Ara s-sors ta' Jože Plečnik

{{Infobox bijografija}}

'''Jože Plečnik''' (twieled fit-23 ta' Jannar 1872 – miet fis-7 ta' Jannar 1957) kien [[arkitett]] Sloven li kellu impatt kbir fuq l-arkitettura moderna fi [[Vjenna]], l-[[Awstrija]], f'[[Praga]], iċ-[[Ċekja]], u f'[[Ljubljana]], il-[[belt kapitali]] tas-[[Slovenja]], b'mod partikolari bid-disinn tal-Pont Triplu ikoniku u tal-binja tal-Librerija Nazzjonali u tal-Librerija Universitarja Slovena, kif ukoll il-binjiet tul ix-xtut tax-xmara [[Ljubljanica]], il-binja tas-[[Suq Ċentrali ta' Ljubljana]], iċ-ċimiterju ta' Ljubljana, parks, [[Pjazza|pjazez]], eċċ. L-impronta arkitettonika tiegħu fuq Ljubljana ġiet imqabbla mal-impatt li kellu [[Antoni Gaudí]] fuq [[Barċellona]], [[Spanja]].<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://www.rtvslo.si/kultura/drugo/foto-plecniku-se-je-za-rojstni-dan-poklonil-tudi-slovenski-google/275330|titlu=Foto: Plečniku se je za rojstni dan poklonil tudi (slovenski) Google|sit=RTVSLO.si|lingwa=sl|data-aċċess=2022-03-23}}</ref>

L-istil tiegħu huwa assoċjat mal-istil arkitettoniku tas-Seċessjoni ta' VjennaHis style is associated with the Vienna Secession style of architecture (tip ta' [[Art Nouveau]]). Apparti f'Ljubljana, huwa ħadem fi Vjenna, f'[[Belgrad]], is-[[Serbja]], u fuq il-[[Kastell ta' Praga]]. Huwa influwenza l-[[Kubiżmu]] Ċek ''avant-garde''. Huwa wkoll membru fundatur tal-Iskola tal-Arkitettura ta' Ljubljana, fejn issieħeb fuq stedina mingħand [[Ivan Vurnik]], arkitett notevoli ieħor ta' Ljubljana.

== Ħajja ==
Plečnik twieled f'Ljubljana, Carniola, l-Awstrija-l-[[Ungerija]], attwalment is-Slovenja, iben [[Helena Molka|Helena]] (kunjomha xebba Molka) u [[Andrej Plečnik]].<ref name=":1">{{Ċita web|url=https://www.leksikon.si/Oseba/OsebaId/196|titlu=Kamniško-komendski biografski leksikon > Oseba|sit=www.leksikon.si|data-aċċess=2022-03-23}}</ref> Huwa studja mal-arkitett u l-edukatur notevoli ta' Vjenna [[Otto Wagner]] u ħadem fl-uffiċċju tal-arkitettura ta' Wagner sal-1900. Ħabiba bagħtet ittra lil Plečnik biex tistaqsih jiżżewwiġha. Huwa wieġeb, "Jien diġà miżżewweġ mal-arkitettura tiegħi".<ref>{{Ċita web|url=https://donmichaelhudson.com/2021/05/23/joze-plecniks-house-museum/|titlu=Jože Plečnik’s house/museumProfessor of Religious Studies, Author, PhotographerDon Michael Hudson|data=2021-05-23|sit=Don Michael Hudson|lingwa=en-US|data-aċċess=2022-03-23|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20220118105956/https://donmichaelhudson.com/2021/05/23/joze-plecniks-house-museum/|arkivju-data=2022-01-18|url-status=dead}}</ref>

== Xogħol ==
Mill-1900 sal-1910, filwaqt li kien qed jipprattika fl-uffiċċju ta' Wagner fi Vjenna, huwa ddisinja d-Dar ta' Langer (1900) u d-Dar ta' Zacherl (1903-1905).

Il-Knisja tal-[[Spirtu s-Santu|Ispirtu s-Santu]] (bil-[[Lingwa Ġermaniża|Ġermaniż]]: ''Heilig-Geist-Kirche'') tiegħu tal-1910-1913 hija notevoli għall-użu innovattiv tagħha ta' konkos imferra' fil-post għall-istruttura tagħha u għas-superfiċe esterna tagħha, kif ukoll għal-lingwaġġ tal-forma klassika astratta tagħha. L-iżjed radikali hija l-kripta tal-knisja, bil-kolonni rqaq tagħha tal-konkos u bil-kapitelli u l-bażijiet angolari Kubisti.

