Ara s-sors ta' Pajjiż Bask (komunità awtonoma)

{{Infobox|title=Pajjiż Bask (komunità awtonoma)|image2=[[File:Coat of Arms of the Basque Country.svg|100px]]|image1=[[File:Flag of the Basque Country.svg|175px]]|header1=Amministrazzjoni|label2=Pajjiż|data2={{Flagicon|Spanja}} [[Spanja]]|label3=Kapital|data3=[[Vitoria-Gasteiz]]|data4=22 ta’ Diċembru 1979|label4=Status ta' awtonomija|label5=President|data5=[[Imanol Pradales]]|data6=[[Parlament Bask]]|label6=Awtorità leġislattiva|header7=Demografija|label8=Nizza|data8=Bask<Br>
''Vasco, Vasca (bl-Ispanjol)'' <Br>
''Euskaldun (bil-Bask)''|label9=Popolazzjoni|data9=2,177,654 abitant. (2021)|label10=Densità|data10=301 abitant/km2|header11=Ġeografija|data12=723,400 ettaru = 7,234 km2|label12=Żona|header13=Mixxellanji|label14=Innu|data14=''[[Eusko Abendaren Ereserkia]]''
“Innu tal-grupp etniku Bask”<Br>
[[File:Anthem of Basque Country Vocal.ogg]]|header15=Mappa|header16=[[File:Pais Vasco in Spain (including Canarias).svg|245px]]|label17=Websajt|data17=https://www.euskadi.eus/hasiera/}}

Il- '''Komunità Awtonoma tal-Pajjiż Bask''' <ref name="Loi"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : espagnol">(es)</abbr> « [http://noticias.juridicas.com/base_datos/Admin/lo3-1979.tp.html Titre préliminaire de la loi organique du 18 décembre 1979 portant statut d'autonomie du Pays basque] »</ref>, kultant imsejħa '''l-Komunità Awtonoma Baska''' <ref>Corpus Universalis ENCYCLOPEDIA UNIVERSALIS », Troisième volume de 18 volumes, page 853, {{ISBN|2-85229-550-4}}</ref> jew '''Pajjiż Bask''' (imsejjaħ ukoll ''Euskadi'' ) hija waħda mis- 17-il komunità awtonoma ta' [[Spanja]], waħda mit-tliet awtonomija storika rikonoxxuta mill-gvern Spanjol fi 1979 mal- Katalunja u l-Galicia, u komposta minn tliet provinċji Baski storiċi : Alava, Biscay u Gipuzkoa <ref>''Langues et identités dans la Péninsule Ibérique'', Alain Milhou, Publication Universitaire, Rouen, Havre, 1989-01-01, 146 pages,{{ISBN|2877750027}}</ref> . Fi Spanja jisimha ''Euskadi'' jew ''País Vasco'' <ref name="Loi" /> .

Hija tinsab fit-tramuntana ta' Spanja u għandha ċerta awtonomija f'diversi oqsma: tassazzjoni (it-taxxi kollha jinġabru mill-amministrazzjoni tat-taxxa Baska li tħallas 5% tat-taxxi lil Spanja), edukazzjoni, pulizija (pulizija awtonoma Ertzaintza), kura tas-saħħa Osakidetza, eċċ. Il-kapitali tal-komunità hija Vitoria-Gasteiz (provinċja ta' Alava).

L-isem bil-Bask huwa ''Euskadi'' jew ''Euskal Herria'' u bl-Ispanjol huwa ''País Vasco'' — storikament nitkellmu wkoll dwar  .

== Ġeografija ==
[[Stampa:Zubia_jun.jpg|xellug|daqsminuri|300x300px| Il- [[Pont ta' Vizcaya|Pont Vizcaya]], sit ta' wirt dinji tal-UNESCO.]]
Il-Komunità Awtonoma tal-Pajjiż Bask hija mdawra mill- [[Golf ta' Biskaja|Baħar Kantabriku]] (bil [[Lingwa Baska|-Bask]] ''Bizkaiko golkoa'' jew il-Golf ta' Biscay), [[Franza]] ( Aquitaine ), Kastilja u León, Navarra, Rioja u Cantabria . Huwa reġjun muntanjuż, immarkat mill-eżenzjoni tal- Pirinej fit-tramuntana, u l- Kordillera tal-Kantabrija band'oħra. Il-klima oċeanika ħafifa u umda ħafna tagħha (aktar minn 1 000   ta’ preċipitazzjoni annwali) u l-pajsaġġi ħodor tagħha jikkuntrastaw ma’ ħafna mill-Peniżola Iberika.

