
*Il-preċipitazzjoni tvarja bejn 600 u 800 mm fis-sena, ikkonċentrata fil-perjodu minn Ottubru sa April. Diċembru huwa x-xahar bl-iżjed xita, b'medja ta' 95mm. Fil-medja hemm 52 jum ta' xita, 120.75 jum ta' xemx u erbat ijiem ta' ġlata fis-sena.
* In-numru medju ta' ġranet isħan minn 32<sup>o</sup>C huwa 88, in-numru medju ta' ġranet taħt iż-0<sup>o</sup>C huwa sitta. L-umdità relattiva medja ta' filgħodu hi 84 % waqt li ta' filgħaxija hi 46 %.


{{Infobox Temp
|l-ewwel_metrika=yes
|linja_waħda=yes
|post=&nbsp;Sivilja
|Jan_Hi_°C = 15.9
|Fra_Hi_°C = 17.9
|Mar_Hi_°C = 21.2
|Apr_Hi_°C = 22.7
|Mej_Hi_°C = 26.4
|Ġun_Hi_°C = 31.0
|Lul_Hi_°C = 35.3
|Aww_Hi_°C = 35.0
|Set_Hi_°C = 31.6
|Ott_Hi_°C = 25.6
|Nov_Hi_°C = 20.1
|Diċ_Hi_°C = 16.6
|Year_Hi_°C = 24.94
|Jan_MEDJA_°C = 10.55
|Fra_MEDJA_°C = 12.3
|Mar_MEDJA_°C = 14.7
|Apr_MEDJA_°C = 16.4
|Mej_MEDJA_°C = 19.75
|Ġun_MEDJA_°C = 23.85
|Lul_MEDJA_°C = 27.35
|Aww_MEDJA_°C = 27.25
|Set_MEDJA_°C = 24.55
|Ott_MEDJA_°C = 19.55
|Nov_MEDJA_°C = 14.7
|Diċ_MEDJA_°C = 11.75
|Year_MEDJA_°C = 18.82
|Jan_Lo_°C = 5.2
|Fra_Lo_°C = 6.7
|Mar_Lo_°C = 8.2
|Apr_Lo_°C = 10.1
|Mej_Lo_°C = 13.1
|Ġun_Lo_°C = 16.7
|Lul_Lo_°C = 19.4
|Aww_Lo_°C = 19.5
|Set_Lo_°C = 17.5
|Ott_Lo_°C = 13.5
|Nov_Lo_°C = 9.3
|Diċ_Lo_°C = 6.9
|Year_Lo_°C = 12.7
|Jan_Preċip_mm = 65
|Fra_Preċip_mm = 54
|Mar_Preċip_mm = 38
|Apr_Preċip_mm = 57
|Mej_Preċip_mm = 34
|Ġun_Preċip_mm = 13
|Lul_Preċip_mm = 2
|Aww_Preċip_mm = 6
|Set_Preċip_mm = 23
|Ott_Preċip_mm = 62
|Nov_Preċip_mm = 84
|Diċ_Preċip_mm = 95
|Year_Preċip_mm = 533
|sors1 = [[Organizzazzjoni Meteoroloġika Dinjija]] ([[Ġnus Magħquda|ĠM]])<ref>{{ċita web
  |url=http://www.worldweather.org/083/c01237.htm
  |titlu=Weather Information for Seville
  |lingwa=Ingliż
  |aċċess=}}</ref>
|aċċess=Awwissu 2010
}}

== Kultura ==
=== Festi ===
Il-[[Ġimgħa Mqaddsa]] u l-[[Fiera ta' Sivilja]], ''La Feria de Sevilla'' (imsejħa wkoll il-''Feria de Abril'', "Fiera ta' April") huma l-aktar ż-żewġ festi magħrufin ta' Sivilja. Sivilja hi magħrufa internazzjonalment għall-purċissjonijiet solenni u sbieħ li jsiru matul il-Ġimgħa Mqaddsa u l-fiera ferrieħa u storbjuża li ssir ġimgħatejn wara. Matul il-Feria, il-familji, in-negozji u l-organizzazzjonijiet iwaqqfu ''casetas'' jew tined, fejn jgħaddu l-ġimgħa jiżfnu, jixorbu u jpaċpċu. Tradizzjonalment, in-nisa jilbsu l-ilbies mimli tiżjin tal-[[Flamenco]] u l-irġiel jilbsu pulit kemm jistgħu. It-tined jittellgħu f'post permanenti apposta li fih kull triq hija msemmija għal xi torero famuż.