Fl-1911, Plečnik mar jgħix f'Praga, fejn [[Għalliem|għallem]] fil-kulleġġ ta[[L-Arti|l-arti]] u l-artiġjanat. L-ewwel President tar-Repubblika l-ġdida taċ-[[Ċekoslovakkja]] mill-1918 'il quddiem, [[Tomáš Masaryk]], ħatar lil Plečnik bħala l-arkitett ewlieni għar-rinnovazzjoni tal-1920 tal-Kastell ta' Praga. Mill-1920 sal-1934 Plečnik lesta firxa wiesgħa ta' proġetti fil-kastell, inkluż ir-rinnovazzjoni tal-ġonna u tal-btieħi, id-disinn u l-installazzjoni ta' [[Monument|monumenti]] u [[Skultura|skulturi]], u d-disinn ta' bosta spazji interni ġodda, inkluż is-Sala ta' Plečnik li tlestiet fl-1930, li fiha tliet livelli ta' passaġġi b'kolonni [[Doriku|Doriċi]] astratti. Ix-xogħol finali tiegħu f'Praga kien il-Knisja tal-Qalb Imqaddsa ta' [[Ġesù]] ([[Knisja Kattolika|Kattolika]] Rumana, 1929-1932).

Mal-istabbiliment fl-1921 tal-Iskola tal-Arkitettura ta' Ljubljana, huwa ġie mistieden mill-arkitett Sloven sieħbu Ivan Vurnik biex isir membru fundatur ta' fakultà u mar jgħallem l-arkitettura fl-Università ta' Ljubljana. Plečnik baqa' f'Ljubljana sa [[Mewt|mewtu]], u hemmhekk l-influwenza tiegħu bħala arkitett hija l-iktar notevoli.

=== L-għoti ta' identità moderna lill-belt ta' Ljubljana ===
Plečnik ta l-identità moderna lill-belt kapitali tas-Slovenja billi ddisinja binjiet ikoniċi bħall-binja tal-Librerija Nazzjonali u tal-Librerija Universitarja Slovena. Huwa ddisinja wkoll binjiet notevoli oħra, inkluż l-Uffiċċji tal-Kumpanija tal-Assigurazzjoni Vzajemna, u kkontribwixxa f'bosta xogħlijiet ta' titjib ċiviku. Huwa ħadem fuq ir-rinnovazzjoni tal-pontijiet tal-belt u tax-xtut tax-xmara Ljubljanica, u dddisinja l-binja tas-Suq Ċentrali ta' Ljubljana, iċ-ċimiterju ta' Ljubljana, parks, pjazez, eċċ. Il-binjiet iddisinjati minn Plečnik inbnew mill-kostruttur Matko Curk.<ref>Kobilica, Katarina; Studen, Andrej (1999). ''Volja do dela je bogastvo: mikrozgodovinska študija o ljubljanskem stavbnem podjetniku Matku Curku (1885–1953) in njegovi družini'' [''The Will to Work Is a Fortune: A Microhistorical Study About the Ljubljana Construction Businessman Matko Curk (1885–1953)'']. Korenine (bis-Sloven). Nova revija. ISBN <bdi>961-6017-78-0</bdi>.</ref>

