Ara s-sors ta' Klassifikazzjoni bijoloġika

{{Klassifikazzjoni xjentifika}}
Fix-xjenzi bijoloġiċi, il-'''klassifikazzjoni''' hu kunċett li jirreferi għal kif il-bijoloġiċi jiggruppaw, jissistemaw u jikkategorizzaw id-diversi entitajiet tal-organiżmi ħajjin u tal-fossili.

Minn mindu [[Carolus Linnaeus]] (Linnew), ippubblika is-''Systema naturae'', li fiha pprova jiggruppa l-ispeċi kollha skont il-karatteristiki morfoloġiċi komuni bejniethom, sa issa, meta ġew irranġati skont it-teorija evoluzzjonista tad-dixxendenza proposta minn [[Charles Darwin]]<ref>Is-Sistematika molekolari li hi ibbażata fuq l-analiżi tal-ADN, issuġġeriet ħafna reviżjonijiet imma minħabba l-inkongruwenzi li spiss joħorġu minnha għadna ma nistgħux norbtu fuq dawn ir-riżultati, fis-sens li l-ADN jagħti biss il-ġenotip u mhux is-sett fenotipiku magħmul mill-ħlejjaq ħajjin</ref>, saru modifikazzjonijiet kontinwament tas-sistema ta' gruppament biex din tiġi dejjem iżjed perfezzjonata.
Il-klassifikazzjoni xjentifika hi r-riżultat tax-xjenzi evoluttivi u ġejja fil-parti l-kbira mit-[[tassonomija]] u mis-[[sistematika]], imma hemm kontribuzzjoni wkoll mill-istudji u r-riċerki kollha li jinvestigaw il-ħlejjaq ħajjin, kemm fil-bijoloġija u kemm fix-xjenzi l-oħra.

== L-istorja Tal-Klassifikazzjoni xjentifika ==
=== L-Antikità u l-Medjuevu ===
[[Stampa:Busto di Aristotele conservato a Palazzo Altemps, Roma. Foto di Giovanni Dall'Orto.jpg|thumb|230px|right|Bust ta' [[Aristotele]], [[Ruma]].]] Is-sistema tal-klassifikazzjoni tal-forom tal-ħajja l-iżjed antika introduċieha [[Aristotele]] (384 QK - 322 QK), li fl-''[[De Anima]]'' kklassifika l-annimali. Din il-klassifika ibbażaha fuq il-mod kif l-annimali jimxu minn post għall-ieħor u l-ambjent li jgħixu fih (arja, art jew ilma).

Aristotele ppropona wkoll xi klassifikazzjonijiet iżjed profondi fix-xogħlijiet ''Riċerki fuq l-annimali'', ''Il-partijiet tal-annimali'' u ''Dwar il-ġenerazzjoni tal-annimali''. Aristotele ppropona sistema ta' klassifikazzjoni bbażata fuq il-ftit tagħrif li kellu dak iż-żmien li kien fih ħafna suppożizzjonijiet. L-istudji tiegħu kienu fil-parti l-kbira annotazzjoni tal-karatteristiki, xi wħud anatomiċi, xi wħud fiżjoloġiċi u xi wħud etoloġiċi. 

Bix-xogħol tiegħu ir-[[Renju (bijoloġija)|renju]] tal-[[Animalia|annimali]] inqasam f'żewġ gruppi, l-''Enaima'' (= ''bid-demm'') u ''Anaima'' (= ''bla demm''). Fl-ewwel grupp insibu l-[[Bniedem|bniedem]], il-kwadrupedi, iċ-[[Cetacea|ċetaċej]], il-ħut u l-għasafar u fit-tieni hemm il-parti l-kbira tal-[[Crustacea|krustaċej]] [[Decapoda|dekapodi]], xi [[Mollusca|molluski]] u dawk li idefinixxa bħala ''Entema'', jiġifieri ġabra ta' [[Insecta|insetti]], [[Myriapoda|mirjapodi]], [[Arachnida|araknidi]], [[Anellida|anellidi]] u dud parassit. Bħala l-kriterju tal-klassifikazzjoni tal-Entema Aristotele adotta l-qsim tal-ġisem tal-annimali f'segmenti separati (mill-Grieg ''entomos'', qasma) li magħhom kien hemm serje ta' appendiċi għall-mixi. Jekk inwarrbu d-dud, id-definizzjoni Aristotelika ta' Entema toqrob ħafna lejn il-klassi moderna ta' [[Arthropoda|Artropodi]].

