Ġesù: Differenza bejn il-verżjonijiet
m r2.7.3) (Robot: Bidla f'lo:ພະເຍຊູ għal lo:ພຣະເຢຊູ |
m Bot: Migrating 213 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q302 (translate me) |
||
Linja 64: | Linja 64: | ||
{{Link FA|hr}} |
{{Link FA|hr}} |
||
{{Link FA|pt}} |
{{Link FA|pt}} |
||
[[ab:Иесуа Қьырста]] |
|||
[[af:Jesus van Nasaret]] |
|||
[[als:Jesus Christus]] |
|||
[[am:ኢየሱስ]] |
|||
[[an:Chesús de Nazaret]] |
|||
[[ang:Iesus]] |
|||
[[ar:يسوع]] |
|||
[[arc:ܝܫܘܥ]] |
|||
[[arz:يسوع]] |
|||
[[ast:Xesús]] |
|||
[[az:İsa]] |
|||
[[ba:Ғайса (пәйғәмбәр)]] |
|||
[[bar:Jesus vo Nazaret]] |
|||
[[bat-smg:Jiezos Krėstos]] |
|||
[[bcl:Hesukristo]] |
|||
[[be:Ісус Хрыстос]] |
|||
[[be-x-old:Ісус Хрыстос]] |
|||
[[bg:Исус Христос]] |
|||
[[bi:Jisas Kraes]] |
|||
[[bm:Yesu Krista]] |
|||
[[bn:যিশু]] |
|||
[[bo:ཡེ་ཤུ།]] |
|||
[[br:Jezuz Nazaret]] |
|||
[[bs:Isus]] |
|||
[[bxr:Иисус Христос]] |
|||
[[ca:Jesús de Natzaret]] |
|||
[[cbk-zam:Jesus]] |
|||
[[cdo:Ià-sŭ]] |
|||
[[ceb:Jesus]] |
|||
[[ckb:یەسووع]] |
|||
[[co:Gesù Cristu]] |
|||
[[crh:İsa]] |
|||
[[cs:Ježíš Kristus]] |
|||
[[cu:Їисъ Хрїстъ]] |
|||
[[cv:Иисус Христос]] |
|||
[[cy:Iesu]] |
|||
[[da:Jesus]] |
|||
[[de:Jesus Christus]] |
|||
[[diq:İsa]] |
|||
[[dsb:Jezus Kristus]] |
|||
[[dv:އީސާގެފާނު]] |
|||
[[ee:Yesu]] |
|||
[[el:Ιησούς Χριστός]] |
|||
[[eml:Gesü]] |
|||
[[en:Jesus]] |
|||
[[eo:Jesuo Kristo]] |
|||
[[es:Jesús de Nazaret]] |
|||
[[et:Jeesus]] |
|||
[[eu:Jesus Nazaretekoa]] |
|||
[[ext:Jesucristu]] |
|||
[[fa:عیسی]] |
|||
[[fi:Jeesus]] |
|||
[[fiu-vro:Jeesus]] |
|||
[[fj:Jisu Karisito]] |
|||
[[fo:Jesus]] |
|||
[[fr:Jésus-Christ]] |
|||
[[fur:Jesus]] |
|||
[[fy:Jezus Kristus]] |
|||
[[ga:Íosa Críost]] |
|||
[[gan:耶穌]] |
|||
[[gd:Iosa Crìosd]] |
|||
[[gl:Xesús de Nazareth]] |
|||
[[gn:Hesu Nasaregua]] |
|||
[[got:𐌹𐌴𐍃𐌿𐍃 𐍇𐍂𐌹𐍃𐍄𐌿𐍃/Iesus Xristus]] |
|||
[[gu:ઇસુ]] |
|||
[[ha:Isa Almasihu]] |
|||
[[hak:Yâ-sû]] |
|||
[[he:ישו]] |
|||
[[hi:ईसा मसीह]] |
|||
[[hif:Jesus]] |
|||
[[hr:Isus]] |
|||
[[hsb:Jězus]] |
|||
[[ht:Jezi]] |
|||
[[hu:Jézus]] |
|||
[[hy:Հիսուս]] |
