San Mattew: Differenza bejn il-verżjonijiet
Paġna ġdida: '''Mattew l-Evanġelista''' (מתי/מתתיהו, "Don ta' Jaħwe", Ebrajk: Mattaj jew Mattitjaħu; Grieg: Ματθαῖος, Mattios) kien wieħed mit-tnax -il appostlu ta' Ġesù u ... |
No edit summary |
||
Linja 1: | Linja 1: | ||
[[Stampa:Evangelist-St.-Matthew-And-The-Angel.jpg|thumb|220px|''San Mattew u l-Anġlu'' minn [[Guido Reni]]]] |
|||
'''Mattew l-Evanġelista''' (מתי/מתתיהו, "Don ta' Jaħwe", Ebrajk: Mattaj jew Mattitjaħu; Grieg: Ματθαῖος, Mattios) kien wieħed mit-tnax |
'''Mattew l-Evanġelista''' (מתי/מתתיהו, "Don ta' [[Jaħwe]]", bl-[[Lingwa Ebrajka|Ebrajk]]: ''Mattaj'' jew ''Mattitjaħu''; bil-[[Lingwa Griega|Grieg]]: Ματθαῖος, ''Mattios'') kien wieħed mit-tnax-il [[appostlu]] ta' [[Ġesù]] u wieħed mill-erba' [[Evanġelista|Evanġelisti]]. Mattew kien Lhudi. X'aktarx li kien mill-Galilija. Bla dubju kien raġel għani. Huwa l-istess persuna li San Mark u San Luqa jsejħulu Levi. |
||
== Pubblikan == |
== Pubblikan == |
||
Bi professjoni kien |
Bi professjoni kien [[pubblikan]], jiġifieri wieħed li jiġbor it-taxxi mingħand il-Lhud u jgħaddihom lill-ħakkiema tagħhom ir-Rumani. Dan kien fi żmien [[Erodi Antipa]]. Il-Lhud ma kinux jaħmluhom lill-pubblikani, għax barra milli kienu aġenti tal-Gvern Ruman, kellhom il-fama li kienu rgħiba u qarrieqa. Għalhekk il-Lhud ma kinux iħalluhom jidħlu fit-tempju u fis-sinagoga. L-ebda Lhudi tal-affari tiegħu ma kien ikollu kuntatti magħhom. |
||
== Is- |
== Is-sejħa == |
||
B'danakollu, darba waħda Ġesù rah bilqiegħda quddiem il-mejda tat-taxxi, u qallu: |
B'danakollu, darba waħda [[Ġesù]] rah bilqiegħda quddiem il-mejda tat-taxxi, u qallu: "Ejja warajja." Dak qam u mar warajh. (Mt. 9:9) |
||
Ftit wara, Mattew stieden lil Ġesù għall-ikla fid-dar tiegħu |
Ftit wara, Mattew stieden lil Ġesù għall-ikla fid-dar tiegħu f'[[Kafarnahum]] u stieden ukoll ħafna kolletturi ħbieb tiegħu. X'ħin il-Fariżej raw dan ħaduha kontra Ġesù u qalu: "Għaliex jiekol mal-pubblikani u l-midinbin?" It-tweġiba ta' Ġesù kienet sempliċiment, "It-tabib ma jeħtiġuhx dawk li huma f'saħħithom, iżda l-morda" (Mt. 9-12). |
||
”It-tabib ma jeħtiġuhx dawk li huma f’saħħithom, iżda l-morda”. (Mt. 9-12) |
|||
Isem San Mattew insibuh fil-lista |
Isem San Mattew insibuh fil-lista tal-Appostli. Flimkien mal-Appostli kien xhud tal-qawmien mill-mewt ta' Ġesù, kien magħhom ukoll meta Ġesù tela' s-sema, u wara mar magħhom ukoll [[Ġerusalemm]] jitlob u jistenna l-miġja tal-[[Ruħ il-qodos|Ispirtu s-Santu]]. |
||
(Atti 1:13) |
(Atti 1:13) |
||
== L-Evanġelju == |
== L-Evanġelju == |
||
Dan l-Evanġelju nkiteb madwar is-sena 80. Aktarx li nkiteb f |
