Codex Eyckensis

Il-Codex Eyckensis tas-seklu 8 hu Evanġeljarju ibbażat fuq żewġ manuskritti kostitwenti li nistgħu nissoponu iffurmaw konvolut mis-seklu 12 sal-1988. Il-Codex Eyckensis hu l-eqdem ktieb fil-Belġju. Sa mis-seklu 8, il-ktieb inżamm fit-territorju li llum jikkorrispondi mal-muniċipalità ta' Maaseik. Il-ktieb x'aktarx ġie prodott fil-iskrittorju fl-Abbazija ta’ Echternach.

Deskrizzjonijiet tal-manuskritt A u tal-manuskritt B

Il-Codex Eyckensis jikkonsisti f'żewġ evanġeljarji fuq 133 folja tal-parċmina b’daqs ta’ 244 b’183 mm kull waħda.

Full-page evangelist portrait and canon tables in the Codex Eyckensis A.

L-ewwel manuskritt (Codex A) mhuwiex komplut. Jikkonsisti minn ħames folji, u jibda bi tpinġija tal-Evanġelista fuq paġna sħiħa (li nistgħu nissopnu li hu San Mattew), segwita minn sett mhux komplut ta’ tmien Tabelli Kanoniċi. It-tpinġija tal-Evanġelista saret fuq stil Taljan-Biżantin, u dan hu relatat b’mod ċar ma’ dak tal-Evanġelji ta’ Barberini, li bħalissa jinsabu miżmuma fil-Librerija tal-Vatikan (Barberini Lat. 570). It-tpinġija qiegħda f’bordura ta’ Anglo-Saxon knotwork, komparabbli mal-elementi dekorattivi fl-Evanġelji ta' Lindisfarne.

It-Tabelli Kanoniċi jipprovdu ħarsa ġenerali tal-passaġġi korrispondenti fl-erba’ Evanġelji. B’dan il-mod, it-Tabelli Kanoniċi jservu bħala werrej u indiċi biex wieħed isibha faċli li jikseb aċċess għall-kitba. It-Tabelli Kanoniċi f’manuskritt A huma mżejnin b’kolonni u arkati, is-simboli tal-erba’ Evanġelisti u xbihat ta’ qaddisin.

It-tieni manuskritt (Codex B) fih sett sħiħ ta’ tnax-il Tabella Kanonika u t-testi tal-erba' Evanġelji kollha. It-Tabelli Kanoniċi huma mżejnin b’kolonni u arkati, xbihat tal-Appostli u s-simboli tal-Evanġelisti. It-testi tal-Evanġelji huma miktuba f'għamla tonda tal-minisklu insulari, li kienet karatteristika ta' manuskritti Ingliżi u Irlandiżi mis-seklu seba'u tmienja, iżda kienet tintuża wkoll fl-Ewropa. L-ittra kapitali tal-bidu ta’ kull paragrafu hi mdawra b'’tikek ħomor u sofor. It-test kien ikkupjat minn amanwensi wieħed.

It-test tal-Evanġelju hu verżjoni tal-Vulgata, l-aktar kif tradotta minn San Ġlormu (Hieronymus ta’ Stridon, 347 – 420 AD), b’numru ta’ żidiet u traspożizzjonijiet. Hemm verżjonijiet komparabbli tat-testi tal-Evanġelji fil-Ktieb ta’ Kells (Dublin, Trinity College, ms 58), il-Ktieb ta’ Armagh (Dublin, Trinity College, ms 52) u l-Evanġelji ta’ Echternach (Pariġi, Bnf, ms Lat.9389).

