Valletta: Differenza bejn il-verżjonijiet

Minn Wikipedija, l-enċiklopedija l-ħielsa
Content deleted Content added
No edit summary
Linja 14: Linja 14:
| <br />Alexiei Dingli ([[Partit Nazzjonalista (Malta)|PN]])
| <br />Alexiei Dingli ([[Partit Nazzjonalista (Malta)|PN]])
|-
|-
|'''[[Erja]]'''
|Erja
|0.8 km2 (0.3 mi kw)
|0.8 km2 (0.3 mi kw)
|-
|-
Linja 23: Linja 23:
|<br />6,966<br />8,700/km2 (23,000/mi kw)
|<br />6,966<br />8,700/km2 (23,000/mi kw)
|-
|-
|'''[[Żona tal-ħin]]'''<br />&nbsp;• Sajf
|Żona tal-ħin<br />&nbsp;• Sajf
|[[Ħin Ewropew Ċentrali|CET]] ([[UTC+1]])<br />[[Ħin Ewropew Ċentrali tas-Sajf|CEST]] ([[UTC+2]])
|CET (UTC+1)<br />CEST (UTC+2)
|-
|-
|'''Kodiċi postali'''
|'''Kodiċi postali'''
|VLT
|VLT
|-
|-
|<br />'''[[Qaddis patrun]]'''<br />&nbsp;• Ġurnata
|<br />Qaddis patrun<br />&nbsp;• Ġurnata
|<br />[[Papa San Piju V Dumnikan]]<br />&nbsp; 28 ta' Mejju
|<br />Papa San Piju V Dumnikan<br />&nbsp; 28 ta' Mejju
|-
|-
|'''Websajt'''
|'''Websajt'''
Linja 37: Linja 37:


{{kwota|Jekk għandkom widnejn biex tisimgħu, Valletta għandha ħafna stejjer xi tgħid.|[[Renzo Piano]]}}
{{kwota|Jekk għandkom widnejn biex tisimgħu, Valletta għandha ħafna stejjer xi tgħid.|[[Renzo Piano]]}}
Il-belt '''Valletta''', magħrufa min-nies tal-gżejjer Maltin bħala '''Il-Belt''' hi l-[[belt kapitali]] ta' [[Malta]]. Il-belt għandha popolazzjoni ta' 6,315 ruħ (sa l-2005). Qiegħda fil-parti tal-Lvant ċentrali tal-[[gżira ta' Malta]].
Il-belt '''Valletta''', magħrufa min-nies tal-gżejjer Maltin bħala '''Il-Belt''' hi l-[[belt kapitali]] ta' [[Malta]]. Il-belt għandha popolazzjoni ta' 6,315 ruħ (sa l-2005). Qiegħda fil-parti tal-Lvant ċentrali tal-gżira ta' Malta.


Il-Belt Valletta għandha karattru [[Barokk]]. Però għu xi lementi ta' [[Manneriżmu]], [[Arikettura Neoklassika|Neoklassiku]]u xi partijiet għandhom xejra ta' [[arkitettura moderna]]. Il-Belt Valletta sofriet mill-attakki tat-[[Tieni Gwerra Dinjija]]; minkejja il-gwerra ħalliet ferita kbira fil-belt, hi ma tilfitx il-karattru Barokk. Fl-1980 il-Belt Valletta kienet imsemmija mill-[[UNESCO]] bħala [[Patrimonju tal-umanità]].<ref>[http://whc.unesco.org/en/list/131 Daħla dwar il-Belt Valletta fuq is-sit uffiċjali tal-UNESCO]</ref>
Il-Belt Valletta għandha karattru Barokk. Però għu xi lementi ta' Manneriżmu, Neoklassikuu xi partijiet għandhom xejra ta' arkitettura moderna. Il-Belt Valletta sofriet mill-attakki tat-[[Tieni Gwerra Dinjija]]; minkejja il-gwerra ħalliet ferita kbira fil-belt, hi ma tilfitx il-karattru Barokk. Fl-1980 il-Belt Valletta kienet imsemmija mill-UNESCO bħala Patrimonju tal-umanità.<ref>[http://whc.unesco.org/en/list/131 Daħla dwar il-Belt Valletta fuq is-sit uffiċjali tal-UNESCO]</ref>


== Isem ==
== Isem ==
Linja 45: Linja 45:


== Gvern ==
== Gvern ==
[https://www.facebook.com/alexieidingli Prof. Alexiei Dingli] huwa is-[[sindku]] tal-Belt Valletta li ilu jmexxi l-Kunsill Lokali tal-Belt sa mill-[[2008]]. Prof. Dingli ġie elett mill-[[Partit Nazzjonalista (Malta)|Partit Nazzjonalista]] (PN), li hu partit affiljat mal-[[Partit Popolari Ewropew]], li jżomm il-maġġoranza tal-Kunsill.
[https://www.facebook.com/alexieidingli Prof. Alexiei Dingli] huwa is-sindku tal-Belt Valletta li ilu jmexxi l-Kunsill Lokali tal-Belt sa mill-2008. Prof. Dingli ġie elett mill-[[Partit Nazzjonalista (Malta)|Partit Nazzjonalista]] (PN), li hu partit affiljat mal-Partit Popolari Ewropew, li jżomm il-maġġoranza tal-Kunsill.


