Fabbriki tal-Wied ta' Derwent

Minn Wikipedija, l-enċiklopedija l-ħielsa
Il-Fabbrika ta' Masson fil-Wied ta' Derwent.

Il-Fabbriki tal-Wied ta' Derwent (bl-Ingliż: Derwent Valley Mills) huma Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO tul ix-xmara Derwent f'Derbyshire, l-Ingilterra, li tniżżlu fil-lista f'Diċembru 2001.[1] Is-sit huwa amministrat mis-Sħubija tal-Fabbriki tal-Wied ta' Derwent (bl-Ingliż: Derwent Valley Mills Partnership). Is-sistema ta' fabbriki moderni twieldet hemmhekk fis-seklu 18 sabiex takkomoda t-teknoloġija l-ġdida għall-għażil tal-qoton żviluppata minn Richard Arkwright. Bl-avvanzi fit-teknoloġija, sar possibbli li l-qoton jiġi prodott b'mod kontinwu. Is-sistema ġiet adottata fil-wied kollu, u iktar 'il quddiem infirxet tant li sal-1788 kien hemm iktar minn 200 fabbrika tat-tip ta' Arkwright fir-Renju Unit. L-invenzjonijiet ta' Arkwright u s-sistema tiegħu ta' organizzazzjoni tax-xogħol ġew esportati lejn l-Ewropa u l-Istati Uniti.

Is-sistema tal-enerġija mill-ilma ġiet introdotta għall-ewwel darba fl-Ingilterra minn John Lombe fil-fabbrika tal-ħarir tiegħu f'Derby fl-1719, iżda kien Richard Arkwright li applika din is-sistema għall-proċess tal-produzzjoni tal-qoton fis-snin 70 tas-seklu 18. Il-privattiva tiegħu ta' qafas tal-ilma ppermettiet li l-qoton jingħażel b'mod kontinwu, u dan kien ifisser li seta' jiġi prodott minn ħaddiema mingħajr sengħa. Il-Fabbrika ta' Cromford kienet is-sit fejn inbniet l-ewwel fabbrika ta' Arkwright, u dak iż-żmien il-villaġġ ta' Cromford fil-qrib tkabbar b'mod sinifikanti għall-forza tax-xogħol il-ġdida; din is-sistema ta' produzzjoni u ta' abitazzjonijiet tal-ħaddiema ġiet ikkopjata fil-wied kollu. Sabiex tiġi żgurata l-preżenza ta' forza tax-xogħol, kien meħtieġ li jinbnew l-abitazzjonijiet għall-ħaddiema tal-fabbrika. Għalhekk ġew stabbiliti insedjamenti ġodda mis-sidien tal-fabbriki qrib il-fabbriki stess – xi kultant billi żviluppaw komunità preeżistenti – bil-faċilitajiet tagħhom stess bħal skejjel, kappelli u swieq. Il-biċċa l-kbira tal-abitazzjonijiet għadhom jeżistu u għadhom jintużaw. Dawn jiffurmaw parti mis-sit flimkien mal-infrastruttura tat-trasport. L-infrastruttura tat-trasport inbniet sabiex jinfetħu swieq ġodda għall-prodotti tal-fabbriki.

Il-fabbriki u l-insedjamenti tal-ħaddiema ġew stabbiliti f'Belper, f'Darley Abbey u f'Milford mill-kompetituri ta' Arkwright. Il-fabbriki tat-tip ta' Arkwright tant kellhom suċċess li xi kultant kienu jiġu kkopjati mingħajr ma jitħallsu r-royalties lil Richard Arkwright. L-industrija tal-qoton fil-Wied ta' Derwent qabdet it-triq tan-niżla fl-ewwel kwart tas-seklu 19 meta s-suq xaqleb lejn Lancashire li kienet tinsab f'pożizzjoni aħjar b'rabta mas-swieq u mal-materja prima. Il-fabbriki u l-binjiet assoċjati magħhom huma ppreservati sew u ntużaw mill-ġdid wara d-deklin tal-industrija tal-qoton. Ħafna mill-binjiet fi ħdan is-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO huma binjiet elenkati u Monumenti Skedati. Uħud mill-fabbriki issa fihom mużewijiet u huma miftuħa għall-pubbliku.

It-Trust tal-Wied ta' Derwent issa hija involuta fil-ħolqien ta' mogħdija għar-roti tul is-Sit ta' Wirt Dinji kollu sabiex jiġu promossi t-turiżmu u l-ivvjaġġar sostenibbli.[2]

Pożizzjoni u daqs[immodifika | immodifika s-sors]

