Jannar: Differenza bejn il-verżjonijiet
m Bot Tneħħija: ve:Phando (deleted) |
m Bot: Migrating 210 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q108 (translate me) |
||
Linja 46: | Linja 46: | ||
[[Kategorija:Xhur tas-sena| 01]] |
[[Kategorija:Xhur tas-sena| 01]] |
||
[[ab:Ажьырныҳәа]] |
|||
[[af:Januarie]] |
|||
[[als:Januar]] |
|||
[[am:ጃንዩዌሪ]] |
|||
[[an:Chinero]] |
|||
[[ang:Æfterra Gēola]] |
|||
[[ar:يناير (شهر)]] |
|||
[[arc:ܟܢܘܢ ܒ]] |
|||
[[arz:يناير]] |
|||
[[ast:Xineru]] |
|||
[[ay:Chichu phaxsi]] |
|||
[[az:Yanvar]] |
|||
[[ba:Ғинуар (Һыуығай)]] |
|||
[[bar:Jenna]] |
|||
[[bat-smg:Sausis]] |
|||
[[bcl:Enero]] |
|||
[[be:Студзень]] |
|||
[[be-x-old:Студзень]] |
|||
[[bg:Януари]] |
|||
[[bh:जनवरी]] |
|||
[[bjn:Januari]] |
|||
[[bn:জানুয়ারি]] |
|||
[[br:Genver]] |
|||
[[bs:Januar]] |
|||
[[bug:Januari]] |
|||
[[bxr:1 һара]] |
|||
[[ca:Gener]] |
|||
[[cbk-zam:Enero]] |
|||
[[ce:Нажи бутт]] |
|||
[[ceb:Enero]] |
|||
[[ckb:کانوونی دووەم]] |
|||
[[co:Ghjennaghju]] |
|||
[[crh:Yanvar]] |
|||
[[cs:Leden]] |
|||
[[csb:Stëcznik]] |
|||
[[cv:Кăрлач (уйăх)]] |
|||
[[cy:Ionawr]] |
|||
[[da:Januar]] |
|||
[[de:Januar]] |
|||
[[diq:Çele]] |
|||
[[dsb:Wezymski]] |
|||
[[dv:ޖެނުއަރީ]] |
|||
[[ee:Dzove]] |
|||
[[el:Ιανουάριος]] |
|||
[[eml:Znêr]] |
|||
[[en:January]] |
|||
[[eo:Januaro]] |
|||
[[es:Enero]] |
|||
[[et:Jaanuar]] |
|||
[[eu:Urtarril]] |
|||
[[ext:Eneru]] |
|||
[[fa:ژانویه]] |
|||
[[fi:Tammikuu]] |
|||
[[fiu-vro:Vahtsõaastakuu]] |
|||
[[fo:Januar]] |
|||
[[fr:Janvier]] |
|||
[[frp:Janviér]] |
|||
[[fur:Zenâr]] |
|||
[[fy:Jannewaris]] |
|||
[[ga:An tEanáir]] |
|||
[[gag:Büük ay]] |
|||
[[gan:一月]] |
|||
[[gd:Am Faoilleach]] |
|||
[[gl:Xaneiro]] |
|||
[[gn:Jasyteĩ]] |
|||
[[got:𐌰𐍆𐍄𐌿𐌼𐌰 𐌾𐌹𐌿𐌻𐌴𐌹𐍃]] |
|||
[[gu:જાન્યુઆરી]] |
|||
[[gv:Jerrey Geuree]] |
|||
[[haw:Ianuali]] |
|||
[[he:ינואר]] |
|||
[[hi:जनवरी]] |
|||
[[hif:January]] |
|||
[[hr:Siječanj]] |
|||
[[hsb:Januar]] |
|||
[[ht:Janvye]] |
|||
[[hu:Január]] |
|||
[[hy:Հունվար]] |
|||
[[ia:Januario]] |
|||
[[id:Januari]] |
|||
[[ie:Januar]] |
|||
[[ig:Önwa mbu]] |
|||
[[ilo:Enero]] |
|||
[[io:Januaro]] |
|||
[[is:Janúar]] |
|||
[[it:Gennaio]] |
|||
[[iu:ᔭᓐᓄᐊᓕ]] |
|||
[[ja:1月]] |
|||
[[jbo:pavma'i]] |
|||
[[jv:Januari]] |
|||
[[ka:იანვარი]] |
|||
[[kab:Yennayer]] |
|||
[[kk:Қаңтар]] |
|||
[[kl:Jannuaari]] |
|||
[[km:ខែមករា]] |
|||
[[kn:ಜನವರಿ]] |
|||
[[ko:1월]] |
|||
[[koi:Tӧвшӧр]] |
|||
[[ksh:Jannowaa]] |
|||
[[ku:Rêbendan]] |