|||
[[ia:Jesus Christo]] |
|||
[[id:Yesus]] |
|||
[[ie:Iesu]] |
|||
[[ig:Jisọs Kraịst]] |
|||
[[ilo:Hesús]] |
|||
[[io:Iesu di Nazaret]] |
|||
[[is:Jesús]] |
|||
[[it:Gesù]] |
|||
[[iu:ᐱᐅᓕᑦᓯᔨ]] |
|||
[[ja:イエス・キリスト]] |
|||
[[jbo:iesus]] |
|||
[[jv:Yésus Kristus]] |
|||
[[ka:იესო ქრისტე]] |
|||
[[kab:Ɛisa]] |
|||
[[kg:Yesu]] |
|||
[[kk:Иса Мәсих]] |
|||
[[kl:Jiisusi-Kristus]] |
|||
[[kn:ಯೇಸು ಕ್ರಿಸ್ತ]] |
|||
[[ko:예수]] |
|||
[[koi:Иисус Христос]] |
|||
[[ksh:Jesus Christus]] |
|||
[[ku:Îsa]] |
|||
[[kv:Исус Кристос]] |
|||
[[kw:Yesu Krist]] |
|||
[[la:Iesus]] |
|||
[[lad:Yeshu]] |
|||
[[lb:Jesus vun Nazaret]] |
|||
[[lbe:Эса идавс]] |
|||
[[lez:Иса (пайгъамбар)]] |
|||
[[lg:Jesu Kristo]] |
|||
[[li:Zjezus Christus]] |
|||
[[lij:Gesû Cristo]] |
|||
[[lmo:Gesü de Nazaret]] |
|||
[[ln:Yésu]] |
|||
[[lo:ພຣະເຢຊູ]] |
|||
[[lt:Jėzus Kristus]] |
|||
[[ltg:Jezus Krystus]] |
|||
[[lv:Jēzus Kristus]] |
|||
[[mg:Jesoa]] |
|||
[[mhr:Исус Христос]] |
|||
[[mi:Ihu Karaiti]] |
|||
[[mk:Исус Христос]] |
|||
[[ml:യേശു]] |
|||
[[mn:Есүс Христ]] |
|||
[[mr:येशू ख्रिस्त]] |
|||
[[ms:Jesus Christ]] |
|||
[[mwl:Jasus]] |
|||
[[my:ခရစ်တော်၊ ယေရှု]] |
|||
[[mzn:عیسی]] |
|||
[[na:Jesu Kristo]] |
|||
[[nah:Yeshua Christós]] |
|||
[[nap:Gèsù]] |
|||
[[nds:Jesus Christus]] |
|||
[[nds-nl:Jezus Christus]] |
|||
[[ne:जिसस क्राइस्ट]] |
|||
[[nl:Jezus (traditioneel-christelijk)]] |
|||
[[nn:Jesus]] |
|||
[[no:Jesus Kristus]] |
|||
[[nov:Jesu Kristo]] |
|||
[[nrm:Jésus-Chrît]] |
|||
[[nso:Jesu]] |
|||
[[nv:Doodaatsaahii (Jíísas)]] |
|||
[[ny:Yesu Kristu]] |
|||
[[oc:Jèsus]] |
|||
[[om:Yesuus]] |
|||
[[or:ଯୀଶୁ]] |
|||
[[os:Йесо Чырысти]] |
|||
[[pa:ਈਸਾ ਮਸੀਹ]] |
|||
[[pam:Jesus]] |
|||
[[pap:Hesus]] |
|||
[[pdc:Yeesus Grischdus]] |
|||
[[pfl:Jesus von Nazaret]] |
|||
[[pih:Jesus]] |
|||
[[pl:Jezus Chrystus]] |
|||
[[pms:Gesù ëd Nàsaret]] |
|||
[[pnb:یسوع]] |
|||
[[ps:عيسی]] |
|||
[[pt:Jesus]] |
|||
[[qu:Jesus]] |
|||
[[rm:Jesus da Nazaret]] |
|||
[[rn:Yezu Kirisitu]] |
|||
[[ro:Isus din Nazaret]] |
|||
[[roa-rup:Isa Hristo]] |
|||
[[ru:Иисус Христос]] |