Storja (mill-bidu, sas-seklu 20)

Il-Codex Eyckensis muri fil-knisja ta' Santa Katerina f'Maaseik

Il-Codex hu mis-seklu tmienja, u fil-bidu kien jinżamm f'dik li qabel kienet l-abbazija Benedittina ta’ Aldeneik, li ġiet ikkonsagrata fis-sena 728 WK. In-nobbli Merovinġju, Adelard, Sinjur ta’ Denain, u martu Grinuara, waqqfu din l-abbazija għal uliedhom bniet Harlindis u Relindis f' "foresta żgħira u li mhi tajba għal xejn" qrib ix-xmara Meuse. Il-kunvent issemma Eyke (“balluta”), għas-siġar tal-ballut li jikbru hemm. Aktar tard, billi l-villaġġ qrib ta’ Nieuw-Eyke ("balluta ġdida" — li llum jissejjaħ Maaseik) kiber u sar aktar importanti, l-isem tal-villaġġ oriġinali sar Aldeneik (“balluta antika”). San Villibrordu ikkonsagra lil Harlindis bħala l-ewwel abbessa ta’ din il-komunità reliġjuża. Wara mewtha, San Bonifaċju ikkonsagra lill-oħtha Relindis bħala s-suċċessur tagħha.

Il-Codex Eyckensis kien jintuża fil-kunvent għall-istudju u x-xandir tat-tagħlim ta’ Kristu. Iż-żewġ evanġeljarji li issa jikkostitwixxu l-Codex Eyckensis, nistgħu nissoponu, inġabu mill-Abbazija ta' Echternach għal Aldeneik minn San Villibrordu.

Iż-żewġ manuskritti ngħaqdu f’legatura waħda, wisq probabbli fis-seklu 12.

Fl-1571, l-abbazija ta’ Aldeneik ġiet abbandunata. Min-nofs tas-seklu 10, post is-sorijiet Benedittini ttieħed minn Kapitlu kolleġjali ta’ kanoniċi rġiel. Bit-theddida dejjem tikber ta’ gwerra reliġjuża, il-kanoniċi sabu refuġju fil-belt imdawra bis-swar ta’ Maaseik. Ħadu t-teżori tal-knisja minn Aldeneik — li jinkludu l-Codex Eyckensis — għall-knisja ta’ Santa Katerina.

L-Awtur

Text folio in the Codex B

Għal sekli sħaħ, in-nies kienu konvinti li l-Codex Eyckensis kien inkiteb minn Harlindis u Relindis, l-ewwel abbessi tal-abbazija ta’ Aldeneik, li aktar tard ġew ikkanonizzati. L-aġografija tagħhom inkitbet fis-seklu disa' minn qassis lokali. Dan it-test isemmi li Harlindis u Relindis kienu kitbu wkoll evanġeljarju. Matul is-seklu disa', il-kult tar-relikwi tal-aħwa nisa qaddisin sar dejjem aktar importanti u kien jinkludi l-venerazzjoni tal-Codex Eyckensis, li ispira qima profonda bħala xogħol magħmul minn Harlindis u Relindis stess.

Madankollu, il-linji finali tat-tieni manuskritt jiċħdu dan b'’mod espliċitu: Finito volumine deposco ut quicumque ista legerint pro laboratore huius operis depraecentur (Fit-tmiem ta' dan il-volum, nitlob lil dawk kollha li jaqraw dan, biex jitolbu għall-ħaddiem li għamel dan il-manuskritt). Il-forma maskili laborator ("ħaddiem") tindika b’mod ċar li l-awtur al-manuskritt kien raġel.

Analiżi komparattiva li twettqet fl-1994 minn Albert Derolez (Università ta’ Ghent) u Nancy Netzer (Kulleġġ ta’ Boston) żvelat li manuskritt A u manuskritt B huma t-tnejn mill-istess perjodu, li hu probabbli ħafna li t-tnejn inħolqu fl-iskrittorju tal-abbazija ta' Echternach, u li jistgħu anki ġew prodotti mill-istess amanwensi.

It-tentattiv ta’ konservazzjoni u restawr tal-1957

Fl-1957 sar tentattiv minn Karl Sievers, restawratur minn Düsseldorf, biex jikkonserva u jirrestawra l-Codex Eyckensis. Hu neħħa u qered il-legatura ta' bellus aħmar tas-seklu 18 u mbagħad għamel laminazzjoni tal-folji kollha tal-manuskritt b'Mipofolie. Mipofolie hu lamina tal-klorur tal-polivinil (PVC), plastiċizzata esternament bid-diottilftalat. Mal-mogħdija taż-żmien, din il-lamina ipproduċiet l-aċtu kloridriku li attakka l-parċmina u kellu effett li ħoloq kulur safrani fuq il-lamina infisha. It-trasparenza u kulur tal-parċmina ġew affettwati, u l-polimeri preżenti fil-lamina setgħu imorru għal fuq il-parċmina u jagħmluha fraġli. Wara l-laminazzjoni, Sievers reġa’ għamel legatura tal-codex. Biex ikun jista’ jagħmel dan, hu qata’ t-truf tal-folji, u dan irriżulta fit-telf ta’ frak tal-illuminazzjoni.

