Kastell ta' Zerzevan
Il-Kastell ta' Zerzevan (bil-Kurd: Qesra Zêrzevan, Zîrzevan; bit-Tork: Zerzevan Kalesi; bl-Armen: Զերզեվանի ամրոց), magħruf ukoll bħala l-Kastell ta' Samachi, huwa kastell Ruman tal-Lvant fi stat ta' fdalijiet u eks bażi militari importanti fil-Provinċja ta' Diyarbakır, fix-Xlokk tat-Turkija. Mill-iskavi arkeoloġiċi fis-sit feġġet l-eżistenza ta' strutturi taħt l-art, fosthom tempju ddedikat lil Mithras tar-reliġjon misterjuża tal-Mitraiżmu. Il-kastell intuża bħala insedjament ċivili bejn is-snin 90 tas-seklu 19 u s-snin 60 tas-seklu 20. Is-sit huwa parzjalment miftuħ għat-turiżmu.
Xi vjaġġaturi semmew isem dan is-sit bħala "Kasr Zerzaua" fis-seklu 18, filwaqt li Evliya Celebi, vjaġġatur Ottoman tas-seklu 17 fis-Seyahatname (il-volum IV) isemmi dan is-sit bħala l-"Wied ta' Zerzivan" hu u jivvjaġġa minn Diyarbakir għal Mardin. L-isem ta' "Zerzevan" ġej mill-kelma Kurda "zêr" li tfisser "deheb" u huwa varjant ta' "Zerzaua" li semmew il-vjaġġaturi u huwa l-isem li ngħata lill-insedjament meta l-villaġġ kien jinsab fl-istess post. "Zêr" bil-Kurd tfisser "deheb" u "Zîv" bil-Kurd tfisser "fidda", għaldaqstant "Zerzevan" x'aktarx li jfisser "il-kastell tad-deheb u tal-fidda".[1]
Pożizzjoni
[immodifika | immodifika s-sors]Il-Kastell ta' Zerzevan inbena fis-seklu 4 mill-Imperu Ruman tal-Lvant bħala bażi militari tul ir-rotta kummerċjali tal-qedem bejn Diyarbakır u Mardin. Baqa' jintuża sas-seklu 7. Il-kastell jinsab fil-quċċata ta' għolja bil-blat ta' 105–124 metru (344–407 pied) qrib il-villaġġ ta' Demirölçek, madwar 13-il kilometru (8.1 mili) fix-Xlokk tar-raħal ta' Çınar fil-Provinċja ta' Diyarbakır, tul l-awtostrada D.950 li twassal sa Mardin. Jinsab madwar 45 kilometru (28 mil) mill-Fortizza ta' Diyarbakır.[2][3][4]
Skavi arkeoloġiċi
[immodifika | immodifika s-sors]L-ewwel skavi arkeoloġiċi seħħew fix-xhur tas-sajf tal-2014. Inizjalment ix-xogħlijiet twettqu minn tim ta' 35 ruħ immexxija minn arkeologu mill-Università ta' Dicle, taħt is-superviżjoni tal-Mużew Arkeoloġiku ta' Diyarbakır. Fl-2015 id-daqs tat-tim li kien qed jaħdem fis-sit kiber għal 60 ruħ.[5]
Fl-2020 l-arkeologi sabu d-daħla tal-kastell u fl-2021 l-arkeologi skoprew flawt b'sitt toqbiet u anella tal-bronż b'ċavetta li kienet tiftaħ xi senduq. Iż-żewġ oġġetti jmorru lura għas-sekli 4 u 5 W.K.[6][7]
Il-kastell kien bażi militari Rumana tal-Lvant u insedjament strateġiku b'gwarniġjon, li kien jiddomina l-wied kollu u li kien jikkontrolla r-rotta tal-qedem bejn Amida (issa Diyarbakır) u Dara (issa Mardin). Il-kastell kellu rwol ewlieni minħabba l-pożizzjoni tiegħu mal-iżjed fruntiera tal-Lvant ta' ħarsien għall-Imperu Ruman. Kien jirrappreżenta salib it-toroq u l-koeżistenza tal-kulturi fil-Punent u fil-Lvant.
Fiż-żmien Klassiku l-post kien magħruf bħala Samachi. Dan kien is-sit fejn seħħ ġlied kbir bejn l-Imperu Biżantin u l-Imperu tas-Sassanidi. Il-ġojjellerija li nstabet fil-kastell tindika wkoll li l-popolazzjoni ċivili u l-persunal militari kienu jgħixu flimkien, u s-suldati kienu jgħixu flimkien mal-membri l-oħra tal-familji tagħhom. Kien kbir biżżejjed biex isostni popolazzjoni ta' madwar elf ruħ.
Bis-saħħa tar-restawr u tar-rikostruzzjoni, li seħħew matul ir-renji tal-imperaturi Rumani tal-Lvant Anastażju I Dicorus (li rrenja fl-491–518) u Ġustinjanu I (li rrenja fil-527–565), il-kastell żviluppa għall-istat finali tiegħu qabel ma tħalla fi stat ta' fdalijiet. X'aktarx li l-kastell baqa' jintuża sas-639 mal-wasla tal-Għarab Musulmani fil-bidu tal-gwerer bejn l-Għarab u l-Biżantini.