Il-Fabbriki tal-Wied ta' Derwent bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO jkopru erja ta' 12.3 km2 (4.7 mili kwadri)[3] u huma estiżi fuq medda ta' 24 kilometru (15-il mil) tal-Wied ta' Derwent, f'Derbyshire, minn Matlock Bath fit-Tramuntana saċ-ċentru tal-belt ta' Derby fin-Nofsinhar. Fi ħdan is-sit hemm kumplessi ta' fabbriki, insedjamenti inkluż l-abitazzjonijiet tal-ħaddiema, digi tul ix-xmara Derwent, u n-network tat-trasport li kien jappoġġa l-fabbriki fil-wied.[4] Is-sit jikkonsisti mill-komunitajiet ta' Cromford, Belper, Milford u Darley Abbey, u jinkludi 838 binja elenkata, magħmula minn 16-il binja tal-Grad I, 42 binja tal-Grad II* u 780 binja tal-Grad II. Disa' strutturi oħra huma Monumenti Antiki Skedati. Il-binjiet huma taħlita ta' fabbriki, abitazzjonijiet tal-ħaddiema u strutturi assoċjati mal-komunitajiet tal-fabbriki. Il-Kanal ta' Cromford u l-Linja Ferrovjarja ta' Cromford u High Peak, li għenu l-industrijalizzazzjoni tal-inħawi, huma parti wkoll mis-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.[5]

Storja[immodifika | immodifika s-sors]

Il-fabbrika tal-ħarir ta' Lombe.

Fl-aħħar tas-seklu 17 il-produzzjoni tal-ħarir kibret minħabba li żdiedet id-domanda għall-ħarir għall-ilbies tal-moda. F'tentattiv li tiżdied il-produzzjoni permezz tal-użu tal-enerġija mill-ilma, Thomas Cotchett ikkummissjona l-inġinier George Sorocold biex jibni fabbrika qrib iċ-ċentru ta' Derby fuq gżira fix-xmara Derwent. Għalkemm l-esperiment ma rnexxiex, ikkonvinċa lil John Lombe – impjegat ta' Cotchett – li jekk l-enerġija mill-ilma setgħet tiġi pperfezzjonata kien hemm suq għall-produzzjoni. Huwa kien involut fi spjunaġġ industrijali u kiseb il-pjanijiet ta' magni Taljani. Huwa rreġistra l-privattiva tad-disinn fl-1719 u bena fabbrika ta' ħames sulari (33.5 metru × 12-il metru (110 piedi × 39 pied) ħdejn il-fabbrika ta' Crotchett. Sal-1763, 30 sena wara li kienet skadiet il-privattiva ta' Lombe, kienu nbnew seba' fabbriki tat-tip ta' Lombe biss minħabba li s-suq tal-ħarir kien żgħir, iżda Lombe kien introduċa forma vijabbli ta' makkinarju mħaddem bl-enerġija mill-ilma u kien stabbilixxa mudell għall-organizzazzjoni tax-xogħol li l-industrijalisti iktar 'il quddiem segwew.[6]

Peress li l-ħarir kien prodott lussuż, is-suq kien żgħir u faċilment saturat minn oġġetti prodotti bil-magni. L-innovazzjoni li kien imiss fit-tessuti prodotti bil-magni waslet fl-industrija tal-qoton li kellha suq ferm ikbar u kienet tipproduċi oġġetti iktar għall-but ta' kulħadd. L-għażil tal-qoton kien proċess iktar kumpless mill-produzzjoni tal-ħarir.[7] Il-qafas tal-ilma għall-għażil tal-qoton ġie żviluppat minn Richard Arkwright li rreġistra privattiva fl-1769. Il-magni setgħu jagħżlu r-raden b'mod kontinwu u b'hekk minflok il-ħaddiema tas-sengħa ġew impjegati superviżuri mingħajr sengħa li kellhom jiżguraw li l-magni ma jinkisrux. L-oqfsa tal-ilma kienu jvarjaw bħala daqs minn erba' sa 96 magħżel. Għal dawn ir-raġunijiet, il-qafas tal-ilma sar popolari u mifrux.[8] Fl-1771, Richard Arkwright kera art f'Cromford. Sal-1774, l-ewwel fabbrika tiegħu kienet operattiva, u fl-1776 huwa beda l-kostruzzjoni tat-tieni fabbrika f'Cromford. Matul dan iż-żmien, huwa żviluppa magni għall-għażil minn qabel u fl-1775 irreġistra t-tieni privattiva tiegħu.[9] Bl-għażil mekkanizzat, il-proċessi l-oħra involuti fil-produzzjoni tal-qoton ma setgħux ilaħħqu u kellhom bżonn jiġu mekkanizzati wkoll. Huwa pproduċa magna għat-tqardix, il-proċess li bih il-fibri tal-qotob kienu jinfirxu b'mod parallel, madankollu mhux l-invenzjonijiet kollha tiegħu kellhom suċċess u t-tindif tal-qoton kien isir bl-idejn sas-snin 90 tas-seklu 18 meta mbagħad ġiet ivvintata magna effettiva.[10]

Mudell ta' qafas tal-ilma fil-Mużew Storiku ta' Wuppertal.

