Siti ta' Gusuku u Siti Relatati tar-Renju ta' Ryukyu
Is-Siti ta' Gusuku u Siti Relatati tar-Renju ta' Ryukyu (bil-Ġappuniż: 琉球王国のグスク及び関連遺産群, Ryūkyū ōkoku no gusuku oyobi kanren'isangun) huma Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO li jikkonsisti minn disa' komponenti li kollha jinsabu fil-Prefettura ta' Okinawa, il-Ġappun. Fost il-komponenti hemm żewġ utaki (jew siti sagri: daħla u masġar), il-mawżolew ta' Tamaudun, ġnien, u ħames Gusuku jew siti ta' kastelli, li erbgħa minnhom huma fi stat ta' fdalijiet u wieħed huwa rikostruzzjoni. Is-siti tniżżlu fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO bis-saħħa li huma rappreżentazzjoni mill-aqwa tal-kultura tar-Renju ta' Ryūkyū, b'influwenza mħallta unika mill-Ġappun u miċ-Ċina, u b'hekk kienu salib it-toroq ekonomiku u kulturali kruċjali bejn diversi stati ġirien.[1]
Il-kostruzzjoni tas-siti ta' Gusuku bdew madwar il-Gżejjer ta' Ryukyu matul il-Perjodu tal-Gusuku (1187-1314) bl-istabbiliment tal-kapijiet u tal-mexxejja fewdali msejħa Aji mal-wasla tas-seklu 12.[2] Matul dan il-perjodu, in-nies li kienu jgħixu tul il-kosta f'postijiet baxxi marru jgħixu f'artijiet iktar għoljin biex jibnu l-villaġġi tagħhom iktar 'il ġewwa. L-agrikoltura, bħall-produzzjoni tar-ross, tal-qamħ u tal-millieġ, ġiet żviluppata iktar matul dan il-perjodu. Ċerti msaġar fi ħdan dawn il-villaġġi ġew iddeżinjati bħala msaġar sagri, imsejħa utaki, għat-talb lill-ispirti għassiesa tal-kultivazzjoni. Il-kummerċ barrani nfetaħ ukoll meta l-Gżejjer ta' Ryukyu bdew joħolqu kultura komuni. L-eżistenza ta' bċejjeċ ta' Sueki u ta' bċejjeċ taċ-ċeramika Ċiniżi li ġew skavati fir-reġjun tal-Gżejjer Amami titqies bħala evidenza b'saħħitha tal-iżvilupp kulturali. Fil-bidu tas-seklu 13, żieda kostanti fl-interessi tal-villaġġi wasslet biex jitfaċċaw il-kapijiet imsejħa Aji jew Anji li okkupaw karigi politiċi fi ħdan dawn il-villaġġi. L-aji fil-biċċa l-kbira kienu jissorveljaw it-taxxi u jwettqu riti reliġjużi flimkien mal-patrijiet Noro nisa. Il-kummerċ sar iktar żviluppat u b'hekk l-aji ġew persważi biex jiksbu l-pussess ta' portijiet tajbin bħal Naha, Yomitan, Itoman, Katsuren, Sashiki u Unten.
Il-Perjodu ta' Sanzan (1314-1429) beda meta l-aji reġjonali bdew iħabbtu wiċċhom mat-taqbidiet biex jiddefendu d-dominji tagħhom filwaqt li l-poteri tagħhom żdiedu. Il-Gżira ta' Okinawa eventwalment ġiet maqsuma bejn tliet renji kompetituri: Hokuzan fit-Tramuntana bil-belt kapitali fil-Kastell ta' Nakijin, Chūzan fiż-żona ċentrali bil-belt kapitali fil-Kastell ta' Urasoe, u Nanzan fin-Nofsinhar bil-belt kapitali fil-Kastell ta' Nanzan. It-tliet renji kkompetew għat-territorji fil-Gżejjer ta' Okinawa u għar-rikonoxximent mid-dinastija Ming taċ-Ċina. Il-Perjodu ta' Sanzan fl-1429 meta r-re Shō Hashi ħakem it-tliet renji u ġie rrikonoxxut mill-Imperatur Ċiniż bħala r-"re ta' Ryukyu". Ir-Renju l-ġdid ta' Ryukyu, bil-belt kapitali tiegħu fil-Kastell ta' Shuri, imbagħad ħakem il-gżejjer ġirien, l-ewwel nett il-Gżejjer Amami lejn it-Tramuntana sa nofs is-seklu 15 u l-Gżejjer Sakishima sal-1500. Il-Gusuku baqgħu jinbnew matul dan il-perjodu, u l-iżjed siti notevoli kienu l-Kastell ta' Nakagusuku u l-Kastell ta' Yarazamori.