=== Gastronomija ===
Sivilja hi ċentru gastronomiku, bi kċina bbażata fuq il-prodotti tal-provinċji ta' madwar, inklużi frott tal-baħar minn [[Cádiz (provinċja)|Cádiz]], [[żejt taż-żebbuġa]] minn [[Jaén (provinċja Spanjola)|Jaén]], u [[sherry]] minn [[Jerez de la Frontera]].

L-atmosfera tat-''[[tapas]]'' hi waħda mill-attrazzjonijiet kulturali ewlenin tal-belt: in-nies imorru minn bar għall-ieħor, jieħdu pjaċir bl-ikliet fi platti żgħar imsejħin tapas (letteralment "għotjien" bl-Ispanjol x'aktarx għax oriġinalment kienu snacks servuti fi platti żgħar użati biex jgħattu t-tazzi tax-xorb).

Fost l-ispeċjalitajiet lokali insibu frott tal-baħar moqli u mixwi (inklużi [[klamar]]i, [[siċċa|siċċ]], [[pixxispad]] u [[mazzola]]), laħmijiet mixwijin fiz-zlazi, [[spinaċi]] u [[ċiċri]], perżut tal-Andalusija (''Jamón ibérico''), kliewi tal-ħaruf fiz-zalza tax-sherry, [[bebbux]], u ''[[gazpacho]]''.

Fost il-ħlewwiet tipiċi ta' din il-provinċja hemm il-''polvorones'' u l-''mantecados'' mill-belt ta' [[Estepa]], tip ta' galettini magħmulin mill-[[lewż tal-għarusa]], [[zokkor]] u [[xaħam]], ''Pestiños'', għaġina moqlija miksija bl-[[għasel]], ''Torrijas'', ħobż moqli bl-għasel; ''fritos Roscos'', qagħaq moqlijin fiż-żejt miksijin biz-zokkor, ''magdalenas'' jew kejkijiet żgħar; ''yemas de San Leandro'', li jipprovdu l-kunventi tal-belt b'sors ta' dħul, u ''Tortas de aceite'', kejkijiet irqaq magħmulin biż-żejt taż-żebbuġa u miksijin biz-zokkor. Ħlief il-''polvorones'' u l-''mantecados'', li huma ikel tradizzjonali tal-Milied, l-oħrajn jittiklu matul is-sena kollha.

Il-larinġ ta' Sivilja li jinsab kullimkien mal-belt, hu morr wisq għall-gosti tallum u s-soltu jintuża biss għall-[[marmellata]] u l-lozjonijiet. Skont il-leġġenda, is-siġar ġew importati meta mbniet il-moskea sabiex jipprovdu d-dell għaliha u jgħattu r-riħa tal-belt medjevali.

=== Flamenco u Sevillanas ===
[[Stampa: SevillaFeriaDeAbril10.jpg|thumb|Il-fiera ta' Sivilja]]

Iż-żifna [[Sevillanas]], li s-soltu hi meqjusa bħala [[Flamenco]], mhijiex maħsuba li hi ta' oriġni Siviljana. Iżda l-kanzunetti tradizzjonali imsejħin ''[[Sevillanas]]'' huma Siviljani awtentiċi, kif ukoll hi ż-żifna f'erba' partijiet li takkumpanjaha.

Sivilja, u b'mod partikulari il-''barrio'' ta' Triana li hu tradizzjonalment fejn joqgħodu ż-żingari kien ċentru important fl-iżvilupp tal-[[Flamenco]].

=== Il-Motto ===
"NO8DO" huwa l-motto uffiċjali u wieħed mill-bosta leġġendi ta' Sivilja. Il-motto jdher kullimkien madwar il-belt.