It-teoriji żooloġiċi ta' Aristotele damu ħajjin għal xi elfejn sena, l-aktar minħabba l-fatt li l-Aristoteliżmu ġie aċċettat bħala xjenza mill-[[Knisja Kattolika]] bis-saħħa ta' [[Oriġene]], [[Santu Wistin]] u [[San Tumas t'Akwinu]].

Fost id-dixxipli ta' Aristotele kien hemm [[Teofrastu]] (373 QK - 288 QK) li fl-istudji tiegħu "''Riċerki dwar il-Pjanti''" u "''Kawżi tal-Pjanti''", kien l-ewwel li ddefinixxa d-differenza u d-distinzjoni bejn ''annimali'' u ''veġetali''.

Anki matul il-perjodu ta' Ruma antika, ma naqsux l-approċċi naturalistiċi, imma dawn kienu kważi kollha karatterizzati minn reproduzzjoni kontinwa tal-istess testi Aristoteliċi. Però insibu xi ftit tentattivi ta' innovazzjoni fil-kotba tan-''Naturalis historia'' ta' [[Plinju l-Kbir]] (23-79 WK) għalkemm dawn l-innovazzjonijiet iħarsu wkoll lejn annimali fantastiċi, pjanti mirakulużi u eżempji oħra mill-leġġendi u l-mitoloġija. Il-kitba ta' Plinju kellha tkun il-bażi tat-twelid ta' dawk li jissejħu  "bestjarji medjoevali" li, matul il-[[Medjuevu]] kollu ħalltu r-riċerka sistematika mat-tradizzjoni ħrafija popolari.

[[Stampa:Isidor von Sevilla.jpeg|thumb|left|230px|Isidoru ta' [[Sivilja]], Arċisqof ta' Sivilja]]
Minkejja l-influss mill-mitiku, fost il-kitba medjevali insibu x-xogħlijiet ta' [[Isidoru ta' Sivilja]] (570-636), li studja n-natura f'għadd ta' kotba li jagħmlu l-enċiklopedija tiegħu "''Dwar l-oriġni u l-etimoloġija tal-ħlejjaq''". B'mod partikolari ir-renju tal-annimali hu maqsum fi tliet gruppi ewlenin klassifikati fi tmien kategoriji (bhejjem u bhejjem tat-tagħbija, annimali salvaġġi, ħut, annimali żgħar, annimali żgħar bil-ġwienaħ, sriep, għasafar, dud). It-''[[takson]]'' tad-dud propost minn Isidoru jinkludi fir-realtà anki il-brimb, il-millipiedi, is-sangisugi u speċi differenti ta' [[Cimicidae|baqq]].

Ix-xogħlijiet ta' Isidoru fis-seklu 13 influwenzaw il-filosfu Dumnikan [[Albertu l-Kbir]] (1193-1280). L-istudji tassonomiċi u żooloġiċi tiegħu – influwenzati mit-teoriji Aristoteliċi – fl-1270 inġabru fl-enċiklopedija "''De animalibus''". Għalkemm din kienet innovattiva ferm, ma ġibditx l-attenzjoni li stħaqqilha. Albertu l-Kbir qasam l-annimali skont kif jimxu, jiġifieri l-annimali bis-saqajn (il-bniedem, kwadrupedi), l-annimali li jtiru (għasafar, friefet il-lejl), l-annimali li jgħumu (ħut, mammiferi tal-baħar, arzell) u annimali li jitkaxkru (sriep, kukudrilli, gremxul). L-aħħar ktieb tax-xogħol tiegħu hu dedikat lill-"''annimali żgħar ħafna''" u "''mingħajr demm''", li fih iqiegħed l-Entema Aristoteliċi imma anki ż-żrinġijiet, il-bebbux u l-iskorpjuni. L-investigazzjoni żooloġika ta' Albertu l-Kbir fiha forma primittiva ta' metodu xjentifiku, fis-sens li l-klassifikazzjoni sistematika għandha magħha l-verifika minn xi sorsi u anki l-osservazzjoni personali ta' xi fenomeni, bħall-imġiba tal-brimb u n-nemel, l-anatomija tax-[[Apoidea|xadini]] u l-istudju tal-[[Metamorfożi (żoologija)|metamorfożi]] tal-[[farfett|friefet]].