Dan l-Evanġelju nkiteb madwar is-sena 80. Aktarx li nkiteb f'Antjokja tas-Sirja, dik il-belt fejn id-dixxipli ta' Ġesù għall-ewwel darba bdew jissejħu "Kristjani" (Atti 11,26). Ma nkitibx minn San Mattew l-Appostlu, għalkemm hu msemmi għalih. Inkiteb minn Nisrani li baqa' anonimu. Qabel ma sar Nisrani dan l-awtur kien wieħed mill-Iskribi, jiġifieri għaref Lhudi li kien jistudja tajjeb il-Kotba Mqaddsa, imma mbagħad għaraf li t-tagħlim ta' Ġesù kien il-milja, il-perfezzjoni ta' dak li Alla kien għallem f'dawk il-Kotba, u għalhekk ħaddan ir-reliġjon Nisranija. Kien tassew "Skriba li sar dixxiplu tas-Saltna tas-Smewwiet, u għahekk mill-ħażna tiegħu seta' joħroġ sew il-ġdid u sew il-qadim" (Mt13,52). |
||
Sas-seklu l-ieħor kienu jgħidu li dan l-Evanġelju l-ewwel inkiteb bl-Aramajk, u mbagħad xi snin wara kien maqlub għall-Grieg. Illum l-istudjużi jżommu li nkiteb l-ewwel bil-Grieg. |
Sas-seklu l-ieħor kienu jgħidu li dan l-Evanġelju l-ewwel inkiteb bl-Aramajk, u mbagħad xi snin wara kien maqlub għall-Grieg. Illum l-istudjużi jżommu li nkiteb l-ewwel bil-Grieg. |
||
Minkejja li kienu għaddew 50 sena minn mindu |
Minkejja li kienu għaddew 50 sena minn mindu Ġesù kien miet u rxoxta, ħafna mill-Lhud kienu baqgħu ma emmnux li Ġesù kien il-Messija. Anzi dawn il-Lhud kienu jagħmlu kull ma jistgħu biex ifixklu lil dawk in-nies ta' ġenshom li kienu saru Nsara. Kieu jgħidulhom: "Ġesù ta' Nazaret ma kienx il-Messija. Aħna għalhekk bqajna nimxu wara Mose'. Agħmlu bħalna, u temmnux iżjed f'Ġesù." Dan l-Evanġelju nkiteb biex l-Insara ma jitqarrqux u jitilqu r-reliġjon tagħhom. |
||
Jippreżentah bħala Mose |
Jippreżentah bħala Mose' il-Ġdid. Jekk fl-imgħoddi Alla kien kellem lill-Lhud permezz ta' Mose', issa kellimna b'wieħed aqwa, jiġifieri Ġesù, li kien tassew il-Messija li fih seħħew il-profeziji tal-Kotba Mqaddsa. Ġesù, mela, huwa l-Għalliem il-Ġdid li Alla jridna nimxu warajh. Kull min irid jogħġob lil Alla, jeħtieġ li jimxi mhux iżjed wara Mose', imma wara Ġesù. Biex jisħaq fuq din il-verita', l-Evanġelista jagħmel ħiltu biex juri x-xebħ li kien hemm bejn Ġesù u Mose'. |
||
=== Taqsim tal-Evanġelju === |
=== Taqsim tal-Evanġelju === |
||
# "L-Evanġelju tal-Infanzja" (kap 1 u 2) |
|||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
[[Kategorija:Qaddisin tat-Testment il-Ġdid]] |
|||
⚫ | |||
[[Kategorija:Evanġelisti]] |
|||
[[Kategorija:Appostli]] |
|||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
[[ang:Mattheus se Godspellere]] |
|||
⚫ | |||
[[ar:متى]] |
|||
[[an:Sant Mateu apóstol]] |
|||
[[arc:ܡܬܝ ܡܟܣܐ]] |
|||
[[be:Мацвей, евангеліст]] |
|||
[[bo:སྐྱེས་ཆེན་དམ་པ་མད་ཐཱ།]] |
|||
[[br:Mazhev (avielour)]] |
|||
[[bg:Матей (евангелист)]] |
|||
[[ca:Mateu apòstol]] |
|||
[[cs:Matouš (evangelista)]] |
