Aqbeż għall-kontentut

Ta' Ħaġrat

Minn Wikipedija, l-enċiklopedija l-ħielsa
Ta' Ħaġrat.

It-tempji Ta' Ħaġrat (pronunzja bil-Malti: [taˈħad͡ʒrat]) fl-Imġarr, Malta huma rikonoxxuti bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO flimkien ma' tempji megalitiċi oħra ta' Malta u Għawdex.[1] Dawn it-tempji huma fost l-eqdem siti reliġjużi fid-dinja.[2] It-tempju ewlieni f'Ta' Ħaġrat imur lura għall-fażi ta' Ġgantija (3600–3200 Q.K.), filwaqt li t-tempju minuri jmur lura għall-fażi ta' Ħal Saflieni (3300–3000 Q.K.).[3]

Pożizzjoni

[immodifika | immodifika s-sors]

It-tempji f'Ta' Ħaġrat jinsabu fil-periferiji tal-Lvant tal-villaġġ tal-Imġarr, bejn wieħed u ieħor kilometru 'l bogħod mit-tempji ta' Skorba, u ġew skavati fl-1963. Il-karatteristiċi tal-faċċata tat-tempji f'Ta' Ħaġrat jixbħu lil dawk fil-kumpless ta' Skorba.[4]

Kumpless tat-tempji

[immodifika | immodifika s-sors]
Pjanta tal-kumpless tat-tempji f'Ta' Ħaġrat. Didaskalija: (A)Tempju tat-3600-3300 Q.K., (B) Tempju tat-3600-3300 Q.K., (1) Daħla tat-tieni tempju, (2) Absida tal-oraklu.

L-iskavi wasslu għal depożiti ta' bċejjeċ tal-fuħħar li juru li fil-qedem kien hemm villaġġ minflok is-sit tat-tempji. Dawn il-bċejjeċ tal-fuħħar bikrin imorru lura għall-fażi tal-Imġarr (3800–3600 Q.K.).[5]

It-tempji f'Ta' Ħaġrat inbnew miż-żonqor, l-iżjed blat antik u li ilu espost fil-Gżejjer Maltin.[6] Il-kumpless fih żewġ tempji biswit xulxin. It-tempju minuri jmiss mat-tempju ewlieni fin-naħa tat-Tramuntana.

Iż-żewġ partijiet għandhom pjanta inqas regolari u huma iżgħar bħala daqs minn bosta mit-tempji Neolitiċi f'Malta.[7] Għad-differenza ta' tempji megalitiċi oħra f'Malta, ma nstabux ħaġriet imżejna; madankollu nstabu għadd ta' artefatti. X'aktarx li l-iżjed sejba importanti hija mudell fuq skala ta' tempju, skolpit mill-ġebla tal-ġir.[8]

Il-mudell huwa ta' tempju msaqqaf u juri l-istruttura tipika ta' tempju megalitiku f'Malta, b'faċċata trilitika tipika b'żewġ ħaġriet weqfin u oħra mimduda fuqhom, it-teknika tal-kostruzzjoni tal-ħitan li minn wesgħin jidjiequ, u s-saffi ta' fuq b'ħaġriet orizzontali.[9]

Tempju ewlieni

[immodifika | immodifika s-sors]

It-tempju tal-fażi ta' Ġgantija tipikament għandu għamla ta' trifolju, b'faċċata konkava li tagħti għal spazju fil-beraħ b'għamla ta' nofs ċirku. Il-faċċata fiha daħla monumentali fiċ-ċentru u bank fil-bażi tagħha. Żewġ tarġiet jagħtu għad-daħla prinċipali u għal kuritur b'ħaġriet megalitiċi weqfin tal-ġebla tal-ġir.

Skultura ta' tempju msaqqaf li nstabet f'Ta' Ħaġrat.

Il-kuritur jagħti għal spazju fil-beraħ tat-torba (materjal qisu siment), li minnu joforqu tliet kompartimenti semiċirkolari. Dawn kienu parzjalment magħluqa b'ħitan f'xi żmien fil-fażi ta' Ħal Saflieni;[10] ġew irkuprati bċejjeċ tal-fuħħar mir-radam intern fi ħdan dawn il-ħitan. L-apsidi nbnew b'ħitan tal-ġebel li ma tantx kien maħdum wisq u l-art kienet tal-blat. Is-saffi ta' fuq li għadhom viżibbli mal-ħitan tal-apsidi jissuġġerixxu li t-tempju fl-imgħoddi kien imsaqqaf.[11]

Mudell żgħir skolpit ta' tempju, imnaqqax mill-ġebla tal-ġir, ġie skopert hawnhekk fl-1923.