== Storja ==
== Storja ==
L-ewwel ġebla tal-Belt Valletta tpoġġiet fit-[[28 ta' Marzu]] [[1566]], mill-[[Gran Mastru]] tal-[[Ordni ta' San Ġwann]], [[Jean Parisot de la Valette]]. L-Ordni (li kienet ilha għal ħafna żmien tmexxi kemm lill-belt u anki lill-gżira) iddeċidiet li tibni l-belt il-ġdida fil-peniżola ta' Xiberras ftit wara t-tmiem tal-[[Assedju ta' Malta (1565)|Assedju l-Kbir tal-1565]], biex b'hekk tibni ssaħħaħ il-pożizzjoni tal-Ordni f'Malta, fejn effettivament assigura l-permanenza tal-Kavallieri fuq il-gżira. L-arkitett li ddiżinja l-pjanta tal-belt kien [[Francesco Laparelli]] li ntbagħat mill-[[Papa Piju V]]. Meta Laparelli ħalla l-Belt, xogħlu komplieh l-assistent tiegħu, [[Ġlormu Cassar]] li pproġetta wkoll il-[[Kon-Katidral ta' San Ġwann]] u parti mill-fortifikazzjonijiet.
L-ewwel ġebla tal-Belt Valletta tpoġġiet fit-28 ta' Marzu 1566, mill-Gran Mastru tal-[[Ordni ta' San Ġwann]], [[Jean Parisot de la Valette]]. L-Ordni (li kienet ilha għal ħafna żmien tmexxi kemm lill-belt u anki lill-gżira) iddeċidiet li tibni l-belt il-ġdida fil-peniżola ta' Xiberras ftit wara t-tmiem tal-[[Assedju ta' Malta (1565)|Assedju l-Kbir tal-1565]], biex b'hekk tibni ssaħħaħ il-pożizzjoni tal-Ordni f'Malta, fejn effettivament assigura l-permanenza tal-Kavallieri fuq il-gżira. L-arkitett li ddiżinja l-pjanta tal-belt kien [[Francesco Laparelli]] li ntbagħat mill-Papa Piju V. Meta Laparelli ħalla l-Belt, xogħlu komplieh l-assistent tiegħu, Ġlormu Cassar li pproġetta wkoll il-[[Kon-Katidral ta' San Ġwann]] u parti mill-fortifikazzjonijiet.


Fit-25 ta' Marzu 1566, ġie inawgurat il-bini tal-Belt, b'La Valette stess ipoġġi l-ewwel ġebla, fejn illum hemm il-knisja tal-Vitorja. Il-pjanta tal-belt kienet kemxejn ġdida għall-gżejjer Maltin, hekk kif waqt li l-bliet u l-irħula l-oħra Maltin kellhom toroq irregolari u sqaqien, il-belt il-ġdida kellha disinn rettangulari taħt forma ta' gradilja, mingħajr ebda ''[[Collacchio]]'', li hi żona ristretta biss għal bini importanti. It-toroq kienu wiesgħa u dritti, b'dik tan-nofs li tibda minn [[Putirjal]] u tispiċċa fil-[[Forti Sant'Iermu]] fuq in-naħa l-oħra.
Fit-25 ta' Marzu 1566, ġie inawgurat il-bini tal-Belt, b'La Valette stess ipoġġi l-ewwel ġebla, fejn illum hemm il-knisja tal-Vitorja. Il-pjanta tal-belt kienet kemxejn ġdida għall-gżejjer Maltin, hekk kif waqt li l-bliet u l-irħula l-oħra Maltin kellhom toroq irregolari u sqaqien, il-belt il-ġdida kellha disinn rettangulari taħt forma ta' gradilja, mingħajr ebda ''Collacchio'', li hi żona ristretta biss għal bini importanti. It-toroq kienu wiesgħa u dritti, b'dik tan-nofs li tibda minn Putirjal u tispiċċa fil-Forti Sant'Iermu fuq in-naħa l-oħra.
[[Stampa:Valletta.jpg|275px|thumb|left|Dehra tal-Belt Valletta minn [[tas-Sliema]]]]
[[Stampa:Valletta.jpg|275px|thumb|left|Dehra tal-Belt Valletta minn [[tas-Sliema]]]]
Sfortunatament, La Valette qatt ma ra l-belt kompluta, hekk kif miet f'età ta' 74 sena, fil-[[21 ta' Awwissu]] [[1568]]. Hu kien ġie midfun fil-knisja tal-Vitorja, imma wara li nbena l-Kon-Katidral ta' San Ġwann, il-fdalijiet tiegħu tpoġġew hemmhekk. It-tebut tiegħu hu mdawwar minn diversi twiebet oħra tal-Gran Mastri.
Sfortunatament, La Valette qatt ma ra l-belt kompluta, hekk kif miet f'età ta' 74 sena, fil-21 ta' Awwissu 1568. Hu kien ġie midfun fil-knisja tal-Vitorja, imma wara li nbena l-Kon-Katidral ta' San Ġwann, il-fdalijiet tiegħu tpoġġew hemmhekk. It-tebut tiegħu hu mdawwar minn diversi twiebet oħra tal-Gran Mastri.