|||
[[cy:Mathew]] |
|||
[[da:Matthæus]] |
|||
[[de:Matthäus (Evangelist)]] |
|||
[[et:Matteus]] |
|||
[[el:Απόστολος Ματθαίος]] |
|||
[[en:Saint Matthew]] |
|||
[[es:Mateo el Evangelista]] |
|||
[[eo:Sankta Mateo]] |
|||
[[fa:متی]] |
|||
[[fr:Matthieu (apôtre)]] |
|||
[[ga:Naomh Matha Soiscéalaí]] |
|||
[[gl:Mateo o Evanxelista]] |
|||
[[ko:마태오]] |
|||
[[hy:Մատթեոս առաքյալ]] |
|||
[[hr:Sveti Matej]] |
|||
[[id:Matius]] |
|||
[[it:Matteo apostolo ed evangelista]] |
|||
[[he:מתי]] |
|||
[[ka:მათე მახარებელი]] |
|||
[[sw:Mtume Mathayo]] |
|||
[[la:Matthaeus (apostolus)]] |
|||
[[lt:Apaštalas Matas]] |
|||
[[jbo:mataios]] |
|||
[[hu:Máté apostol]] |
|||
[[mk:Апостол Матеј (Евангелист)]] |
|||
[[nl:Matteüs (apostel)]] |
|||
[[ja:マタイ]] |
|||
[[no:Evangelisten Matteus]] |
|||
[[nn:Evangelisten Matteus]] |
|||
[[pms:Maté (apòstol)]] |
|||
[[pl:Mateusz Ewangelista]] |
|||
[[pt:Mateus (evangelista)]] |
|||
[[ro:Matei Evanghelistul]] |
|||
[[ru:Левий Матфей]] |
|||
[[sc:Matteu]] |
|||
[[simple:Matthew the Evangelist]] |
|||
[[sk:Matúš (apoštol)]] |
|||
[[sl:Sveti Matej]] |
|||
[[sr:Матеј Јеванђелиста]] |
|||
[[sh:Apostol Matija]] |
|||
[[fi:Matteus (evankelista)]] |
|||
[[sv:Matteus]] |
|||
[[tl:Mateo ang Ebanghelista]] |
|||
[[th:มัทธิวผู้ประกาศข่าวประเสริฐ]] |
|||
[[uk:Євангеліст Матвій]] |
|||
[[vec:San Mateo]] |
|||
[[vi:Mátthêu, Tông đồ Thánh sử]] |
|||
[[zh:馬太]] |
Reviżjoni ta' 07:27, 20 Settembru 2011
Mattew l-Evanġelista (מתי/מתתיהו, "Don ta' Jaħwe", bl-Ebrajk: Mattaj jew Mattitjaħu; bil-Grieg: Ματθαῖος, Mattios) kien wieħed mit-tnax-il appostlu ta' Ġesù u wieħed mill-erba' Evanġelisti. Mattew kien Lhudi. X'aktarx li kien mill-Galilija. Bla dubju kien raġel għani. Huwa l-istess persuna li San Mark u San Luqa jsejħulu Levi.
Pubblikan
Bi professjoni kien pubblikan, jiġifieri wieħed li jiġbor it-taxxi mingħand il-Lhud u jgħaddihom lill-ħakkiema tagħhom ir-Rumani. Dan kien fi żmien Erodi Antipa. Il-Lhud ma kinux jaħmluhom lill-pubblikani, għax barra milli kienu aġenti tal-Gvern Ruman, kellhom il-fama li kienu rgħiba u qarrieqa. Għalhekk il-Lhud ma kinux iħalluhom jidħlu fit-tempju u fis-sinagoga. L-ebda Lhudi tal-affari tiegħu ma kien ikollu kuntatti magħhom.
Is-sejħa
B'danakollu, darba waħda Ġesù rah bilqiegħda quddiem il-mejda tat-taxxi, u qallu: "Ejja warajja." Dak qam u mar warajh. (Mt. 9:9)
Ftit wara, Mattew stieden lil Ġesù għall-ikla fid-dar tiegħu f'Kafarnahum u stieden ukoll ħafna kolletturi ħbieb tiegħu. X'ħin il-Fariżej raw dan ħaduha kontra Ġesù u qalu: "Għaliex jiekol mal-pubblikani u l-midinbin?" It-tweġiba ta' Ġesù kienet sempliċiment, "It-tabib ma jeħtiġuhx dawk li huma f'saħħithom, iżda l-morda" (Mt. 9-12).