Detail from the Codex B

F’tentattiv ġdid ta’ restawr bejn l-1987 u 1993, il-laminazzjoni Mipofolie tneħħiet b’mod metikoluż minn tim tal-Istitut Irjali Belġjan għall-Wirt Kulturali, immexxi mill-kimiku Dr Jan Wouters. Għar-restawr tal-folji wara t-tneħħija tal-laminat, ġiet żviluppata teknika innovattiva ta' leafcasting tal-parċmini. Biex ilestu r-restawr, iż-żewġ manuskritti kostitwenti tal-Codex ġew illegati separatament. 

Dokumentazzjoni u diġitizzazzjoni

L-eqdem dokumentazzjoni fotografika tal-Codex Eyckensis hi bejn wieħed u ieħor mis-sena 1916 (Bildarchiv Marburg). Fl-okkażjoni tal-restawr, il-manuskritt ġie ffotografat fl-Istitut Irjali Belġjan għall-Wirt Kulturali (KIK–IRPA). Facsimile ġiet ippubblikata fl-1994.

Fl-2015, il-Codex Eyckensis ġie ddiġitizzat fuq il-post, fil-Knisja ta’ Santa Katerina, mill-Imaging Lab and Illuminare – Centre for the Study of Medieval Art | KU Leuven. Dan il-proġett tmexxa minn Prof. Lieve Watteeuw. L-istampi ta' riżoluzzjoni għolja saru disponibbli online b’kooperazzjoni ma’ LIBIS (KU Leuven).

Il-Codex Eyckensis ġie rikonoxxut u protett bħala wirt immobbli fl-1986. Fl-2003, il-Codex Eyckensis ġie rikonoxxut bħala Opra tal-Poplu Flemish.

Riċerka kurrenti

Matul l-2016 – 2017, tim ta' riċerkaturi minn Illuminare – Ċentru għall-Istudju tal-Arti Medjevali | KU Leuven (Prof. Lieve Watteeuw) u l-Istitut Irjali Belġjan għall-Wirt Kulturali (Dr. Marina Van Bos), se jistudjaw mill-ġdid il-Codex Eyckensis.

Informazzjoni addizzjonali hi disponibbli fuq:

-      www.codexeyckensis.be

-      Book Heritage Lab-KU Leuven

-      L-Istitut Irjali Belġjan għall-Wirt Kulturali (KIK–IRPA)

Ħoloq esterni

• Il-Codex Eyckensis fuq www.codexeyckensis.be
• Il-Codex Eyckensis, stampi b'riżoluzzjoni għolja online fuq LIBIS
• Il-Codex Eyckensis fuq Erfgoedplus
• Il-Codex Eyckensis fuq www.museamaaseik.be
• Il-Codex Eyckensis fuq Europeana
• Il-Codex Eyckensis kmien fis-seklu 20 fuq Marburg Bildarchiv, Deutsches Dokumentationszentrum für Kunstgeschichte
• Il-Codex Eyckensis qabel u wara r-restawr li sar tard fis-seklu 20 Royal Institute for Cultural Heritage website

Bibljografija

Coenen, J. (1921) Het oudste boek van België, Het Boek 10, pp. 189-194.

Coppens, C., A. Derolez en H. Heymans (1994) Codex Eyckensis: an insular gospel book from the abbey of Aldeneik, Antwerpen/Maaseik, facsimile.

De Bruyne, D. (1908) L'évangéliaire du 8e siècle, conservé à Maeseyck, Bulletin de la Société d'Art et d'Histoire du Diocèse de Liège 17, pp. 385-392.

Dierkens, A. (1979) Evangéliaires et tissus de l’abbaye d’Aldeneik. Aspect historiographique,  Miscellanea codicologica F. Masai Dicata (Les publications de Scriptorium 8), Gent, pp. 31-40.

