Salini Rjali ta' Arc-et-Senans

Il-faċċata tas-Salini Rjali.

Is-Salini Rjali ta' Arc-et-Senans (bil-Franċiż: Saline Royale d'Arc-et-Senans) huma bini storiku f'Arc-et-Senans fid-dipartiment ta' Doubs, fil-Lvant ta' Franza. Jinsabu fil-Foresta ta' Chaux, 29.2 kilometru (18.1-il mil) fil-Lbiċ ta' Besançon. L-arkitett kien Claude-Nicolas Ledoux (1736-1806), arkitett Pariġin prominenti ta' dak iż-żmien. Il-bini huwa eżempju importanti ta' proġett bikri tal-Illuminiżmu li fih l-arkitett ibbaża d-disinn tiegħu fuq filosofija li kienet favur l-arranġament tal-binjiet skont ġeometrija razzjonali u rabta ġerarkika bejn il-partijiet tal-proġett.

L-Institut Claude-Nicolas Ledoux jieħu ħsieb ir-rwol ta' konservatur u jġestixxi s-sit bħala monument. Fl-1982, l-UNESCO żiedet is-Salini Rjali ta' Arc-et-Senans fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tagħha, flimkien mas-salini iktar antiki ta' Salins-les-Bains fil-qrib, għall-arkitettura straordinarja tagħhom bħala xhieda għall-istorja tas-salini fil-beraħ għall-produzzjoni tal-melħ. Is-Salini Rjali huma l-ewwel kumpless arkitettoniku ta' din l-iskala li ntuża għal skopijiet kummerċjali.

Illum il-ġurnata s-sit huwa miftuħ għall-pubbliku. Fil-binja li kienet tintuża mill-ħaddiema hemm wirja tal-Mużew ta' Ledoux ta' proġetti futuristiċi oħra li qatt ma nbnew. Barra minn hekk, il-binjiet tal-produzzjoni tal-melħ jospitaw wirjiet temporanji.

Il-linja ferrovjarja minn Besançon għal Bourg-en-Bresse tgħaddi eżatt qrib is-salini. L-istazzjon ta' Arc-et-Senans jinsab ftit metri 'l bogħod mis-sit.

Sfond

Fis-seklu 18 il-melħ kien prodott bażiku essenzjali u siewi. Dak iż-żmien, il-melħ kien jintuża ferm għall-ippreservar tal-ikel bħal-laħam jew il-ħut. L-ubikwità tal-użu tal-melħ wasslet biex il-gvern Franċiż jimponi l-gabelle, taxxa fuq il-konsum tal-melħ. Il-gvern stabbilixxa li n-nies kollha li jkollhom iktar minn tmien snin jistgħu jixtru ammont ta' melħ fis-sena bi prezz stabbilit minnu. Il-Ferme Générale kien responsabbli għall-ġbir tal-gabelle.

Bħala reġjun, Franche-Comté kien pjuttost mgħoni bil-fawwariet tal-melħ minħabba x-xquq tal-alit taħt l-art. Minħabba f'hekk, kien hemm għadd ta' salini żgħar, bħal dawk ta' Salins-les-Bains u ta' Montmorot, li kienu jaslu għall-estrazzjoni tal-melħ billi jgħallu l-ilma fuq il-ħuġġiġiet tal-ħatab. Is-salini kienu jinbnew qrib il-fawwariet u kienu jiddependu fuq l-injam mill-foresti fil-qrib għall-ħatab. Wara bosta snin ta' sfruttament, il-foresti bdew jonqsu dejjem iktar b'mod rapidu, u b'hekk l-injam kellu jibda dejjem iktar mill-bogħod, b'kost dejjem akbar. Barra minn hekk, maż-żmien il-kontenut tal-melħ tas-salmura beda jonqos. Dan wassal biex l-esperti tal-Ferme Générale jqisu li jisfruttaw anke l-fawwariet iż-żgħar, inizjattiva li l-kunsill tar-re waqqaf f'April 1773. Parti mill-problema kienet li kien impossibbli li jinbnew binjiet tal-evaporazzjoni peress li Salins-les-Bains tinsab f'wied żgħir.