Isem San Mattew insibuh fil-lista tal-Appostli. Flimkien mal-Appostli kien xhud tal-qawmien mill-mewt ta' Ġesù, kien magħhom ukoll meta Ġesù tela' s-sema, u wara mar magħhom ukoll Ġerusalemm jitlob u jistenna l-miġja tal-Ispirtu s-Santu. (Atti 1:13)
L-Evanġelju
Dan l-Evanġelju nkiteb madwar is-sena 80. Aktarx li nkiteb f'Antjokja tas-Sirja, dik il-belt fejn id-dixxipli ta' Ġesù għall-ewwel darba bdew jissejħu "Kristjani" (Atti 11,26). Ma nkitibx minn San Mattew l-Appostlu, għalkemm hu msemmi għalih. Inkiteb minn Nisrani li baqa' anonimu. Qabel ma sar Nisrani dan l-awtur kien wieħed mill-Iskribi, jiġifieri għaref Lhudi li kien jistudja tajjeb il-Kotba Mqaddsa, imma mbagħad għaraf li t-tagħlim ta' Ġesù kien il-milja, il-perfezzjoni ta' dak li Alla kien għallem f'dawk il-Kotba, u għalhekk ħaddan ir-reliġjon Nisranija. Kien tassew "Skriba li sar dixxiplu tas-Saltna tas-Smewwiet, u għahekk mill-ħażna tiegħu seta' joħroġ sew il-ġdid u sew il-qadim" (Mt13,52).
Sas-seklu l-ieħor kienu jgħidu li dan l-Evanġelju l-ewwel inkiteb bl-Aramajk, u mbagħad xi snin wara kien maqlub għall-Grieg. Illum l-istudjużi jżommu li nkiteb l-ewwel bil-Grieg.
Minkejja li kienu għaddew 50 sena minn mindu Ġesù kien miet u rxoxta, ħafna mill-Lhud kienu baqgħu ma emmnux li Ġesù kien il-Messija. Anzi dawn il-Lhud kienu jagħmlu kull ma jistgħu biex ifixklu lil dawk in-nies ta' ġenshom li kienu saru Nsara. Kieu jgħidulhom: "Ġesù ta' Nazaret ma kienx il-Messija. Aħna għalhekk bqajna nimxu wara Mose'. Agħmlu bħalna, u temmnux iżjed f'Ġesù." Dan l-Evanġelju nkiteb biex l-Insara ma jitqarrqux u jitilqu r-reliġjon tagħhom.
Jippreżentah bħala Mose' il-Ġdid. Jekk fl-imgħoddi Alla kien kellem lill-Lhud permezz ta' Mose', issa kellimna b'wieħed aqwa, jiġifieri Ġesù, li kien tassew il-Messija li fih seħħew il-profeziji tal-Kotba Mqaddsa. Ġesù, mela, huwa l-Għalliem il-Ġdid li Alla jridna nimxu warajh. Kull min irid jogħġob lil Alla, jeħtieġ li jimxi mhux iżjed wara Mose', imma wara Ġesù. Biex jisħaq fuq din il-verita', l-Evanġelista jagħmel ħiltu biex juri x-xebħ li kien hemm bejn Ġesù u Mose'.
Taqsim tal-Evanġelju
- "L-Evanġelju tal-Infanzja" (kap 1 u 2)
- Il-Ħajja Pubblika ta' Ġesù f'ħames taqsimiet:
- Il-bidu tal-ħajja pubblika u d-Diskors tal-Muntanja (kap 3 sa 7)
- Għaxar mirakli u d-Diskors Missjunarju (8,1 – 11,1)
- Tfixkil u d-dDiskors bil-Parabboli (11,2 – 13,52)
- Il-Knisja u d-Diskors fuq il-Knisja (13,53 – 18,35)
- Il-Vjaġġ ta' Ġesù lejn Ġerusalemm u d-diskors dwar il-qerda ta' Ġerusalemm u t-tieni miġja ta' Ġesù (kapi 19 sa 25).
- Il-passjoni u l-qawmien ta' Ġesù (kap 26 sa 28).
Martirju
Tradizzjoni tgħid li San Mattew mar jipprietka lil Ġesù fl-Etjopja (mhux dik tal-Afrika iżda ta' ħdejn il-baħar Kaspju) fejn miet martri.
Patronat
San Mattew huwa l-qaddis patrun tal-kontabilisti, bankiera, stock brokers u tal-kolletturi tat-taxxa.