Mużika: Differenza bejn il-verżjonijiet
m [r2.6.5] robot Adding: ksh Modifying: an, ar, arc, ay, az, ba, bat-smg, be, be-x-old, bg, ca, ckb, cs, cv, cy, da, de, el, en, eo, es, et, fa, fi, fr, gd, gl, he, hr, hu, ia, id, io, is, it, ja, ka, ko, krc, la, lb, lt, lv, ml, ms, nah, nl, nn, no, n |
m [r2.6.3] robot Removing: ksh Modifying: an, ar, arc, ay, az, ba, bat-smg, be, be-x-old, bg, ca, ckb, cs, cv, cy, da, de, el, en, eo, es, et, fa, fi, fr, gd, gl, he, hr, hu, ia, id, io, is, it, ja, ka, ko, krc, la, lb, lt, lv, ml, ms, nah, nl, nn, no, |
||
Linja 51: | Linja 51: | ||
[[af:Musiek]] |
[[af:Musiek]] |
||
[[am:ሙዚቃ]] |
[[am:ሙዚቃ]] |
||
[[an: |
[[an:Mosica]] |
||
[[ar: |
[[ar:موسيقى]] |
||
[[arc: |
[[arc:ܙܡܪܘܬܐ]] |
||
[[arz:مزيكا]] |
[[arz:مزيكا]] |
||
[[ast:Música]] |
[[ast:Música]] |
||
[[ay: |
[[ay:Jaylliphust'a]] |
||
[[az: |
[[az:Musiqi]] |
||
[[ba: |
[[ba:Музыка]] |
||
[[bar:Musi]] |
[[bar:Musi]] |
||
[[bat-smg: |
[[bat-smg:Mozėka]] |
||
[[be: |
[[be:Музыка]] |
||
[[be-x-old: |
[[be-x-old:Музыка]] |
||
[[bg: |
[[bg:Музика]] |
||
[[bm:Fɔlikan]] |
[[bm:Fɔlikan]] |
||
[[bn:সঙ্গীত]] |
[[bn:সঙ্গীত]] |
||
Linja 69: | Linja 69: | ||
[[br:Sonerezh]] |
[[br:Sonerezh]] |
||
[[bs:Muzika]] |
[[bs:Muzika]] |
||
[[ca: |
[[ca:Música]] |
||
[[ceb:Musika]] |
[[ceb:Musika]] |
||
[[chr:ᏗᎧᏃᎩᏛ]] |
[[chr:ᏗᎧᏃᎩᏛ]] |
||
[[ckb: |
[[ckb:مۆزیک]] |
||
[[co:Musica]] |
[[co:Musica]] |
||
[[cs: |
[[cs:Hudba]] |
||
[[cv: |
[[cv:Кĕвĕ]] |
||
[[cy: |
[[cy:Cerddoriaeth]] |
||
[[da: |
[[da:Musik]] |
||
[[de: |
[[de:Musik]] |
||
[[dv:ސަންގީތު]] |
[[dv:ސަންގީތު]] |
||
[[el: |
[[el:Μουσική]] |
||
[[en: |
[[en:Music]] |
||
[[eo: |
[[eo:Muziko]] |
||
[[es: |
[[es:Música]] |
||
[[et: |
[[et:Muusika]] |
||
[[eu:Musika]] |
[[eu:Musika]] |
||
[[ext:Música]] |
[[ext:Música]] |
||
[[fa: |
[[fa:موسیقی]] |
||
[[fi: |
[[fi:Musiikki]] |
||
[[fiu-vro:Muusiga]] |
[[fiu-vro:Muusiga]] |
||
[[fo:Tónleikur]] |
[[fo:Tónleikur]] |
||
[[fr: |
[[fr:Musique]] |
||
[[frr:Musiik]] |
[[frr:Musiik]] |
||
[[fur:Musiche]] |
[[fur:Musiche]] |
||
Linja 97: | Linja 97: | ||
[[ga:Ceol]] |
[[ga:Ceol]] |
||
[[gan:音樂]] |
[[gan:音樂]] |
||
[[gd: |
[[gd:Ceòl]] |