FL-aħħar tal-Medjuevu allura kien hemm bidu ta' zforz fil-klassifikazzjoni tal-ħlejjaq ħajjin imma dak iż-żmien iż-żooloġija kienet titqis bħala xjenza qrib it-teoloġija u nħolqot sensiela twila ta' riċerka li ppruvat issib korrispondenza bejn l-annimali u s-simboli divini li kienu jaħsbu li għandhom. Kellna nistennew sal-perjodu rinaxximentali biex l-istudji jitbiegħdu minn dawn il-kunċetti u tibda xi tentattiva biex jiġu introdotti kriterji marbutin iżjed mal-osservazzjoni tan-natura.

=== Ir-[[Rinaxximent]] ===
Matul ir-Rinaxximent, minħabba l-għatx kbir għat-tagħlim li kien hemm u minħabba l-progress fil-qasam tat-tipografija, l-għarfien seta' jinfirex sewwa. Fost l-aqwa xogħlijiet ta' dak iż-żmien insibu l-"''Historia animalium''" ta' [[Conrad von Gesner]] (1516-1565) li kienet ippubblikata bejn l-1551 u l-1587 u nkuraġġiet id-diversi korrispondenti Ewropej li jqiegħdu fis-sod l-għarfien żooloġiku u jwarrbu l-annimali mitoloġiċi.

Fl-''Historia animalium'' insibu klassifikazzjoni eżatta tal-eżempji tal-annimali magħrufin dak iż-żmien, irranġati f'ordni alfabetiku skont l-isem bil-Latin. Għal kull annimal Gesner jagħti l-isem bil-lingwi l-iżjed komuni l-oħra, antiki u moderni, l-imġiba tagħhom, il-firxa ġeografika, l-użu tagħhom bħala ikel u fil-mediċina, il-leġġendi dwarhom u s-simboli assoċjati magħhom.  
[[Ulisse Aldrovandi]] (1522 - 1605) ta espożizzjoni innovattiva mqabbla ma' ta' qabel; kiteb 13-il volum dedikati għall-istorja naturali, li minnhom l-iżjed famuż hu id-"''[[De animalibus insectis]]''" li hu speċifikament dwar l-insetti, għalkemm jagħti kontenut iżjed wiesa' mill-Entema Aristotelika (fil-klassifikazzjoni tal-insetti Aldrovandi daħħal ukoll iż-żiemel tal-baħar u varji invertebrati filoġenetikament 'il bogħod mill-insetti); Aldrovandi l-ewwel qasam l-insetti skont l-ambjent li jgħixu fih (insetti tal-ilma u insetti tal-art) u, wara kklassifika l-gruppi li rriżultaw skont għandhomx saqajn jew le; il-grupp ta' dawk bis-saqajn reġa' qasmu fi tliet gruppi skont il-morfoloġija tal-ġwienaħ. 
Għalkemm din il-klassifikazzjoni tal-insetti mhijiex sodifaċenti għal kollox imqabbla ma dak li nafu l-ġurnat tal-lum, kien proprju bis-saħħa ta' Ulisse Aldrovandi li fl-[[Iskozja]], l-istudjuż [[Thomas Moufet]] (1553 - 1604), għamel is-suddiviżjoni fundamentali tal-Insecta f'insetti bla ġwienaħ u bil-ġwienaħ f'"atteri" u "alati" li nżammet sakemm saru it-takson moderni ta' [[Pterygota]] e [[Apterygota]]. Però anki Moufet, żamm il-kunċett iżjed ġenerali Aristoteliku ta' insetti li  – fil-każ tiegħu – inkluda wkoll il-katarina-għolli-denbek, il-baqq tal-baħar u xi dud tal-baħar.