Il-motto huwa ''rebus'', li jikkombina s-sillabi Spanjoli (NO u DO) u disinn bejniethom - il-figura "8". Il-figura tirrappreżenta merilla ħajt, bl-Ispanjol, "madeja". Meta tinqara, "No madeja do" tinstama' "No me ha dejado", li tfisser "(Sivilja) Ma abbandunatnix".

L-istorja ta' kif NO8DO saret il-motto tal-belt bla dubju dejjem iżżejnet matul is-sekli, imma l-leġġenda tgħid li wara r-rikonkwista ta' Sivilja min taħt il-Misilmin fl-1248, ir-Re Ferdinandu III ta' Kastilja u León mexxa l-qorti tiegħu għall-palazz li kien qabel tal-Misilmin, l-[[Alkażar ta' Sivilja]]. Wara l-mewt ta' Fernandu fl-Alkażar Irjali, laħaq fuq it-tron, ibnu [[Alfonsu X]]. Alfonsu X kien re studjuż, u għalhekk jissejjaħ ''l-Għaref''. Kien poeta, astronomu, astrologu, mużiċista u lingwista. Bin Alfonsu, [[Sancho IV ta' Kastilja]], ipprova jaħtaf it-tron f'idejh minn għand missieru, imma l-poplu ta' Sivilja baqa' leali lejn ir-re l-għaref u dan minn fejn hu ġej NO8DO, skont il-leġġenda, billi Alfonsu X ppremja l-fedeltà tas-Siviljani bil-kliem li issa jidhru fuq l-emblema uffiċjali tal-belt tagħhom.

== Relazzjonijiet internazzjonali ==
[[Stampa: SevillaFeAb08CarrEpo001.JPG|thumb|"Carruajes"]]
=== Ġemellaġġi ===

*{{flagicon|FRA}} [[Angers]] (mill-2000)
*{{flagicon|PHI}} [[Baler]]
*{{flagicon|ESP}} [[Barċellona]]<ref>[http://www.noticias.info/archivo/2004/200403/20040320/20040320_20532.shtm]</ref>
*{{flagicon|ARG}} [[Buenos Aires]]<ref name="Hermanamientos con Latinoamérica">''[https://web.archive.org/web/20160313081200/http://femp.es/index.php/femp/content/download/7117/65153/file/070202_con_latinoam%C3%A9rica.pdf Hermanamientos con Latinoamérica]'' (102,91 kB). [29-9-2008]</ref>
*{{flagicon|US}} [[Columbus (Ohio)|Columbus]]<ref>[http://www.sister-cities.org/icrc/directory/Europe/Spain/inde]</ref>
*{{flagicon|MEX}} [[Guadalajara]]<ref name="Hermanamientos con Latinoamérica"/> (mill-1977)
*{{flagicon|CUB}} [[Ħavana]]<ref>{{Ċita web |data-aċċess=2009-06-30 |titlu=Archive copy |url=http://pcasevilla.wordpress.com/2008/10/15/nos-visito-el-poder-popular-de-ciudad-de-la-habana/ |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20090630135554/http://pcasevilla.wordpress.com/2008/10/15/nos-visito-el-poder-popular-de-ciudad-de-la-habana/ |arkivju-data=2009-06-30 |url-status=dead }}</ref>
*{{flagicon|US}} [[Kansas City (Missouri)|Kansas City]]<ref>{{Ċita web |data-aċċess=2011-01-05 |titlu=Archive copy |url=http://www.kcsistercities.org/spain.htm |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20080919110354/http://www.kcsistercities.org/spain.htm |arkivju-data=2008-09-19 |url-status=dead }}</ref>
*{{flagicon|MAR}} [[Rabat (Marokk)|Rabat]]<ref>[http://www.an-mar.org/index.php?Itemid=61&id=20&option=com_content&task=view]</ref>
*{{flagicon|Saħara tal-Punent}} [[Tifariti]]

=== Sħubiji ===

* {{flagicon|POL}} [[Krakovja]] (mill-2002)<ref name="Kraków">[http://www.krakow.pl/otwarty_na_swiat/?LANG=UK&MENU=l&TYPE=ART&ART_ID=16]</ref></small>