Wara l-Kavallieri u perjodu qasir taħt il-Franċiżi, il-wasla tal-Ingliżi ra għal darb'oħra jiffjorixxi l-bini. Ħafna bini ġie demolit u mibni għal darb'oħra, id-djar ġew imkabbrin u ġew installati proġetti ċiviċi; madanakollu, il-belt kollha u l-infrastruttura tagħha sofrew ħafna ħsara kawża tal-bombi li ntefgħu matul it-[[Tieni Gwerra Dinjija]], fejn fosthom iġġarraf it-[[Teatru Rjal]] li nbena fid-daħla tal-belt fis-seklu 19.
Wara l-Kavallieri u perjodu qasir taħt il-Franċiżi, il-wasla tal-Ingliżi ra għal darb'oħra jiffjorixxi l-bini. Ħafna bini ġie demolit u mibni għal darb'oħra, id-djar ġew imkabbrin u ġew installati proġetti ċiviċi; madanakollu, il-belt kollha u l-infrastruttura tagħha sofrew ħafna ħsara kawża tal-bombi li ntefgħu matul it-[[Tieni Gwerra Dinjija]], fejn fosthom iġġarraf it-Teatru Rjal li nbena fid-daħla tal-belt fis-seklu 19.


Illum il-ġurnata, il-Belt Valletta tilqa' fi ħdanha għadd ta' dipartimenti u ministeri governattivi, kif ukoll eluf ta' ħaddiema minħabba l-konċentrazzjoni ta' uffiċini u ħwienet li hemm. F'din il-belt, tinsab ukoll il-[[Berġa ta' Kastilja]] minn fejn jopera l-[[Prim Ministru ta' Malta|Prim Ministru]] kif ukoll il-[[Palazz tal-Gran Mastru]], fejn jiltaqa' l-[[Parlament]].
Illum il-ġurnata, il-Belt Valletta tilqa' fi ħdanha għadd ta' dipartimenti u ministeri governattivi, kif ukoll eluf ta' ħaddiema minħabba l-konċentrazzjoni ta' uffiċini u ħwienet li hemm. F'din il-belt, tinsab ukoll il-Berġa ta' Kastilja minn fejn jopera l-[[Prim Ministru ta' Malta|Prim Ministru]] kif ukoll il-[[Palazz tal-Gran Mastru]], fejn jiltaqa' l- Parlament.


== Ġeografija ==
== Ġeografija ==
[[Stampa:Street in Valetta, Malta.jpeg|200px|left|thumb|Triq Mikiel Anton Vassalli, Valletta]]
[[Stampa:Street in Valetta, Malta.jpeg|200px|left|thumb|Triq Mikiel Anton Vassalli, Valletta]]
Il-[[peniżola]] ta' Valletta, li hi mdawra minn żewġ portijiet naturali ta' [[Port ta' Marsamxett|Marsamxett]] u l-[[Port il-Kbir]], hu l-[[port]] l-iktar importanti ta' Malta, bil-baċiri fil-[[Marsa]] li jservu biex tinħatt il-merkanzija. F'dawn l-aħħar snin inbena terminal għal-kruċieri fl-istess Port il-Kbir.
Il-peniżola ta' Valletta, li hi mdawra minn żewġ portijiet naturali ta' Marsamxett u l-Port il-Kbir, hu l-port l-iktar importanti ta' Malta, bil-baċiri fil-[[Marsa]] li jservu biex tinħatt il-merkanzija. F'dawn l-aħħar snin inbena terminal għal-kruċieri fl-istess Port il-Kbir.