||
[[gl: |
[[gl:Música]] |
||
[[gn:Atõi]] |
[[gn:Atõi]] |
||
[[gu:સંગીત]] |
[[gu:સંગીત]] |
||
[[gv:Kiaull]] |
[[gv:Kiaull]] |
||
[[hak:Yîm-ngo̍k]] |
[[hak:Yîm-ngo̍k]] |
||
[[he: |
[[he:מוזיקה]] |
||
[[hi:संगीत]] |
[[hi:संगीत]] |
||
[[hr: |
[[hr:Glazba]] |
||
[[ht:Mizik]] |
[[ht:Mizik]] |
||
[[hu: |
[[hu:Zene]] |
||
[[ia: |
[[ia:Musica]] |
||
[[id: |
[[id:Musik]] |
||
[[ie:Música]] |
[[ie:Música]] |
||
[[io: |
[[io:Muziko]] |
||
[[is: |
[[is:Tónlist]] |
||
[[it: |
[[it:Musica]] |
||
[[ja: |
[[ja:音楽]] |
||
[[jbo:zgike]] |
[[jbo:zgike]] |
||
[[jv:Musik]] |
[[jv:Musik]] |
||
[[ka: |
[[ka:მუსიკა]] |
||
[[kab:Aẓawan]] |
[[kab:Aẓawan]] |
||
[[kl:Nipilersorneq]] |
[[kl:Nipilersorneq]] |
||
[[km:តន្ត្រី]] |
[[km:តន្ត្រី]] |
||
[[kn:ಸಂಗೀತ]] |
[[kn:ಸಂಗೀತ]] |
||
[[ko: |
[[ko:음악]] |
||
[[krc: |
[[krc:Музыка]] |
||
[[ks:موسیقی]] |
[[ks:موسیقی]] |
||
[[ksh:Leed (Mussik)]] |
|||
[[kw:Ylow]] |
[[kw:Ylow]] |
||
[[ky:Музыка]] |
[[ky:Музыка]] |
||
[[la: |
[[la:Musica]] |
||
[[lad:Muzika]] |
[[lad:Muzika]] |
||
[[lb: |
[[lb:Musek]] |
||
[[li:Muziek]] |
[[li:Muziek]] |
||
[[lij:Muxica]] |
[[lij:Muxica]] |
||
[[lo:ດົນຕີ]] |
[[lo:ດົນຕີ]] |
||
[[lt: |
[[lt:Muzika]] |
||
[[lv: |
[[lv:Mūzika]] |
||
[[map-bms:Musik]] |
[[map-bms:Musik]] |
||
[[mg:Mozika]] |
[[mg:Mozika]] |
||
[[mk:Музика]] |
[[mk:Музика]] |
||
[[ml: |
[[ml:സംഗീതം]] |
||
[[mn:Хөгжим]] |
[[mn:Хөгжим]] |
||
[[mr:संगीत]] |
[[mr:संगीत]] |
||
[[ms: |
[[ms:Muzik]] |
||
[[mwl:Música]] |
[[mwl:Música]] |
||
[[my:ဂီတ]] |
[[my:ဂီတ]] |
||
[[mzn:ساز]] |
[[mzn:ساز]] |
||
[[nah: |
[[nah:Cuīcayōtl]] |
||
[[nds:Musik]] |
[[nds:Musik]] |
||
[[nds-nl:Meziek]] |
[[nds-nl:Meziek]] |
||
[[ne:संगीत]] |
[[ne:संगीत]] |
||
[[nl: |
[[nl:Muziek]] |
||
[[nn: |
[[nn:Musikk]] |
||
[[no: |
[[no:Musikk]] |
||
[[nov:Musike]] |
[[nov:Musike]] |
||
[[nrm: |
[[nrm:Mûsique]] |
||
[[oc: |
[[oc:Musica]] |
||
[[os:Музыкæ]] |
[[os:Музыкæ]] |
||
[[pap:Musika]] |
[[pap:Musika]] |
||
[[pl: |
[[pl:Muzyka]] |
||
[[pnb:گانا]] |
[[pnb:گانا]] |
||
[[pnt:Μουσικήν]] |
[[pnt:Μουσικήν]] |
||
[[ps:موسيقی]] |
[[ps:موسيقی]] |
||
[[pt: |
[[pt:Música]] |
||
[[qu: |
[[qu:Taki kapchiy]] |
||
[[ro: |