Arkwright fittex l-assistenza finanzjarja, u Peter Nightingale – sid tal-art lokali (u proziju ta' Florence Nightingale) – xtara l-proprjetà ta' Cromford għal £20,000 (£3 miljun skont l-istimi tal-2023). Nightingale bena wkoll Rock House bħala residenza għal Arkwright, li tħares lejn il-fabbrika, u tah £2,000 (£270,000) oħra biex jibni t-tieni fabbrika u £1,750 (£240,000) għall-abitazzjonijiet tal-ħaddiema. Bejn l-1777 u l-1783, Arkwright u l-familja tiegħu xtraw fabbriki f'Bakewell, f'Cressbrook, f'Rocester u f'Wirksworth, mifruxa madwar Derbyshire u Staffordshire. Jedediah Strutt, li kien sħab ma' Arkwright fl-ewwel Fabbrika ta' Cromford, bena fabbriki f'Belper u f'Milford fl-1776-1781. Thomas Evans, sid tal-art f'Darley Abbey, xtara 7.1 ettari (18-il akru) oħra fl-inħawi madwar Darley Abbey għal £1,140 (£150,000) u fl-1782 bena fabbrika tal-qoton fil-villaġġ. Arkwright tħallas ir-royalties minn dawk li kkopjaw il-magni tiegħu, għalkemm kien hemm min issogra li jitħarrek minħabba li qabad u kkopjahom mingħajr ħlas.[11]

Il-kostruzzjoni tal-Fabbrika ta' Masson f'Matlock Bath bdiet fl-1783, istigata minn Arkwright. Għall-ħabta tal-espansjoniżmu ta' Arkwright, Jedediah Strutt daħal fl-industrija tal-għażil tal-qoton. Strutt kellu l-vantaġġ li Arkwright kien diġà wettaq l-isperimentazzjoni kollha meħtieġa bil-makkinarju, u b'hekk ma kellux għalfejn jinvesti fir-riċerka ta' teknoloġija ġdida. Huwa stabbilixxa fabbrika f'Belper, madwar tmien mili (13-il kilometru) fin-Nofsinhar ta' Cromford; x'aktarx tlestiet fl-1781. Is-sit tkabbar biż-żieda tat-tieni fabbrika fl-1784. Strutt bena fabbrika wkoll f'Milford, madwar żewġ mili (tliet kilometri) fin-Nofsinhar ta' Belper. Sal-1793, żdiedu żewġ fabbriki oħra għall-istampar u għat-tbajjid. Il-familja Strutt stmat li sal-1789 kienet investiet £37,000 (£5,000,000) fil-fabbriki tagħha f'Belper u f'Milford (£26,000 f'Belper u £11,000 f'Milford), u kellha rikavat ta' £36,000 (£5,000,000) fis-sena.[12]

L-abitazzjonijiet tal-ħaddiema f'Cromford.

Arkwright kellu reputazzjoni bħala impjegatur paternalistiku li kien jieħu ħsieb il-benesseri tal-impjegati tiegħu u tal-familji tagħhom. Skola tal-Ħadd inbniet f'Cromford fl-1785 u kienet tipprovdi l-edukazzjoni lil 200 tifel u tifla. Sal-1789, is-sjieda tal-proprjetà ta' Cromford reġgħet f'idejn il-familja Arkwright, li b'mod attiv influwenzaw l-istruttura u l-kostruzzjoni tagħha. F'Cromford inbena suq bħala l-qalba l-ġdida tal-villaġġ. Arkwright organizza s-suq kull nhar ta' Ħadd u bħala inċentiv għall-attendenza, kien jagħti premjijiet annwali lil dawk li kienu jattendu l-iktar ta' sikwit. Wara li Arkwright miet fl-1792, ibnu Richard Arkwright iż-żgħir, ħa t-tmexxija f'idejh u bigħ il-biċċa l-kbira tal-fabbriki tal-qoton li kellu barra Cromford u Matlock Bath. Il-fabbriki f'Cromford u f'Matlock Bath x'aktarx inżammu biex jappoġġaw il-proprjetà ta' Willersley. Fi Cromford inħolqu soċjetajiet u klabbs. L-affarijiet reliġjużi tal-komunità kienu inqas ta' interess għal Arkwright, u Arkwright iż-żgħir baqa' ma beniex il-Knisja ta' Cromford qabel l-1797; missieru kellu l-ħsieb li tkun kappella privata għall-familja Arkwright fil-Kastell ta' Willersley. It-tentattivi tal-familja biex Cromford isostni lilu nnifsu bħala villaġġ bil-ħolqien ta' suq irnexxew, u l-villaġġ baqa' jikber sal-ħabta tal-1840. Dan baqa' jseħħ saħansitra wara li l-fabbriki ma baqgħux daqshekk importanti u qabdu t-triq tan-niżla f'dan il-perjodu.[13]

