Premju Nobel: Differenza bejn il-verżjonijiet
Paġna ġdida: {{stub}} Il-'''Premju Nobel''' (''Nobelpriset'' bl-Iżvediż) huwa unur internazzjonali li jingħata ta' kull sena mill-gvern Żvediż. Il-premju jingħata lil persuni li jkunu ddisti... |
No edit summary |
||
Linja 1: | Linja 1: | ||
{{stub}} |
{{stub}} |
||
Il-'''Premju Nobel''' (''Nobelpriset'' bl-Iżvediż) huwa unur internazzjonali li jingħata ta' kull sena mill-gvern Żvediż. Il-premju jingħata lil persuni li jkunu ddistingwew ruħhom fid-diversi oqsma ta' għarfien, "li ġabu benefiċċji sostanzjali lill-umanità" bir-riċerki, skoperti u invenzjonijiet, bix-xogħol letterarju tagħhom, jew bl-impenn li urew lejn il-paċi fid-dinja. |
Il-'''Premju Nobel''' (''Nobelpriset'' bl-Iżvediż) huwa unur internazzjonali li jingħata ta' kull sena mill-gvern [[Żvezja|Żvediż]]. Il-premju jingħata lil persuni li jkunu ddistingwew ruħhom fid-diversi oqsma ta' għarfien, "li ġabu benefiċċji sostanzjali lill-umanità" bir-riċerki, skoperti u invenzjonijiet, bix-xogħol letterarju tagħhom, jew bl-impenn li urew lejn il-paċi fid-dinja. |
||
Dan il-premju ġie stabbilit fl-1901 skont l-aħħar xewqat ta' [[Alfred Nobel]] (1833–1896), inventur tad-[[dinamita]]. Iċ-ċerimonja ssir fl-10 ta' Diċembru, fil-ġurnata tal-mewt tal-fundatur Żvediż. |
Dan il-premju ġie stabbilit fl-1901 skont l-aħħar xewqat ta' [[Alfred Nobel]] (1833–1896), inventur tad-[[dinamita]]. Iċ-ċerimonja ssir fl-10 ta' Diċembru, fil-ġurnata tal-mewt tal-fundatur Żvediż. |
||
Linja 6: | Linja 6: | ||
== It-testment ta' Alfred Nobel == |
== It-testment ta' Alfred Nobel == |
||
[[Stampa: |
[[Stampa:Alfred Nobels will-November 25th, 1895.jpg|thumb|300px|It-testment ta' Alfred Nobel]] |
||
Mal-mewt tiegħu, Alfred Nobel ħalla wirt ta' |
Mal-mewt tiegħu, Alfred Nobel ħalla wirt ta' 31 miljun [[krona Żvediża|krona]], 94% tal-[[assi]] kollha tiegħu. It-testment tiegħu, miktub fl-1895, ma jipprovdi l-ebda eredi dirett għall-wirt tiegħu, imma Alfred Nobel sejjaħ għal istituzzjoni li tippremja kull sena nies li taw l-impenn kbir tagħhom lejn l-umanità, li tejjbu jew għamlu progress konsiderevoli fil-qasam tal-għarfien u l-kultura f'ħames dixxiplini differenti: il-[[paċi]] jew [[diplomazija]], il-[[letteratura]], il-[[kimika]], il-[[fiżjoloġija]] jew il-[[mediċina]], u l-[[fiżika]]. Barra minn hekk, it-testment jgħid li n-nazzjonalità tal-persuna li jieħu l-premju m'għandha tilgħab l-ebda parti fl-għoti ta' dan l-istess premju. |
||
Il-Fondazzjoni Nobel twieldet fid-29 ta' Ġunju, 1900. Din tara li timxi mal-aħħar xewqat tat-testatur, u tara li kollox jimxi skont ir-regoli fid-deżinjazzjoni tar-rebbieħa u tiċċekkja l-progress tan-nomina tagħhom. Il-Fondazzjoni innifisha mhijiex involuta fl-għażla tan-nominati għall-premju. Din l-istituzzjoni privata hi eżenti minn kull taxxa fl-[[Żvezja|Iżvezja]] (mill-1946) u mit-taxxi tal-investiment fl-[[Stati Uniti tal-Amerika|Istati Uniti]] (mill-1956). Mis-snin tmenin, l-investimenti tal-Fondazzjoni ġabu aktar profitt fejn sa Diċembru tal-2007, l-assi kkontrollati mill-Fondazzjoni Nobel ammontaw għal 3.628 biljun krona (madwar 560 miljun [[dollaru Amerikan]]). |