Falmagne, T. (2009) Die Echternacher Handschriften bis zum Jahr 1628 in den Beständen der Bibliothèque nationale de Luxembourg sowie Archives diocésaines de Luxembourg, der Archives nationale, der Section historique de l' Institut grand-ducal und des Grand Séminaire de Luxembourg, Wiesbaden, Harrassowitz Verlag, 2 Banden: 311pp. + [64] ill., 792pp.

Gielen J. (1880) Le plus vieux manuscrit Belge, Journal des Beaux-Arts et de la Littérature 22, nr. 15, pp. 114-115.

Gielen, J. (1891) Evangélaire d'Eyck du VIIIe siècle, Bulletin Koninklijke Commissie voor Kunst en Oudheden 30, pp. 19-28.

Hendrickx, M. en W. Sangers (1963) De kerkschat der Sint-Catharinakerk te Maaseik. Beschrijvende Inventaris, Limburgs Kunstpatrimonium I, Averbode, pp. 33-35.

Mersch, B. (1982) Het evangeliarium van Aldeneik, Maaslandse Sprokkelingen 6, pp. 55-79.

Netzer, N. (1994) Cultural Interplay in the 8th century and the making of a scriptorium, Cambridge, Cambridge University Press, 258pp.

Nordenfalk, C. (1932) On the age of the earliest Echternach manuscripts, Acta Archeologica, vol. 3, fasc. 1, Kopenhagen: Levin & Munksgaard, pp. 57-62.

Schumacher, R. (1958) L’enluminure d’Echternach: art européen, Les Cahiers luxembourgeois, vol. 30, nr. 6, pp. 181-195.

Spang, P. (1958) La bibliothèque de l’abbaye d’Echternach, Les Cahiers luxembourgeois, vol. 30, nr. 6, pp. 139-163.

Talbot, C.H. (1954) The Anglo-Saxon Missionaries in Germany. Being the Lives of SS. Willibrord, Boniface, Sturm, Leoba and Lebuin, together with the Hodoeporicon of St. Willibald and a selection of the Correspondence of Boniface, [vertaald en geannoteerd], Londen-New York, 1954, 234pp.

Verlinden, C. (1928) Het evangelieboek van Maaseik, Limburg, vol. 11, p. 34.

Vriens, H. (2016) De Codex Eyckensis, een kerkschat. De waardestelling van een 8ste eeuws Evangeliarium in Maaseik, onuitgegeven master scriptie Kunstwetenschappen, KU Leuven.

Wouters, J., G. Gancedo, A. Peckstadt, en L. Watteeuw, L. (1990) The Codex Eyckensis: an illuminated manuscript on parchment from the 8th century: Laboratory investigation and removal of a 30 year old PVC lamination, ICOM triennial meeting. ICOM triennial meeting. Dresden, 26-31 August 1990, Preprints: pp. 495–499.

Wouters, J., G. Gancedo, A. Peckstadt en L. Watteeuw (1992) The conservation of the Codex Eyckensis: the evolution of the project and the assessment of materials and adhesives for the repair of parchment, The Paper Conservator 16, pp. 67-77.

Wouters, J., A. Peckstadt en L. Watteeuw (1995) Leafcasting with dermal tissue preparations: a new method for repairing fragile parchment and its application to the Codex Eyckensis, The Paper Conservator 19, pp. 5-22.

Wouters, J., Watteeuw, L., Peckstadt, A. (1996) The conservation of parchment manuscripts: two case studies, ICOM triennial meeting, ICOM triennial meeting. Edinburgh, 1-6 September 1996, London, James & James, pp. 529-544.

Wouters, J., B. Rigoli, A. Peckstadt en L. Watteeuw, L. (1997) Un matériel nouveau pour le traitement de parchemins fragiles, Techné: Journal of the Society for Philosophy and Technology, 5, pp. 89-96.

Zimmerman, E.H. (1916) Vorkarolingische Miniaturen, Deutscher Verein für Kunstwissenschaft  III, Sektion, Malerei, I. Abteilung, Berlin, pp. 66-67; 128; 142-143, 303-304.

Eyckensis