Ikopri erja ta ' 7 234 km², l-ekwivalenti ta' dipartiment kbir Franċiż. Iżda hija densament popolata (291 abitant/km²), hija waħda mir-reġjuni l-aktar urbanizzati ta' [[Spanja]], bil-metropoli ta' Bilbao (aktar minn 800 000 habitants ), [[San Sebastjan (Spanja)|San Sebastjan]] u Vitoria-Gasteiz (madwar 250 000 habitants kif ukoll netwerk sħiħ ta’ bliet medji u żgħar.

Jinsabu fin-nofsinhar tal-provinċja ta' Alava, it-territorju żgħir ta' Treviño (jew ''Trebiñu/Uda'' bil-Bask) huwa enklavi li jappartjeni għall- provinċja ta' Burgos fil- komunità awtonoma ta' Kastilja u León . Il-maġġoranza tal-popolazzjoni u l-movimenti varji ilhom jikkampanjaw għal għexieren ta’ snin għal rabta mal-provinċja ta’ Alava, notevolment fl-1998, meta 68 % tal-abitanti vvutaw favur referendum ieħor dwar ir-rabta mal-provinċja ta' Alava, wara dawk organizzati fl-1940 u l-1958 matul id- dittatorjat u li r-riżultati tagħhom ġew miċħuda minn Franco, iżda l-President tal- gvern konservattiv Dak iż-żmien, José María Aznar, ma awtorizzahiex.

Fil-provinċja ta' Biscay, fil-punent tal-Pajjiż Bask, hemm enklavi oħra, dik ta' Valle de Villaverde (jew ''Villaverde Turtzioz'' bil- [[Lingwa Baska|Bask]] ), muniċipalità tal- komunità awtonoma ta' Cantabria .

Huwa magħmul minn tliet provinċji (uffiċjalment ''territorios históricos'', territorji storiċi) :

* Alava (bil-Bask ''Araba'' ) ; belt kapitali : Vitoria-Gasteiz (bl-Ispanjol ''Vitoria'', bil-Bask ''Gasteiz'' ) ;
* Biscay (bil-Bask ''Bizkaia'', bl-Ispanjol ''Vizcaya'' ) ; belt kapitali : [[Bilbao]] (bil-Bask ''Bilbo'' ) ;
* Gipuzkoa (bil-Bask ''Gipuzkoa'', bl-Ispanjol ''Guipúzcoa'' ) ; belt kapitali : [[San Sebastjan (Spanja)|San Sebastián]] (bl-Ispanjol ''San Sebastián'', bil-Bask ''Donostia'' ).

== Trasport ==
Tliet ajruporti jaqdu dan ir-reġjun : Foronda (Alava), Hondarribia (Guipuscoa), ajruport internazzjonali ta' Bilbao f'Loiu -Lujua (Biscay). Għandu wkoll żewġ żoni importanti tal-port inkluż il-port awtonomu ta’ Bilbao.

Qed jinbena proġett ta 'linja ta' veloċità għolja biex jgħaqqad it-tliet bliet ewlenin. Huwa imlaqqam il-“ Bask y » minħabba l-forma tiegħu.

== Politika u organizzazzjoni ==
[[Stampa:Parlamento_Vasco.jpg|daqsminuri| Il- Parlament Bask f'Vitoria-Gasteiz .]]

=== Status ta' awtonomija ===
Il-Komunità Awtonoma tal-Pajjiż Bask hija reġjun awtonomu tal-istat Spanjol ċentrali. Imbagħad għandha l-ordni legali intern tagħha stess bl-istituzzjonijiet tagħha stess. Hemm is-setgħa eżekuttiva rappreżentata minn gvern immexxi mill-Lehendakari. Parlament Bask unikamerali li għandu s-setgħa leġiżlattiva, li jaħtar lill-lehendakari u jikkontrolla l-attività tal-gvern. Is-setgħa ġudizzjarja teżisti wkoll permezz tal-Qorti Superjuri tal-Ġustizzja.