[[ro:Muzică]] |
||
[[ru: |
[[ru:Музыка]] |
||
[[sa:गानं]] |
[[sa:गानं]] |
||
[[sah:Музыка]] |
[[sah:Музыка]] |
||
[[sc:Mùsiga/campidanesu]] |
[[sc:Mùsiga/campidanesu]] |
||
[[scn: |
[[scn:Mùsica]] |
||
[[sco:Muisic]] |
[[sco:Muisic]] |
||
[[sh: |
[[sh:Muzika]] |
||
[[simple: |
[[simple:Music]] |
||
[[sk: |
[[sk:Hudba]] |
||
[[sl:Glasba]] |
[[sl:Glasba]] |
||
[[sm:Mūsika]] |
[[sm:Mūsika]] |
||
[[so: |
[[so:Muusig]] |
||
[[sq: |
[[sq:Muzika]] |
||
[[sr: |
[[sr:Музика]] |
||
[[stq:Musik]] |
[[stq:Musik]] |
||
[[sv: |
[[sv:Musik]] |
||
[[sw: |
[[sw:Muziki]] |
||
[[szl: |
[[szl:Muzyka]] |
||
[[ta: |
[[ta:இசை]] |
||
[[te:భారతీయ సంగీతము]] |
[[te:భారతీయ సంగీతము]] |
||
[[tg:Мусиқӣ]] |
[[tg:Мусиқӣ]] |
||
[[th: |
[[th:ดนตรี]] |
||
[[tl: |
[[tl:Tugtugin]] |
||
[[tr: |
[[tr:Müzik]] |
||
[[uk: |
[[uk:Музика]] |
||
[[ur: |
[[ur:موسیقی]] |
||
[[uz:Musiqa]] |
[[uz:Musiqa]] |
||
[[vec:Mùxega]] |
[[vec:Mùxega]] |
||
[[vi: |
[[vi:Âm nhạc]] |
||
[[wa: |
[[wa:Muzike]] |
||
[[war: |
[[war:Musika]] |
||
[[wo:Way]] |
[[wo:Way]] |
||
[[wuu:音乐]] |
[[wuu:音乐]] |
||
[[yi: |
[[yi:מוזיק]] |
||
[[yo:Orin]] |
[[yo:Orin]] |
||
[[za:Yinhyoz]] |
[[za:Yinhyoz]] |
||
[[zea:Muziek]] |
[[zea:Muziek]] |
||
[[zh: |
[[zh:音乐]] |
||
[[zh-min-nan:Im-ga̍k]] |
[[zh-min-nan:Im-ga̍k]] |
||
[[zh-yue: |
[[zh-yue:音樂]] |
||
[[zu:Umculo]] |
[[zu:Umculo]] |
Reviżjoni ta' 13:31, 28 Novembru 2010
- nuqqas ta' struttura formali – l-utenti wrew sforz jew ħila insodisfaċenti.
- nuqqas ta' struttura tematika – artiklu għandu jinbeda bl-aktar elementi ġenerali u jissokta b'deskrizzjoni aktar speċifika.
Kif bdiet il-Mużika
Żgur li kull wieħed u waħda minna, matul il-ġurnata jisma’ biċċa mużika. Il-mużika hija ħaġa li l-bniedem ma jistax jgħix mingħajrha. F’kull ġurnata, minn fuq il-mezzi tax-xandir tisma’ l-mużika ta’ għamla differenti, dik klassika, dik romantika, dik moderna u ta’ tipi oħra. Madwar id-dinja kollha, eluf ta’ nies jattendu għal kunċerti minn gruppi, orkestri, baned u għal spettakli kbar mużikali, bħal opri, operetti u balletti, imtellgħa min nies professjonali. Kull ġens u kull razza ħalqu l-mużika tagħhom, il-mużika folkloristika.