|||
L-ewwel ċerimonja saret fl-1901 qrib l-akkademja rjali qadima tal-mużika ta' [[Stokkolma]] (iċ-ċerimonja tal-għoti tal-Premju Nobel għall-Paċi sar ġewwa [[Oslo]]). Mill-1902, il-premjijiet bdew jiġu mogħtija b'mod formali mir-[[Lista ta' rejiet tal-Iżvezja|Re tal-Iżvezja]]. Dawn il-premjijiet jingħataw waqt ċerimonja li ssir kull sena fl-10 ta' Diċembru. Madanakollu, l-ismijiet tar-rebbieħa jkunu diġà ġew imħabbra f'Ottubru mill-kumitati u l-istituzzjonijiet li jservu ta' ġurija. L-għotja tal-Premju Nobel twassal ukoll għar-rebħ ta' somma flus, li attwalment iddur mal-10 miljun krona Żvediża (ftit iktar minn miljun [[ewro]]). Il-premju ta' flus kien intiż fil-bidu sabiex jistimola għall-gradwati sabiex ikomplu jistgħanu fil-qasam tagħhom u jibqgħu jaħdmu jew jagħmlu r-riċerki mingħajr il-pressjoni tal-ġbir tal-fondi. |
|||
== Il-premjijiet == |
|||
Il-premjijiet bdew jingħataw mill-1901 taħt il-kategoriji segwenti: |
|||
* [[Premju Nobel għall-Fiżika|Fiżika]] (mogħti mill-[[Akkademja Rjali Żvediża tax-Xjenzi]]) |
|||
* [[Premju Nobel għall-Kimika|Kimika]] (mogħti mill-[[Akkademja Rjali Żvediża tax-Xjenzi]]) |
|||
* [[Premju Nobel għall-Fiżjoloġija jew Mediċina|Mediċina jew Fiżjoloġija]] (mogħti mill-[[Istitut Karolinska]]) |
|||
* [[Premju Nobel għal-Letteratura|Letteratura]] (mogħti mill-[[Akkademja Żvediża]]) |
|||
* [[Premju Nobel għall-Paċi|Paċi]] (mogħti minn kumitat nominat mill-[[Storting|parlament Norverġiż]]) |
|||
Mill-1968, bi qbil mal-Fondazzjoni Nobel, il-[[Bank tal-Iżvezja]] (Sveriges Riksbank) beda jagħti wkoll il-[[Premju Nobel għall-Ekonomija]]. Minħabba li dan il-premju m'għandu l-ebda għeruq mix-xewqat ta' Nobel u ma jiġix iffinanzjat mill-fondi tal-familja Nobel, teknikament ma jistax jiġi kkunsidrat bħala premju Nobel (il-membri attwali tal-familja ma jaċċettawx bħala wieħed). Mill-1968 ġie deċiż li ma jiġux miżjuda iktar kategoriji ma' dawk preżenti. |
|||
== Ħoloq esterni == |
== Ħoloq esterni == |
||
*[http://nobelprize.org/ Sit |
*[http://nobelprize.org/ Sit uffiċjali] |
||
[[Kategorija:Premju Nobel| ]] |
[[Kategorija:Premju Nobel| ]] |
Reviżjoni ta' 15:29, 10 Awwissu 2010
Dan l-artiklu huwa nebbieta. Jekk trid, tista' tikkontribwixxi issa biex ittejjeb dan l-artiklu, dejjem skont il-konvenzjonijiet tal-Wikipedija. |
Il-Premju Nobel (Nobelpriset bl-Iżvediż) huwa unur internazzjonali li jingħata ta' kull sena mill-gvern Żvediż. Il-premju jingħata lil persuni li jkunu ddistingwew ruħhom fid-diversi oqsma ta' għarfien, "li ġabu benefiċċji sostanzjali lill-umanità" bir-riċerki, skoperti u invenzjonijiet, bix-xogħol letterarju tagħhom, jew bl-impenn li urew lejn il-paċi fid-dinja.
