Forti Chambray
| Data meta nħoloq | 1749  |
|---|---|
| Pajjiż | Malta |
| Entità amministrattiva territorjali fejn tinstab | Għajnsielem |
| Koordinati | 36°1′15″N 14°17′36″E |
| Propjetarju | Gvern ta' Malta |
| Ikkummissjonat minn | Ordni tal-Kavallieri Ospitalieri ta' San Ġwann |
| Sit uffiċjali | http://www.fortchambray.com/ |
Fort Chambray jew Fort Chambrai ( Mudell:Langx ) [1] huwa fort bistjonat li jinsab fil - preċinti ta ' Għajnsielem, fil - gżira ta ' Għawdex, Malta . Inbniet f’nofs is-seklu 18 mill- Ordni ta’ San Ġwann, f’żona magħrufa bħala Ras it-Tafal, bejn il-port tal -Imġarr u Xatt l-Aħmar . Il-forti kien maħsub biex ikun iċ- ċittadella ta’ belt ġdida li kellha tieħu post iċ -Ċittadella bħala l-kapitali tal-gżira, iżda dan il-pjan qatt ma seħħ.
Il-forti rat użu waqt l -invażjoni Franċiża ta’ Malta fl-1798, u sussegwentement intuża bħala sptar militari u istituzzjoni mentali. Il-forti bħalissa qed jiġi restawrat u żviluppat mill-ġdid bħala akkomodazzjoni lussuża. [2]
Storja
[immodifika | immodifika s-sors]Sfond u kostruzzjoni
Il-Forti Chambray jinsab fuq Ras it-Tafal, fuq art għolja li tagħti fuq il-Port tal-Imġarr. Iż-żona kienet difiża mit-Torri ta’ Garzes, li nbena fl-1605, u minn batterija kostali mibnija fil-bidu tas-seklu 18. It-torri u l-batterija ġew imwaqqgħin, u l-ebda fdalijiet ma baqgħu ħajjin.
Fl-1716, l-inġinier militari Franċiż Louis François d'Aubigné de Tigné ħejja pjanijiet għall-bini ta' belt fortifikata f'Ras it-Tafal. Il-Kummissarji tal-Fortifikazzjonijiet u l-Gwerra rrakkomandaw li jinbena dan il-forti propost f'rapport tal-1722, peress li kien ikun jista' jżomm ir-rabta tal-baħar ma' Malta, u jkun jista' jieħu l-abitanti ta' Għawdex u l-bhejjem tagħhom, biex itaffi l-pressjoni miċ-Ċittadella. Madankollu, il-kostruzzjoni ġiet posposta għal żmien indefinit minħabba nuqqas ta’ fondi.
Fl-1749, il-Gvernatur il-ġdid ta’ Għawdex, Jacques-François de Chambray, informa lill-Gran Mastru Manuel Pinto da Fonseca li kien se jħallas għall-bini tal-forti propost ta’ Tigné. Il-Kongregazzjoni tal-Fortifikazzjonijiet u l-Gwerra aċċettat l-offerta fil-15 ta’ Settembru, u bagħtet lill-inġinier militari Francesco Marandon biex jissorvelja s-sit. Dan tal-aħħar għamel ftit modifiki lid-disinn oriġinali ta’ Tigné, u l-bini tal-forti beda aktar tard f’Settembru tal-1749 taħt is-superviżjoni tiegħu. Għall-bini tal-forti ġew impjegati kważi 200 ħaddiem.
Matul il-kors tal-kostruzzjoni, ħarġu numru ta’ problemi, fosthom kwistjonijiet strutturali, nuqqas ta’ ħaddiema, u diżubbidjenza tal-ħaddiema. It-tħaffir tal-fosos u l-istadji inizjali tal-kostruzzjoni kienu fil-biċċa l-kbira tagħhom lesti sa Ġunju 1752, u x-xogħol fuq il-forti proprju beda f’Ottubru tal-istess sena. Il-forti kien kważi lest sal-1757, u tlesta għal kollox fil-bidu tas-sittinijiet. Il-forti malajr waqa' f'postu, u ġie deskritt bħala ruin fl-1789. Saru xi xogħlijiet żgħar ta' tiswija fl-1796. Is-sit intuża bħala ħabs temporanjament mill-persuni li jinfurzaw il-liġi.