Richard Arkwright iż-żgħir ma kienx interessat fin-negozju tal-qoton, u wara l-mewt ta' missieru, il-familja Arkwright ma baqgħetx tinvesti fl-industrija. Minflok, il-familja Strutt kompliet tinvesti bis-saħħa tal-profitti ġġenerati mill-fabbriki tagħha f'Milford u f'Belper. Huma baqgħu jibnu l-fabbriki sas-snin 10 tas-seklu 19, u sal-1833 in-negozju tagħhom kien jimpjega 2,000 ruħ u kellu d-dominju tal-industrija tal-qoton fil-Wied ta' Derwent.[14] Bħalma kien għamel Arkwright f'Cromford, il-familja Strutt ipprovdiet l-abitazzjonijiet għall-impjegati tagħha. Belper diġà kien villaġġ stabbilit bis-suq tiegħu stess qabel ma Jedediah Strutt beda jibni l-fabbriki, b'hekk ma kellux għalfejn ikollu rwol attiv fl-iżvilupp tal-komunità f'entità li ssostni lilha nnifisha bħalma kellu Richard Arkwright f'Cromford.[15] Il-familja Strutt ipprovdiet l-edukazzjoni, u fl-1817 650 u 300 tifel u tifla attendew l-Iskejjel tal-Ħadd f'Belper u f'Milford rispettivament.[16] Meta mqabbla ma' Cromford, li l-popolazzjoni tiegħu kienet tlaħħaq madwar 1,200 ruħ fil-bidu tas-seklu 19, il-popolazzjoni ta' Belper żdiedet minn 4,500 ruħ fl-1801 għal 7,890 ruħ fl-1831 minħabba l-prosperità tan-negozju.[17] Darley Abbey kiber ukoll bħala insedjament tal-ħaddiema għalkemm ma kellu l-ebda suq tiegħu, għaldaqstant il-provvista tal-ikel għall-abitanti kienet problematika. Id-daqs tal-insedjament irdoppja bejn l-1788 u l-1801, u bejn l-1801 u l-1831 il-popolazzjoni żdiedet minn 615 għal 1,170 ruħ bis-saħħa li kienu żdiedu bosta mill-abitazzjonijiet tal-ħaddiema. Ġiet stabbilita Skola tal-Ħadd għal 80 tifel u tifla f'waħda mill-fabbriki u nbnew knisja u skola oħra fl-1819 u fl-1826 rispettivament.[18]

Il-pedamenti tal-Fabbrika ta' Cromford li nqerdet min-nirien fl-1890, b'kompartiment għar-rota tal-ilma fuq il-lemin.

Minkejja li kienet qawwa kbira tal-industrija tal-qoton fl-ewwel kwart tas-seklu 19, il-kumpanija tal-familja Strutt bdiet tmajna minħabba l-kompetizzjoni tal-irħula bil-fabbriki ta' Lancashire. Il-problema taċ-ċaqliq tas-swieq affettwat il-Wied ta' Derwent kollu; Lancashire kellha pożizzjoni aħjar minn Derbyshire fir-rigward tal-materja prima u s-swieq ġodda. Il-fabbriki mmexxija mill-familja Strutt batew ukoll minħabba nuqqas ta' mmodernizzar; għalkemm kienu minn ta' quddiem fit-teknoloġija kontra n-nirien fil-bidu tas-seklu 19, filwaqt li l-magni li kienu jintużaw fil-fabbriki baqgħu dejjem jikbru u jiżdiedu fil-qawwa tagħhom, il-familja Strutt baqgħet xorta waħda tinsisti li tħaddem lit-tfal, mentri l-użu tal-makkinarju kien iktar xogħol tal-adulti. Il-kumpanija marret lura u fit-tieni nofs tas-seklu 19 uħud mill-fabbriki tagħha nkrew jew inbigħu lil kumpaniji oħra.[19] Minkejja li l-industrija tal-qoton fil-Wied ta' Derwent majnat, ħafna mill-istrutturi assoċjati mal-proċessi industrijali marbuta mal-produzzjoni tal-qoton u l-abitazzjonijiet tal-ħaddiema għadhom jeżistu u b'kollox hemm 848 binja elenkata fi ħdan is-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.[1]

Sit ta' Wirt Dinji[immodifika | immodifika s-sors]

Il-Fabbriki tal-Wied ta' Derwent ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2001.[1]

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".[1]

Trasport[immodifika | immodifika s-sors]

Kanal ta' Cromford[immodifika | immodifika s-sors]

Il-Maħżen ta' Cromford tul il-Kanal ta' Cromford.

Il-Kanal ta' Erewash, li nbeda fl-1777, kien maħsub primarjament għat-trasport tal-faħam. Kien inixxi mix-xmara Trent f'Sawley sal-Fabbrika ta' Langley, 14-il mil (23 kilometru) fin-Nofsinhar ta' Cromford. Fl-1788, Richard Arkwright staqsa lil William Jessop jagħmel stima tal-kost tal-kostruzzjoni ta' kanal li jikkollega l-fabbriki f'Cromford mal-Fabbrika ta' Langley. Jessop ħareġ biċ-ċifra ta' £42,000 (£6 miljun bil-valur tal-2023) li nġabru fi żmien ftit ġimgħat. Is-sidien tal-fabbriki lokali Jedediah Strutt u Thomas Evans kienu kontra l-kanal propost, għaliex beżgħu li seta' jinterferixxi mal-provvista tal-ilma għall-fabbriki tagħhom, iżda fl-1789 il-Parlament ta l-permess għall-kostruzzjoni tal-kanal.[20]