|||
[[kv:Тӧвшӧр тӧлысь]] |
|||
[[kw:Mis Genver]] |
|||
[[ky:Январь]] |
|||
[[la:Ianuarius]] |
|||
[[lad:Jenero]] |
|||
[[lb:Januar]] |
|||
[[lbe:Январь]] |
|||
[[lez:Гьер]] |
|||
[[lg:Gatonnya]] |
|||
[[li:Jannewarie]] |
|||
[[lij:Zennâ]] |
|||
[[lmo:Genar]] |
|||
[[ln:Sánzá ya yambo]] |
|||
[[lo:ມັງກອນ]] |
|||
[[lt:Sausis]] |
|||
[[ltg:Jaunagods mieness]] |
|||
[[lv:Janvāris]] |
|||
[[map-bms:Januari]] |
|||
[[mdf:Кельмеков]] |
|||
[[mg:Janoary]] |
|||
[[mhr:Шорыкйол]] |
|||
[[mi:Kohi-tātea]] |
|||
[[min:Januari]] |
|||
[[mk:Јануари]] |
|||
[[ml:ജനുവരി]] |
|||
[[mr:जानेवारी महिना]] |
|||
[[mrj:Январь]] |
|||
[[ms:Januari]] |
|||
[[mwl:Janeiro]] |
|||
[[my:ဇန်နဝါရီ]] |
|||
[[myv:Якшамков]] |
|||
[[nah:Ic cē mētztli]] |
|||
[[nap:Jennaro]] |
|||
[[nds:Januar]] |
|||
[[nds-nl:Jannewaori]] |
|||
[[ne:जनवरी]] |
|||
[[new:ज्यानुवरी]] |
|||
[[nl:Januari]] |
|||
[[nn:Januar]] |
|||
[[no:Januar]] |
|||
[[nov:Januare]] |
|||
[[nrm:Janvyi]] |
|||
[[nso:Pherekgong]] |
|||
[[oc:Genièr]] |
|||
[[or:ଜାନୁଆରୀ]] |
|||
[[os:Январь]] |
|||
[[pa:ਜਨਵਰੀ]] |
|||
[[pam:Eneru]] |
|||
[[pdc:Yenner]] |
|||
[[pih:Jaenyuweri]] |
|||
[[pl:Styczeń]] |
|||
[[pms:Gené (mèis)]] |
|||
[[pnb:جنوری]] |
|||
[[pnt:Καλαντάρτς]] |
|||
[[ps:جنوري]] |
|||
[[pt:Janeiro]] |
|||
[[qu:Qhulla puquy killa]] |
|||
[[ro:Ianuarie]] |
|||
[[roa-tara:Scennàre]] |
|||
[[ru:Январь]] |
|||
[[rue:Януар]] |
|||
[[rw:Mutarama]] |
|||
[[sah:Тохсунньу]] |
|||
[[sc:Bennàlzu]] |
|||
[[scn:Jinnaru]] |
|||
[[sco:Januar]] |
|||
[[se:Ođđajagimánnu]] |
|||
[[sh:Januar]] |
|||
[[si:ජනවාරි]] |
|||
[[simple:January]] |
|||
[[sk:Január]] |
|||
[[sl:Januar]] |
|||
[[so:Janaayo]] |
|||
[[sq:Janari]] |
|||
[[sr:Јануар]] |
|||
[[ss:Bhimbídvwane]] |
|||
[[su:Januari]] |
|||
[[sv:Januari]] |
|||
[[sw:Januari]] |
|||
[[szl:Styczyń]] |
|||
[[ta:சனவரி]] |
|||
[[te:జనవరి]] |
|||
[[tet:Janeiru]] |
|||
[[tg:Январ]] |
|||
[[th:มกราคม]] |
|||
[[tk:Ýanwar]] |
|||
[[tl:Enero]] |
|||
[[tpi:Janueri]] |
|||
[[tr:Ocak]] |
|||
[[ts:Sunguti]] |
|||
[[tum:Janyuwale]] |
|||
[[udm:Толшор]] |
|||
[[uk:Січень]] |
|||
[[ur:جنوری]] |
|||
[[uz:Yanvar]] |
|||
[[vec:Xenaro]] |
|||
[[vep:Viluku]] |
|||
[[vi:Tháng một]] |
|||
[[vls:Januoari]] |
|||
[[vo:Yanul]] |
|||
[[wa:Moes d' djanvî]] |
|||
[[war:Enero]] |
|||
[[wo:Samwie]] |
|||
[[xal:Туула сар]] |
|||
[[xh:Eyomqungu]] |
|||
[[xmf:ღურთუთა]] |
|||
[[yi:יאנואר]] |
|||
[[yo:Oṣù Kínní]] |
|||
[[zh:1月]] |
|||
[[zh-min-nan:1 goe̍h]] |