|||
[[rue:Ісус Хрістос]] |
|||
[[rw:Yezu Kirisitu]] |
|||
[[sah:Иисус Христос]] |
|||
[[sc:Gesùs]] |
|||
[[scn:Gesù Cristu]] |
|||
[[sco:Jesus Christ]] |
|||
[[se:Jesus]] |
|||
[[sh:Isus]] |
|||
[[si:ජේසුස් තුමා]] |
|||
[[simple:Jesus]] |
|||
[[sk:Ježiš Kristus]] |
|||
[[sl:Jezus Kristus]] |
|||
[[sm:Iesu Keriso]] |
|||
[[so:Ciise]] |
|||
[[sq:Jezusi]] |
|||
[[sr:Исус]] |
|||
[[srn:Jesus Christus]] |
|||
[[ss:Bukhristu]] |
|||
[[sv:Jesus]] |
|||
[[sw:Yesu]] |
|||
[[szl:Jezus Kristus]] |
|||
[[ta:இயேசு கிறித்து]] |
|||
[[te:యేసు]] |
|||
[[tg:Исо]] |
|||
[[th:พระเยซู]] |
|||
[[tk:Isa Pygamber]] |
|||
[[tl:Hesus]] |
|||
[[to:Sīsū Kalaisi]] |
|||
[[tpi:Jisas]] |
|||
[[tr:İsa]] |
|||
[[tt:Ğaysa]] |
|||
[[tum:Yesu Khristu]] |
|||
[[tw:Yesu Kristo]] |
|||
[[ty:Iesu Mesia]] |
|||
[[ug:ئەيسا مەسىھ]] |
|||
[[uk:Ісус Христос]] |
|||
[[ur:عیسیٰ علیہ السلام]] |
|||
[[uz:Iso Masih]] |
|||
[[vec:Jesu]] |
|||
[[vep:Iisus Hristos]] |
|||
[[vi:Giê-su]] |
|||
[[vls:Jezus van Nazareth]] |
|||
[[wa:Djezus-Cri]] |
|||
[[war:Hesus]] |
|||
[[wo:Yéesu-kristaa]] |
|||
[[wuu:耶稣]] |
|||
[[xh:UYesu Kristu]] |
|||
[[xmf:იოსე ქირსე]] |
|||
[[yi:יעזוס]] |
|||
[[yo:Jésù]] |
|||
[[za:Yesu]] |
|||
[[zh:耶稣]] |
|||
[[zh-min-nan:Iâ-so͘]] |
|||
[[zh-yue:耶穌]] |
Reviżjoni ta' 14:09, 4 April 2013
Ġesù, jew Ġesù ta' Nazaret, magħruf ukoll bħala Ġesù Kristu, huwa l-figura ċentrali tal-Kristjaneżmu, kemm bħala l-Messija kif ukoll l-inkarnazzjoni ta' Alla.
L-isem "Ġesù" hu bbażat fuq il-Latin Iesus, traslitterazzjoni tal-Grieg Ἰησοῦς (Iēsoûs), li hi stess ellenizzazzjoni tal-Aramajk/Lhudi ישוע (Ġexuwa' ) li hi stess modifikazzjoni ta' wara l-eżilju tal-Lhudi יְהוֹשֻׁעַ (Ġeħoxuwa' , Ġożwè) taħt l-influwenza tal-Aramajk.[1][2]
Kristu hi traduzzjoni bil-Grieg tal-kelma Lhudija “Messija”, kelma li tfisser “midluk”. Il-kelma saret l-isem proprju ta’ Ġesù għax għal dawk li emmnu fih Kristu temm it-tama messjanika ta’ Israel bil-missjoni tiegħu ta’ qassis, profeta u sultan.
Ġesù kien predikatur Lhudi, attiv fl-aħħar tliet snin ta' ħajtu[3] fil-provinċja Rumana tal-Lhudija.
