Ara s-sors ta' Ewro

{{stub|Ekonomija}}
[[Stampa:Euro symbol.svg|thumb|100px]]
[[Stampa:Euro_banknotes.png|thumb|Karti tal-flus tal-ewro]]
[[Stampa:Euro coins.jpg|thumb|Muniti tal-flus tal-Ewro]]

'''Ewro''' huwa l-isem tal-munita [[Unjoni Ewropea|Ewropea]].

L-'''ewro''' (simbolu: €; kodiċi bankarju: EUR), il-flus ta' għoxrin-il pajjiż tal-[[Unjoni Ewropea]]:
* l-Awstrija
* il-Belġju
* Ċipru
* l-Estonja
* il-Finlandja
* Franza
* il-Ġermanja
* il-Greċja
* l-Irlanda
* l-Italja
* il-Kroazja
* il-Latvja
* il-Litwanja
* il-Lussemburgu
* l-Pajjiżi l-Baxxi
* Malta
* il-Portugall
* is-Slovakkja
* is-Slovenja
* u Spanja
li flimkien jissejħu ż-żona tal-ewro. Pajjiżi oħra li jinsabu barra ż-żona tal-ewro iżda jużaw l-ewro bħala l-munita ta' pajjiżhom huma:
* Andorra
* il-Kosovo
* Monako
* il-Montenegro
* San Marino
* u l-Vatikan
flimkien ma' dawn il-pajjiżi mhux indipendenti li huma: il-Kosovo, l-Gujana Franċiża, Reunion, Saint-Pierre-et-Miquelon, Guadeloupe, Martinique u Mayotte. Fil-qasam tal-flus l-ewro ġab riforma sinifikattiva fl-[[Ewropa]]; bidla li kontinent kien ilu ma jara bħalha minn żmien l-[[Imperu Ruman]]. L-ewro mhux biss mekkaniżmu li jipperfezzjona s-Suq Uniku Ewropew billi jiffaċilita l-kummerċ ħieles fost il-membri taż-żona tal-ewro, imma hu meqjus, mill-fundaturi tiegħu bħala pass mill-iktar kruċjali fil-proġett tal-integrazzjoni politika Ewropea.

== Il-muniti ewro tal-pajjiżi fiż-żona tal-ewro ==
[[Stampa:European union emu map en.png|thumb|upright=1.4|Ewro 2023]]
{| class="wikitable" style=text-align:center
|-
! colspan=3 |<small>L-Ewropa fid-dinja</small>
! colspan=3 |<small>L-Ewropa bħala għaqda ta' stati</small>
! colspan=2 |<small>L-Ewropa bla fruntieri</small>
|-
| €0.01 || €0.02 || €0.05 || €0.10
| €0.20 || €0.50 || €1 || €2
|-
| [[Stampa:Euro 1 cent.gif|80px]] || [[Stampa:Euro 2 cent.gif|80px]]
| [[Stampa:Euro 5 cent.gif|80px]] || [[Stampa:Euro 10 cent.gif|80px]]
| [[Stampa:Euro 20 cent.gif|80px]] ||[[Stampa:Euro 50 cent.gif|80px]]
| [[Stampa:Euro 1 coin.gif|80px]]  ||[[Stampa:Piece Comm-2Euro (pile).jpg|80px]]
|}

=== Il-muniti ewro tal-[[Awstrija]] ===
* 1ċ : turi l-[[ġenzjana]], fjura tal-Alpi Awstrijaċi
* 2ċ : turi l-'[[edelweiss]]', fjura tal-Alpi Awstrijaċi
* 5ċ : turi l-[[primula]], fjura tal-Alpi Awstrijaċi
* 1ċ : turi l-Katidral ta' [[San Stiefnu]], Arkitettura [[Gotika]] ta' [[Vjenna]]
* 20ċ : turi l-Palazz Belvedere, eżempju ta' stil Barokk
* 50ċ : turi l-Bini tas-Seċessjoni ta' Vjenna, eżempju ta' art nouveau
* 1 ewro: turi lil [[Wolfgang Amadeus Mozart]], kompożitur Awstrijak famuż
* 2 ewro : turi lil Bertha von Suttner, paċifista radikali u rebbieħa tal-Premju Nobel għall-Paċi

=== Il-muniti ewro tal-[[Belġju]] ===
* Il-muniti ewro kollha, jiġiefri l-muniti ta' 1ċ, 2ċ, 5ċ, 10ċ, 20ċ, 50ċ, 1 ewro u 2&nbsp;ewro, juru xbieha u monogramma tar-Re Albertu II tal-Belġju.