Meta l-Kanal ta' Cromford infetaħ fl-1794, kien sewa kważi d-doppju tal-istima oriġinali ta' Jessop. Bejn il-Fabbrika ta' Langley u l-Maħżen ta' Cromford, fejn il-kanal kien jintemm fil-kumpless tal-fabbrika, il-kanal kien jgħaddi tul żewġ akkwedotti, kien jgħaddi minn 3,000 jarda (2,700 metru) ta' mini taħt xi fabbriki tal-ħadid f'Bull Bridge, u minn erbatax-il magħlaq. Tliet kwarti tal-merkanzija ttrasportata fuq il-kanal kienet faħam u kokk, filwaqt li l-kumplament kien jikkonsisti minn żrar, minerali tal-ħadid u ċomb.[21] Meta Jessop u Benjamin Outram lestew il-Kanali ta' Derby u ta' Nottingham fl-1796, dawn bdew jipprovdu rotot diretti lejn iċ-ċentri importanti tat-tessuti ta' Derby u ta' Nottingham. F'Jannar 1845, il-Kumpanija tal-Kanal ta' Cromford iddeċidiet li tibni pompa permanenti biex tkun tista' tipprovdi biżżejjed ilma matul kundizzjonijiet ta' nixfa. Dan ix-xogħol sar minn Graham & Company fil-Fabbrika tal-Ħadid ta' Milton, Elsecar. Il-kanal kien suċċess sa nofs is-seklu 19 meta l-Linja Ferrovjarja ta' Manchester, Buxton, Matlock u l-Midlands ġiet estiża lejn in-Nofsinhar tal-kanal. Fl-1852, il-kanal inbigħ lill-kumpanija tal-linja ferrovjarja u b'hekk id-deklin tiegħu kien iktar mgħaġġel. Sal-1889, il-kanal kien jintuża l-iktar għat-traffiku lokali. Eventwalment ingħalaq fl-1944 peress li l-kostijiet tal-manutenzjoni u tat-tiswija tiegħu kienu għoljin wisq. Il-Kunsill tal-Kontea ta' Derbyshire akkwista l-kanal fl-1974 u s-Soċjetà tal-Kanal ta' Cromford ħadet ħsieb ir-restawr tiegħu.[22]

Linja Ferrovjarja ta' Cromford u High Peak[immodifika | immodifika s-sors]

Il-binjiet tax-xogħol u l-uffiċċji ta' High Peak Junction – l-istazzjoni tan-Nofsinhar fejn qabel kien hemm il-Linja Ferrovjarja tal-Midlands, li issa hija l-Linja Ferrovjarja tal-Wied ta' Derwent.

Fil-bidu tas-seklu 19 kien ġie propost kanal li jikkollega l-Kanal ta' Peak Forest, li kien jintemm f'Whaley Bridge, mal-Kanal ta' Cromford, u b'hekk jipprovdi rotta diretta bejn is-swieq f'Lancashire u f'Derbyshire. Madankollu, il-kostijiet kienu għoljin wisq u l-pjan ġie abbandunat. Josias Jessop, iben William Jessop, kien jemmen li linja għall-vaguni kienet ferm orħos minn kanal.[23] Fit-2 ta' Mejju 1825 għadda Att tal-Parlament għall-kostruzzjoni ta' linja ferrovjarja minn Cromford sa Whaley Bridge. Il-proposta – appoġġata minn William Cavendish, is-sitt Duka ta' Devonshire, Richard Arkwright iż-żgħir, u diversi bankiera ta' Manchester – kienet ambizzjuża; kien mistenni li fuq il-linja kienu se jintużaw ferroviji li jaħdmu bl-istim, minkejja li t-teknoloġija kienet għadha fil-bidu tagħha u George Stephenson ma beniex ir-Rocket rivoluzzjonarju tiegħu qabel l-1829. Il-parti tan-Nofsinhar tal-linja ferrovjarja, mill-Maħżen ta' Cromford sa Hurdlow, fix-Xlokk ta' Buxton, fetħet fid-29 ta' Mejju 1830, u fis-6 ta' Lulju 1831 infetħet il-bqija tal-linja sa Whaley Bridge.[24] L-ewwel ferroviji li taħdem bl-istim ġiet introdotta fuq il-linja fl-1841; qabel dik id-data, it-traffiku kien magħmul għalkollox mill-vaguni.[25]

Il-linja ferrovjarja kienet titla' minn 277 pied (84 metru) 'il fuq mil-livell tal-baħar fil-Maħżen ta' Cromford sa għoli ta' 1,264 pied (385 metru) 'il fuq mil-livell tal-baħar f'Ladmanlow, qabel ma kienet tinżel sa 747 pied (228 metru) fl-imħażen tal-Kanal ta' Peak Forest. Il-bidliet fl-għoli, li kienu jeħtieġu bosta mgħalaq għal kanal, ma kinux problema għal linja ferrovjarja. Madankollu, għal xi żmien il-Linja Ferrovjarja ta' Cromford u High Peak kellha l-iżjed kurva qawwija fost il-linji ferrovjarji kollha fir-Renju Unit u l-iżjed telgħa wieqfa għall-vetturi li ma kinux jaħdmu bl-istim.[26] Il-kostruzzjoni tal-linja ferrovjarja swiet £180,000, iktar mill-istima oriġinali ta' £155,000 (£14-il miljun u £12-il miljun rispettivament skont il-valur tal-2023) iżda ferm inqas mill-£500,000 li kien il-kost previst għall-kostruzzjoni tal-kanal (£38 miljun skont il-valur tal-2023).[27] Peress li nbnew biex jikkollegaw il-Kanali ta' Peak Forest u ta' Cromford, l-andament tal-linji ferrovjarji kien marbut mill-qrib ma' dak tal-kanali. Il-linja ma kinitx qed tagħmel profitt peress li sakemm infetħet it-traffiku kien naqas tul il-Kanal ta' Cromford.[28] Fl-1855, Att tal-Parlament ippermetta lil-linja tittrasporta l-passiġġieri kif ukoll il-merkanzija.[29] Għalkemm it-trasport tal-passiġġieri sar iktar importanti għal-linja ferrovjarja, xorta waħda batta u l-linja ngħalqet fil-21 ta' April 1967.[30]