Fonti tat-tagħrif fuq Ġesù
Il-fonti testwali relativi għal Ġesù jistgħu jinġabru f'erba' tipologiji:
- l-Ittri Pawlini, imbagħad inklużi fit-Testment il-Ġdid: bejn wieħed u ieħor San Pawl kitibhom bejn is-sena 51 u s-sena63. Pawlu ma kienx jaf direttament lil Ġesù. Fl-eqdem dokumenti insibu ftit informazzjoni bijografika fuq il-figura storika ta' Ġesù. Iktar milli biex jagħtu rendikont sħiħ ta' x'għamel Ġesù, l-ittri, ħafna drabi miktuba bħala kitbiet okkażjonali, jikkostitwixxu madanakollu xhieda rilevanti ta kif kienet tinfirex u kif kienet ipperċepita l-esperjenza ta' Ġesù fl-eqdem Komunitajiet Insara;
- evanġelji kanoniċi (Mattew, Mark, Luqa u Ġwanni). Skont numru ta' storiċi dawn il-kitbiet waslu fil-forma attwali fit-tieni nofs ta l-ewwel seklu, wara li ġew irranġati f'diversi verżjonijiet u preċeduti minn għexieren ta' tradizijonijiet orali jew ta' noti miktuba.
- L-evanġelji apokrafi Dawn mhumiex milqugħa mill-istudjużi bħala xhieda fidila tal-Ġesù storiku [16] (Dan minħabba li ġew komposti tard, jibdew min-nofs it-tieni seklu, huma l-iktar utli biex jinftiehem aħjar l-ambjent reliġjuz tas-sekli ta' wara Kristu [17]), anke għal ġeneru letterarju mħarref-leġġendarju li jidistingwi il-parti il-kbira tan-narrazzjonijiet [18].
- Kitbiet oħra mhux insara
Għal dak li jikkonċerna ir-riċerka storika ta' ħajtu s-sorsi ewlenin jinsabu fit-Testment il-Ġdid, partikolarment fl-ittri ta' San Pawl u fl-Evanġelji sinottiċi[4]. Il-Vangelu ta' San Ġwann huwa ta' għajnuna żgħira, bħalma huma wkoll il-varji Evanġelji apokrafi. Is-sorsi mhux insara - l-istoriku Lhudi, Ġużeppi, it-Talmud tal-Babilonja, l-istoriċi Rumani Taċitu u Svetonju, u oħrajn - jikkonfermaw l-eżistenza u t-tislib ta' Ġesù taħt il-ħaqq ta' Ponzju Pilatu.
L-Evanġelji
L-Evanġelji jirrakkontaw it-twelid ta' Ġesù minn Marija verġni, il-predikazzjoni li tisħaq fuq l-aħbar tas-Saltna tas-smewwiet u dwar l-imħabba tal-proxxmu, u irrealizzata minn diskorsi u parabboli imsieħba ma mirakli; fl-aħħar tal-Evanġelji insibu mbagħad il-ġrajja tal-passjoni, Kruċifissjoni, qawmien mill-imwiet u axxensjoni fis-sema.
L-Evanġelji u kitbiet oħrajn tat-testment il-Ġdid jidentifikaw lil Ġesù bħala il-Messija u bin Alla. L-ittri Pawlini jeżaltaw il-valur tal-ħelsin ta' mewtu u l-qawmien tiegħu mill-mewt. It-tradizzjoni Nisranija ta' wara iddikjaratu t-tieni persuna tat-Trinità Mqaddsa, flimkien mal-Missier u ma' Ruħ il-qodos, u tassew Alla u tassew bniedem.
Mill-Vangeli jidher li l-predikazzjoni u l-ħidma ta' Ġesù għamlu suċċess minimu fis-soċjeta Lhudija ta' dak iż-żmien, u l-akter li kien mismugħ min-nies ta' status baxx. Il-perjodu qasir tal-predikazzjoni ntemm bil-mewt fuq is-salib, mitluba, skont l-Evanġelji, mill-awtoritajiet Lhud tas-Sinedriju iżda mogħtija mill-awtorità ta' Ruma (li kienet iżżomm għall-ilsiera tali xorti), fuq deċiżjoni aħħarija tal-prefett Ruman Ponzju Pilatu. Wara mewtu, id-dixxipli tiegħu sostnew li Ġesù rxoxta mill-imwiet u xerrdu l-messaġġ tat-tagħlim tiegħu, b'hekk il-figura ta' Kristu sabet influwenza maġġuri fil-kultura tal-Punent
Sorsi Pagani
- Taċitu, senatur u storiku Ruman twieled għoxrin sena wara l-mewt ta’ Ġesù. Fl-Annali tiegħu tal-Imperu Ruman, wara li jagħti ħarsa dettaljata tal-ħruq ta’ Ruma li seħħ fis-sena erbgħa w’sittin sena wara Kristu, u jsemmi kif Neruni akkuża lill-Insara bħala l-ħatja ta’ dan il-ħruq, jgħid hekk: “L-awtur ta’ din is-setta, Kristu għex fi żmien l-Imperatur Tiberju u kien ikkundannat għall-mewt mill-prokuratur Ponzju Pilatu.”