=== Il-muniti ewro ta' [[Ċipru]] ===
* 1ċ, 2ċ, 5ċ : 
* 10ċ, 20ċ, 50ċ : juru 'xini ta' Kyrenia', xini tipiku Ċiprijott, ta' żmien 400 sena Q.K.
* 1 ewro, 2 ewro: juru l-'Idolu ta' Pomos', skultura preistorika ta' madwar 3000&nbsp;Q.K.

=== Il-muniti ewro tal-[[Estonja]] ===
* Il-muniti ewro kollha, jiġifieri l-muniti ewro ta' 1ċ, 2ċ, 5ċ, 10ċ, 20ċ, 50ċ, 1 ewro u 2&nbsp;ewro, juru l-mappa ġeografika tal-pajjiż, akkumpanjata mill-kelma "Eesti" (Estonja).

=== Il-muniti ewro tal-[[Finlandja]] ===
* Il-muniti ewro ta' 1ċ, 2ċ, 5ċ, 10ċ, 20ċ, u 50ċ juru l-Iljun Ħabbar tal-Finlandja, li jinsab fuq l-arma Finlandiża.
* 1 ewro : turi ċ-ċinji jtiru fuq pajsaġġ Finlandiż. Iċ-ċinju hu l-għasfur nazzjonali tal-Finlandja.
* 2 ewro: turi l-frotta u l-werqa ta' pjanta li ġejja mill-familja ta' tuta.

=== Il-muniti ewro ta' [[Franza]] ===
* 1ċ, 2ċ, 5ċ : juru l-Pittura ta' Marianne, is-simbolu tar-Repubblika Franċiża
* 10ċ, 20ċ, 50ċ : juru ż-żarrgħaja, tema meħuda mill-munita Franċiża ta' qabel.
* 1 ewro, 2 ewro: juru siġra bi stil magħmula f'eżagonu bil-kliem 'Liberté Egalité Fraternité'

=== Il-muniti ewro tal-[[Ġermanja]] ===
* 1ċ, 2ċ, 5ċ : juru fergħa mis-siġra tal-Balluta Ġermaniża, li kienet tidher ukoll fuq il-munita Ġermaniża.
* 10ċ, 20ċ, 50ċ: juru l-Bieb ta' Brandeburgu, li hu simbolu ta' diviżjoni u unità.
* 1 ewro, 2 ewro: juru l-ajkla Ġermaniża, li hi simbolu tas-sovranità tal-Ġermanja

=== Il-muniti ewro tal-[[Greċja]] ===
* 1ċ: turi xini Ateniż tas-seklu 5 Q.K.
* 2ċ: turi xini tal-bidu tas-seklu 19 magħruf bħala 'korvetta'
* 5ċ: turi tanker modern, simbolu tal-impriża Griega
* 10ċ: turi lil Rigas Velestinlis-Fereos (1757 - 1798), poeta Grieg
* 20ċ: turi lil Ioannis Kapodistrias (1776 - 1831), statista Grieg
* 50ċ: turi lil Eleftherios Venizelos (1864 - 1936), politiku Grieg
* 1 ewro: dehra tas-seklu 5 Q.K., il-munita tal-4 drakmi ta' Ateni (munita f'munita)
* 2 ewro: turi l-ħtief ta' Ewropa minn Żeus f'forma ta' barri

=== Il-muniti ewro tal-[[Irlanda]] ===
* Il-muniti ewro kollha, jiġifieri l-muniti ewro ta' 1ċ, 2ċ, 5ċ, 10ċ, 20ċ, 50ċ, 1 ewro u 2&nbsp;ewro, juru l-arpa tradizzjonali tal-Irlanda.