Ladarba nbena l-forti, ġie mfassal disinn ta’ toroq rettilineari sabiex il-belt tkun tista’ tinbena fil-ħitan, kif kien ippjanat oriġinarjament minn Tigné. Madankollu, il-plottijiet ma nxtrawx u l-belt qatt ma żviluppat, l-aktar minħabba li t-theddida mill-Imperu Ottoman jew mill-pirati tal-Barbarija kienet naqset, u għalhekk l-Għawdxin ħassewhom sikuri jgħixu fiż-żoni rurali.
Pjanijiet għall-iżvilupp tagħha mfassla fl-1750s juru li kellu jkun hemm belt Barokka militarizzata bi pjanta ta’ grid, simili għall-Belt Valletta, u r-residenzi kellhom jinkludu l-ġonna privati tagħhom stess. Spazju kbir fin-nofs kien maħsub biex ikun pjazza jew pjazza tal-belt, imdawra bil-bini prinċipali. Il-binjiet fil-pjazza kellhom jinkludu l-knisja prinċipali, palazz tal-qorti u r-residenza tal-Kastellan. Dawn il-binjiet kellu jkollhom portiku Barokk tard simetriku kondiviż, u place d’armes kellu jkun fil-post. Ġewwa u barra l-forti nbnew numru ta’ farmhouses.
Invażjoni u okkupazzjoni Franċiża
Il-Forti Chambray ra l-ewwel użu tiegħu waqt l-invażjoni Franċiża ta’ Malta f’Ġunju 1798. Meta l-Franċiżi niżlu f’Għawdex, ħafna abitanti ħadu kenn ġewwa Chambray, u ġabu magħhom il-bhejjem tagħhom. F’dak iż-żmien, il-forti kien ikkmanda mill-kavallier de Megrigny, u kien armat b’72 biċċa artillerija. Il-forti inizjalment offra xi reżistenza, iżda kkapitulat wara li l-Ġeneral Franċiż Jean Reynier poġġa tliet kumpaniji quddiem il-forti, u ħareġ proklama li tordna li l-gwarniġjon tiegħu jċedi. L-Għawdxin li kienu ħadu kenn reġgħu lura fi djarhom mal-bhejjem tagħhom.
Wara l-qbid tiegħu, il-Forti Chambray kien immexxi minn gwarniġġjon Franċiż. Fit-3 ta’ Settembru, jum wara li bdiet ir-rewwixta Maltija fl-Imdina, l-Għawdxin irvellaw kontra l-Franċiżi, u malajr ħadu l-gżira ħlief il-Forti Chambray u ċ-Ċittadella. Fit-28 ta’ Ottubru 1798, ribelli Għawdxin immexxija minn Saverio Cassar u marini Ingliżi mmexxija mill-Kaptan Cresswell attakkaw il-forti, u dan kapitula l-għada. Sorsi oħra, probabbilment aktar affidabbli, jgħidu li l-Forti Chambray ġie abbandunat mis-suldati Franċiżi matul il-lejl tas-16 u s-17 ta’ Settembru.
ħakma Brittanika
Malta u Għawdex daħlu taħt il-ħakma Ingliża fil-bidu tas-seklu 19, u b’riżultat ta’ dan il-Forti Chambray ħadet f’idejha gwardja Ingliża. Sal-1830, fi ħdan il-forti kien ġie stabbilit sptar militari żgħir ta’ erba’ swali. L-isptar ġie estiż matul il-Gwerra tal-Krimea, u mijiet ta’ suldati midruba ġew trattati hemmhekk. Sussegwentement l-isptar intuża kemm mill-militar Ingliż kif ukoll minn ċivili Maltin meta kien hemm epidemiji tad-deni.