Euskadi hija suddiviża fi tliet territorji storiċi li huma stess huma awtonomi (Alava, Biscay, u Guipuzcoa) bi gvern lokali, id-deputazzjoni provinċjali.

=== Gvern Bask ===
Il-Komunità Awtonoma tal-Pajjiż Bask ilha gvern tagħha stess mill-1980, li l-mexxej tagħha jġorr it-titlu ta' ''Lehendakari'', huwa Iñigo Urkullu (PNV-EAJ) mill 15 décembre 2012, fil-kap tal- partit nazzjonalista Bask .

=== Parlament Bask ===
Il -parlament Bask huwa magħmul minn 75 deputat eletti b'vot universali dirett. Huwa unikamerali. Il-vot huwa proporzjonali ma' lista magħluqa u l-mandat huwa ta' erba' snin. Kull wieħed mit-tliet territorji storiċi jeleġġi 25 deputat mingħajr konsiderazzjoni tad-demografija. Għalhekk, Alava, li għandha biss 320,000 abitant, għandha siġġijiet daqs Biscay, li hija abitata minn 1.2 miljun ruħ.

== Ekonomija ==
[[Stampa:Bilbao_03746.JPG|daqsminuri|350x350px| Iċ-ċentru finanzjarju ta 'Bilbao]]
Illum, il-Komunità Awtonoma Baska hija waħda mill-għaxar reġjuni bl-ogħla livell ta' industrijalizzazzjoni u livell ta' ġid fl [[Ewropa|-Ewropa]], flimkien mal [[Bavarja|-Bavarja]], Baden-Württemberg, il-Lombardija u [[L-Awstrija l-Għolja|l-Awstrija ta' Fuq]] . Il-PGD kien ta' 74 biljun ewro fl-2018 bi tkabbir interannwali ta' madwar 3 % <ref>{{Ċita web|url=https://fr.countryeconomy.com/gouvernement/pib/espagne-communautes-autonomes/pays-basque|titlu=Pays Basque - PIB - Produit intérieur brut 2018|sit=countryeconomy.com|lingwa=fr|data-aċċess=2019-11-20}}</ref> . F'Ġunju juin 2007, ir-rata tal-qgħad laħqet livell rekord ta' 3.4 % u rata ta' tkabbir tal-PGD 4.2 %. Wara li għaddiet minn kriżi ekonomika u soċjali serja matul is-snin tmenin, il-Komunità Awtonoma Baska, Euskadi, għamlet irkupru ekonomiku spettakolari.

=== Raggruppamenti ta' kompetittività ===
[[Stampa:Bilbao_-_Torre_Iberdrola_07.JPG|daqsminuri| Torre Iberdrola, kwartieri ġenerali ġodda f'Bilbao.]]
Il-Komunità Awtonoma Baska hija waħda mill-ewwel reġjuni Ewropej li waqqfet poli ta' kompetittività (jew clusters ). Din il-politika industrijali tnediet fl-1991 mill-Gvern Bask ibbażat fuq ir-rakkomandazzjonijiet ta ' Michael Porter, professur fl- Iskola tan-Negozju ta' Harvard u teorista tal-clusters.

Issa hemm tlettax-il cluster Bask, prinċipalment fis-settur industrijali, jiġġeneraw 45 % tal-PGD tar-reġjun :

* Aeronawtika, Hegan : Sener, ITP, Gamesa kklassifikati fit-tieni manifattur Ewropew tat-turbini tar-riħ
* Automotive, ACICAE : aktar minn 60 000 employés u 500 fabbrika. Daimler-Benz Vitoria.
* Bini tal-vapuri : La Naval kostruzzjonijiet Navales del Norte
* Elettronika, IT u Telekomunikazzjoni :
* Enerġija : Iberdrola hija l-produttur ewlieni fid-dinja tal -enerġija mir-riħ
* Ambjent, ACLIMA :
* Apparat tad-dar :
* Għodda tal-magni, AFM, INVEMA : ikklassifikat fit-tielet produttur Ewropew u 92 % produzzjoni Spanjola.
* Karta, ClusterPapel :
* Port ta' Bilbao, Uniport Bilbao : l-ewwel port Spanjol iċċertifikat mill-LME London Metal Exchange.
* Xjenzi tal-ġestjoni, Innobasque, nanoBASQUE : RVCT, IkerBasque, IK4, Tecnalia, DIPC, Euskampus, Universitajiet (UPV-EHU Universidad del Pais Vasco, Mondragon Unibertsitatea, Escuela Politécnica Superior S.Coop., HUHEZI S.Coop., Universidad de Deusto, Fundación Deusto, TECNUN Universidad de Navarra)
* Trasport loġistiku
* Awdjo-viżiv