=== Il-muniti ewro tal-[[Italja]] ===
* 1ċ: turi l-Castel del Monte, kastell tas-seklu 13 li jinsab qrib Andria, fil-[[Pulja]]
* 2ċ: turi t-Torri Mole Antonelliana, torri li jissimbolizza l-belt ta' [[Turin]]
* 5ċ: turi l-[[Kolossew]] ta' [[Ruma]], anfiteatru Ruman famuż
* 10ċ: turi t-twelid ta' [[Venere]], pittura ta' [[Sandro Botticelli]]
* 20ċ: turi l-iskultura 'Forom Uniċi tal-Kontinwità fl-Ispazju' ta' Umberto Boccioni
* 50ċ: turi l-istatwa ekwestra ta' [[Marku Awrelju]]
* 1 ewro: turi r-Raġel Vetruvjan, tpinġija ta' [[Leonardo da Vinci]]
* 2 ewro: turi xbieha ta' [[Dante Alighieri]], pittura ta' [[Raffaello]]

=== Il-muniti ewro tal-[[Latvja]] ===
* Il-muniti ewro kollha, jiġiferi ta' 1ċ, 2ċ, 5ċ, 10ċ, 20ċ, 50ċ, 1 ewro u 2&nbsp;ewro.

=== Il-muniti ewro ta' [[Litwanja]] ===
* Il-muniti ewro kollha, jiġiferi ta' 1ċ, 2ċ, 5ċ, 10ċ, 20ċ, 50ċ, 1 ewro u 2&nbsp;ewro.

=== Il-muniti ewro tal-[[Lussemburgu]] ===
* Il-muniti ewro kollha, jiġiferi ta' 1ċ, 2ċ, 5ċ, 10ċ, 20ċ, 50ċ, 1 ewro u 2&nbsp;ewro, juru xbieha tal-Gran Duka Enriku tal-Lussemburgu

=== Il-muniti ewro ta' [[Malta]] ===
Fl-artiklu [[Muniti tal-ewro ta' Malta]] għandek issib iktar dettall dwar il-muniti tal-ewro Maltin
* 1ċ, 2ċ, 5ċ : juru l-Altar tat-Tempji tal-Imnajdra
* 10ċ, 20ċ, 50ċ : juru l-Arma tar-Repubblika ta' [[Malta]]
* 1 ewro, 2 ewro: juru is-Salib tal-[[Ordni Militari Sovran ta' Malta|Kavallieri ta' Malta]]

=== Il-muniti ewro ta' [[Monako]] ===
* 1ċ, 2ċ, 5ċ: juru l-arma ta' Monako
* 10ċ, 20ċ, 50ċ: juru l-monogramma tal-Prinċep Albertu II
* 1 ewro u 2 ewro: juru xbieha tal-Prinċep Albertu II

=== Il-muniti ewro tal-[[Pajjiżi l-Baxxi]] ===
* Il-muniti ewro kollha, jiġifieri ta' 1ċ, 2ċ, 5ċ, 10ċ, 20ċ, 50ċ, 1 ewro u 2&nbsp;ewro, juru xbieha tar-Reġina Beatriċe, bit-titlu tagħha madwar ix-xifer.