Il-belt għandha l-ommok diversi binjiet ta' importanza storika, u fost dawn insibu l-[[Kon-Katidral ta' San Ġwann]], magħruf qabel bħala l-Knisja Konventwali tal-Kavallieri ta' Malta u d-dar tal-ikbar xogħol waħdieni ta' [[Michelangelo Merisi da Caravaggio]], l-uniku xogħol iffirmat tiegħu, u kollezzjoni imprezzabli ta' arazzi tas-seklu sbatax matul Triq ir-Repubblika; il-Berġa ta' [[Kastilja u León]], li qabel kienet issevi bħala d-dar tal-Kavallieri ta' Malta li kienu provenjenti mill-komunità awtonoma ta' Kastilja u León, fejn illum insibu l-uffiċċju tal-[[Prim Ministru ta' Malta]]; il-Palazz Maġisterjali, mibni bejn l-1571 u l-1574, li qabel kienet ir-residenza tal-Gran Mastru tal-Kavallieri ta' Malta, waqt li llum jospita l-[[Parlament Malti]] u l-uffiċini tal-[[President ta' Malta]] (faċċata ta' Pjazza tal-Palazz matul Triq ir-Repubblika); il-Mużew Nazzjonali tal-Arti, palazz fuq stil [[rokokò]] li jmur lura għas-snin 1570, li serva bħala residenza uffiċjali tal-Kmandant tal-Flotta Mediterranja matul l-era Brittanika, mill-1789 'il quddiem (fi Triq in-Nofsinhar); il-Mużew Nazzjonali tal-Arkeoloġija, magħrufa qabel bħala l-Berġa ta' Provenza (fi Triq ir-Repubblika); it-[[Teatru Manoel]], li kien inbena f'għaxar xhur biss fl-1731, b'ordni mill-Gran Mastru [[Antonio Manoel de Vilhena]], u wieħed mill-eqdem teatri fl-[[Ewropa]]; Dar il-Mediterran għall-Konferenzi, magħruf qabel bħala s-[[Sacra Infermeria]], mibni fl-1574, fejn kien wieħed mill-aktar sptarijiet rinomati matul iż-żmien tal-Kavallieri ta' Malta; u l-istess fortifikazzjoni, mibnija mill-Kavallieri bħala serje ta' bastjuni u ravellini, b'għoli ta' madwar 100 metru, iddiżinjati biex jiddefendu lill-belt mill-attakki.
Il-belt għandha l-ommok diversi binjiet ta' importanza storika, u fost dawn insibu l-[[Kon-Katidral ta' San Ġwann]], magħruf qabel bħala l-Knisja Konventwali tal-Kavallieri ta' Malta u d-dar tal-ikbar xogħol waħdieni ta' [[Michelangelo Merisi da Caravaggio]], l-uniku xogħol iffirmat tiegħu, u kollezzjoni imprezzabli ta' arazzi tas-seklu sbatax matul Triq ir-Repubblika; il-Berġa ta' Kastilja u León, li qabel kienet issevi bħala d-dar tal-Kavallieri ta' Malta li kienu provenjenti mill-komunità awtonoma ta' Kastilja u León, fejn illum insibu l-uffiċċju tal-[[Prim Ministru ta' Malta]]; il-Palazz Maġisterjali, mibni bejn l-1571 u l-1574, li qabel kienet ir-residenza tal-Gran Mastru tal-Kavallieri ta' Malta, waqt li llum jospita l-Parlament Malti u l-uffiċini tal-[[President ta' Malta]] (faċċata ta' Pjazza tal-Palazz matul Triq ir-Repubblika); il-Mużew Nazzjonali tal-Arti, palazz fuq stil rokokò li jmur lura għas-snin 1570, li serva bħala residenza uffiċjali tal-Kmandant tal-Flotta Mediterranja matul l-era Brittanika, mill-1789 'il quddiem (fi Triq in-Nofsinhar); il-Mużew Nazzjonali tal-Arkeoloġija, magħrufa qabel bħala l-Berġa ta' Provenza (fi Triq ir-Repubblika); it-Teatru Manoel, li kien inbena f'għaxar xhur biss fl-1731, b'ordni mill-Gran Mastru Antonio Manoel de Vilhena, u wieħed mill-eqdem teatri fl-[[Ewropa]]; Dar il-Mediterran għall-Konferenzi, magħruf qabel bħala s-Sacra Infermeria, mibni fl-1574, fejn kien wieħed mill-aktar sptarijiet rinomati matul iż-żmien tal-Kavallieri ta' Malta; u l-istess fortifikazzjoni, mibnija mill-Kavallieri bħala serje ta' bastjuni u ravellini, b'għoli ta' madwar 100 metru, iddiżinjati biex jiddefendu lill-belt mill-attakki.