Kull ġens u razza għandha l-melodiji marbuta magħha. Il-mużika li hi rifless sħiħ ta’ l-emozzjoni tal-bniedem hi mezz ta’ komunikazzjoni ta’ ħsibijiet u idejat. Biss, dan il-fenomenu, li sar hekk integrali mal-ħajja tagħna l-bnedmin, minn fejn kellu l-bidu?
L-ewwel mużika li ġiet ispirata f’moħħ il-bniedem, żgur li waslet permezz ta’ l-elementi tan-natura: ir-riħ, ir-ragħad, it-tfaqqiegħa tas-sajjetta, it-tħaxwix tal-weraq u l-għana tal-għasafar. Dawn il-ħsejjes saħħru lill-bniedem u l-bniedem ried li jaħkimhom. B’hekk insibu li l-ibgħad missirijietna bdew jirriproduċu l-ħsejjes li kienu jixbħu dak li jisimgħu fil-wileġ fuq l-għoljiet u fil-widien, meta d-dinja kienet għadha kif ħalaqha Alla. Naraw bl-infieħ tagħhom fi zkuk vojta, f’bebbux u fi qrun ta’ annimali, infetħet it-triq għall-istrumenti tan-nifs. Naraw li mill-qaws, l-ibgħat missirijiet fetħu t-triq għall-istrumenti tal-korda u li mill-ġlud ta’ l-animali, mill-ġebel u mill-metall ħalqu l-istrumenti tal-perkussjoni.
Minn zokk vojt
Bħal f’kull ħaġa oħra, meta l-bniedem ikollu ħaġa f’idu, malajr jibda jesploraha, sakemm minn dik ix-xi ħaġa jirnexxielu joħloq ħaġa ġdida. B’hekk il-bniedem ma damx ma ntebah li zokk vojt li kien jonfoh fih, seta’ jbiddel il-ħoss tiegħu kemm il-darba jkollu toqob fil-ġnub tiegħu u li meta dawn jiġu mgħottija jipproduċu ħsejjes differenti u b’hekk insibu l-ewwel għamliet ta’ flawti.
Sa żmien l-imperi taċ-Ċina u l-Eġittu kienu jeżistu ħafna varjetajiet ta’ dawn l-istrumenti u b’hekk il-bniedem beda jipproduċi l-mużika u jgħaqqadha ma’ l-attivitajiet tiegħu bħall-gwerra, l-adorazzjoni u l-imħabba. Eżempju ċar ta’ dan narawh fit-Testment il-Qadim tal-Bibbja, fejn niltaqgħu mal-parti li kellha l-mużika fil-maġija, fl-adorazzjoni u f’affarijiet oħra. Biss, mill-Bibbja nintebħu li mal-mużika ngħaqdu żewġ affarijiet oħhra li bħall-mużika huma espressjoni tas-sentimenti umani; iż-żfin u l-kant. Fil-fatt niltaqgħu mas-Salm ta’ David li għadhom sallum użati fis-servizzi reliġjużi tal-Lhud u tal-Kattoliċi.
Għalkemm il-Griegi ħallewlna wirt kbir, tista’ tgħid fl-oqsma kollha ta’ l-arti, ftit għad baqgħalna tifkiriet tal-mużika tagħhom; biss din kienet parti ntegrali mill-ħajja tagħhom. Fil-fatt nafu li fl-Olimpijadi miżmuma fil-Greċja l-antika kienu jsiru konkorsi ta’ daqq u ta’ kant. Barra minn hekk, f’bosta drammi Griegi niltaqgħu mall-Kor li kellu jkanta siltiet mid-dramm. Fi żmien l-Imperu Ruman, il-mużika bdiet tiġi wżata wkoll għad-divertiment u b’hekk naraw li bosta kantanti u daqqaqa kienu jagħtu wirjiet fl-arena u f’villel privati.