Meta faqqgħet il-Gwerra Anglo-Eġizzjana fl-1882, bini kbir li qabel kien kwartieri ġie kkonvertit fi sptar sabiex jilqgħu l-vittmi tal-gwerra. Intuża bħala Depot Konvalexxenti matul l-Ewwel Gwerra Dinjija, u eluf ta’ pazjenti morda jew feruti għaddew mill-isptar bejn Ottubru 1915 u l-għeluq tiegħu f’Marzu 1916. Matul dan il-perjodu, l-istaff mediku ħareġ ġurnal bl-isem The Fort Chambray Gazette.
Il-militar ċeda l-forti fl-1916, u mill-1934 sal-1983 intuża bħala sptar mentali ċivili, li jospita sa 200 pazjent. Sezzjoni tal-forti ntużat ukoll bħala leprosarju bejn l-1937 u l-1956, taħt l-isem ta’ l-Isptar tal-Qalb ta’ Ġesu[3].
Matul is-snin li l-forti ntuża bħala sptar, inbnew tliet ċimiterji, wieħed ġewwa l-forti u tnejn fil-fossijiet.
Storja riċenti
Fl-1979, parti mill-forti bdiet tinbidel f’kumpless turistiku, proġett li qatt ma mmaterjalizza. Iċ-Ċimiterju tal-Garrison tnaddaf f’nofs is-snin tmenin, u l-fdalijiet umani ġew trasferiti fiċ-Ċimiterju ta’ Santa Marija fix-Xewkija fl-1 ta’ Lulju 1991. Il-lapidi twarrbu f’parti imwarrba tal-forti. Il-qerda ta’ dan iċ-ċimiterju ġie msejjaħ “att ta’ vandaliżmu kulturali”.
F’Jannar 1992, id-Diviżjoni tas-Servizzi tal-Ippjanar tal-Ministeru għall-Iżvilupp tal-Infrastruttura ppubblikat il-Forti Chambray Development Brief, li fih iddettalja li l-forti għandu jiġi żviluppat mill-ġdid, filwaqt li jinżammu s-swar ta’ barra, il-kwartieri, il-furnara, il-kappelli u l-kumpless tal-isptarijiet. Il-qosor qal ukoll li l-lapidi miċ-ċimiterju għandhom jintużaw b’mod immaġinattiv fi skema ta’ tisbiħ.
L-intern tal-forti beda jiġi żviluppat mill-ġdid f’Jannar 1993. Master Plan ġie approvat fl-1995, u s-sidien tiegħu ħadu s-sit f’idejhom fl-2007. Minn dakinhar, inbnew unitajiet residenzjali ġewwa l-forti, u xi wħud mis-swar ġew restawrata. Master Plan ġdid għat-tieni u tliet fażijiet tal-iżvilupp ġie approvat fl-2012. Issa huwa magħluq għall-pubbliku ġenerali peress li jservi bħala gated community[4][5].
Referenzi
[immodifika | immodifika s-sors]- ^ "Malta bil chzejer tehne u li ghadda min ghaliha: It-tieni parti". 25 June 1865 – via Google Books.
- ^ Scicluna, Joseph. "Bidu ©did g ̇al Chambray" (PDF). www.um.edu.mt. Miġbur 2020-07-07.
- ^ "chambray". web.archive.org. 2016-03-03. Arkivjat mill-oriġinal fl-2016-03-03. Miġbur 2025-01-13.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ (PDF) https://web.archive.org/web/20130323142454/https://secure2.gov.mt/nationalarchives/gallery/files/3/CatalogueOldPhotosGozo.pdf. Arkivjat minn l-oriġinal (PDF) fl-2013-03-23. Miġbur 2025-01-13.
|title=nieqes jew vojt (għajnuna) - ^ https://www.um.edu.mt/library/oar/bitstream/123456789/54710/1/Forti%20Chambray%20Meravilja%20tal-Kavallieri%20ta%27%20San%20%C4%A0wann.pdf