Il-Fermiers Généraux iddeċidew li jesploraw metodu iktar mekkanizzat u effiċjenti ta' estrazzjoni. Il-kunċett kien li tinbena fabbrika apposta qrib il-foresta ta' Chaux fil-Val d'Amour, jiġifieri li s-salmura titwassal fil-fabbrika permezz ta' kanal li kien għadu kemm inbena.

Sit ta' Wirt Dinji

Il-produzzjoni tal-melħ fil-beraħ fis-Salini l-Kbar ta' Salins-les-Bains u fis-Salini Rjali ta' Arc-et-Senans huwa t-titlu uffiċjali li ngħata meta s-salini ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1982, b'modifika ta' estensjoni fl-2009.

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (i) "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".

Claude Nicolas Ledoux

Fl-20 ta' Settembru 1771, Lwiġi XV ħatar lil Ledoux bħala Kummissarju tas-Salini ta' Lorraine u ta' Franché-Comté. Bħala Kummissarju, Ledoux kien responsabbli għall-ispezzjonar ta' diversi salini differenti fil-Lvant ta' Franza. B'hekk kellu l-opportunità li jara bosta salini differenti, inkluż dawk ta' Salins-les-Bains u ta' Lons-le-Saunier, u li jitgħallem minnhom x'ikun hemm bżonn għad-disinn ta' fabbrika mill-ġdid.

Sentejn wara, Madame du Barry appoġġat in-nomina ta' Ledoux bħala membru fl-Akkademja Rjali tal-Arkitettura. B'hekk seta' jitħarreġ bħala Arkitett Irjali. Bħala arkitett kien diġà ddisinja l-Ferme générale, il-binja tal-ġbir tat-taxxi u tas-sisa tad-dwana fejn kienu jinġabru bosta taxxi f'isem ir-re, b'kuntratti ta' sitt snin. Abbażi tal-karigi tiegħu bħala Spettur tas-Salini u bħala Arkitett Irjali huwa ngħata l-kummissjoni biex jiddisinja s-Salini Rjali ta' Arc-et-Senans.

L-ewwel pjanta

Fl-1775 ir-re rrifjuta l-ewwel pjanta ta' Ledoux.

Mingħajr ma lanqas kien irċieva xi talba mir-re, Ledoux iddeċieda li jiddisinja s-salini. Il-proġett kien pjuttost astratt għaliex ma kellu l-ebda sit preċiż f'moħħu. Huwa ppreżenta dan il-proġett f'April 1774 lil Lwiġi XV.

Mingħajr ix-xkiel ta' xi kunsiderazzjonijiet prattiċi, il-proġett kien ambizzjuż, innovattiv u tbiegħed mill-approċċi tradizzjonali. Li għamel Ledoux kien li impona ġeometrija riġida fuq id-disinn kumplessiv. Il-binjiet kienu ddisinjati madwar it-truf ta' pjazza kwadra immensa, u kienu kkollegati ma' xulxin permezz ta' portiċi; l-ebda binja ma kienet iżolata. Sabiex iħaffef il-kollegamenti bejn il-binjiet, Ledoux introduċa l-arkati msaqqfa li kienu jikkollegaw il-ġonturi nofsana tal-ġnub, biex b'hekk jiffurmaw għamla kwadra fi ħdan għamla kwadra. Kien hemm abbundanza ta' kolonni. Il-binjiet stess kienu mimlijin bihom, u 144 kolonna Dorika kienu jirfdu l-arkati msaqqfa.

Il-pjanta ta' Ledoux kienet tipprevedi li l-bitħa kwadra ċentrali kienet tkun il-post fejn il-fabbrika taħżen il-ħatab. F'kull kantuniera tal-għamla kwadra, u fil-ġonturi nofsana ta' kull ġenb kellu jkun hemm binjiet kwadri ta' żewġ sulari li kellhom jospitaw diversi partijiet tal-produzzjoni tal-melħ. Fuq quddiem kellu jkun hemm il-kwartieri għall-gwardji, kappella u post għall-furnar. Fuq in-naħat kien hemm il-workshops tal-ħaddiema. Fil-bażi kellu jkun hemm il-fabbrika stess. Il-ħsieb kien li madwar is-sit ikun hemm ġonna biex il-ħaddiema jkollhom suppliment għall-introjtu tagħhom. Fl-aħħar nett, kellu jkun hemm ħajt madwar il-kumpless kollu kontra s-serq.