[[Stampa:Laboratorio_de_Ultra_Alta_Tensión_de_Arteche.jpg|alt=Laboratoire Ultra Haute Tensión d'Arteche, à Mungia|daqsminuri| Laboratorju ta 'Vultaġġ Ultra Għoli Arteche .]]
Fil-Komunità Awtonoma Baska, il-clusters huma mfassla bħala sħubija strateġika u operattiva li tgħaqqad flimkien kumpaniji, organizzazzjonijiet ta’ riċerka pubbliċi u privati iżda wkoll awtoritajiet pubbliċi, li jipparteċipaw b’mod attiv fl-operat u l-monitoraġġ tal-proġetti.

Kull cluster huwa ffinanzjat b'mod konġunt minn negozji u awtoritajiet pubbliċi. Madankollu, il-finanzjament pubbliku huwa limitat (l-ispiża hija madwar tliet miljun ewro fis-sena għall-gvern Bask). Speċifiċità oħra, partikolarment fir-rigward tar-raggruppamenti ta' kompetittività Franċiżi : is-sussidji jitħallsu direttament lill-clusters u mhux lill-kumpaniji membri li ma jibbenefikaw minn ebda vantaġġ fiskali <ref>[http://www.eustat.es/document/en_cifras_i.html Organisme de statistique basque]</ref> .

===== Gass =====
[[Stampa:Bermeo_oil_platform_Gaviota.JPG|daqsminuri| Pjattaforma tal-gass « La Gaviota » f'Bermeo, Bizkaia]]
L-iskoperta ta' depożiti ta' gass u l-isfruttament tal-Pjattaforma tal-Gass Gaviota fl-Oċean Atlantiku biswit Bilbao bejn l-1980 u l-1994 1,5   tippermetti l-qbid u l-ħażna tas- CO  operata minn ENAGAS.

===== Enerġija rinnovabbli : enerġija mir-riħ =====
[[Stampa:Tauernwindpark.jpg|daqsminuri|200x200px| Ġeneraturi tar-riħ]]
Gamesa, imwaqqfa f'Vitoria-Gasteiz fl- 1976, hija waħda mill-aktar kumpaniji innovattivi fis-settur tal-enerġija rinnovabbli u hija l-ewwel produttur tal -enerġija mir-riħ bil-parteċipazzjoni tal-kumpanija tal-enerġija Iberdrola n 3 Enerġija Ewropea.

== Sport ==
{| class="wikitable" style="font-size:100%;"
!Club
! Sport
! Stadju/kompartiment
! Data tat-twaqqif
|-
| [[Athletic Bilbao]]
| [[futbol]]
| San Mamés Barria
| 1898
|-
| [[Real Sociedad]]
| [[futbol]]
| Anoeta Stadium
| 1909
|-
| Basketball ta' Bilbao
| [[Baskitbol|basketball]]
| Bilbao Arena
| 2000
|-
| Saski Baskonia
| [[Baskitbol|basketball]]
| Fernando Buesa Arena
| 1959
|-
| Lagun Agro GBC
| [[Baskitbol|basketball]]
| [[Donostia Arena 2016]]
| 2001
|-
| CD Bidasoa
| handball
| [[Polideportivo Artaleku]]
| 1962
|-
| CH Txuri Urdin
| Hockey fuq is-silġ
| [[Txuri Urdin Izotz Jauregia]]
| 1972
|-
| [[Escor Auto Avendaño]]
| Hockey fuq is-silġ
| [[BAKH]]
| 2011
|}
Is- San Sebastián Classic huwa avveniment annwali taċ-ċikliżmu għal sewwieqa professjonali (Elite b'kuntratt). Din il-kompetizzjoni, li ssir direttament nhar is-Sibt wara t-tmiem tat- Tour de France, hija parti mill- UCI World Tour, u b'hekk teħtieġ timijiet approvati "World Tour" biex jipparteċipaw f'din il-kompetizzjoni. Fuq il-programm tal-avveniment : it - tlugħ doppju ta ' Jaizkibel, muntanja ta ' altitudni baxxa li timmarka l - aktar limitu tal - punent tal - Pirinej . Il-wasla sseħħ fir-resort tal-baħar ta' [[San Sebastjan (Spanja)|San Sebastjan]], fil- [[Golf ta' Biskaja|Bajja ta' Biscay]] .