Żona fejn in-nies li ma jistgħux jifilħu jħallsu għal residenza tagħhom tinsab l-ħitan tal-Belt Valleta. Fil-pjanijiet oriġinali, l-Ordni riedu qala magħmula mill-bnedmin biex tospita lill-qawwa navali, madanakollu din ma tkomplietx, u b'hekk din ż-żona saret magħrufa bħala "[[Il-Mandraġġ]]", li ġiet f'idejn in-nies mingħajr saqaf, biex irriżulta f'diversi bini b'passaġġi mudlama u b'kundizzjonijiet [[sanità|sanitarji]] ħżiena. Il-Mandraġġ kien ġie demolit parzjalment fis-snin ħamsin biex tinbena żona għad-djar fil-Belt Valleta. Din il-parti xorta baqgħet mhux rispettabli, minkejja li hi aħjar milli kif kienet qabel.
Żona fejn in-nies li ma jistgħux jifilħu jħallsu għal residenza tagħhom tinsab l-ħitan tal-Belt Valleta. Fil-pjanijiet oriġinali, l-Ordni riedu qala magħmula mill-bnedmin biex tospita lill-qawwa navali, madanakollu din ma tkomplietx, u b'hekk din ż-żona saret magħrufa bħala "[[Il-Mandraġġ]]", li ġiet f'idejn in-nies mingħajr saqaf, biex irriżulta f'diversi bini b'passaġġi mudlama u b'kundizzjonijiet sanitarji ħżiena. Il-Mandraġġ kien ġie demolit parzjalment fis-snin ħamsin biex tinbena żona għad-djar fil-Belt Valleta. Din il-parti xorta baqgħet mhux rispettabli, minkejja li hi aħjar milli kif kienet qabel.


== Demografija ==
== Demografija ==
Linja 74: Linja 74:
* Pjazza Kastilja
* Pjazza Kastilja
* Pjazza Jean de Valette
* Pjazza Jean de Valette
* Misraħ [[Sant'Iermu]]
* Misraħ Sant'Iermu
* Triq il-Fran
* Triq il-Fran
* Triq il-Merkanti
* Triq il-Merkanti
Linja 83: Linja 83:
* Triq il-Punent
* Triq il-Punent
* Triq il-[[Mediterran]]
* Triq il-[[Mediterran]]
* Triq ir-[[Repubblika]]
* Triq ir-Repubblika
* Triq it-Teatru l-Antik
* Triq it-Teatru l-Antik
* Triq l-[[Assedju l-Kbir]]
* Triq l-[[Assedju l-Kbir]]
Linja 89: Linja 89:
* Triq Melita
* Triq Melita
* Triq [[San Bastjan]]
* Triq [[San Bastjan]]
* Triq [[San Kristofru]]
* Triq San Kristofru
* Triq [[San Mark]]
* Triq San Mark
* Triq Spur
* Triq Spur
* Xatt il-Barriera
* Xatt il-Barriera
Linja 99: Linja 99:
=== Knejjes ===
=== Knejjes ===
[[Stampa:St Johns Co-Cathedral.jpg|250px|thumb|[[Kon-Katidral ta' San Ġwann]]]]
[[Stampa:St Johns Co-Cathedral.jpg|250px|thumb|[[Kon-Katidral ta' San Ġwann]]]]
* [[Knisja Kolleggjata San Pawl Nawfragu]]
* Knisja Kolleggjata San Pawl Nawfragu
* [[Bażilka u Parroċċa Matriċi San Duminku]]
* [[Bażilka u Parroċċa Matriċi San Duminku]]
* [[Knisja tal-Vitorja]]
* Knisja tal-Vitorja
* [[Kon-Katidral ta' San Ġwann]]
* [[Kon-Katidral ta' San Ġwann]]
* [[Katidral Anglikan ta' San Pawl]]
* Katidral Anglikan ta' San Pawl
* [[Knisja ta' San Franġisk t'Assisi]]
* Knisja ta' San Franġisk t'Assisi
* [[Knisja tal-Ġiżwiti]]
* Knisja tal-Ġiżwiti
* [[Knisja ta' Santu Wistin]]
* Knisja ta' Santu Wistin
* [[Knisja ta' Kristu Redentur]]
* Knisja ta' Kristu Redentur
* [[Knisja Franġiskana ta' Santa Marija ta' Ġesù]], jew ''Ta Ġieżu''
* Knisja Franġiskana ta' Santa Marija ta' Ġesù, jew ''Ta Ġieżu''


=== Palazzi ===
=== Palazzi ===
[[Stampa:Malta-Valletta-GrandMastersPalace1.jpg|250px|thumb|Il-[[Palazz tal-Gran Mastru]]]]
[[Stampa:Malta-Valletta-GrandMastersPalace1.jpg|250px|thumb|Il-[[Palazz tal-Gran Mastru]]]]
* [[Palazz tal-Gran Mastru]] – residenza tal-[[Parlament Malti]]
* [[Palazz tal-Gran Mastru]] – residenza tal-Parlament Malti
* [[Berġa ta' Kastilja]] – residenza tal-uffiċċju tal-[[Prim Ministru ta' Malta]]
* Berġa ta' Kastilja – residenza tal-uffiċċju tal-[[Prim Ministru ta' Malta]]
* [[Berġa t'Aragona]] – residenza tal-Ministeru tal-Finanzi
* Berġa t'Aragona – residenza tal-Ministeru tal-Finanzi
* [[Berġa tal-Italja]] – residenza tal-Awtorità tat-Turiżmu
* Berġa tal-Italja – residenza tal-Awtorità tat-Turiżmu
* [[Berġa ta' Provenza]] – residenza tal-[[Mużew tal-Arkeoloġija Nazzjonali]]
* Berġa ta' Provenza – residenza tal-Mużew tal-Arkeoloġija Nazzjonali
* [[Berġa ta' Baviera]] – residenza tal-Ministeru tal-Ġustizzja u l-Affarijiet Interni
* Berġa ta' Baviera – residenza tal-Ministeru tal-Ġustizzja u l-Affarijiet Interni
* [[Casa Rocca Piccola]] – residenza pubblika miftuħa għall-pubbliku
* Casa Rocca Piccola – residenza pubblika miftuħa għall-pubbliku
* [[Palazzo Francia]] – dar għal numru ta' uffiċini u ħwienet
* Palazzo Francia – dar għal numru ta' uffiċini u ħwienet
* [[Palazzo Parisio]] – residenza tal-Ministeru tal-Affarijiet Barranin
* Palazzo Parisio – residenza tal-Ministeru tal-Affarijiet Barranin
* [[Mużew Nazzjonali tal-Arti]]
* Mużew Nazzjonali tal-Arti