Għalkemm l-insetti kienu jirrappreżentaw materjal utli għall-ewwel kompilaturi, ix-xtieli ma twarrbux fil-ġenb. Infatti [[John Ray]] (1627 - 1705), naturalista Ingliż, ippubblika xogħol importanti dwar il-pjanti u l-annimali. L-approċċ li għażel għall-klassifikazzjoni tax-xtieli, fl-"''[[Historia Plantarum]]''", kien pass importanti lejn it-tassonomija moderna. Ray warrab is-sistema ta' diviżjoni dikotomika, li biha li-ispeċi ġew klassifikati skont prekonċetti jew tipi oħra ta' sistemi, u kklassifika il-ħxejjex abbażi tax-xebħ u d-differenzi li ħarġu mill-osservazzjonijiet tiegħu.

In ġenerali bejn l-aħħar tas-seklu 16 u l-bidu tas-seklu 17 bdew studji eżatti dwar l-organiżmi ħajjin li, l-ewwwel kienu diretti fuq l-ispeċi l-iżjed familjari u magħrufin u mbagħad infirxu bilmod biex spiċċaw biex jipproduċu bażi suffiċjenti ta' għarfien anatomiku utli għall-klassifikazzjoni. Kien hemm titjib wieħed wara l-ieħor bis-saħħa tar-riċerka tat-tobba anatomisti bħal [[Hieronymus Fabricius]] (1537 - 1619), [[Petrus Severinus]] (1580 - 1656), [[William Harvey]] (1578 - 1657) u [[Edward Tyson]] (1649 - 1708).

[[Stampa:Marcello Malpighi large.jpg|thumb|left|180px|Marcello Malpighi]]
L-invenzjoni tal-[[mikroskopju]] kienet ta' importanza fundamentali għall-istudji sistematiċi. Dan l-istrument – li fil-bidu kien ikkabbar biss xi ftit drabi – kien il-muftieħ li ttrasforma l-istudjużi minn sempliċi kompilaturi passivi għal osservaturi metodoloġiċi  li setgħu jivverifikaw is-sorsi tagħhom u li jagħmlu skoperti ġodda.

L-importanza tal-mikroskopju fil-bidu inħasset l-iżjed fl-istudji [[anatomija|anatomiċi]] li f'dan il-perjodu kienu meqjusa bħala l-elementi sisien għad-deduzzjoni ta' klassifikazzjonijiet ġodda. Fost l-ewwel mikroskopisti ta' min isemmi il-[[Bolonja|Bolonjiż]] [[Marcello Malpighi]] (1628 - 1694), meqjus minn ħafna bħala l-fundatur tal-anatomija mikroskopika tal-annimali u l-ħxejjex. L-istudji tiegħu kienu famużi daqs dawk ta' [[Jan Swammerdam]] (1637 - 1680), tabib [[Olanda|Olandiż]] sperimentatur u osservatur, mogħni wkoll b'ħila kbira fit-tpinġija.

It-tnejn taw attenzjoni partikolari għall-iżvillup tal-insetti, il-metamorfożi tagħhom (li Swammerdam iddefinìxxa bħala bidla morfoloġika progressiva u mhux f'daqqa kif kienu jemmnu sa dak iż-żmien) u  d-definizzjoni tal-apparati interni komplikati. Ta' min isemmi b'mod partikolari l-i"''Storja ġenerali tal-insetti''" ta' Swammerdam, ippubblikata fl-1669 li fiha l-istudjuż ta klassifikazzjoni tal-insetti ibbażata fuq l-istadju  ta' metamorfożi (mhux kompluta, parzjali u kompluta li jfakkruna fid-definizzonijiet iżjed moderni ta' ametabolija, emimetabolija u olometabolija).

