Nelson Mandela

Minn Wikipedija, l-enċiklopedija l-ħielsa
Nelson Mandela
19. Secretary General of the Non-Aligned Movement (en) Translate

2 Settembru 1998 - 1999
Andrés Pastrana Arango (en) Translate - Thabo Mbeki (en) Translate
10. President of South Africa (en) Translate

10 Mejju 1994 - 14 Ġunju 1999
F. W. de Klerk (en) Translate - Thabo Mbeki (en) Translate
member of the National Assembly of South Africa (en) Translate

Ħajja
Isem propju Rolihllahla Mandela
Twelid Mvezo (en) Translate, 18 Lulju 1918
Nazzjonalità Afrika t'Isfel
Residenza Houghton Estate (en) Translate
L-ewwel lingwa Xhosa (en) Translate
Mewt Houghton Estate (en) Translate, 5 Diċembru 2013
Post tad-dfin Qunu (en) Translate
Kawża tal-mewt  (respiratory disease (en) Translate)
Familja
Missier Gadla Henry Mphakanyiswa
Omm Nosekeni Fanny
Konjuga/i Evelyn Mase (en) Translate  (5 Ottubru 1944 -  19 Marzu 1957)
Winnie Madikizela-Mandela (en) Translate  (14 Ġunju 1958 -  19 Marzu 1996)
Graça Machel (en) Translate  (18 Lulju 1998 -  5 Diċembru 2013)
Ulied
Familja
uri
Edukazzjoni
Alma mater University of the Witwatersrand (en) Translate
University of South Africa (en) Translate Baċellerat tal-Arti
University of Fort Hare (en) Translate
University of London
Lingwi Ingliż
Xhosa (en) Translate
Okkupazzjoni
Okkupazzjoni politiku
awtobijografu
avukat
attivist politiku
political prisoner (en) Translate
xeneġġatur
Xogħlijiet importanti Long Walk to Freedom (en) Translate
Premjijiet
List
Sħubija Akkademja Amerikana tal-Arti u tax-Xjenzi

Nelson Rohlilahla Mandela (Imwieled it-18 ta’ Lulju, 1918 - Miet it-5 ta’ Diċembru, 2013) kien President tal-Afrika t'Isfel mill-1994 sal-1999, u kien l-ewwel President Sud Afrikan li tela' f'elezzjoni li fiha setgħu jivvutaw is-suwed. Qabel il-Presidenza, Mandela kien attivista kontra l-apartheid u mexxej tal-fergħa armata tal-ANC. Mandela qatta' 27 sena fil-ħabs, ħafna minnhom fuq Robben Island. Wara li nħeles mill-ħabs fl-1990, Mandela mexxa lill-partit tiegħu fin-negozjati li wasslu għal demokrazija multi-razzjali fl-1994. Fl-Afrika t'Isfel, Mandela huwa magħruf bħala Madiba, titlu onorarju użat għall-anzjani tat-tribù tiegħu.

Oriġini[immodifika | immodifika s-sors]

Nelson Mandela twieled nhar it-18 ta’ Lulju 1918 f’Umtata, l-Afrika t’Isfel. Missieru kien kap tribali. Hu biss minn ħutu attenda l-iskola. L-ewwel skola li attenda kienet il-Wesleyan Mission School. Attenda l-Università ta' Fort Hare, fejn wara sena spiċċa mkeċċi għax ha sehem fi protesta kontra l-politika tal-università. Spiċċa l-istudji tiegħu bħala avukat f'universita' ġewwa Johannesburg.

L-Apartheid[immodifika | immodifika s-sors]

L-apartheid hija kelma bil-lingwa Afrikana, li tirreferi għal sistema ta’ razziżmu u supremazija tal-bojod li kien hemm fl-Afrika t’Isfel sal-1993. Il-Partit Nazzjonali Afrikan għamilha parti mill-politika uffiċjali tiegħu fl-1948. L-apartheid kien jifred il-bojod minn dawk li mhumiex, jiġifieri l-“coloureds” (persuni ta’ razza mħallta), “Ażjatiċi” (ta’ dixxindenza Indjana), u “bantu” (persuni ta’ dixxindenza Afrikana)—u jifred ukoll grupp indiġenu Afrikan minn ieħor. Il-gvern immexxi biss mill-bojod waqqaf il-Bantustans għall-gruppi etniċi Afrikani, billi ta 14% tal-art tal-pajjiż, ħafna minnha ta’ kwalita ħażina għall-popolazzjoni li kienet tifforma 75% tas- Sud Afrikani. F’din l-art biss is-suwed setgħu jeżerċitaw ċerti drittijiet. Din il-politika wasslet għal protesti fil-pajjiż u wkoll internazzjonalment. Fl-1961 l-Afrika t’Isfel ma baqgħetx fil-Commonwealth minħabba l-apartheid. B’riżultat tas-sanzjonijiet ekonomiċi internazzjonali u l-bidla soċjali fil-pajjiż, ħafna liġijiet tal-apartheid bdew jispiċċaw sakemm fl-1993 ġiet fis-seħħ kostituzzjoni ġdida li tiċħad ir-razziżmu.