L-ewwel mużika miktuba
B’hekk insibu li fi żmien il-Papa Girgor il-Kbir twaqqaf il-kant Gregorjan u bdiet tinkiteb l-ewwel mużika. Is-sistema wżata kienet li marki żgħar imsejjħa ‘neumes’ ġew imqegħdin fuq il-kliem li kellu jiġi kantat biex ifissru lill-kantat in-noti tal-melodiji. Aktar il-quddiem fil-kitba tal-mużika ngħata aktar spazju sabiex jiġu murija n-noti baxxi u noti għoljin. Għal bosta snin, il-mużika nkitbet fuq erba’ linji, b’sinjali ta’ tipa sewda li kellhom l-għamla ta’ kwadri, imqaret u tawwalin.
Sadanittant il-mużika kompliet tiġi żviluppata u naraw li madwar l-Ewropa tfaċċaw it-Trubadori li kienu jivvjaġġaw ma’ l-ibliet, ikantaw u jdoqqu. Tfaċċaw ukoll l-ewwel kompożituri u kompliet ġiet żviluppata s-sistema kif tinkiteb il-mużika. Żvilupp importanti fil-kitba tal-mużika kien li għal xi żmien din inkitbet fuq għaxar linji, li mbagħad tnaqqsu għal ħamsa u ħarġet is-sistema taż-żewġ staffi, dik ta’ ‘chiave di basso’ u l-oħra ta’ ‘chiave di violino’. Ma' dan l-iżvilupp inħolqot is-sistema tat-Talja (Liger Lines) li tgħin biex mużikant jagħraf il-post tan-nota.
Matul l-erbatax u l-ħmistax –il seklu, il-palazzi fl-Italja, fi' Franza, fil-Ġermanja u fl-Ingilterra, kienu ċentri għall-attivitajiet mużikali. Ħafna min-nobbli kienu mużiċisti ta’ ħila u kienu jimpjegaw ukoll nies sabiex idoqqu u jkantaw waqt ikliet u festi mogħtija fil-palazzi tagħhom. F’dan iż-żmien kompliet tiġi wżata u żviluppata l-mużika popolari fil-festi pubbliċi għall-foqra u għar-raħħala.
Fl-1501, wieħed Taljan, bl-isem ta’ Petrucci, stampa l-ewwel mużika u din l-invenzjoni ħolqot rivoluzzjoni għaliex kullħadd seta’ jgawdi l-mużika li qabel kienet magħluqha fil-monasteri u fil-palazzi. Waqt dan l-iżvilupp fil-kitba tal-mużika, kompla sar żvilupp kbir fl-istrumenti u naraw varjeta’ sħiħa u strumentali tal-korda, varjeta’ oħra ta’ strumenti tan-nifs u l-istess nistgħu ngħidu għat-taqsim tal-perkussjoni. Barra minn dan, fi żmien ir-Renju ta’ Eliżabetta I ġewwa l-Ingilterra tfaċċa l-istrument magħruf bħala ‘Virginal’ li kien qisu pjanu fiċ-ċokon. Il-kant sar aktar raffinat u tfaċċaw ukoll kompożituri li komplew għenu fl-iżvilupp tal-mużika.
L-Opri jiftħu t-triq għall-Orkestri
Fis-seklu sbatax ġewwa Franza tfaċċaw l-ewwel opri fejn stejjer sħaħ bdew jiġu mużikati, kantanti u akkumpanjati miż-żfin. F’dan iż-żmien ukoll ġewwa l-Italja tfaċċa strument li seraq il-qlub ta’ kulħadd, il-vjolin. Mall-bidu ta’ l-opri, bdiet it-triq ukoll għall-orkestri, għaliex kien f’dawn l-opri li l-ewwel vjolini, flawti, obori u fagotti instemgħu. Barra minn hekk, l-ouvertures ta’ dawn l-opri taw il-bidu għall-mużika orkestrali li nisimgħu llum fil-kunċerti.
Bħalma l-opra kompliet tikber biex saret il-punt fejn oqsma diversi tal-arti tal-pittura (xenarji), fl-arti tal-kitba (libretti), fl-arti tal-poeżija (arji u romanzi), fl-arti tal-mużika (daqq u kant) jiltaqgħu, hekk kompla l-iżvilupp ta’ l-orkestra fejn strumenti li oriġinaw minn familji diversi ltaqgħu biex jistgħu joffru melodiji mill-isbaħ.