=== It-Tassonomija Linneana ===
{{Klassifikazzjoni tassonomika}}

Sentejn war l-mewt ta' John Ray, fl-[[Żvezja|Iżvezja]] twieled Karl von Linne (ismu latinizzat bħala Carolus Linnaeus) (1707 - 1778). Ix-xogħol kbir tiegħu, is-''[[Systema Naturae]]'', ippubblikat fl-1735, żvillupah permezz ta' 13-il edizzjoni matul ħajtu. Linneaeus hu magħruf l-iżjed għall-introduzzjoni ta' metodu li daż-żmien jintuża fil-klassifikazzjoni moderna; infatti ħalaq is-sistematika fil-forma attwali.

Linnaeus adotta il-kunċett ta' Ray għal speċi, imma l-kunċett għamlu realtà prattika billi identifika kull speċi b'binomju Latin, jiġifieri bl-għaqda ta' żewġ ismijiet: l-isem tal-[[Ġeneru (tassonomija)|ġeneru]], komuni għal sensiela ta' speċi; u l-isem speċifiku, [[epitet]] li jikkaratterizza u jiddistingwi l-varji speċi ta' dak il-ġeneru. Din il-konvenzjoni saret tissejjaħ in-[[nomenklatura binomjali]] u l-isem iffurmat miż-żewġ ismijiet jissejjaħ l-[[isem xjentifiku]], jew ''isem sistematiku'', ta' speċi. Meta speċi terġa' tinqasam, pereżempju f'iżjed [[sottospeċi]] jew [[Varjetà (botanika)|varjetajiet]], imbagħad tissejjaħ [[nomenklatura trinomjali]]. Fil-kitba korretta ta' isem xjentifiku l-isem ġeneriku jieħu ittra kapitali waqt li l-epitet jinkiteb b'ittra żgħira (barra meta jkun il-ġenittiv ta' xi isem proprju) u jingħataw dejjem id-dettalji dwar l-awtur u l-pubblikazzjoni tal-isem.

Sa Linnaeus speċi kienet tiġi identifikata minn sensiela twila ta' kliem, aġġettivi, attributi u ismijiet komuni, b'mod li l-ebda isem ma kien fiss u aċċettat universalment.
Is-sistema Linneana min-naħa l-oħra kellha l-vantaġġ li setgħet tidentifika faċilment u b'mod  inekwivokabbli kwalunkwe speċi ta' annimali u ħxejjex. Fil-verità kienu diġà jezistu fl-imgħoddi xi traċċi tas-sistema binomjali, bħal f'[[Teofrastu]], [[Plinju l-Kbir]], [[Gaspard Bauhin]] u [[Tournefort]]; imma Linnaeus kien l-ewwel li applikaha b'mod sistematiku waqt li barra minn hekk iddefinixxa sensiela ta' ''kategoriji tassonomiċi'' li bihom l-ispeċi setgħu jinġabru f'gruppi superjuri għall-ġeneri bħala waħdiet. Linnaeus fir-realtà beda juża din is-sistema fil-ktieb ''[[Species plantarum]]'' tal-1753 u fir-reviżjoni tal-1758 tas- ''Systema Naturae''.

Bis-sistema Linneana kull organiżmu jitqiegħed permezz ta' skala ġerarkika, f'sensiela ta' gruppi tassonomiċi, imsejħin ''taksa'' ([[takson]] fis-singular).
Is-suddiviżjonijiet prinċipali, mill-iktar ġeneriku għaal-iktar speċifiku, huma: [[Renju (bijoloġija)|renju]], [[phylum]] (imsejjaħ ukoll ''tip'' għall-annimali u ''diviżjoi'' għax-xtieli), [[Klassi (bijoloġija)|klassi]], [[Ordni (bijoloġija)|ordni]], [[Familja (bijoloġija)|familja]], [[Ġeneru (tassonomija)|ġeneru]] u [[speċi]] (ta' min jinnota li Linnaeus kien juża minflok it-taksa ta' klassi, ordni, ġeneru, speċi u varjetà).
Is-sistematika moderna tipprevedi l-eżistenza ta' kategoriji intermedji identifikati biż-żieda ta' prefissi partikolari, bħal:
* Klassi
** ''Sotto''-klassi
** ''Infra''-klassi
* Ordni
** ''Super''-ordni
** ''Sott''-ordni
** ''Infra''-ordni
* eċċ.
Barra minn hekk, speċi sikwit tinqasam f'sottospeċi jew f'kategoriji oħra intraspeċifiċ ([[Varjetà (botanika)|varjetà]], [[sottovarjetà]], [[razza]], etc.). Gruppi oħra kultant jistgħu jkunu miżjuda ma' dawk diġà fil-lista, bħal pereżempju id- [[Dominju (bijoloġija)|dominju]], li tqiegħed 'l fuq il-livell tar-renju; it-[[Tribù (bijoloġija)|tribù]], bejn il-familja u l-ġeneru; u s-[[Sezzjoni (botanika)|sezzjoni]] u s-[[Serje (botanika)|serje]], bejn il-ġeneru u l-ispeċi.