Matul il-perjodu [[Komuniżmu|Komunista]] tal-[[Storja|istorja]] Slovena, Plečnik bħala Kattoliku ma baqax meqjus bl-istess mod u r-rwol tiegħu bħala għalliem fl-università gradwalment tnaqqas minħabba li kellu iktar minn 70 sena. Fl-1947, fuq stedina tal-President tal-Assemblea tal-Poplu Sloven biex jiddisinja binja ġdida tal-Parlament, Plečnik ippropona l-Katidral tal-Libertà (magħruf ukoll bħala l-Parlament ta' Plečnik) fejn ried iwaqqa' l-[[Kastell ta' Ljubljana]] u minfloku jibni binja ottagonali monumentali. Fl-1952, il-mexxejja tal-belt ta' Ljubljana staqsew lil Plečnik jerġa' jimmudella l-monasteru ta' Križanke f'post adattat għall-Festival ta' Ljubljana, li kien l-aħħar proġett kbir tiegħu f'Ljubljana. Fost il-proġetti l-oħra li lesta dak iż-żmien kien hemm ir-rinnovazzjoni tat-Teatru ta' Prešeren, inkluż l-Arkati ta' Plečnik, it-taraġ u l-funtana, kollha f'Kranj, ir-rikostruzzjoni tal-knejjes, id-disinn tal-Paviljun fuq il-[[Gżejjer ta' Brijuni]] (ir-residenza tas-sajf ta' [[Tito]]), u bosta monumenti tal-Gwerra tal-Liberazzjoni Nazzjonali (f'Ljubljana-Trnovo, Vipava, Radeče, Črna na Koroškem, Dolenja vas, Sevnica, Laško, [[Split, Kroazja|Split]], Kraljevo, eċċ.). Għax-xogħol tiegħu, ingħata l-Premju Prešeren darbtejn, fl-1949 u fl-1952. Plečnik miet fl-1957 u ngħata funeral statali uffiċjali fiċ-ċimiterju ta' Žale, li attendew għalih bosta mexxejja [[Politiku|politiċi]], kulturali u tal-knisja.

== Legat ==
Fis-snin 80 tas-seklu 20, bl-interess Postmodernista fix-xogħol ta' Plečnik, l-interess ġenerali fih ġie rinnovat ukoll, wara li kien intesa matul is-snin 60 u 70 tas-seklu 20. Minn dak iż-żmien 'l hawn, il-legat ta' Plečnik ġie kkommemorat b'diversi modi, l-iktar fis-snin 90 tas-seklu 20 fuq il-karta tal-flus Slovena ta' 500 tolar, bil-Librerija Nazzjonali u Universitarja tas-Slovenja fuq in-naħa ta' wara tal-karta tal-flus.<ref>{{Ċita web|url=http://banknote.ws/COLLECTION/countries/EUR/SLV/SLV0016.htm|titlu=P-16|sit=banknote.ws|data-aċċess=2022-03-23}}</ref><ref>Shafer, N., Cuhaj, G. S., Thern, R., & Bruce, C. R. (2019). Standard catalog of world paper money. Iola, WI: Krause Publications. p. 996.</ref>

Il-Katidral tal-Libertà ddisinjat minn Plečnik li baqa' ma twettaqx jidher fuq il-munita Slovena tal-[[ewro]] ta' 10 ċenteżmi. ''Slovenska akropola'' huwa t-titlu ta' album tal-1987 mill-grupp mużikali industrijali Sloven Laibach. F'Awwissu 2008, maquette tal-Parlament dehret fil-wirja ''Project Plečnik'' dwar il-ħajja tal-arkitett, li saret fil-binja tal-[[Kunsill tal-Unjoni Ewropea]] fi [[Brussell]], il-[[Belġju]], fl-okkażjoni tal-Presidenza Slovena tal-[[Unjoni Ewropea]]. Il-[[kuratur]] tal-wirja [[Boris Podrecca]] ddeskriva l-Parlament bħala "l-iżjed oġġett kariżmatiku" fost l-opri ta' Plečnik.<ref name=":1" />

Barra minn hekk, fit-23 ta' Jannar 2012, biex jiġi ċċelebrat il-140 anniversarju tat-twelid ta' Plečnik, stampa tal-Pont Triplu dehret fl-adattament tal-logo uffiċjali ta' [[Google]] (Doodle) fis-Slovenja.<ref name=":0" />

Id-dar ta' Plečnik f'Ljubljana tospita [[mużew]] dwar il-ħajja u x-xogħol tiegħu.<ref>{{Ċita web|url=https://www.visitljubljana.com/en/poi/plecnik-house/|titlu=Plečnik House|sit=www.visitljubljana.com|lingwa=en|data-aċċess=2022-03-23}}</ref> Hemm diversi busti u skulturi tiegħu madwar il-belt ta' Ljubljana bħala mfakar tax-xogħlijiet u tal-legat tiegħu.