Kastell
[immodifika | immodifika s-sors].jpg)
Il-kastell huwa estiż fuq erja ta' 5.7 ettari (14-il akru). Il-kastell jinkludi strutturi fuq l-art kif ukoll taħt l-art. Il-fdalijiet tal-ħitan tiegħu huma twal 1,200 metru (3,900 pied) u huma għoljin 12-il metru (39 pied), b'torri tal-għassa għoli 21–22 metru (69–72 pied). Fuq ġewwa tal-kastell hemm fdalijiet f'żona wiesgħa u nekropoli fil-blat. Fit-Tramuntana tal-kastell, li tinsab f'elevazzjoni iktar baxxa, inbnew residenzi u toroq, filwaqt li fin-Nofsinhar inbnew binjiet pubbliċi f'elevazzjoni ogħla.
Waħda mill-iżjed binjiet pubbliċi kkonservati sew hija knisja orjentata mil-Lvant għall-Punent. Binjiet pubbliċi oħra jinkludu l-palazz, l-binja amministrattiva, il-banjijiet, il-maħżen taċ-ċereali, l-arsenal u 54 ċisterna. Matul l-iskavi nstabu wkoll materjal militari u mediku, ġojjellerija, ornamenti u muniti tal-bronż.
Fl-2016 ġew skoperti knisja u passaġġi sigrieti taħt l-art. Il-passaġġ sigriet ta' taħt l-art li ġie skopert kien ilu ma jintuża madwar 3,000 sena u l-knisja ta' taħt l-art ingħalqet madwar 1,500 sena ilu. Instabu wkoll tempju taħt l-art u santwarju ddedikati lil Mithras, li kienu jesgħu sa 400 ruħ. Fl-2017 ġew skoperti erba' siti oħra taħt l-art u kien meħtieġa iktar xogħlijiet ta' skavi biex jiġu żvelati.[8]
Tempju ta' Mithras
[immodifika | immodifika s-sors]
It-Tempju ta' Mithras jew il-Mithraeum huwa wieħed mill-iżjed strutturi ppreservati tal-kastell. L-istruttura għandha erja ta' 35 m2 u l-parti ewlenija mnaqqxa hija twila 7 metri, wiesgħa 5 metri, u għolja 2.5 metri. Mal-ħajt tal-Lvant hemm kolonni mnaqqxin fil-blat, niċċa kbira fin-nofs u maġenbha żewġ niċeċ iżgħar. Il-kuruna bil-fjammi, waħda mis-simboli tal-Mitraiżmu, hija mnaqqxa mal-ħajt tal-Lvant. Eżatt quddiem in-niċċa ż-żgħira tan-naħa tax-xellug hemm vaska mnaqqxa mal-art. Xi kitbiet u simboli huma viżibbli fid-daħla tal-istruttura.[9]
Użu bħala insedjament ċivili
[immodifika | immodifika s-sors]Insedjament ġdid inħoloq fi ħdan il-kastell mill-ġdid fis-snin 90 tas-seklu 19, meta familja marret tgħix fil-kastell. Il-popolazzjoni kibret għal iktar minn 30 unità domestika u fl-aħħar mill-aħħar ir-residenti abbandunaw il-kastell fis-snin 60 tas-seklu 20, u niżlu jgħixu f'post madwar kilometru (0.62 mili) 'il bogħod mill-kastell, u stabbilew villaġġ imsejjaħ Zerzevan. Illum il-ġurnata dan il-villaġġ jissejjaħ Demirölçek.
Gallerija
[immodifika | immodifika s-sors]
Referenzi
[immodifika | immodifika s-sors]- ^ Coşkun, Aytaç (2017). "Zerzevan Castle in the Light of Recent Archeological Researches". Anatolia: 91–110. doi:10.1501/Andl_0000000442.
- ^ Özalp, Ayşegül Parlayan (2014-12-01). "Zerzevan Kalesi – Atlas" (bit-Tork). Miġbur 2025-06-20.
- ^ editör. "Diyarbakır'da Romalı Hristiyanların İlk Kilisesi Bulundu | Arkeoloji Haberleri - arkeolojihaber.net". arkeolojihaber.net (bit-Tork). Miġbur 2025-06-20.
- ^ "Zerzevan Castle home to secret history". Hürriyet Daily News (bl-Ingliż). 2017-08-24. Miġbur 2025-06-20.
- ^ editör. "Zerzevan Kalesi'nde Mithras Tarikatı'na Ait Yeraltı Tapınağı Bulundu | Arkeolojihaber". arkeolojihaber.net (bit-Tork). Arkivjat minn l-oriġinal fl-2018-10-29. Miġbur 2025-06-20.
- ^ "1800-year-old Zerzevan Castle entrance found". Hürriyet Daily News (bl-Ingliż). 2020-08-15. Miġbur 2025-06-20.
- ^ "Ancient flute reveals interest in music". Hürriyet Daily News (bl-Ingliż). 2021-12-04. Miġbur 2025-06-20.
- ^ Habertürk. "Zerzevan Kalesi'nde bin 500 yıllık yeraltı sığınağı bulundu". Habertürk (bit-Tork). Miġbur 2025-06-20.
- ^ UNESCO World Heritage Centre. "Zerzevan Castle and Mithraeum - UNESCO World Heritage Centre". whc.unesco.org (bl-Ingliż). Miġbur 2025-06-20.