== Ekonomija ==
[[Stampa: Pont Triana.jpg|thumb|right|El puente de Isabel II]]
[[Stampa: Calatrava Puente del Alamillo Seville.jpg|thumb|El puente del Alamillo, mibni għal Expo '92 ta' Sivilja]] 

L-attività ekonomika ta' Sivilja ma tistgħax tinfired mill-kuntest ġeografiku u urban tal-belt; il-belt kapital tal-Andalusija hi ċ-ċentru ta' żona metropolitana li qiegħda tikber. Apparti mill-nħawi tradizzjonali bħal Santa Cruz, Triana u Macarena, dawk aktar 'il bogħod miċ-ċentru, bħal Nervión, Sevilla Este, u El Porvenir reċentement kibru ekonomikament. Matul l-aħħar għoxrin sena, din iż-żona urbana kellha żieda sinifikanti fil-popolazzjoni u fl-iżvilupp ta' żoni industrijali u kummerċjali ġodda. 

Minħabba d-daqs u l-post tagħha, Sivilja hi l-aktar b'saħħitha ekonomikament mill-ibliet tal-Andalusija. L-infrastruttura li għandha l-belt tikkontribwixxi għat-tkabbir fl-ekonomija li hi ddominata mis-settur tas-servizzi, iżda li fiha l-industrija għad għandha sehem konsiderevoli. 

=== Infrastruttura ===
Fis-snin 1990 kien hemm tkabbir enormi fl-investiment fl-infrastruttura f'Sivilja, l-aktar minħabba li fl-1992 ospitat il-Wirja Universali ta' Sivilja. Dan l-investiment ġab żvilupp ekonomiku fil-belt u fiż-żona urbana tagħha. Il-belt għandha trasport tajjeb għall-bliet l-oħra Spanjoli, inklużi linja tal-ferrovija ta' veloċità għolja (AVE) għall Madrid, u ajruport internazzjonali ġdid. 

[[Stampa: Sevilla2005July 040.jpg|thumb|xellug|''Skyline'' bil-port fi 'l bogħod]]

Barra minn hekk: 
* Fil-peniżola Iberika, Sivilja għandha l-uniku port fuq ix-xmara: dan jinsab 80 km mill-bokka tax-Xmara [[Guadalquivir]]. Il-kumpless tal-port joffri aċċess għall-Atlantiku u l-Mediterran, u jippermetti l-kummerċ tal-merkanzija bejn in-nofsinhar ta' Spanja (Andalucia, [[Extremadura]]) u l-Ewropa, il-Lvant Nofsani u l-Afrika ta' Fuq. Il-port ġie riorganizzat u [[tunnellaġġ]] annwali tela' għal 5.3 miljun tunnellata ta' merkanzija fl-2006. 
* Sivilja għandha faċilitajiet għal konferenzi, fosthom il-Palazz tal-Kungress. 
* Il-belt u l-provinċja ta' madwarha għandhom numru ta' żoni industrijali u ċentri tat-teknoloġija kbar: Dos Hermanos jakkomoda l-akbar żona industrijali fl-Andalusija, filwaqt li Alcalá de Guadaíra għandha l-akbar kumpless industrijali fl-Andalusija; il-''Parque Científico Tecnológico SevillaTecnopolis'', jiġbor fih kumpaniji, ċentri ta' riċerka u dipartimenti universitarji li għandhom bħala għan l-iżvilupp ta' teknoloġiji ġodda; il-''Parque Tecnológico y Aeronáutico Aerópolis'' jiffoka fuq l-industrija tal-ajruplani. 
* Barra Sivilja hemm torri ta' enerġija solari PS20 li jipprovdi l-parti l-kbira tal-belt ta' Sivilja b'enerġija nadifa u li tiġġedded. Dan juża mirja li jiffokaw ir-raġġi tax-xemx fuqu, isaħħnuh u joħolqu fwar super-imsaħħan. Dan il-fwar idawwar it-turbini li mbagħad joħolqu l-enerġija elettrika u jipprovdu l-elettriku binhar u billejl.

