Ara s-sors ta' Kewkbet is-Safar

[[Stampa:Ursa Minor constellation map.svg|daqsminuri|Il-pożizzjoni ta' Kewkbet is-Safar immarkata b'ċirku [[aħmar]].]]
'''Kewkbet is-Safar''',<ref>Aquilina, Joseph, Maltese-English English-Maltese Dictionary, Midsea Books Ltd, 2006.</ref> magħrufa wkoll bħala '''Polaris''' jew '''Stilla Polari''', hija [[stilla]] fil-[[kostellazzjoni]] ċirkumpolari tat-Tramuntana ta' Ursa Minuri. Hija ddeżinjata bħala '''α ''Ursae Minoris''''' ([[Lingwa Latina|Latinizzata]] għal ''Alpha Ursae Minoris''). B'kobor apparenti li jvarja madwar 1.98,<ref>Evans, N. R.; Schaefer, G. H.; Bond, H. E.; Bono, G.; Karovska, M.; Nelan, E.; Sasselov, D.; Mason, B. D. (2008). "Direct Detection of the Close Companion of Polaris with The Hubble Space Telescope". ''The Astronomical Journal''. '''136''' (3): 1137.</ref> din hija l-iżjed stilla li tiddi fil-kostellazzjoni u tidher ċar billejl b'għajnejn il-[[bniedem]].<ref>{{Ċita web|url=http://stars.astro.illinois.edu/sow/polaris.html|titlu=Polaris|sit=stars.astro.illinois.edu|data-aċċess=2024-01-07}}</ref> Il-pożizzjoni tal-istilla tinsab inqas minn 1° 'il bogħod mill-pol ċelestjali tat-Tramuntana, u b'hekk hija l-istilla polari attwali tat-Tramuntana. Il-pożizzjoni stabbli tal-istilla fis-Sema tat-Tramuntana tagħmilha utli għan-navigazzjoni.

Bħala l-eqreb varjabbli Ċefeida, id-distanza tagħha tintuża bħala parti mis-sellum tad-distanza kożmika. Il-parallass stellari rivedut ta' ''Hipparcos'' jagħti distanza stellar sa Polaris ta' madwar 433 sena tad-dawl (133 parsec), filwaqt li l-missjoni ''Gaia'' suċċessiva tagħti distanza ta' madwar 448 sena tad-dawl (137 parsec). Il-kalkoli b'metodi oħra jvarjaw ħafna.

Għalkemm bil-vista tidher bħala punt uniku ta' dawl, Polaris hija sistema ta' tliet stilel, magħmula minn stilla primarja, u superġgant [[isfar]] iddeżinjat bħala Polaris Aa, f'orbita ma' oġġett ċelestjali iżgħar, Polaris Ab; il-par jinsab f'orbita usa' ma' Polaris B. Il-par AB ta' barra ġie skopert f'Awwissu 1779 minn [[William Herschel]], fejn "A" tirreferi għal dak li huwa magħruf bħala l-par Aa/Ab.

== Sistema stellari ==
Polaris Aa hija superġgant isfar evolut tat-tip spettrali F7Ib b'mases solari ta' 5.4 (<var>M</var><sub>☉</sub>). Hija l-ewwel stilla Ċefeida li għandha massa ddeterminata mill-orbita tagħha. Iż-żewġ stilel iżgħar tas-sistema huma Polaris B, stilla tas-sekwenza prinċipali 1.39 <var>M</var><sub>☉</sub> F3 li qed torbita f'distanza ta' 2,400 unità [[Astronomija|astronomika]] (AU),<ref>Wielen, R.; Jahreiß, H.; Dettbarn, C.; Lenhardt, H.; Schwan, H. (2000). "Polaris: Astrometric orbit, position, and proper motion". ''Astronomy and Astrophysics''. '''360''': 399–410 [400–402, 406].</ref> u Polaris Ab (jew P), stilla tas-sekwenza prinċipali F6 qrib ħafna b'massa ta' 1.26 <var>M</var><sub>☉</sub>. Polaris B tidher b'[[teleskopju]] mudest. William Herschel skopra l-istilla f'Awwissu 1779 billi uża teleskopju riflettenti tiegħu stess,<ref>Argyle, Bob; et al. (2019). ''An Anthology of Visual Double Stars''. Cambridge University Press. p. 265. ISBN <bdi>9781108601702</bdi>.</ref> li kien wieħed mill-aqwa teleskopji ta' dak iż-żmien. F'Jannar 2006, in-[[NASA]] rrilaxxat immaġnijiet mit-teleskopju Hubble, li wrew it-tliet komponenti tas-sistema ternarja ta' Polaris.<ref>Evans, N. R.; Sasselov, D. D.; Short, C. I. (2002). "Polaris: Amplitude, Period Change, and Companions". ''The Astrophysical Journal''. '''567''' (2): 1121.</ref>