|||
[[zh-yue:1月]] |
Reviżjoni ta' 14:12, 4 April 2013
Jannar · | Frar · | Marzu · | April · | Mejju · | Ġunju · | Lulju · | Awwissu · | Settembru · | Ottubru · | Novembru · | Diċembru |
◄ | Jannar | ► | ||||
Ħad | Tne | Tli | Erb | Ħam | Ġim | Sib |
31 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 |
14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 |
21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 |
28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 |
Jannar huwa l-ewwel xahar tas-sena skond il-kalendarju Gregorjan. Dan ix-xahar għandu 31 jum, u hu wieħed minn seba' xhur ta' 31 jum fil-kalendarju Gregorjan.
Jannar jibda (astroloġikament) bix-xemx fil-Kaprikornu u jispiċċa fl-Akwarju.
L-isem Jannar hu minn alla Ruman Ġanu (Ianuarius), l-alla tal-bibien; l-isem kellu l-bidu tiegħu fil-mitoloġija Rumana, fejn il-kelma Latina għal bieb (ianua) tiġi - Jannar hu l-bieb għas-sena. L-alla Ġanu kien meqjum minn xi 400 qK sa xi 400 wK. Fit-talb kienu jibdew bih, anke qabel il-kbir Ġove, u kien imfittex fil-bidu ta’ ħafna affarijiet, gwerer inklużi. Fl-istatwi huwa skolpit b’żewġ uċuħ opposti, wieħed biex iħares lura u l-ieħor għal quddiem, b’muftieħ f’idu l-leminija u b’bastun fix-xellugija. Il-festi tiegħu kienu jsiru għall-bidu tas-sena. Il-Ħindi ukoll għandhom, fost mijiet ta’ allat, lil alla Vayu, rappreżentat b’żewġ uċuħ biex iħares lura u ’l quddiem u wkoll jitolbuh qabel jibdew l-affarijiet. Ukoll f’Jannar, fil-15, għandhom il-Makara Sakranti, festival kbir tal-ħasil fix-xmajjar speċjalment dik Ganges meqjusa l-iktar qaddisa.
Tradizzjonalment, il-kalendarju Ruman kien jikkonsisti minn 10 xhur, b'total ta' 304 ġurnata, fejn ix-xitwa kienet meqjusa bħala xahar mingħajr ġranet. Madwar 713 QK, ir-Re Numa Pompilius żied ix-xhur ta' Jannar u Frar biex jagħmel in-numru ta' ġranet tas-sena daqs tas-sena solari (355 ġurnata). L-ewwel ġurnata tax-xahar hi magħrufa bħala l-Istrina. Fil-bidu tal-153 QK ħa post Marzu bħala l-ewwel xahar. Marzu qabel kien l-ewwel xahar fil-kalendarju antik Ruman.
Diversi dati tal-festi Nsara kienu użati għall-Ewwel tas-Sena fl-Ewropa, fosthom il-25 ta' Marzu (festa ta' l-Annunzjata) u l-25 ta' Diċembru (il-Milied). Madanakollu, l-kalendarji medjevali kienu mfassla fuq il-mudell Ruman ta' tnax-il kolonna minn Jannar sa Diċembru. Fis-seklu 16, pajjiżi Ewropej bdew uffiċċjalment jagħmlu l-1 ta' Jannar il-bidu ta' sena ġdida.