=== Karatteristiċi skond is-settur ===
[[Stampa: Edificio la Adriática 001.jpg|200px|right|thumb|Il-bini "Adriatica" (1914-1922) fuq l- Avenida de la Constitución ippjanat minn José Espiau y Muñoz]]
Il-belt ta' Sivilja u l-agglomerazzjoni tagħha, minħabba s-sitwazzjoni tagħhom fuq ix-xmara Guadalquivir, għad għandhom attività agrikola ħajja. Waqt li l-industrija agroalimentarja hi produttivia, ir-reġjun ilu hares il-quddiem u jinvesti bil-kbir fl-attivitajiet industrijali, mgħejunin mill-infrastruttura eżistenti. Is-settur tas-servizzi u teknoloġiji ġodda qiegħed dejjem isir iżjed importanti. Fl-2004, f'Sivilja kien hemm ikkonċentrati, 31 % tal-kumpaniji kbar Andalusi u 128 mis-6000, l-akbar kumpaniji nazzjonali. Fl-2005, fiż-żona metropolitana in-numru ta' ħaddiema kien ta' 471,947 ruħ, li minnhom 329,471 (69.81 %) kienu jaħdmu fiċ-ċentru tal-belt. 

* L-agrikoltura tħaddem inqas minn 1.3 % tal-ħaddiema tal-belt. Iċ-ċereali, frott u tkabbir taż-żebbuġ jikkostitwixxu l-attivitajiet agrikoli prinċipali f'dan ir-reġjun tal-Andalusija.

* L-industrija tikkontribwixxi sa 28 % mill-produzzjoni ekonomika ta' Sivilja. Fl-2005 kienet timpjega 15.2 % tal-ħaddiema fil-belt. Hija stabbilita sewwa fiż-żona metropolitana, stimolata minn bosta żoni industrijali, l-eżistenza ta' infrastruttura tajba u l-prossimità tal-kumplessi tal-Bajjiet ta' Cádiz, Algeciras, u Huelva.

* Is-settur tas-servizzi jimpjega 83.5 % tal-ħaddiema ta' Sivilja. Jirrappreżenta sehem sinifikanti tal-ekonomija lokali u hu kkonċentrata fuq it-turiżmu, kummerċ u servizzi finanzjarji.

=== Riċerka u żvilupp ===
Il-belt ta' Sivilja tagħmel kontribut sinifikanti għar-riċerka xjentifika, billi fiha hemm l-ewwel u l-akbar bank tal-[[ADN]] fi Spanja fi ħdan il-kumpannija lokali ''Neocodex''. Neocodex iżżomm 20,000 kampjun tal-ADN u hi rikonoxxuta internazzjonalment. Barra minn hekk, Sivilja hi meqjusa wkoll bħala ċentru importanti għat-teknoloġija u riċerka fl-oqsma tal-enerġiji rinnovabbli u l-industrija aeronawtika. 

Permezz taċ-ċentri ta' teknoloġija għolja u l-kumpaniji innovattivi li fiha, il-belt kapitali tal-Andalusija waslet biex saret fost il-bliet Spanjoli l-aktar importanti fil-qasam ta' żvilupp u riċerka. Barra minn hekk, irridu nżidu l-attività xjentifika u teknoloġika tat-tliet universitajiet ta' Sivilja, li l-laboratorji u ċ-ċentri ta' riċerka tagħhom jaħdmu id f'id mal-kurrent soċjo-ekonomiku lokali. Għaldaqstant, il-''Parque Tecnológico Científico Cartuja 93'' jiġbor fih xjenzati mis-settur privat u pubbliku f'bosta oqsma ta' riċerka. 

Id-direzzjonijiet ewlenin fl-innovazzjoni u r-riċerka huma t-telekomunikazzjoni, it-teknoloġiji ġodda, il-bijoteknoloġiji (f'dak li jirrigwarda problemi speċifiċi fl-agrikoli lokali), l-ambjent u l-enerġija rinnovabbli.