Il-viżjoni grandjuża tal-proġett wassal biex qatt ma jitwettaq. L-ebda binja industrijali ta' dak iż-żmien ma kienet daqshekk imponenti iżda r-re rrifjuta l-proġett. B'mod partikolari huwa kien kontra l-użu estensiv tal-kolonni, li skontu kienu karatteristiċi iktar xierqa għall-knejjes u għall-palazzi. Huwa kien kontra wkoll li l-kappella tiġi rrelegata f'kantuniera.

Fir-rieżami kritiku tiegħu stess tal-proġett, Ledoux iddikjara li kien poġġa wisq piż fuq il-konvenzjonijiet ta' fabbrika u injora l-aspetti simboliċi. B'hekk id-disinn irriżulta uniformi u ċatt abbażi ta' simetrija bilaterali, minflok wieħed b'ċentru mmarkat tal-gravità. Id-disinn kien ifakkar ukoll fil-binjiet komunali tradizzjonali ta' dak iż-żmien, fosthom kunventi, monasteri, sptarijiet, azjendi agrikoli kbar, eċċ. Barra minn hekk, minn żmien il-qedem, l-arkitetti rrikonoxxew li pjanti bħal dik ta' Ledoux kienu vulnerabbli għat-tixrid tan-nirien u ma tantx kienu wisq iġjeniċi, u binhar parti mis-sit biss kienet tkun fid-dell. Fl-aħħar nett, il-kritiċi saħqu li l-proġett ma qiesx id-diffikultajiet ġeografiċi jew ġeoloġiċi.

It-tieni pjanta

It-tieni pjanta ta' Ledoux għas-Salini Rjali ta' Arc-et-Senans.

Ledoux iddisinja l-kumpless semiċirkolari biex jirrifletti l-organizzazzjoni ġerarkika tax-xogħol. Il-pjanta kompluta kienet tinkludi l-bini ta' belt ideali li kellha tifforma ċirku perfett, bħal dak ta' xemx. Lwiġi XV kien iffirma l-editt li jawtorizza l-kostruzzjoni tas-salini fid-29 ta' April 1773, u wara l-approvazzjoni tat-tieni disinn ta' Ledoux, il-kostruzzjoni bdiet fl-1775. Madankollu, il-kostruzzjoni tal-belt qatt ma bdiet. Li laħaq tlesta kien id-dijametru u semiċirku ta' binjiet tas-salini.

Veduta mill-ajru tal-belt proposta fis-Salini Rjali ta' Arc-et-Senans minn Claude Nicolas Ledoux, ippubblikata fl-1804.

Fit-tieni disinn, il-binja tad-daħla tinsab fiċ-ċentru tas-semiċirku u fuq naħa fiha l-kmamar tal-gwardji u fuq naħa oħra fiha ħabs u fonderija. Binjiet oħra fis-semiċirku jinkludu fuq ix-xellug, meta wieħed ikun qed iħares lejn id-daħla, il-kwartieri għall-mastrudaxxa u għal ħaddiema oħra, u fuq il-lemin, il-kwartieri tal-marexxalli u ta' ħaddiema iktar imlaħħqin. Fiċ-ċentru taċ-ċirku hemm id-dar tad-Direttur, b'belveder fuqha. Taraġ monumentali kien jagħti lejn kappella li nqerdet min-nirien fl-1918, minħabba maltempata bis-sajjetti. Fuq kull naħa tad-dar tad-Direttur hemm is-salini stess. Dawn iż-żewġ binjiet huma twal 80 metru, wesgħin 28 metru u għoljin 20 metru. Fihom il-fran tat-tnixxif, il-borom tat-tisħin, is-"Sales des Bosses" u l-imħażen tal-melħ. F'kull intersezzjoni tad-dijametru u s-semiċirku hemm binjiet li kienu jospitaw lis-skrivana tas-salini. Wara d-dar tad-Direttur hemm stalel żgħar eleganti għaż-żwiemel tad-Direttur.