- Svetonju, awtur Ruman, fil-bijografija ta’ l-Imperatur Klawdju, miktuba mija u għoxrin sena wara Kristu, jgħarrafna dwar it-tkeċċija tal-Lhud minn Ruma għaliex, “imxewxa minn ċertu Kristu, spiss kienu qed joħolqu ħafna rvellijiet”.
- Plinju ż-Żgħir, gvernatur ta’ Bitinja, li, mitt sena wara Kristu, għarraf lill-Imperatur Trajanu, li għadd kbir ta’ nies kienu mdorrijin jinġabru “f’ġurnata fissa, qabel jisbaħ, biex ikantaw bejniethom innu lil Kristu qisu xi alla”.
- Ġużeppi Flavju, storiku Lhudi u ċittadin Ruman isemmi darbtejn lil Kristu fl-Antiquitates Judaicae (tinqara: Antikwitates Ġudajke), li nkitbu f’Ruma disgħin sena wara Kristu. Jgħid hekk: “F’dak iż-żmien kien jgħix Ġesù – bniedem għaref, jekk nistgħu nsejħulu bniedem. Infatti kien wieħed li wettaq għeġubijiet u kien mgħallem hekk kbir li n-nies kienet temmnu bil-ferħ kollu, u bis-saħħa ta’ hekk ġibed lejh għadd ta’ Lhud kif ukoll Griegi. Hu kien il-Messija. Meta Pilatu sema’ l-akkużi kontrih mingħand il-kbarat tal-poplu, ikkundannah għat-tislib. Dawk li sa mill-bidu ħabbewh ma telquhx waħdu. Fit-tielet jum hu dehrilhom, mill-ġdid ħaj. Għax wara kollox il-Profeti ta’ Alla kienu ħabbruha dil-ħaġa, flimkien ma’ elf ħaġa oħra dwaru. U l-komunità tal-Kristjani ħadet l-isem tagħha minn ismu, sal-lum il-Kristjani għadhom magħna.”
Marija, omm Ġesù
Skont ir-rakkont tal-Vanġelu skont san Luqa, verġni jisimha Marija, mgħarrsa ma' Ġużeppi, mir-razza tar-re David, irċeviet f'Nazaret tal-Galilija «fi żmien re Erodi» viżta ta' l-Arkanġlu Gabrijel, li ħabbrilha l-konċepiment ta'Ġesù (Mudell:Passaġġ bibliku).
Fil-Vanġelu skont Mattew, il-konċepiment verġinali ta' Marija imsemmi biss bil-bogħod, waqt li l-protagonista huwa Ġużeppi, li jirċievi minn anġlu r-rivelazjoni tal-konċepiment soprannaturali ta' Marija (Mudell:Passaġġ bibliku).
It-Twemmin tal-Insara
L-Insara jemmnu li Ġesù Kristu huwa l-"Iben waħdieni ta' Alla, imnissel mill-Missier qabel kull żmien. Alla minn Alla, dawl minn dawl, Alla veru minn Alla veru, imnissel, mhux magħmul, natura waħda mal-Missier: u bih sar kollox. Niżel mis-smewwiet għalina l-bnedmin u għall-fidwa tagħna. U ħa l-ġisem bis-setgħa ta' l-Ispirtu s-Santu minn Marija Verġni u sar bniedem. Sallbuh għalina, bata taħt Ponzju Pilatu, miet u difnuh, u fit-tielet jum qam minn bejn l-imwiet, skond il-Kotba Mqaddsa, u tela' s-sema, u qiegħed fuq il-lemin tal-Missier. U għandu jerga' jiġi bil-glorja biex jagħmel ħaqq mill-ħajjin u mill-mejtin, u s-saltna tiegħu ma jkollhiex tmiem." (Kredu ta' Niċea-Kostantinopli, 325 w.K.)