=== Teatri ===
=== Teatri ===
* [[Teatru Manoel]]
* Teatru Manoel
* [[Teatru Rjal]]
* Teatru Rjal


=== Ġonna ===
=== Ġonna ===
* [[Barrakka ta' Fuq|Ġonna tal-Barrakka ta' Fuq]]
* Ġonna tal-Barrakka ta' Fuq
* [[Barrakka t'Isfel|Ġonna tal-Barrakka t'Isfel]]
* [[Barrakka t'Isfel|Ġonna tal-Barrakka t'Isfel]]
* Hastings
* Hastings


=== Forti ===
=== Forti ===
* [[Forti Sant'Iermu]]
* Forti Sant'Iermu


=== Oħrajn ===
=== Oħrajn ===
* [[Putirjal]]
* Putirjal
* [[Funtana tat-Trituni (Malta)|Funtana tat-Trituni]]
* Funtana tat-Trituni
* [[Valletta Waterfront]]
* Valletta Waterfront


== Referenzi ==
== Referenzi ==

Reviżjoni ta' 19:52, 30 Diċembru 2015

Il-Belt Valletta

Muntaġġ ta' Valletta
Lokazzjoni ta' Valletta
Pajjiż  Malta
Gvern
 • Sindku

Alexiei Dingli (PN)
Erja 0.8 km2 (0.3 mi kw)
Elevazzjoni 56 m (184 ft)
Popolazzjoni (Marzu 2011)
 • Total
 • Densità

6,966
8,700/km2 (23,000/mi kw)
Żona tal-ħin
 • Sajf
CET (UTC+1)
CEST (UTC+2)
Kodiċi postali VLT

Qaddis patrun
 • Ġurnata

Papa San Piju V Dumnikan
  28 ta' Mejju
Websajt www.cityofvalletta.org

 Jekk għandkom widnejn biex tisimgħu, Valletta għandha ħafna stejjer xi tgħid. 

Il-belt Valletta, magħrufa min-nies tal-gżejjer Maltin bħala Il-Belt hi l-belt kapitali ta' Malta. Il-belt għandha popolazzjoni ta' 6,315 ruħ (sa l-2005). Qiegħda fil-parti tal-Lvant ċentrali tal-gżira ta' Malta.

Il-Belt Valletta għandha karattru Barokk. Però għu xi lementi ta' Manneriżmu, Neoklassikuu xi partijiet għandhom xejra ta' arkitettura moderna. Il-Belt Valletta sofriet mill-attakki tat-Tieni Gwerra Dinjija; minkejja il-gwerra ħalliet ferita kbira fil-belt, hi ma tilfitx il-karattru Barokk. Fl-1980 il-Belt Valletta kienet imsemmija mill-UNESCO bħala Patrimonju tal-umanità.[1]

Isem

L-isem uffiċjali li l-Ordni ta' San Ġwann ta lill-belt kien Humilissima Civitas Valletta — 'IL-Belt L-Aktar Umli ta' Valletta'. Madanakollu, bil-bini ta' swar u ta' fortifikazzjonijiet, u flimkien mas-sbuħija tal-bini Barokk mat-toroq tagħha, din saret magħrufha bħala Superbissima — 'L-Aktar Kburija', fost is-sovrani tal-Ewropa. Fost il-Maltin il-Belt Valletta hi sempliċiment magħrufha bħala "Il-Belt".

Gvern

Prof. Alexiei Dingli huwa is-sindku tal-Belt Valletta li ilu jmexxi l-Kunsill Lokali tal-Belt sa mill-2008. Prof. Dingli ġie elett mill-Partit Nazzjonalista (PN), li hu partit affiljat mal-Partit Popolari Ewropew, li jżomm il-maġġoranza tal-Kunsill.