[[Stampa:Linnaeus Systema Naturae 1748.jpg|thumb|left|190px|Paġna mis-''[[Systema Naturae]]'' (is-sitt edizjoni 1748) dwar il-grupp ''Quadrupedia'', fosthom l-''Homo'']]
Fis-''Systema Naturae'' Linnaeus kiteb ukoll dwar il-[[minerali]] u qasamhom f'ħaġar, metalli, minerali u fossili. Min-naħa l-oħra il-qsim li għamel Linnaeus tad-dinja veġetali f'24 klassi kellha iżjed fortuna. Din kienet ibbażata fuq l-osservazzjonijiet fuq l-[[stami|istami]] (numru, dimensjonijiet u mod ta' inserzjoni) u fuq il-[[pistillo|pistilli]]. Din is-sistema&nbsp;– imsejħa "sistema sesswali" proprju għaliex hi bbażata fuq l-organi riproduttivi tal-pjanti&nbsp;– qalgħet fama u approvazzjoni kbira barra fir-reġjun [[Franza|Franċiż]], fejn l-istudjużi tal-''Jardin du Roi'' tall-''Académie des Sciences'' kienu żviluppaw sistematika botanika ibbażata mhux fuq element wieħed biss ta' paragun imma, bil-kontra, fuq għadd kbir ta' karatteristiki komuni fost id-diversi eżemplari; din tissejjaħ b'kuntrast mal-proposta Linneana, ''sistematika naturali''. Is-sistema ta' Linnaeus sejħulha wkoll "artifiċjali", fis-sens li tiġbor fl-istess takson xtieli li mid-dehra m'għandhomx karatteristiki komuni. Il-polemika bejn l-''artifiċjalisti'' u ''naturalisti'' baqgħet sejra matul is-seklu 18 – sal-bidu tas-seklu 18 – teżi u opposizzjoni li kellhom rwol tal-qofol fit-tiswir u d-definizzjoni tax-xjenzi naturalistiċi.

Ir-reazzjoni għall-proposti avvanzati għar-renju tal-annimali (kwadrupedi, għasafar, ħut, insetti, dud u għall-ewwel darba anfibi, b'total ta' sitt klassijiet) min-naħa l-oħra qajmet tip ieħor ta' polemiki, fuq kollox dwar il-pożizzjoni li Linnaeus ta l-ġeneru ''Homo'', li klassifikah fost il-kwadrupedi antropomorfi flimkien max-[[Xadina|xadini]] u l-[[bugħażż]]. Id-dibattiti kienu essenzjalment ta' natura filosofika-teoloġika aktar milli żooloġika jew sistematika, imma xorta ġiegħlu 'l Linnaeus imexxi l-bniedem, fl-għaxar edizzjoni tas-''Systema Naturae'', u qiegħdu fil-quċċata tal-klassi ġdida tal-[[primates|Primati]] fejn tah l-isem ta' ''Homo sapiens'' għall-ewwel darba.

Interessanti li l-1 ta' Jannar 1758, il-jum tal-pubblikazzjoni tal-għaxar edizzjoni tas-''Systema Naturae'' u tal-''Aranei svecici'' ta' [[Carl Alexander Clerk]] (student ta' Linneaeus, 1709 - 1765), sar meqjus mill-Kodiċi Internazzjoni tan-Nomenklatura Żooloġika bħala l-bidu tan-nomenklatura (żooloġika) moderna. Għalhekk l-ebda isem xjentifiku ppubblikat qabel l-1758 ma jista' jgħamel parti min-nomenklatura żooloġika.