L-Insara jemmnu, fi kliem San Pawl, li “Meta waslet il-milja taż-żminijiet, Alla bagħat lil Ibnu, imwieled minn mara, imwieled taħt il-liġi, biex jifdi lil dawk li kienu taħt il-liġi, biex ikollna l-adozzjoni ta’ wlied” (Galatin 4,4-5). Din hi “l-Bxara t-tajba ta’ Ġesù Kristu, l-Iben ta’ Alla.” (Mark 1,1): Alla żar lill-poplu tiegħu, wettaq il-wegħdiet li kien għamel lil Abraham u lil nislu (ara Luqa 1,68) u temm il-wegħdiet magħmulin lil Abraham u lil nislu (ara Luqa 1,55) u Alla għamel dan b’mod li ħadd ma kien jistenna: bagħat ‘l “Ibnu l-għażiż” (Mark 1,11).
L-Insara jemmnu u jistqarru li Ġesù ta’ Nazaret, imwieled Lhudi minn xebba ta’ Israel, f’Betlehem, fi żmien is-sultan Erodi l-Kbir u l-imperatur Ċesri Awgustu; kellu s-sengħa ta’ mastrudaxxa, miet imsallab f’Ġerusalemm, taħt il-prokuratur Ponzju Pilatu, fi żmien is-saltna tal-imperatur Tiberju – hu l-Iben etern ta’ Alla magħmul bniedem li “ġie minn għand Alla” (Ġw 13,3), “niżel mis-sema” (Ġw 3,13; 6,33), “sar bniedem” (1 Ġw 4,2), għax “il-Verb sar bniedem u għammar fostna, u aħna rajna l-glorja tiegħu, il-glorja li għandu mill-Missier bħala Ibnu l-waħdieni mimli bil-grazzja u l-verità......u mill-milja tiegħu aħna lkoll ħadna, grazzja fuq grazzja” (Ġw 1,14.16).
Ġesù fl-Ebraiżmu
Skont il-ħsieb Lhudi, Ġesù kien predikatur, iżda mhux il-Midluk t'Alla; ma kienx Iben Alla, ma għamilx mirakli, wara l-kruċifissjoni, la qam mill-imwiet u lanqas tela' s-sema.
Ġesù fl-Islam
Skont il-Misilmin, Ġesù kien profeta maġġuri li ġie qabel Mawmettu; twieled verġinament minn Marija, wettaq ħafna mirakli (għax Alla hekk ried), ma mietx iżda tela' s-Sema (ma mietx fuq salib għalkemm hekk deher quddiem min kien preżenti. Xi ħadd ieħor miet floku u Alla ħa miegħu lil Ġesu lejn is-sema), imma mhux meqjus bħala Alla li, skont is-Sura CXII, "la qatt nissel u qatt ma ġie mnissel". Fl-Islam Ġesù jissejjaħ “Isa”. Imsejjaħ ukoll “Masih” (il-Messija) fil-Koran u “l-Kelma ta’ Alla”.
Referenzi
- ^ What's in a Name—Proper Names in Greek Exodus, Perkins, Larry, Journal for the Study of Judaism, 2010, vol.41, ħarġa 4–5, p.454
- ^ [1] What’s In A Name? Rewriting Scripture Rebuilding a Wall Regressing to Shadow (The Hebraic Roots Movement’s Assault on the New Testament) Atlanta Bible College 2011 Theological Conference 2011-2012, Maas, David R.
- ^ Wisq probabli bejn is-sena 28 u 30 w.K. (ara in mertu Data tal-mewt ta' Ġesù).
- ^ Il-fonti l-aktar importanti biex [nibnu il-figura storika ta'] Ġesù huma preżenti fit-Testment il-Ġdid - [l-ittri ta'] Pawlu, [l-Evanġelji] sinottiċi u l-fonti tagħhom, inkluż is-sors Q, ġabra ipotetika ta' diskorsi użata minn Mattew u Luqa.
Mudell:Link FA Mudell:Link FA Mudell:Link FA Mudell:Link FA Mudell:Link FA