Kien f’dawn iż-żminijiet ta’ żvilupp li bdew jitfaċċaw il-kompożituri l-kbar bħal Bach, Handel, Haydn, Mozart, Beethoven, Mendelssohn, Debussy, Berlioz, Verdi, Wagner, Rossini u tant u tant oħrajn li kollha ħallewlna xogħlijiet mill-akbar.
Biss, parti minn dan l-iżvilupp li donnu jidher li ħa xejra kbira f’dawn l-aħħar mitejn sena, kien l-iżvilupp ta’ l-istrumenti li permezz tiegħu nħolqu l-kompożituri u l-mużikanti l-kbar, il-pjanu. Il-pjanu ġie żviluppat fl-Italja fl-1709 minn wieħed Cristofori; biss dan ma ġiex milqugħ. Iżda għall-ħabta tal-1800 meta l-mużika kienet waslet fi stat fejn f’biċċa mużikali trid noti baxxi, ferm u oħrajn għoljin ferm il-pjanu kiseb popolarita’ kbira.
L-iżvilupp kompla wkoll mhux fil-kitba u l-kant biss, iżda wkoll fiż-żfin. B’hekk insibu li ġew żviluppati bosta tipi ta’ żfin, għal ma' tip partikulari ta’ mużika bħall-valzer, minwetti, eċċ. Ġie żviluppat ukoll il-ballet, storja mwassla permezz ta’ żfin u tal-mużika li takkumpanja. Nistgħu ngħidu li l-ballet sab l-iżvilupp sħiħ tiegħu fir-Russja fejn meta wieħed isemmi lil Čajkovskij bil-balletti kbar bħal “Is-Sbejħa Rieqda”, “Il-Lag taċ-Ċinji” u “Il-Kissiera tal-Lewż” u lil Stravinsky bil-balletti “Petruxka” u “L-Għasfur tan-Nar”, naraw kemm dan hu minnu.
Insibu wkoll il-mużika, li tappella aktar għall-poplu kollu u li ħadet il-ħajja fi tmiem is-seklu l-ieħor u f’dan is-seklu, bħall-operetti, eżempju: “L-Armla Ferrieħa” ta’ Franz Lehár; il-kummiedji mużikali, eżempju “il-Prinċep Student” ta’ Romberg u dawk li huma magħrufa bħala musicals, bħal ‘Oklahoma’ u ‘Sound of Music’, ‘South Pacific’ ta’ Rogers u Hammerstein, ‘Rose Marie’ ta’ O.Harbach u Hammerstein, u l-‘Firefly’ ta’ Friml.
Il-mużika kompliet l-iżvilupp tagħha u mit-Tieni Gwerra Dinjija, dan l-iżvilupp kompla għaddej bħal qatt qabel meta ġew żviluppati tipi ta’ mużika bħall-Jazz, li kien diġa’ beda jinstema’ qabel il-gwerra, Rock ‘n’ Roll u tant oħrajn. Dawn ukoll ġabu magħhom ismijiet kbar bħal Louis Armstrong, The Beatles, Elvis Presley u Rolling Stones.
Illum il-mużika wkoll għadha tgħix magħna u aħna ninsabu xxurtjati li permezz tad-diski kompatti u l-'cassettes' nistgħu nisimgħu kull tip ta’ mużika li nixtiequ, mill-aħjar gruppi, baned, orkestri u kantanti li hawn fid-dinja.
Minn dak li rajna, il-mużika għexet u qed tgħix mal-bniedem u żgur li se tibqa’ tgħix miegħu. L-iżvilupp tagħha, fejn se jwassalha? X’mużika se tinstema’ u kif se tkun, dik ta’ mitt sena oħra u ta’ mitejn sena oħra? Tkun kif tkun, żgur li bħal tal-imgħoddi u bħal tal-lum, se tirrifletti l-karattru u l-emozzjoni tal-bniedem, ta’ kull razza u ta’ kull ġens.
Dan l-artiklu dwar il-mużika u l-mużika huwa nebbieta. Jekk trid, tista' tikkontribwixxi issa biex ittejjeb dan l-artiklu, dejjem skont il-konvenzjonijiet tal-Wikipedija. |