L-appoġġ tas-salini minn monopolju statali x'aktarx li jispjega għaliex din il-binja hija daqstant grandjuża. Il-gabelle kienet taxxa tassew mhux popolari u kienet waħda mill-ilmenti li wasslet għar-Rivoluzzjoni Franċiża. Ir-rivoluzzjoni stess x'aktarx li wasslet biex il-belt ideali qatt ma tinbena.

Mit-tmiem tal-produzzjoni tal-melħ

Jeter des Fleurs sur l'Avenir, pittura tal-pittur Franċiż Arnaud Courlet de Vregille, għall-wiri fis-Salini Rjali fl-2006 għall-biċentenarju ta' Claude-Nicolas Ledoux.

Is-salini pproduċew kważi 4,000 tunnellata ta' melħ fis-sena fl-aqwa żmien tagħhom, u dan il-melħ kollu ġie esportat lejn l-Iżvizzera. Il-produzzjoni kollha waqfet ħesrem fl-1895 wara kawża li fetħu l-qorti l-abitanti ta' Arc-and-Senans, fejn ipprotestaw kontra t-tniġġis tal-bjar fil-qrib. Fl-istess żmien, is-salini kienu qed jiffaċċjaw diffikultà minħabba l-kompetizzjoni tat-trasport tal-melħ tas-salini tal-ilma baħar bil-ferroviji.

Kif imsemmi iktar 'il fuq, fl-1918 sajjetta qerdet il-kappella. F'April 1926, uħud mill-binjiet ġew sploduti bid-dinamite, u ħafna mis-siġar tas-sit inqatgħu. Minkejja dan, fit-30 ta' Novembru 1926, wara rieżami li beda fl-1923, il-Kummissjoni għall-Monumenti ddikjarat li l-paviljun ċentrali u d-daħla kellhom jitqiesu bħala monumenti storiċi. Is-Soċjetà għas-Salini tal-Lvant, li għadha s-sid tas-sit ta' Arc-et-Senans, ma kinitx kuntenta bid-deċiżjoni. Fl-10 ta' Ġunju 1927, id-dipartiment ta' Doubs xtara s-salini u x-xogħol tar-restawr beda fl-1930.

Fl-1938, fis-sit kien hemm kamp għar-refuġjati Repubblikani Spanjoli. Imbagħad, f'Ottubru 1939, meta faqqgħet it-Tieni Gwerra Dinjija, il-militari Franċiżi installaw batterija kontra l-inġenji tal-ajru fiż-żona tal-bitħa ċentrali. Barra minn hekk, unità ta' inġiniera okkupaw uħud mill-binjiet. Minkejja dan, fl-20 ta' Frar 1940 ġiet ippubblikata t-tħabbira uffiċjali tal-klassifikazzjoni tas-salini u tal-ħajt ta' madwarhom bħala monumenti storiċi.

F'Ġunju 1940, it-truppi Ġermaniżi okkupaw is-salini. Minn Mejju 1941 sa Settembru 1943, l-awtoritajiet Franċiżi stabbilew kamp għaż-żingari tal-inħawi u għal dawk li ma kellhomx indirizz fiss (Centre de Rassemblement des tziganes et nomades).

Wara l-gwerra, saret kampanja pubblika estensiva mill-artisti, mill-ġurnalisti u mill-kittieba tar-reġjun biex iħeġġu lill-awtoritajiet biex jipproteġu s-sit.

Is-salini kienu post primarju li deher fil-film tal-1961 ta' Pierre Kast, La Morte-Saison des amours / The Season for Love (L-Istaġun għall-Imħabba).

Fl-1965, Marcel Bluwal uża d-dar tad-Direttur għall-qabar tal-Kmandant fl-adattament televiżiv tiegħu ta' Dom Juan ta' Molière.

Fl-1973, is-Salini Rjali u l-Institut Claude-Nicolas Ledoux saru membri tan-network Ewropew tas-siti kulturali. Imbagħad fl-1982 saru Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.

Fil-millenju l-ġdid

Mid-29 ta' Ġunju 2009, minn mindu s-salini ta' Salins-les-Bains żdiedu mas-salini rjali ta' Arc-et-Senans bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO, is-sit intuża għal diversi avvenimenti u wirjiet kulturali.