=== Il-muniti ewro tal-[[Portugall]] ===
* 1ċ, 2ċ, 5ċ: juru l-arma rjali tal-1134
* 10ċ, 20ċ, 50ċ: juru l-arma rjali tal-1142
* 1 ewro u 2 ewro: juru l-arma rjali tal-1144

=== Il-muniti ewro ta' [[San Marino]] ===
* 1ċ: turi t-tielet torri "Il Montale"
* 2ċ: turi l-istatwa tal-Libertà
* 5ċ: turi l-ewwel torri "La Guaita"
* 10ċ: turi l-Bażilika ta' San Marino
* 20ċ: turi pittura ta' San Marino mill-iskola ta' Guercina
* 50ċ: turi t-tliet torrijiet li huma: La Guaita; La Cresta u Il Montale
* 1 ewro: turi l-arma nazzjonali ta' San Marino
* 2 ewro: turi l-bini tal-gvern

=== Il-muniti ewro tas-[[Slovakkja]] ===
* 1ċ, 2ċ, 5ċ: juru l-muntanja Kriváň, fil-katina tal-Muntanji Tatra
* 10ċ, 20ċ, 50ċ: juru l-kastell ta' Bratislava
* 1 ewro u 2 ewro: juru l-arma tas-Slovakkja (salib patrijarkali fuq tliet għoljiet)

=== Il-muniti ewro tas-[[Slovenja]] ===
* 1ċ: turi ċ-Ċikonja, meħuda mit-talleru Sloven ta' qabel
* 2ċ: turi l-Ġebla tal-Prinċep
* 5ċ: turi l-pittura, 'The Sower' ta' Ivan Grohar
* 10ċ: turi idea ta' Joze Plecnik, għal bini tal-Parlament Sloven 
* 20ċ: turi żewġ żwiemel Lipizzani
* 50ċ: turi l-muntanja Triglav
* 1 ewro: turi lil Primoz Trubar, protestant riformista Sloven
* 2 ewro: turi lil France Preseren, Poeta romantiku Sloven u l-ewwel linja tas-seba' strofa tal-innu nazzjonali

=== Il-muniti ewro ta' [[Spanja]] ===
* 1ċ, 2ċ, 5ċ: juru l-Katidral ta' Santiago de Compostela
* 10ċ, 20ċ, 50ċ: juru lil Miguel de Cervantes, kittieb Spanjol
* 1 ewro u 2 ewro: juru xbieha tar-Re Juan Carlos I

=== Il-muniti ewro tal-[[Vatikan]] ===
* Il-muniti ewro kollha, jiġifieri l-muniti ta' 1ċ, 2ċ, 5ċ, 10ċ, 20ċ, 50ċ, 1 ewro u 2&nbsp;ewro, juru xbieha tal-Qdusija Tiegħu l-Papa Benedittu&nbsp;XVI

== Il-Karti tal-Flus tal-ewro ==
{|border="1" cellspacing="0" cellpadding="2" class="wikitable" style="border-collapse:collapse"
|-align="center"
! Valur tal-karta
| 5 €
| 10 €
| 20 €
| 50 €
| 100 €
| 200 €
| 500 €
|-align="center"
! Qies tal-karta
| 120mm x 62mm
| 127mm x 67mm
| 133mm x 72mm
| 140mm x 77mm
| 147mm x 82mm
| 153mm x 82mm
| 160mm x 82mm
|-align="center"
! Quddiem
| [[Stampa:EUR 5 obverse (2013 issue).png|100px]]
| [[Stampa:EUR 10 obverse (2014 issue).png|100px]]
| [[Stampa:The Europa series 20 € obverse side.jpg|100px]]
| [[Stampa:The Europa series 50 € obverse side.png|100px]]
| [[Stampa:The Europa series 100 € obverse side.jpg|100px]]
| [[Stampa:The Europa series 200 € obverse side.jpg|100px]]
| [[Stampa:EUR 500 obverse (2002 issue).jpg|100px]]
|-
! Wara
| [[Stampa:EUR 5 reverse (2013 issue).png|100px]]
| [[Stampa:EUR 10 reverse (2014 issue).png|100px]]
| [[Stampa:The Europa series 20 € reverse side.jpg|100px]]
| [[Stampa:The Europa series 50 € reverse side.png|100px]]
| [[Stampa:The Europa series 100 € reverse side.jpg|100px]]
| [[Stampa:The Europa series 200 € reverse side.jpg|100px]]
| [[Stampa:500 Euro.Verso.png|100px]]
|}

Hemm seba' karti tal-flus tal-ewro: il-5 ewro, l-10 ewro, l-20 ewro, il-50 ewro, il-100 ewro, il-200 ewro, u l-500 ewro. Is-seba' karti tal-flus tal-ewro huma bbażati fuq tema ta' disinn komuni - "Żminijiet u Stili Ewropej".