Storja

L-ewwel ġebla tal-Belt Valletta tpoġġiet fit-28 ta' Marzu 1566, mill-Gran Mastru tal-Ordni ta' San Ġwann, Jean Parisot de la Valette. L-Ordni (li kienet ilha għal ħafna żmien tmexxi kemm lill-belt u anki lill-gżira) iddeċidiet li tibni l-belt il-ġdida fil-peniżola ta' Xiberras ftit wara t-tmiem tal-Assedju l-Kbir tal-1565, biex b'hekk tibni ssaħħaħ il-pożizzjoni tal-Ordni f'Malta, fejn effettivament assigura l-permanenza tal-Kavallieri fuq il-gżira. L-arkitett li ddiżinja l-pjanta tal-belt kien Francesco Laparelli li ntbagħat mill-Papa Piju V. Meta Laparelli ħalla l-Belt, xogħlu komplieh l-assistent tiegħu, Ġlormu Cassar li pproġetta wkoll il-Kon-Katidral ta' San Ġwann u parti mill-fortifikazzjonijiet.

Fit-25 ta' Marzu 1566, ġie inawgurat il-bini tal-Belt, b'La Valette stess ipoġġi l-ewwel ġebla, fejn illum hemm il-knisja tal-Vitorja. Il-pjanta tal-belt kienet kemxejn ġdida għall-gżejjer Maltin, hekk kif waqt li l-bliet u l-irħula l-oħra Maltin kellhom toroq irregolari u sqaqien, il-belt il-ġdida kellha disinn rettangulari taħt forma ta' gradilja, mingħajr ebda Collacchio, li hi żona ristretta biss għal bini importanti. It-toroq kienu wiesgħa u dritti, b'dik tan-nofs li tibda minn Putirjal u tispiċċa fil-Forti Sant'Iermu fuq in-naħa l-oħra.

Dehra tal-Belt Valletta minn tas-Sliema

Sfortunatament, La Valette qatt ma ra l-belt kompluta, hekk kif miet f'età ta' 74 sena, fil-21 ta' Awwissu 1568. Hu kien ġie midfun fil-knisja tal-Vitorja, imma wara li nbena l-Kon-Katidral ta' San Ġwann, il-fdalijiet tiegħu tpoġġew hemmhekk. It-tebut tiegħu hu mdawwar minn diversi twiebet oħra tal-Gran Mastri.

Wara l-Kavallieri u perjodu qasir taħt il-Franċiżi, il-wasla tal-Ingliżi ra għal darb'oħra jiffjorixxi l-bini. Ħafna bini ġie demolit u mibni għal darb'oħra, id-djar ġew imkabbrin u ġew installati proġetti ċiviċi; madanakollu, il-belt kollha u l-infrastruttura tagħha sofrew ħafna ħsara kawża tal-bombi li ntefgħu matul it-Tieni Gwerra Dinjija, fejn fosthom iġġarraf it-Teatru Rjal li nbena fid-daħla tal-belt fis-seklu 19.

Illum il-ġurnata, il-Belt Valletta tilqa' fi ħdanha għadd ta' dipartimenti u ministeri governattivi, kif ukoll eluf ta' ħaddiema minħabba l-konċentrazzjoni ta' uffiċini u ħwienet li hemm. F'din il-belt, tinsab ukoll il-Berġa ta' Kastilja minn fejn jopera l-Prim Ministru kif ukoll il-Palazz tal-Gran Mastru, fejn jiltaqa' l- Parlament.

Ġeografija

Triq Mikiel Anton Vassalli, Valletta

Il-peniżola ta' Valletta, li hi mdawra minn żewġ portijiet naturali ta' Marsamxett u l-Port il-Kbir, hu l-port l-iktar importanti ta' Malta, bil-baċiri fil-Marsa li jservu biex tinħatt il-merkanzija. F'dawn l-aħħar snin inbena terminal għal-kruċieri fl-istess Port il-Kbir.