Bidla sinifikanti fl-istatus tar-renju seħħet fl-1609 bl-invażjoni ta' Ryukyu mid-Dominju ta' Satsuma tal-Ġappun.[3] Satsuma qered kemm il-Kastell ta' Nakijin kif ukoll il-Kastell ta' Urasoe, u ħataf ukoll il-Kastell ta' Shuri, matul il-gwerra. Satsuma rebaħ il-gwerra, wassal biex ir-Renju ta' Ryukyu jsir il-vassall tiegħu, u wettaq l-annessjoni tal-Gżejjer Amami. Il-kostruzzjoni tas-siti ta' Gusuku waqfet wara s-seklu 17. Wara li l-Ġappun wettaq l-annessjoni ta' Ryukyu fl-1879, xi siti ta' Gusuku ntużaw mill-Armata Ġappuniża. Matul il-Battalja ta' Okinawa fit-Tieni Gwerra Dinjija, il-biċċa l-kbira tas-siti ta' Gusuku użati mill-militar tal-Ġappun, speċjalment il-Kastell ta' Shuri, ġarrbu ħsarat estensivi jew inqerdu għalkollox. Il-Kastell ta' Shuri ġie rikostruwit matul is-snin 90 tas-seklu 20, u fis-sena 2000 żdied fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO flimkien ma' għadd ta' siti ta' Gusuku oħra u siti relatati oħra.[4]
Sit ta' Wirt Dinji
[immodifika | immodifika s-sors]Is-Siti ta' Gusuku u s-Siti Relatati tar-Renju ta' Ryukyu ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fis-sena 2000.[1]
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-kriterju (vi) "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".[1]
Komponenti
[immodifika | immodifika s-sors]| Isem | Tip | Post | Ritratt |
|---|---|---|---|
| Il-Kastell ta' Shuri (bil-Ġappuniż: 首里城跡, Shuri-jō ato, bl-Okinawan: Sui Gushiku) | Gusuku rikostruwit fis-sit tal-fdalijiet preċedenti | Naha, Okinawa | 
|
| Il-Kastell ta' Nakijin (bil-Ġappuniż: 今帰仁城跡, Nakijin-jō ato, bl-Okinawan: Nachizin Gushiku) | Fdalijiet ta' Gusuku | Nakijin, Kunigami, Okinawa | 
|
| Il-Kastell ta' Zakimi (bil-Ġappuniż: 座喜味城跡, Zakimi-jō ato, bl-Okinawan: Zachimi Gushiku) | Fdalijiet ta' Gusuku | Yomitan, Nakagami, Okinawa | 
|
| Il-Kastell ta' Katsuren (bil-Ġappuniż: 勝連城跡跡, Katsuren-jō ato, bl-Okinawan: Katchin Gushiku) | Fdalijiet ta' Gusuku | Uruma, Nakagami, Okinawa | 
|
| Nakagusuku Castle Site (bil-Ġappuniż: 中城城跡, Nakagusuku-jō ato, bl-Okinawan: Nakagusiku Gushiku) | Fdalijiet ta' Gusuku | Nakagusuku, Nakagami, Okinawa | 
|
| Tamaudun (bil-Ġappuniż: 玉陵) | Mawżolew | Naha, Okinawa | 
|
| Sonohyan-utaki Ishimon (bil-Ġappuniż: 園比屋武御嶽石門, bl-Okinawan: Sunuhwan-utaki) | Daħla tal-ġebel; utaki | Naha, Okinawa | 
|
| Shikinaen (bil-Ġappuniż: 識名園) | Ġnien | Naha, Okinawa | 
|
| Sefa-utaki (bil-Ġappuniż: 斎場御嶽, Seefa-utaki) | Utaki | Nanjō, Okinawa | 
|
Referenzi
[immodifika | immodifika s-sors]- ^ a b ċ "Gusuku Sites and Related Properties of the Kingdom of Ryukyu - UNESCO". whc.unesco.org. Miġbur 2025-03-14.
- ^ "[ Gusuku Site and the Related Properties of the Kingdom of Ryukyu ]". web.archive.org. 2010-01-03. Arkivjat mill-oriġinal fl-2010-01-03. Miġbur 2025-03-15.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Early History of The Ryukyu Kingdom and its Relationship with China a…". archive.ph. 2012-05-25. Arkivjat mill-oriġinal fl-2012-05-25. Miġbur 2025-03-15.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Japan's World Heritage Sites". www.japan-guide.com (bl-Ingliż). 2024-07-27. Miġbur 2025-03-15.