Ismijiet storiċi għal Jannar jinkludu l-isem oriġinali Ruman, Ianuarius, il-kelma tas-Sassonja Wulf-monath ("xahar tal-lupu"), u t-terminu wżat minn Karlu Manju Wintarmanoth ("xitwa/xahar kiesaħ"). Bil-Fillandiż, ix-xahar hu msejjaħ tammikuu, li tfisser ix-xahar tal-balluta, imma t-tifsira oriġinali kienet ix-xahar tal-qalb tax-xitwa, billi "tammi" kienet tfisser qalb. Dan ix-xahar hu msejjaħ bil-lingwa Ċeka leden, li tfisser ix-xahar tas-silġ.
L-ewwel Tnejn ta' Jannar hu magħruf bħala Handsel Monday fl-Iskozja u fit-tramuntana ta' l-Ingilterra. Fl-Ingilterra, is-sena tal-agrikoltura bdiet b'Plough Sunday fil-Ħadd wara l-Epifanija.
Fil-kalendarju Kattoliku hemm festi importanti li jibdew fil-bidunett (twelid Jannar huwa mfakkar minn kull kampnar). Skont ir-riforma tal-1969, l-ewwel ta’ Jannar sar iddedikat lil Marija Omm Alla. Qabel kienet il-festa taċ-ċirkonċiżjoni ta’ Ġesù (li tneħħiet mill-kalendarju fl-1974). L-ewwel Ħadd ta' Jannar (meta mhux l-ewwel tas-sena) imbagħad huwa l-festa tal-Epifanija u t-tieni Ħadd dik tal-Magħmudija ta’ Ġesù.
L-età maġġuri fil-Ġappun hi t-tieni Tnejn ta' Jannar, għal dawk li jkunu jagħlqu l-20 sena fis-sena l-ġdida tal-kalendarju. Din hi vaganza nazzjonali. Il-ġurnata kienet iċċelebrata mill-1948, imma tmexxiet għall-15 ta' Jannar mis-sena 1999, fejn kienet tmexxiet mill-gvern Ġappuniż f'attenat biex ikabbar l-ekonomija.
Fir-rota tas-sena Pagana, Jannar jispiċċa fil-perjodu ta' l-Imbolc fl-emisferu tat-tramuntana u Lughnasadh fl-emisferu ta' nofsinhar.
Tradizzjonijiet Maltin marbuta ma' Jannar
Jannar tista’ tgħid huwa l-eqqel tax-xitwa Maltija bil-ġranet fost l-iqsar u l-iljieli l-itwal, u spiss ikun il-maltemp (f’Jannar stenna xita, ksieħ u nar (beraq)) u ksieħ (il-bard ta’ Jannar iqaxxar ġild ta’ ħmar).
U mhux biss Jannar imma anke x-xahar ta’ warajh (Jannar kiefer u Frar għandu d-dwiefer). Għalhekk aħjar li F’Jannar agħlaq in-nagħaġ fil-għar.
Ix-xita ta’ Jannar hija tajba: Ix-xita ta’ Jannar traxxix il-bżar (demel).
Madanakollu xita żejda hija ta’ ħsara (Meta Jannar huwa lewwiemi, ma tarax bidwi hieni).
Jannar huwa wkoll żmien il-mard, l-iktar dak respiratorju jew virali (Dehxa ta’ Jannar (ħosba) fawra (rash) lewn in-nar) li l-iktar li jolqot huwa lix-xjuħ (f’Jannar ix-xiħ jew fis-sodda jew fl-isptar).
Għall-qtates imma huwa żmien ta’ attività oħra (Jannar ma jħallix qattusa d-dar).
Avvenimenti f'Jannar
Wikimedia Commons għandha fajls multimedjali li għandhom x'jaqsmu ma': Jannar |
- L-Istrina – 1 ta' Jannar
- Seijin shiki (成人の日 Seijin no hi) fil-Ġappun – fit-tieni Tnejn
- Jum Martin Luther King fl-Istati Uniti – fit-tielet Tnejn
- Jum l-Awstralja – 26 ta' Jannar
- Festa tar-Repubblika – 26 ta' Jannar
- Auckland Anniversary f'Auckland, New Zealand – it-Tnejn qrib id-29 ta' Jannar