Il-belt għandha l-ommok diversi binjiet ta' importanza storika, u fost dawn insibu l-Kon-Katidral ta' San Ġwann, magħruf qabel bħala l-Knisja Konventwali tal-Kavallieri ta' Malta u d-dar tal-ikbar xogħol waħdieni ta' Michelangelo Merisi da Caravaggio, l-uniku xogħol iffirmat tiegħu, u kollezzjoni imprezzabli ta' arazzi tas-seklu sbatax matul Triq ir-Repubblika; il-Berġa ta' Kastilja u León, li qabel kienet issevi bħala d-dar tal-Kavallieri ta' Malta li kienu provenjenti mill-komunità awtonoma ta' Kastilja u León, fejn illum insibu l-uffiċċju tal-Prim Ministru ta' Malta; il-Palazz Maġisterjali, mibni bejn l-1571 u l-1574, li qabel kienet ir-residenza tal-Gran Mastru tal-Kavallieri ta' Malta, waqt li llum jospita l-Parlament Malti u l-uffiċini tal-President ta' Malta (faċċata ta' Pjazza tal-Palazz matul Triq ir-Repubblika); il-Mużew Nazzjonali tal-Arti, palazz fuq stil rokokò li jmur lura għas-snin 1570, li serva bħala residenza uffiċjali tal-Kmandant tal-Flotta Mediterranja matul l-era Brittanika, mill-1789 'il quddiem (fi Triq in-Nofsinhar); il-Mużew Nazzjonali tal-Arkeoloġija, magħrufa qabel bħala l-Berġa ta' Provenza (fi Triq ir-Repubblika); it-Teatru Manoel, li kien inbena f'għaxar xhur biss fl-1731, b'ordni mill-Gran Mastru Antonio Manoel de Vilhena, u wieħed mill-eqdem teatri fl-Ewropa; Dar il-Mediterran għall-Konferenzi, magħruf qabel bħala s-Sacra Infermeria, mibni fl-1574, fejn kien wieħed mill-aktar sptarijiet rinomati matul iż-żmien tal-Kavallieri ta' Malta; u l-istess fortifikazzjoni, mibnija mill-Kavallieri bħala serje ta' bastjuni u ravellini, b'għoli ta' madwar 100 metru, iddiżinjati biex jiddefendu lill-belt mill-attakki.

Żona fejn in-nies li ma jistgħux jifilħu jħallsu għal residenza tagħhom tinsab l-ħitan tal-Belt Valleta. Fil-pjanijiet oriġinali, l-Ordni riedu qala magħmula mill-bnedmin biex tospita lill-qawwa navali, madanakollu din ma tkomplietx, u b'hekk din ż-żona saret magħrufa bħala "Il-Mandraġġ", li ġiet f'idejn in-nies mingħajr saqaf, biex irriżulta f'diversi bini b'passaġġi mudlama u b'kundizzjonijiet sanitarji ħżiena. Il-Mandraġġ kien ġie demolit parzjalment fis-snin ħamsin biex tinbena żona għad-djar fil-Belt Valleta. Din il-parti xorta baqgħet mhux rispettabli, minkejja li hi aħjar milli kif kienet qabel.

Demografija

Il-popolazzjoni tal-Belt Valletta naqset drastikament matul is-snin, u illum il-ġurnata l-kwota naqset għal madwar terz mill-perjodu bl-aktar popolazzjoni. Dan il-proċess aċċelera aktar wara t-Tieni Gwerra Dinjija hekk kif żvilupp ġdid fis-subborgi ra lill-popolazzjoni timxi 'l barra mill-belt kapitali, però l-Belt xorta baqgħet u għadha bħala ċ-ċentru amministrattiv u kummerċjali ta' Malta.

Toroq prinċipali

Triq ir-Repubblika, waħda mil-aktar toroq pedonali tal-Belt Valletta
  • Pjazza Kastilja
  • Pjazza Jean de Valette
  • Misraħ Sant'Iermu
  • Triq il-Fran
  • Triq il-Merkanti
  • Triq Zekka
  • Triq Nofsinhar
  • Triq il-Lanċa
  • Triq il-Lvant
  • Triq il-Punent
  • Triq il-Mediterran
  • Triq ir-Repubblika
  • Triq it-Teatru l-Antik
  • Triq l-Assedju l-Kbir
  • Triq Marsamxett
  • Triq Melita
  • Triq San Bastjan
  • Triq San Kristofru
  • Triq San Mark
  • Triq Spur
  • Xatt il-Barriera
  • Triq San Pawl
  • Triq San Duminku

Postijiet ta' interess

Knejjes

Kon-Katidral ta' San Ġwann

Palazzi

Il-Palazz tal-Gran Mastru
  • Palazz tal-Gran Mastru – residenza tal-Parlament Malti
  • Berġa ta' Kastilja – residenza tal-uffiċċju tal-Prim Ministru ta' Malta
  • Berġa t'Aragona – residenza tal-Ministeru tal-Finanzi
  • Berġa tal-Italja – residenza tal-Awtorità tat-Turiżmu
  • Berġa ta' Provenza – residenza tal-Mużew tal-Arkeoloġija Nazzjonali
  • Berġa ta' Baviera – residenza tal-Ministeru tal-Ġustizzja u l-Affarijiet Interni
  • Casa Rocca Piccola – residenza pubblika miftuħa għall-pubbliku
  • Palazzo Francia – dar għal numru ta' uffiċini u ħwienet
  • Palazzo Parisio – residenza tal-Ministeru tal-Affarijiet Barranin
  • Mużew Nazzjonali tal-Arti

Teatri

  • Teatru Manoel
  • Teatru Rjal

Ġonna

Forti

  • Forti Sant'Iermu

Oħrajn

  • Putirjal
  • Funtana tat-Trituni
  • Valletta Waterfront

Referenzi

Ħoloq esterni

Koordinati: 35°53′52″N 14°30′45″E / 35.89778°N 14.5125°E / 35.89778; 14.5125