ANC - Il-Kungress Nazzjonali Afrikan u Ħabs[immodifika | immodifika s-sors]

Mandela rnexxielu jsir avukat, u fl-1944 ingħaqad ma’ l-African National Congress (ANC), u għen biex titwaqqaf il-fergħa taż-żgħażagħ ta’ l-organizzazzjoni. Fil-bidu l-protesti kienu jkunu paċifiċi, imma nhar il-5 ta' Diċembru 1956 Mandela flimkien ma' 150 oħra ġew arrestati bl-akkuża ta' tradiment. Fil-bidu tas-sittinijiet Mandela beda jmexxi l-fergħa paramilitari, Umkhonto we Sizwe (“Il-Lanza tan-Nazzjon”). Nhar il-5 ta' Awissu 1962 ġie arrestat fuq l-akkuża li mexxa xi ħaddiema fi strajk u li ħareġ mill-pajjiż bla permess. Fuq dawn l-akkużi ngħata ħames snin ħabs. Fl-1964, meta kien fil-ħabs tressaq il-qorti flimkien ma’ oħrajn fuq l-involviment tiegħu fl-African National Congress u ħati ta’ sabutaġġ u tradiment. Ingħata sentenza ta' għomor il-ħabs. Matul iż-żmien li qatta' fil-ħabs, Mandela sar simbolu dinji ta’ reżistenza kontra d-dominazzjoni tal-bojod fl-Afrika t’Isfel.

Ħelsien mill-ħabs[immodifika | immodifika s-sors]

Nhar il-11 ta' Frar 1990 inħeles mill-ħabs wara kampanja mill-African National Congress u pressjoni internazzjonali għall-ħelsien tiegħu. Taħt it-tmexxija ta’ F.W. de Klerk, il-gvern neħħa l-aħħar liġijiet li kienu jiffurmaw il-bażi legali ta’ l-apartheid fl-1992. F’Marzu iktar minn żewġ terzi tal-votanti f’referendum għall-bojod biss qablu mal-policy tiegħu li jinnegozja kostituzzjoni ġdida li tagħti iktar drittijiet politiċi lis-suwed.

Premju Nobel għall-Paċi[immodifika | immodifika s-sors]

De Klerk u Mandela ingħataw flimkien il-Premju Nobel għall-Paċi fl-1993 talli ħadmu biex il-pajjiż isir demokrazija mhux razzjali.

Presidenza[immodifika | immodifika s-sors]

Wara ħafna taħdidiet bejn mexxejja politiċi bojod u suwed, fl-1994 saru l-ewwel elezzjonijiet tal-pajjiż li fihom setgħu jivvutaw is-suwed. F’Mejju de Klerk ikkonċeda l-presidenza lil Mandela, li rebaħ l-elezzjonijiet. Mandela sar l-ewwel president iswed tal-pajjiż u l-president ta’ qablu de Klerk baqa’ jservi ta’ deputat president tal-gvern sal-1996. Mandela flimkien ma’ l-Isqof Desmond Tutu ħadmu kemm felħu biex isseħħ ir-rikonċiljazzjoni bejn il-bojod u s-suwed wara snin twal ta’ inġustizzji mas-suwed.

Mandela u l-Isport[immodifika | immodifika s-sors]

Fl-1995, fl-Afrika t'Isfel ittellgħet it-Tazza tad-Dinja tar-Rugby. Nelson Mandela, li kien għadu kif inħatar President, għaraf li l-isport huwa l-mezz li bih nies minn ambjenti differenti setgħu jsibu xi ħaġa li tgħaqqadhom flimkien, u sfrutta din il-kompetizzjoni biex jistabbilixxi r-Rainbow Nation - in-Nazzjon tal-Qawsalla. L-iSpringboks - it-tim nazzjonali tar-rugby tal-Afrika t'Isfel - qabel l-1995 kienu mibgħuda mis-suwed, għax ir-rugby kien meqjus bħala s-simbolu tal-oppressjoni tal-minoranza bajda li kienet tmexxi l-pajjiż. Mandela għaraf dan, imma flok żarma dan is-simbolu, ħadem biex is-simbolu jsir iktar b'saħħtu, u flok ikun biss tal-bojod isir is-simbolu ta' dawk kollha li għandhom għal qalbhom l-Afrika t'Isfel, bojod u suwed. Fuq din il-ġrajja nħadem il-film Invictus.