Il-veloċità radjali varjabbli ta' Polaris A ġiet irrapportata minn [[W. W. Campbell]] fl-1899, li ssuġġerixxa li din l-istilla kienet sistema binarja.<ref>Campbell, W. W. (October 1899). "On the variable velocity of Polaris in the line of sight". ''Publications of the Astronomical Society of the Pacific''. '''11''': 195–199.</ref> Peress li Polaris A kienet varjabbli Ċefeida magħrufa, [[J. H. Moore]] fl-1927 wera li l-bidliet fil-veloċità tul il-linja tal-vista kienu dovuti għal kombinament tal-perjodu ta' pulsazzjoni ta' erbat ijiem flimkien ma' perjodu orbitali ferm itwal u eċċentriċità ikbar ta' madwar 0.6.<ref>Moore, J. H. (August 1927). "Note on the Longitude of the Lick Observatory". ''Publications of the Astronomical Society of the Pacific''. '''39''' (230): 249.</ref> Moore ppubblika l-elementi orbitali preliminari ta-sistema fl-1929, u ddikjara li l-perjodu orbitali kien ta' madwar 29.7 sena b'eċċentriċità ta' 0.63. Dan il-perjodu ġie kkonfermat minn studji proprja taċ-ċaqliq li twettqu minn B. P. Gerasimovič fl-1939.<ref>Roemer, Elizabeth (May 1965). "Orbital Motion of Alpha Ursae Minoris from Radial Velocities". ''Astrophysical Journal''. '''141''': 1415.</ref>

Bħala parti mit-teżi tad-dottorat tagħha, fl-1955 [[E. Roemer]] użat d-''data'' tal-veloċità radjali sabiex tasal għal perjodu orbitali ta' 30.46 y għas-sistema ta' Polaris A, b'eċċentriċità ta' 0.64.<ref>Wyller, A. A. (December 1957). "Parallax and orbital motion of spectroscopic binary Polaris from photographs taken with the 24-inch Sproul refractor". ''Astronomical Journal''. '''62''': 389–393.</ref> [[K. W. Kamper]] fl-1996 ipproduċa elementi iktar irfinati b'perjodu ta' 29.59±0.02 sena u b'eċċentriċità ta' 0.608±0.005.<ref>Kamper, Karl W. (June 1996). "Polaris Today". ''Journal of the Royal Astronomical Society of Canada''. '''90''': 140.</ref> Fl-2019, studju ta' [[R. I. Anderson]] wassal għal riżultat ta' perjodu ta' 29.32±0.11 sena b'eċċentriċità ta' 0.620±0.008.

Fl-imgħoddi kien maħsub li kien hemm żewġ komponenti sseparati b'mod iktar wiesa' — Polaris C u Polaris D —iżda ntwera li dawn ma kinux assoċjati fiżikament mas-sistema ta' Polaris.<ref>Evans, Nancy Remage; Guinan, Edward; Engle, Scott; Wolk, Scott J.; Schlegel, Eric; Mason, Brian D.; Karovska, Margarita; Spitzbart, Bradley (2010). "Chandra Observation of Polaris: Census of Low-mass Companions". ''The Astronomical Journal''. '''139''' (5): 1968.</ref>

== Distanza ==
Bosta studji reċenti jikkalkulaw li d-distanza sa Polaris hi ta' madwar 433 sena tad-dawl (133 parsec), abbażi tal-kejliet tal-parallassi mis-satellita astrometika Hipparcos. Stimi tad-distanza iktar antiki spiss kienu kemxejn inqas, u r-riċerka bbażata fuq analiżi spettrali b'riżoluzzjoni għolja tissuġġerixxi li jaf hi sa 110 sena tad-dawl eqreb (323 ly/99 pc). Polaris hija l-eqreb varjabbli Ċefeida għad-[[Id-Dinja|Dinja]], b'hekk il-parametri fiżiċi tagħha huma ta' importanza kruċjali għall-iskala sħiħa tad-distanzi astronomiċi. Hija wkoll l-unika waħda b'massa mkejla b'mod dinamiku.
{| class="wikitable"
|+Għażla ta' stimi tad-distanzi minn Polaris
!Sena
!Komponent
!Distanza, ly (pc)
!Noti
|-
!2006
|A
|330 ly (101 pc)
|Turner
|-
!2007
|A
|433 ly (133 pc)
|Hipparcos
|-
!2008
|B
|359 ly (110 pc)
|Usenko & Klochkova
|-
!2013
|B
|323 ly (99 pc)
|Turner, et al.
|-
!2014
|A
|≥ 385 ly (≥ 118 pc)
|Neilson
|-
!2018
|B
|521 ly (160pc)
|Bond et al.
|-
!2018
|B
|445.3 ly (136.6 pc)
|Gaia DR2
|-
!2020
|B
|447.6 ly (137.2pc)
|Gaia DR3
|}
{| class="wikitable"
|'''<sup>A</sup>''' Reviżjoni ġdida tal-osservazzjonijiet mill-1989-1993, ippubblikata għall-ewwel darba fl-1997.
|-
|'''<sup>B</sup>''' Distanza statistika kkalkulata bl-użu ta' distanza dgħajfa preċedenti.
|}

== Gallerija ==
<gallery>
File:UrsaMinorCC.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:UrsaMinorCC.jpg|Polaris is the brightest star in the constellation of Ursa Minor (upper right).
File:Ursa_Major_-_Ursa_Minor_-_Polaris.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ursa_Major_-_Ursa_Minor_-_Polaris.jpg|Big Dipper and Ursa Minor in relation to Polaris
File:Polaris_star_and_companion.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Polaris_star_and_companion.jpg|A view of Polaris in a small telescope. Polaris B is separated by 18 arc seconds  from the primary star, Polaris A.
File:Polaris_time-lapse_illustrating_Cepheid_type_variability.gif|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Polaris_time-lapse_illustrating_Cepheid_type_variability.gif|A 4 day time lapse of Polaris illustrating its Cepheid type variability.
File:Utsjoki.vaakuna.svg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Utsjoki.vaakuna.svg|Polaris pictured in the coat of arms of Utsjoki{{cn|date=August 2022}}
</gallery>

== Referenzi ==

[[Kategorija:Astronomija]]