== Kultura ==
[[Stampa:Saint_sebastien_2006_05.jpg|daqsminuri|250x250px| Bajja La Concha f'San Sebastjan.]]
[[Stampa:Guggenheim-bilbao-jan05.jpg|daqsminuri|250x250px| Mużew Guggenheim f'Bilbao.]]
Il-kultura mitoloġika Baska hija waħda mill-aktar sinjuri fl-Ewropa. Minkejja l-Kristjanizzazzjoni intensa li sofriet matul l-aħħar millennju u l-persekuzzjonijiet tal- [[Inkwiżizzjoni Spanjola]], il-poplu Bask ippreserva ħafna leġġendi. Skulari bħal José Miguel de Barandiarán u Julio Caro Baroja ġabru din il-kultura mitoloġika Baska matul is XX . seklu u baqgħu ħajjin sal XXI 21 seklu minn idejn kittieba u artisti mwielda u mrobbija bil-maġija tal-mitoloġija [[Patxi Lezama Perier]] .

=== Lingwa ===
Żewġ lingwi jibbenefikaw mill-istatus tal-lingwa uffiċjali : [[Lingwa Baska|Bask]] (Euskara) u [[Lingwa Spanjola|Spanjol]] (Kastilja). L-istudenti jistgħu jistudjaw fi skejjel tal-lingwa Spanjola jew Bask jew saħansitra fi skejjel li jużaw iż-żewġ lingwi.

=== Avvenimenti kulturali ===
Inawgurat fis 17 octobre 1997, il- Mużew Guggenheim f’Bilbao kien il-punt ta’ quddiem ta’ pjan vast ta’ żvilupp urban li rnexxielu jagħmel lill-belt ċentru ekonomiku u turistiku ewlieni. Jorganizza diversi wirjiet famużi fid-dinja.

Il- Festival tal-Films ta’ San Sebastjan huwa avveniment li jseħħ f’Settembru, bl-aqwa attur jirċievi l-“ Qoxra tad-Deheb ".

=== Euskal Herria ===
Euskadi tifforma, mal- Komunità Forali ta' Navarre u l-pajjiż Bask Franċiż, Euskal Herria, "il-pajjiż Bask" fis-sens ta' pajjiż li qabel kien jitkellem il-Bask. Il-Komunità Forali ta' Navarra għandha d-dritt li tintegra fil-Komunità Awtonoma Baska skont il-Kostituzzjoni Spanjola (ir-raba' dispożizzjoni tranżitorja). Integrazzjoni bħal din qatt ma kienet fuq l-aġenda fl-aħħar tliet deċennji.
[[Kategorija:Pages with unreviewed translations]]

''Referenza'' 

Hija tinsab fit-tramuntana ta' Spanja u għandha ċerta awtonomija f'diversi żoni : tassazzjoni (it-taxxi kollha jinġabru mill-amministrazzjoni tat-taxxa Baska li tħallas 5 % tat-taxxi lejn Spanja), edukazzjoni, pulizija (pulizija awtonoma ''Ertzaintza'' ), kura tas-saħħa Osakidetza {{, etc.}} Il-kapitali tal-komunità hija Vitoria-Gasteiz (provinċja ta' Alava ).

L-isem bil-Bask huwa ''Euskadi'' jew ''Euskal Herria'' u bl-Ispanjol huwa ''País Vasco'' {{incise|historiquement on parle aussi de ''provincias vascongadas''}}  .

Tliet ajruporti jaqdu dan ir-reġjun: Foronda (Alava), Hondarribia (Guipuscoa), l-ajruport internazzjonali ta’ Bilbao f’Loiu-Lujua (Biscay). Għandu wkoll żewġ żoni importanti tal-port inkluż il-port awtonomu ta’ Bilbao. Qed jinbena proġett ta 'linja ta' veloċità għolja biex jgħaqqad it-tliet bliet il-kbar. Huwa mlaqqam il-“Y Bask” minħabba l-forma tiegħu.