=== Żviluppi moderni ===
L-approċċ ġenerali li Linnaeus għażel biex jikklassifika l-ispeċi u ħafna mir-raggruppamenti tassonomiċi tiegħu baqgħu, għal kważi żewġ sekli, standard fil-bijoloġija.
Illum il-ġurnata hu ġeneralment aċċettat li l-klassifikazzjoni għandha tirrifletti, permezz tal-prinċipju Darwinjan ta' dixxendenza komuni, il-[[filoġenesi]], jiġifieri l-[[Evoluzzjoni|istorja evoluttiva]] tal-varji [[Takson|taksa]], b'mod li kull waħda minnhom tinkludi sezzjoni waħda mis-[[siġra filoġenetika]]. Grupp kostitwit hekk jiġi definit bħala ''takson monofiletiku''.

Mil-1960, din it-tendenza, li tirrifletti l-ħsieb tas-[[Kladistika|sistematika kladistika]], li topponi l-klassifikazzjoni tradizzjonali u teskludi xi raggruppamenti tat-tassonomija Linnjana, ġiet iżjed u iżjed 'l quddiem.
Hemm kodiċi ta' nomenklatura ġdid, imsejjaħ [[PhyloCode]] li qiegħed jiġi viluppat bħalissa, imma ħafna mir-regoli tiegħu ma jaqblux ma' kodiċi ta' nomenklatura diġà stabbiliti (kemm għax-xtieli u kemm għall-annimali) u għadu mhux żgur jekk dawn il-kodiċi jistgħux jikkoeżistu fil-futur.

== Eżempji ==
Il-klassifikazzjoni adottate s-soltu għad-deskrizzjoni ta' tliet speċi: id-dubbiena tal-frotta (''Drosophila melanogaster'') li tintuża spiss fil-laboratorji tal-ċenetika, Il-bniedem (''Homo sapiens sapiens'') u il-''Magnolia virginiana''.

=== Id-Dubbiena tal-frott (''[[Drosophila melanogaster]]'') ===
{| border="0" style="margin-left: 0.5em;"
|-
| '''Dominju'''
| [[Eukaryota]]
|-
| '''Renju'''
| [[Animalia]]
|-
| '''Phylum'''
| [[Arthropoda]]
|-
| '''Klassi'''
| [[Insecta]]
|-
| '''Ordni'''
| [[Diptera]]
|-
| '''Familja'''
| [[Drosophilidae]]
|-
| '''Ġeneru'''
| ''[[Drosophila]]''
|-
| '''Speċi'''
| ''[[Drosophila melanogaster|D. melanogaster]]''
|}

=== Il-[[Bniedem]] (''[[Homo sapiens]]'') ===
{| border="0" style="margin-left: 0.5em;"
|-

| '''Dominju'''
| [[Eukaryota]]
|-
| '''Renju'''
| [[Animalia]]
|-
| '''Phylum'''
| [[Chordata]]
|-
| '''Subphylum'''
| [[Vertebrata]]
|-
| '''Klassi'''
| [[Mammalia]]
|-
| '''Sottoklassi'''
| [[Eutheria]]
|-
| '''Ordni'''
| [[Primates]]
|-
| '''Sottordni'''
| [[Haplorrhini]]
|-
| '''Superfamilja'''
| [[Hominoidea]]
|-
| '''Familja'''
| [[Hominidae]]
|-
| '''Ġeneru'''
| ''[[Homo]]''
|-
| '''Speċi'''
| ''[[Homo sapiens|H. sapiens]]''
|}