Legat[immodifika | immodifika s-sors]

Il-Fabbrika ta' Slater Mill f'Pawtucket, Rhode Island, li kienet tinkorpora bosta elementi tas-sistema tal-fabbriki żviluppata fil-Wied ta' Derwent, u li kienet inbniet minn Samuel Slater minn Belper.

Il-Wied ta' Derwent jitqies bħala l-post fejn twieldet is-sistema tal-fabbriki. Il-magni li żviluppaw fil-Wied ta' Derwent bħall-qafas tal-ilma ppermettew il-produzzjoni kontinwa. Il-Fabbrika ta' Cromford ta' Richard Arkwright u l-insedjament assoċjat tal-ħaddiema servew bħala mudell għall-komunitajiet industrijali, mhux biss fil-wied iżda fuq livell internazzjonali. Ir-raġuni li nbena insedjament fl-istess żmien li nbniet il-Fabbrika ta' Cromford kienet biex il-ħaddiema jkollhom abitazzjonijiet fejn setgħu jgħixu; l-unika mod kif seta' jiġi żgurat li jkun hemm il-ħaddiema meħtieġa mill-fabbrika kien li jiġu pprovduti d-djar għall-ħaddiema u għall-familji tagħhom. Is-suċċess tal-mudell ta' Arkwright wassal biex industrijalisti oħra jikkopjawh. Imprendituri bħal Peter Nightingale, Jedediah Strutt u Thomas Evans stabbilew l-insedjamenti ta' Belper, ta' Milford u ta' Darley Abbey fi ħdan il-Wied ta' Derwent għall-impjegati tagħhom. Minbarra l-importanza ekonomika li tiġi żgurata l-provvista tal-ħaddiema, l-industrijalisti kienu jieħdu ħsieb lill-impjegati u lill-familji tagħhom għaliex donnu kellhom sens ta' paternaliżmu.[31]

L-innovazzjonijiet ta' Arkwright ma kinux biss marbuta mal-iżvilupp tal-insedjamenti tal-ħaddiema; huwa rreġistra wkoll privattivi fir-rigward ta' bosta teknoloġiji li ntużaw għall-għażil imħaddem bl-enerġija mill-ilma. Tant kellhom suċċess li l-industrijalisti rivali ssograw azzjoni legali minħabba li kkopjaw id-disinni tiegħu. Il-privattivi tiegħu skadew fl-1785, u sal-1788 iktar minn 200 fabbrika tat-tip ta' Arkwright kienu ġew stabbiliti fir-Renju Unit. New Lanark fl-Iskozja – Sit ta' Wirt Dinji ieħor tal-UNESCO[32] – kien influwenzat direttament minn Richard Arkwright u mill-iżviluppi fil-Wied ta' Derwent; Lanark ġie identifikat bħala sit potenzjali għal fabbrika waqt żjara minn David Dale u Arkwright fl-1784. Dale iktar 'il quddiem stabbilixxa erba' fabbriki fi New Lanark; strutturalment kienu simili għall-Fabbrika ta' Masson ta' Arkwright u mill-inqas tnejn mill-fabbriki kienu jużaw teknoloġija li ġiet żviluppata fil-Wied ta' Derwent, minkejja li s-sistema tal-fabbriki kienet differenti minn dik użata fil-Wied ta' Derwent. New Lanark ġie akkwistat minn Robert Owen fl-1799 u dan kompla jiżviluppa l-paternaliżmu iktar milli kien sar fil-Wied ta' Derwent, filwaqt li sperimenta bl-edukazzjoni għal kulħadd u bil-kontroll soċjali. Saltaire – Sit ta' Wirt Dinji ieħor tal-UNESCO[33] – ġie stabbilit fl-1853 u kellu abitazzjonijiet u faċilitajiet għall-ħaddiema, kif ukoll elementi oħra tas-sistema tal-fabbriki żviluppata minn Arkwright.[34]