Fl-2021, tmien xogħlijiet ta' Plečnik f'Ljubljana u f'Črna vas tniżżlu fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] bit-titlu x-"[[Xogħlijiet ta' Jože Plečnik f'Ljubljana – Disinn Urban Iċċentrat fuq il-Bniedem]]".<ref>{{Ċita web|url=https://www.dnevnik.si/1042960042|titlu=Plečnik na Unescovem seznamu kulturne dediščine|sit=Dnevnik|data-aċċess=2022-03-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1643/|titlu=The works of Jože Plečnik in Ljubljana – Human Centred Urban Design|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-03-23}}</ref>

== Gallerija ==
<gallery>
Stampa:Villa Langer.JPG|Villa Langer (1901)
Stampa:Villa Loos, Melk 2.jpg|Villa Loos (1901)
Stampa:Haus Weidmann.JPG|Villa Weidmann (1902)
Stampa:Joze Plecnik Steggasse Zinshaus.jpg|Dar ta' Langer (1902)
Stampa:Wildpretmarkt 2-4 Ansicht 2.jpg|Zacherlhaus (1905)
Stampa:Heinrich Peham von Bojernberg family grave, Vienna, 2018.jpg|Qabar ta' Heinrich Peham von Bojernberg (1906)
Stampa:Caritas Haus Lacknergasse 98 Panorama.jpg|Lacknergasse 98 (1907)
Stampa:Graßberger Villa (Hernals) II.jpg|Villa Graßberger (1908)
Stampa:Karl-Borromäus-Brunnen Gesamtansicht.JPG|Funtana ta' Borromaeus (1909)
Stampa:Schmelzer Pfarrkirche - Außenfassade I.jpg|Herbststraße 82 (1913)
Stampa:Döbling Karmeliterkloster Kirche Seitenaltar 2.JPG|Silbergasse 35 (1915)
Stampa:Congress Square - view from the castle (8554806919).jpg|Pjazza tal-Kungress, Ljubljana (1928)
Stampa:Antická fontána Lány.jpg|Funtana fil-Kastell ta' Lány (1930)
Stampa:Triple Bridge, Ljubljana.jpg|Estensjoni tal-Pont Triplu (1931)
Stampa:Trnovo Bridge.jpg|Pont ta' Trnovo (1931)
Stampa:CrkvaSvetogAntuna.jpg|Knisja ta' [[Sant'Antnin ta' Padova]], [[Belgrad]] (1932)
Stampa:Prag Joze Plecnik Kirche.jpg|Knisja tal-Qalb Imqaddsa ta' Ġesù, [[Praga]] (1932)
Stampa:Hostivařský hřbitov, hrob Antonína Švehly (01).jpg|Qabar ta' Antonín Švehla (1933)
Stampa:Jože Plečnik * Gospa Lurdska (Our Lady of Lourdes) Zagreb.jpg|Knisja tal-Madonna ta' [[Lourdes]], [[Żagreb]] (1934)
Stampa:Navje-Ljubljana.JPG|Ċimiterju ta' Navje (1938)
</gallery>

=== Xogħlijiet fil-Kastell ta' Praga ===
<gallery>
Stampa:Praha, mísa v Rajské zahradě Hradu (8).jpg|Ġnien tal-Ġenna (1925)
Stampa:Château Prague 11.jpg|Arbli tal-bnadar quddiem il-Matthiastor (1926)
Stampa:Praha, Malý Belveder.jpg|Pjattaforma ta' osservazzjoni (1927)
Stampa:Prague Castle, Obelisk.JPG|It-tielet pjazza u l-obelisk (1928)
Stampa:Prague Castle yard 2.jpg|Ġnien tal-ħitan (1928)
Stampa:Prague Castle, Orlí kašna.JPG|Funtana (1928)
Stampa:Prager Burg Stiegenabgang Joze Plecnik.JPG|Taraġ (1931)
Stampa:Prague Castle Plecnik Bastion Garden.jpg|Taraġ (1932)
</gallery>

== Referenzi ==
{{DEFAULTSORT:Plečnik, Jože}}
[[Kategorija:Arkitetti]]
[[Kategorija:Twieldu fl-1872]]
[[Kategorija:Mietu fl-1957]]
[[Kategorija:Nies Sloveni]]
[[Kategorija:Jože Plečnik]]
[[Kategorija:Disinjaturi]]