=== ''[[Magnolia virginiana]]'' ===
{| border="0" style="margin-left: 0.5em;"
| '''Dominju''' || [[Eukaryota]]
|-
| '''Renju''' || [[Plantae]]
|-
| '''Diviżjoni''' || [[Magnoliophyta]]
|-
| '''Klassie''' || [[Magnoliopsida]]
|-
| '''Ordni''' || [[Magnoliales]]
|-
| '''Familja''' || [[Magnoliaceae]]
|-
| '''Ġeneru''' || ''[[Magnolia (botanica)|Magnolia]]''
|-
| '''Speċi''' || ''[[Magnolia virginiana|M. virginiana]]''
|}

== Is-suffissi tal-gruppi ==
It-[[takson|taksa]] 'l fuq mill-ġeneru spiss jingħataw isem li ġej minn isem ta' xi ġeneru fihom biż-żieda ta' suffissi. Is-suffissi użati fil-formazzjoni ta' dawn l-ismijiet jiddependi mir-renju, u, f'xi ftit każi, anki mill-phylum u mill-klassi, b'dan il-mod:

{| class="wikitable"
|-
! [[Takson]]
! [[Pjanti]]
! [[Algi]]
! [[Fungi]]
! [[Annimali]]
|-
! Diviżjoni/Phylum
| -phyta
| -phyta
| -mycota
| &nbsp;
|-
! Sottodiviżjoni/Subphylum
| -phytina
| -phytina
| -mycotina
| &nbsp;
|-
! Klassi
| -opsida
| -phyceae
| -mycetes
| &nbsp;
|-
! Sottoklassi
| -idae
| -phycidae
| -mycetidae
| &nbsp;
|-
! Ordni
| -ales
| -ales
| -ales
| &nbsp;
|-
! Sottordni
| -ineae
| -ineae
| -ineae
| &nbsp;
|-
! Superfamilja
| -acea
| -acea
| -acea
| -oidea
|-
! Familja
| -aceae
| -aceae
| -aceae
| -idae
|-
! Sottofamilja
| -oideae
| -oideae
| -oideae
| -inae
|-
! Tribù
| -eae
| -eae
| -eae
| -ini
|-
! Sottotribù
| -inae
| -inae
| -inae
| -ina
|}

== Noti ==
<references/>

== Biblijografija ==
* {{it}} ''Storia della biologia'', Pascal Duris u Gabriel Gohau. Giulio Einaudi Edituri, Torin (1999) ISBN 88-06-15171-1
* {{it}} ''Linneo, L'equilibrio della natura'' Feltrinelli, Milano 1982
* {{fr}} Pierre Pellegrin; La Classification des animaux chez Aristote. Staut de la biologie et unité de l'aristotélisme, Les Belles Lettres, Paris 1982
* {{fr}} Pierre Louis, ''La Classification des végétaux dans le corpus aristotelicien'', f' "Documents pour l'histoire du vocabulaire scientifique", VIII (1986), pp 1–8
* {{fr}} Wilfrid Blunt, ''Linné. Le prince des botanistes'', Belin, Paris 1986
* {{en}} Frans. A. Stafleu, ''Linnaeus and the Linneans. The Spreading of Their Ideas in Sistematic Botany, 1753-1789'', Utrecht 1971
* {{en}} Sten Lindroth, ''The Two Faces of Linnaeus'', in Tore Frängsmyr, Linnaeus. The Man and His Work, University of California Press, Berkley 1983, pp.&nbsp;1–62
* {{en}} ''Studies in Linnaean Method and Nomenclature'', Marbuger Schriften zur Medizingeschichte, vol. VIII, Lang, Frankfurt am Main 1983
* {{en}} Richard V. Melville, ''Towards Stability in the Names of Animals. A History of the International Commission on Zoological Nomenclature 1895-1995'', The international Trust for Zoological Nomenclature, London 1995

== Paġni korrelati ==
* [[Takson]]
* [[Klad]]

== Ħoloq esterni ==
{{commons|Category:Scientific classification}}

* {{en}} [https://web.archive.org/web/20050507110552/http://www.ohiou.edu/phylocode/ Phylocode]
* {{en}} [https://web.archive.org/web/20100111134458/http://anthro.palomar.edu/animal/default.htm Introduzzjoni għall-prinċipji tat-tassonomija]


[[Kategorija:Bijoloġija]]