Fl-1774, il-gvern Brittaniku għadda att li jipprojbixxi l-esportazzjoni ta' "għodod jew utensili" li jintużaw fl-industriji tal-qoton u tal-għażel. B'hekk, l-unika mod li bih it-teknoloġiji l-ġodda żviluppati fir-Renju Unit setgħu jinfirxu f'pajjiżi oħra kien permezz tal-ispjunaġġ industrijali. Carl Delius ħadem fl-Ingilterra u ta l-pjanijiet ta' ħafna mill-invenzjonijiet ta' Arkwright lil Johann Gottfried Brugelmann; Brugelmann uża l-informazzjoni biex jistabbilixxi fabbrika f'Ratingen, qrib Düsseldorf, il-Ġermanja, li bdiet il-produzzjoni fl-1784. Huwa ta l-isem ta' Cromford lill-insedjament assoċjat mal-fabbrika. Il-fabbrika kienet l-ewwel fabbrika tat-tip ta' Arkwright fl-Ewropa kontinentali. It-tekniki għall-għażil tal-qoton li ġew żviluppati fil-Wied ta' Derwent infirxu wkoll fl-Amerka. Fl-1790, l-Istati Uniti kellhom inqas minn 2,000 magħżel imħaddma bit-tagħmir tal-għażil bl-idejn, imqabbel maż-2.4 miljun magħżel mekkanizzat li kien hemm dak iż-żmien fir-Renju Unit. Il-fabbrika tat-tip ta' Arkwright ġiet introdotta fl-Amerka minn migranti mill-Ingilterra, u bosta minnhom ma kinux tas-sengħa. Fosthom kien hemm Samuel Slater li kien mill-Wied ta' Derwent u kien apprendist ta' Jedediah Strutt. Huwa stabbilixxa l-Fabbrika ta' Slater f'Pawtucket, Rhode Island. Ħafna mit-teknoloġiji żviluppati fil-Fabbriki tal-Wied ta' Derwent baqgħu jintużaw u ġew adottati għal industriji oħra tat-tessuti; sa nofs is-seklu 20, it-tqardix kien għadu jsir bil-makkinarju vvintat minn Richard Arkwright. Is-sistema tal-fabbriki għamlitha possibbli li jiġu prodotti tessuti u lbies irħas.

Preservazzjoni[immodifika | immodifika s-sors]

Il-Fabbrika ta' Cromford, inxtrat mis-Soċjetà ta' Arkwright fl-1979 wara li s-sit kien ġie abbandunat mis-sidien preċedenti tiegħu li kellhom kumpanija tal-kuluri u taż-żebgħa.

Is-Soċjetà ta' Arkwright (bl-Ingliż: The Arkwright Society) ġiet iffurmata waqt il-Festival ta' Arkwright tal-1971. Il-kumpless tal-Fabbrika ta' Cromford inxtara mis-Soċjetà ta' Arkwright fl-1979, u b'hekk il-binjiet assoċjati mal-fabbrika ġew salvati mill-qerda. Is-soċjetà xtrat is-sit bl-iskop li tikkonservah u bl-intenzjoni li tibda twettaq ir-restawr tiegħu. Il-fabbriki kienu ġew ikkontaminati mill-proċessi industrijali li jinvolvu l-kuluri u ż-żebgħa li kienu maħżuna fil-fabbriki wara li ma baqgħux jipproċessaw il-qoton. Bl-għajnuna tal-kunsilli lokali, tal-Aġenzija għall-Iżvilupp tal-Lvant tal-Midlands, tal-English Heritage, tal-Heritage Lottery Fund, u għal kost totali ta' £5 miljun, il-fabbriki ġew irrestawrati u dekontaminati. Issa l-Fabbrika ta' Cromford qed tintuża minn negozji żgħar u tintuża wkoll għall-edukazzjoni.[35][36]

Bosta mill-fabbriki li nbnew fil-Wied ta' Derwent għall-industrija tal-qoton għadhom jeżistu u reġgħu ntużaw wara d-deklin tal-industrija. Il-biċċa l-kbira tal-abitazzjonijiet tal-ħaddiema għadhom jeżistu wkoll u għadhom jintużaw bħala djar. Matul is-snin 70 u 80 tas-seklu 20, l-awtoritajiet lokali fi sħubija mal-English Heritage għamlu ħilithom biex jipprevjenu d-deterjorament tad-djar u tal-fabbriki billi taw pariri lis-sidien u billi użaw għotjiet finanzjarji biex isir xogħol ta' konservazzjoni. Meta saret l-applikazzjoni biex is-sit jitqies għad-deżinjazzjoni bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fis-sena 2000, 26 mit-838 binja elenkata fl-inħawi kienu mdaħħla fir-Reġistru tal-Bini fil-Periklu tal-English Heritage u kienu żdingati.[37]