Fuq in-naħa ta' quddiem tal-flus insibu t-twieqi u l-bibien li jissimbolizzaw l-ispirtu miftuħ u ta' kooperazzjoni fl-Ewropa. it-tnax-il stilla tal-Unjoni Ewropea jirrappreżentaw id-dinamiżmu u l-armonija tal-Ewropa tal-lum.

Fuq in-naħa ta' wara ta' kull karta tal-flus hemm pont wieħed mis-seba' perjodi tal-istorja arkitettonika Ewropea. Dawn jissimbolizzaw il-kooperazzjoni u l-komunikazzjoni mill-qrib li jeżistu bejn il-ġnus tal-Ewropa u bejn l-Ewropa u l-bqija tad-dinja.

Il-karti tal-flus huma l-istess (minn wara u minn quddiem) fil-pajjiżi kollha taż-żona tal-ewro, u bħall-muniti ewro, huma valuta legali f'kull pajjiż ta' din iż-żona monitarja Ewropea fi ħdan l-Unjoni Ewropea. 

=== Il-karti tal-flus tal-ewro huma dawn: ===
* Il-Ħames Ewro: għandha l-kulur griż u tirrappreżenta l-Arkitettura Klassika
* L-Għaxar Ewro: għandha l-kulur aħmar u tirrappreżenta l-Arkitettura Romanika
* L-Għoxrin Ewro: għandha l-kulur ikħal u tirrappreżenta l-Arkitettura Gotika
* Il-Ħamsin Ewro: għandha l-kulur oranġjo u tirrappreżenta l-Arkitettura Rinaxximentali
* Il-Mitt Ewro: għandha l-kulur aħdar u tirrappreżenta l-Arkitettura Barokka u tar-Rokokò
* Il-Mitejn Ewro: għandha l-kulur isfar fil-kannella u tirrappreżenta l-Arkitettura tal-Art Nouveau
* Il-Ħames Mitt Ewro: għandha l-kulur vjola u tirrappreżenta l-Arkitettura Moderna tas-seklu 20

== Unjoni Monetarja u Ekonomika ==
L-ewro ġie stabbilit bi prova tal-1992 permezz tat-Trattat ta' Maastricht dwar l-Unjoni Ewropea li sar biex jistabbilixi l-Unjoni Monetarja u Ekonomika. Biex idaħlu din il-munita l-ġdida, l-Istati Membri kellhom jobdu ċerti regoli stretti bħal defiċit tal-baġit ried ikun inqas minn tlieta fil-mija tal-PDG, dejn tinqas minn sitta fil-mija tal-PDG, inflazzjoni baxxa, u rati ta' interess qrib dawk tal-UE. Fit-Trattat ta' Maastricht, ir-Renju Unit u d-Danimarka ngħatalhom il-permess li jistgħu ma jimxux fuq dan il-pass li jwasal għad-dħul tal-ewro. 

L-ekonomisti li għenu biex joħolqu jew jikkontribwixxu l-ewro jinkludu lil Robert Mundell, Wim Duisenberg, Robert Tollison, Neil Dowling, Fred Arditti u Tommaso Padoa-Schioppa.

== Referenzi ==
1. [http://www.kunsilltalmalti.gov.mt/filebank/documents/rapportdwarlismijiettalmunitaewropea.pdf Rapport dwar l-Ismijiet tal-Munita Ewropea (PDF)]

== Ħoloq esterni ==
{{commons|Euro|Ewro}}
* [http://www.bis-ans-ende-der-welt.net/Europa-B-En.htm Karti tal-flus tal-ewro] {{en}} {{de}}

{{Repubblika ta' Malta}}

[[Kategorija:Ekonomija tal-Unjoni Ewropea‎]]
[[Kategorija:Muniti]]