Dan il-premju ġie stabbilit fl-1901 skont l-aħħar xewqat ta' Alfred Nobel (1833–1896), inventur tad-dinamita. Iċ-ċerimonja ssir fl-10 ta' Diċembru, fil-ġurnata tal-mewt tal-fundatur Żvediż.
It-testment ta' Alfred Nobel
Mal-mewt tiegħu, Alfred Nobel ħalla wirt ta' 31 miljun krona, 94% tal-assi kollha tiegħu. It-testment tiegħu, miktub fl-1895, ma jipprovdi l-ebda eredi dirett għall-wirt tiegħu, imma Alfred Nobel sejjaħ għal istituzzjoni li tippremja kull sena nies li taw l-impenn kbir tagħhom lejn l-umanità, li tejjbu jew għamlu progress konsiderevoli fil-qasam tal-għarfien u l-kultura f'ħames dixxiplini differenti: il-paċi jew diplomazija, il-letteratura, il-kimika, il-fiżjoloġija jew il-mediċina, u l-fiżika. Barra minn hekk, it-testment jgħid li n-nazzjonalità tal-persuna li jieħu l-premju m'għandha tilgħab l-ebda parti fl-għoti ta' dan l-istess premju.
Il-Fondazzjoni Nobel twieldet fid-29 ta' Ġunju, 1900. Din tara li timxi mal-aħħar xewqat tat-testatur, u tara li kollox jimxi skont ir-regoli fid-deżinjazzjoni tar-rebbieħa u tiċċekkja l-progress tan-nomina tagħhom. Il-Fondazzjoni innifisha mhijiex involuta fl-għażla tan-nominati għall-premju. Din l-istituzzjoni privata hi eżenti minn kull taxxa fl-Iżvezja (mill-1946) u mit-taxxi tal-investiment fl-Istati Uniti (mill-1956). Mis-snin tmenin, l-investimenti tal-Fondazzjoni ġabu aktar profitt fejn sa Diċembru tal-2007, l-assi kkontrollati mill-Fondazzjoni Nobel ammontaw għal 3.628 biljun krona (madwar 560 miljun dollaru Amerikan).
L-ewwel ċerimonja saret fl-1901 qrib l-akkademja rjali qadima tal-mużika ta' Stokkolma (iċ-ċerimonja tal-għoti tal-Premju Nobel għall-Paċi sar ġewwa Oslo). Mill-1902, il-premjijiet bdew jiġu mogħtija b'mod formali mir-Re tal-Iżvezja. Dawn il-premjijiet jingħataw waqt ċerimonja li ssir kull sena fl-10 ta' Diċembru. Madanakollu, l-ismijiet tar-rebbieħa jkunu diġà ġew imħabbra f'Ottubru mill-kumitati u l-istituzzjonijiet li jservu ta' ġurija. L-għotja tal-Premju Nobel twassal ukoll għar-rebħ ta' somma flus, li attwalment iddur mal-10 miljun krona Żvediża (ftit iktar minn miljun ewro). Il-premju ta' flus kien intiż fil-bidu sabiex jistimola għall-gradwati sabiex ikomplu jistgħanu fil-qasam tagħhom u jibqgħu jaħdmu jew jagħmlu r-riċerki mingħajr il-pressjoni tal-ġbir tal-fondi.
Il-premjijiet
Il-premjijiet bdew jingħataw mill-1901 taħt il-kategoriji segwenti:
- Fiżika (mogħti mill-Akkademja Rjali Żvediża tax-Xjenzi)
- Kimika (mogħti mill-Akkademja Rjali Żvediża tax-Xjenzi)
- Mediċina jew Fiżjoloġija (mogħti mill-Istitut Karolinska)
- Letteratura (mogħti mill-Akkademja Żvediża)
- Paċi (mogħti minn kumitat nominat mill-parlament Norverġiż)
Mill-1968, bi qbil mal-Fondazzjoni Nobel, il-Bank tal-Iżvezja (Sveriges Riksbank) beda jagħti wkoll il-Premju Nobel għall-Ekonomija. Minħabba li dan il-premju m'għandu l-ebda għeruq mix-xewqat ta' Nobel u ma jiġix iffinanzjat mill-fondi tal-familja Nobel, teknikament ma jistax jiġi kkunsidrat bħala premju Nobel (il-membri attwali tal-familja ma jaċċettawx bħala wieħed). Mill-1968 ġie deċiż li ma jiġux miżjuda iktar kategoriji ma' dawk preżenti.