== Trasport ==
[[Stampa:EstMetSev3.JPG|thumb|left|L-istazzjon tal-metrò San Bernardo]] 
Il-servizz TUSSAM (Transportes Urbanos de Sevilla) jipprovdi xibka ta' rotot tal-karożżi tal-linja mal-firxa tal-belt kif ukoll maż-żoni ta' madwar Sivilja. El [[Metrocentro]] Tranvia hija linja tat-tram li tagħmel erba' waqfiet; tibda mill-istazzjon tax-xarabank el Prado, tgħaddi minn quddiem l-Università u l-Katidral, u tieqaf fil-Plaza Nueva fejn terġa' lura. 

Fit-2 ta' April, 2009, infetħet l-ewwel linja tal-[[Seville Metro|metrò]] fil-belt, <ref>[https://web.archive.org/web/20120524014330/http://www.railwaygazette.com/news/single-view/view/sevilla-metro-inaugurated.html Sevilla metro inaugurated], [[Railway Gazette International]] 2009-04-06</ref> kważi 28 xahar aktar tard milli kien ippjanat oriġinarjament. Il-proġett esperjenza ħafna dewmien ikkawżat minn diversi raġunijiet, fosthom ir-rilokazzjoni ta' xi sejbiet arkeoloġiċi u l-ħtieġa li l-mina taħt ix-Xmara Guadalquivir tinżel iżjed fil-fond biex żgur li ma tibdiex tnexxi l-ilma.

L-istazzjon tal-ferrovija [[Santa Justa]] hu moqdi minn sistema ferrovjarja ta' veloċità għolja [[AVE]] u mmexxi mill-kumpanija [[Renfe]] li qabel kienet tal-[[Gvern Spanjol]]. [[Stampa:Spain Sevilla AVE train station.jpg|right|250px|thumb|L-istazzjon tal-ferrovija Santa Justa f'Sivilja]]Il-programm komunitarju tar-roti [[Sevici]] qiegħed jintegra r-rota fin-network tat-trasport pubbliku. Madwar il-belt, hemm roti għall-kiri bi prezz baxx u wieħed jista' jsib passaġġi ħodor għar-roti fil-parti l-kbira tat-toroq ewlenin. Din ix-xibka ta' passaġġi (carriles) qiegħda dejjem tinfirex. 

L-[[Ajruport ta' Sivilja]] huwa ajruport ta' daqs medju li jservi l-belt u r-reġjun ta' madwarha.

== Edukazzjoni ==
[[Stampa: Universidad de Sevilla (rectorado) 001.jpg|thumb|240px|lemin|Ir-rettorat tal-Università ta' Sivilja]] 
Fi [[Spanja]] l-edukazzjoni hi obbligatorja minn 6 snin sa 16-il sena u l-edukazzjoni statali hi b'xejn. Is-sistema ta' edukazzjoni attwali tissejjaħ LOGSE (Ley de Ordenación General del Sistema Educativo).<ref>[https://web.archive.org/web/20080412073035/http://www.mec.es/educa/sistema-educativo/loe/sistema-educativo-loe.html][http://web.archive.org/web/20080412073035/][http://www.mec.es/educa/sistema-eucativo/loe/sistema-educativo-loe.html archivedate=2008-04-12 ]</ref>

=== Edukazzjoni għola ===
F'Sivilja hemm bosta universitajiet. L-[[Università ta' Sivilja]], l-[[Universidad de Pablo Olavide]] (UPO) u l-[[Universidad Internacional de Andalucía]] <ref>[http://www.unia.es Universidad Internacional de Andalucía]</ref> huma istituzzjonijiet pubbliċi. Barra minn hekk, l[[-Università Internazzjonali Menéndez Pelayo]], ibbażata f' [[Santander, Cantabria|Santander]], għandha kampus fergħa f'Sivilja <ref>{{Ċita web |data-aċċess=2011-01-27 |titlu=Archive copy |url=http://www.uimp.es/blogs/sevilla/ |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20110315211431/http://www.uimp.es/blogs/sevilla/ |arkivju-data=2011-03-15 |url-status=dead }}</ref>.