Tempju minuri

[immodifika | immodifika s-sors]

It-tempju tal-fażi ta' Ħal Saflieni jinsab fit-Tramuntana tat-tempju ewlieni u huwa twil sitt metri u nofs. Wieħed jaċċessah mill-apsida tal-Lvant tat-tempju ewlieni. Intużaw ħaġriet iżgħar fil-kostruzzjoni ta' dan it-tempju u fih irregolaritajiet fid-disinn li jitqies li huwa wieħed arkajku jew provinċjali.[12]

Skavi

[immodifika | immodifika s-sors]

Is-sit ġie skavat bejn l-1923 u l-1926 minn Sir Temi Zammit, li dak iż-żmien kien id-Direttur tal-Mużewijiet. Is-sit reġa' ġie skavat minn John Davies Evans fl-1954, u l-arkeologu Brittaniku David H. Trump ħadem fuq id-datazzjoni bir-reqqa tal-kumpless matul l-iskavi tal-1961.

It-tempji f'Ta' Ħaġrat ġew inklużi fil-Lista tal-Antikitajiet tal-1925.[13]

Restawr

[immodifika | immodifika s-sors]

Partijiet mill-faċċata u d-daħla ġew rikostruwiti fl-1937.

Sit ta' Wirt Dinji

[immodifika | immodifika s-sors]

Fl-1980, it-tempji ta' Ġgantija (f'Għawdex) ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji wieħed tal-UNESCO. Imbagħad, fl-1992, il-Kumitat tal-Wirt Dinji tal-UNESCO estenda dan is-sit billi inkluda ħames tempji megalitiċi oħra. Dawn huma t-tempji ta' Ħaġar Qim (il-Qrendi, Malta), tal-Imnajdra (il-Qrendi, Malta), Ta' Ħaġrat (l-Imġarr, Malta), ta' Skorba (iż-Żebbiegħ, Malta) u ta' Ħal Tarxien (Ħal Tarxien, Malta).

L-UNESCO ddeżinjat dawn is-sitt tempji megalitiċi ta' Malta u Għawdex bħala Sit ta' Wirt Dinji wieħed abbażi tal-kriterju (iv) tal-kriterji tal-għażla tal-UNESCO, jiġifieri “Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem”. It-Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex huma notevoli mhux biss minħabba li jispikkaw l-oriġinalità, il-kumplessità u l-proporzjonijiet enormi tagħhom, iżda anke minħabba l-ħila teknika konsiderevoli meħtieġa fil-kostruzzjoni tagħhom.[1] Is-sitt tempji jiġu ġestiti minn Heritage Malta, filwaqt li s-sjieda tal-art tal-madwar tvarja minn sit għall-ieħor.[14][15]

Ara wkoll

[immodifika | immodifika s-sors]

Referenzi

[immodifika | immodifika s-sors]
  1. ^ a b ""Megalithic Temples of Malta – UNESCO World Heritage Centre". Whc.unesco.org". Miġbur 2021-02-01. Ċitazzjoni għandu parametr mhux magħruf u vojt: |koawturi= (għajnuna)
  2. ^ Studies, The OTS Foundation for Neolithic. "The OTS Foundation for Neolithic Studies". The OTS Foundation for Neolithic Studies (bl-Ingliż). Miġbur 2024-10-10.
  3. ^ "Heritage Malta". web.archive.org. 2008-10-02. Arkivjat mill-oriġinal fl-2008-10-02. Miġbur 2024-10-10.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  4. ^ Trump, Cilia. Malta Prehistory and Temples, Malta, p. 154.
  5. ^ Trump, Cilia. Malta Prehistory and Temples, Malta, p. 155.
  6. ^ "Geology". web.archive.org. 2012-02-20. Arkivjat mill-oriġinal fl-2012-02-20. Miġbur 2024-10-10.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  7. ^ Zammit, Mayrhofer. The Prehistoric Temples of Malta and Gozo, Malta, p. 142.
  8. ^ "Ta Hagrat - Mgarr - Temple Model". www.megalithics.com. Miġbur 2024-10-10.
  9. ^ Zammit T., Ta' Hagrat Megalithic Ruins at Mġarr, Malta, Bulletin of the Museum, Malta, I, i, 5, 1929.
  10. ^ Trump. Malta: An Archaeological Guide, Malta, p. 139.
  11. ^ Zammit, Mayrhofer. The Prehistoric Temples of Malta and Gozo, Malta, p. 143.
  12. ^ Trump. Malta: An Archaeological Guide, Malta, p. 140.
  13. ^ "Protection of Antiquities Regulations 21st November, 1932 Government Notice 402 of 1932, as Amended by Government Notices 127 of 1935 and 338 of 1939". Malta Environment and Planning Authority.
  14. ^ ""Malta Temples and The OTS Foundation". Otsf.org". Miġbur 2021-02-01. Ċitazzjoni għandu parametr mhux magħruf u vojt: |koawturi= (għajnuna)
  15. ^ David Trump et al., Malta Before History (2004: Miranda Publishers)
Miksub minn "https://mt.wikipedia.org/w/index.php?title=Ta%27_Ħaġrat&oldid=316468"