== Nies famużi li twieldu Sivilja ==
* [[Maria Antonietta ta' Spanja]], ''[[reġina ta' Sardinja]]'' (1729-1785)
* L-imperaturi Rumani [[Trajjanu]] u [[Adrijanu]] twieldu f'[[Italica]]
* It-tabib famuż Abu Marwan Abd al-Malik Ibn Zuhr (magħrufa fil-Punent bħala [[Ibn Zuhr|Avenzoar]]) - 1091-1161  
* Il-familja tal-istoriku u soċjologu Għarbi [[ibn Khaldun]]
* Il-kompożituri Rinaxximentali [[Cristóbal de Morales]] u [[Francisco Guerrero]]
* Ir-rumanzier tas-seklu 16 [[Mateo Alemán]]
* Id-drammaturgi [[Lope de Rueda]] u [[Hermanos Álvarez Quintero]]
* L-esploratur [[Juan Díaz de Solis]], imwieled fl-[[Lebrija]]
* Il-lingwista u grammatiku Spanjol [[Antonio de Nebrija]], imwieled fl-[[Lebrija]]
* Il-pitturi Barokki [[Diego Velázquez]], [[Valdés Leal]] u [[Bartolomé Esteban Murillo|Murillo]]
* L-esploratur u astronomu [[Antonio de Ulloa]]
* Il-poeta Rinaxximentali [[Gutierre de Cetina]]
* Il-poeta Romantiku [[Gustavo Adolfo Bécquer]]
* Il-poeti tas-seklu 20:
** [[Vicente Aleixandre]] ([[Premju Nobel]] għal-Letteratura)
** [[Antonio Machado]]
**  [[Manuel y Machado Ruiz|Manuel Machado]], ħuh
** [[Luis Cernuda]]
* Il-kompożitur [[Joaquín Turina]]
* Il-plejers tal-futbol [[José Antonio Reyes]], [[Fernando Muñoz|Fernando "NANDO" Muñoz]], [[Ricardo Serna]], [[Sergio Ramos]], [[Jesús Navas]], [[Antonio Puerta]] u [[Carlos Marchena]].
* L-għawwiema Olimpika [[Fátima Madrid]]
* Il-politiċi [[Felipe González]], [[President tal-Gvern ta' Spanja]] 1982-1996, u [[Alfonso Guerra]], viċi-president 1982-1991

== Gallerija ==
<gallery>
Stampa:Archivo de Indias 002.jpg|Dehra mill-ġenb tal-''Archivo de Indias''.
Stampa:Real Alcazar Siviglia.JPG|L-[[Alkażar ta' Sivilja]] minn ġewwa
Stampa:Pont de Triana.JPG|Il-Knisja ''Del Carmen''.
Stampa:Ayuntamiento de Sevilla 001.jpg|Ayuntamiento ta' Sivilja.
Stampa:Puerta y Basílica de la Macarena (Sevilla).jpg|Arkata u Bażilika ta' ''Macarena''.
Stampa:Palacio Arzobispal de Sevilla.JPG|Il-Palazz Arċiveskovoli ta' Sivilja
Stampa:Spain Andalusia Seville BW 2015-10-23 15-40-35.jpg|''Plaza de España''.
Stampa:Torredelorotyteatrolamaestranza.JPG|Ix-xmara Guadalquivir
Stampa:Cathedralcourtyard.jpg|Il-bitħa tal-katidral kif tidher mill-Giralda.
Stampa:Cathedralroof.jpg|Is-saqaf tal-katidral u parti mill-belt, kif jidhru mill-Giralda.
Stampa:Latumbadecolon.jpg|Il-qabar ta' Kristofru Kolombu, ġewwa l-katidral ta' Sivilja.
</gallery>

== Noti u referenzi ==
{{referenzi}}

== Ħoloq esterni ==
{{commons|Category:Sevilla}}
* {{es}} [https://web.archive.org/web/20110412180453/http://www.sevilla.org/ Sit uffiċjali tal-kunsill tal-belt]
* [http://photos-seville.com/ Ritratti ta' Sivilja]

[[Kategorija:Bliet ta' Spanja]]
[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji Kulturali]]
[[Kategorija:Spanja]]
[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji fi Spanja]]