Fis-sena 2000, il-Fabbriki tal-Wied ta' Derwent ġew innominati biex isiru Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Flimkien mal-Pajsaġġ Industrijali ta' Blaenavon[38], New Lanark u Saltaire (kollha kemm huma Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO), is-sit ġie propost biex tiżdied ir-rappreżentanza tal-wirt industrijali fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Il-proposta ntlaqgħat u fl-2001 il-Fabbriki tal-Wied ta' Derwent tniżżlu fil-lista.[39] L-għan ta' din id-deżinjazzjoni hu li tiġi żgurata l-protezzjoni tas-sit peress li jitqies li għandu "valur universali straordinarju għall-umanità".[40] Il-Fabbriki tal-Wied ta' Derwent kienu pijunieri fl-abitazzjonijiet għall-ħaddiema kif ukoll għall-biċċa l-kbira tat-teknoloġija żviluppata minn Richard Arkwright, li pproduċa pajsaġġ industrijali u rħula industrijali. Is-Sħubija tal-Fabbriki tal-Wied ta' Derwent hija responsabbli, f'isem il-gvern Brittaniku, għall-ġestjoni tas-sit. F'Ġunju 2009, il-Fabbrika ta' Bath Street f'Derby ġarrbet xi ħsarat minħabba nirien. Il-binja kienet parti mis-Sit ta' Wirt Dinji u kienet tmur lura għas-seklu 18.[41]

Fl-2018, ir-"Raggruppament Kreattiv tal-Fabbriki ta' Cromford u l-Proġett ta' Promozzjoni tas-Sit ta' Wirt Dinji" ġew elenkati bħala finalist għall-"Aqwa Riġenerazzjoni Maġġuri ta' Binja Storika jew Post Storiku" fil-Premjijiet Angel għall-Postijiet Storiċi tal-Ingilterra.[42] Fl-2019, is-Soċjetà ta' Arkwright kienet timpjega 100 ruħ fis-sit tal-Fabbriki ta' Cromford;[43] in-nefqa għar-restawr sa dak iż-żmien kienet tlaħħaq it-£48 miljun.[44]

Mużewijiet[immodifika | immodifika s-sors]

  • Il-Fabbrika ta' Masson ta' Richard Arkwright issa hija mużew operattiv tat-tessuti bl-ikbar kollezzjoni ta' ċombini u rkiekel fid-dinja.[45]
  • L-Impjant tal-Pompa ta' Leawood issa huwa mużew operattiv li għadu jippompja l-ilma mill-Kanal ta' Derwent għal dak ta' Cromford; jiftaħ f'diversi tmiem il-ġimgħa partikolari.
  • F'Belper, filwaqt li l-biċċa l-kbira tas-sit ġie kkonvertit għal użi ta' negozji oħra, il-binja tal-Fabbrika tat-Tramuntana ta' Belper tospita ċ-Ċentru għall-Viżitaturi tal-Wied ta' Derwent, li fih wirjiet ta' makkinarju u oġġetti oħra assoċjati mal-istorja tal-industrija tat-tessuti tal-Wied ta' Derwent.[46]
  • Fit-tarf nett tan-Nofsinhar tas-sit, il-Fabbrika tal-Ħarir ta' Lombe issa tospita l-Mużew Industrijali ta' Derby.[47] Dan il-mużew għalaq fit-3 ta' April 2011 u baqa' magħluq għal iktar minn sentejn.[48]
  • F'Ottubru 2013 inbeda programm biex tiġi pproġettata fabbrika tal-ħarir għas-seklu 21, li tinkorpora l-prinċipji tax-xjenza, tat-teknoloġija, tal-inġinerija, tal-arti u tal-matematika. Il-mużew issa jiftaħ erbat ijiem fil-ġimgħa.[49]
  • Il-Mużew Industrijali ta' Derby ingħata isem ġdid f'Novembru 2021 u sar il-Mużew tal-Manifattura. Jospita sensiela ta' wirjiet dwar l-istorja tal-Fabbriki tal-Wied ta' Derwent u l-kuntest usa' tal-manifattura.[50]

Biblijografija[immodifika | immodifika s-sors]

  • Conrad Jr, James L. (January 1995), "Drive That Branch": Samuel Slater, the Power Loom, and the Writing of America's Textile History", Technology and Culture, 36 (1): 1–28.
  • Cooper, Brian (1983), Transformation of a Valley: The Derbyshire Derwent, Londra: Heinemann.
  • Derwent Valley Mills Partnership (2000), Nomination of the Derwent Valley Mills for inscription on the World Heritage List, Derwent Valley Mills Partnership.
  • Mason, J. J. (2004), "Strutt, Jedediah", Oxford Dictionary of National Biography (edizzjoni online), Oxford University Press.

Referenzi[immodifika | immodifika s-sors]

  1. ^ a b ċ d Centre, UNESCO World Heritage. "Derwent Valley Mills". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-01-10.
  2. ^ "HOME". Derwent Valley Trust (bl-Ingliż). Miġbur 2023-01-10.
  3. ^ Derwent Valley Mills Partnership (2000), p. 13.
  4. ^ Derwent Valley Mills Partnership (2000), p. 10.
  5. ^ Derwent Valley Mills Partnership (2000), p. 32.
  6. ^ Derwent Valley Mills Partnership (2000), pp. 93-94.
  7. ^ Derwent Valley Mills Partnership (2000), p. 94.
  8. ^ Derwent Valley Mills Partnership (2000), p. 96.
  9. ^ Derwent Valley Mills Partnership (2000), pp. 94-95.
  10. ^ Derwent Valley Mills Partnership (2000), pp. 96-97.
  11. ^ Derwent Valley Mills Partnership (2000), p. 106.
  12. ^ Derwent Valley Mills Partnership (2000), pp. 101-102.
  13. ^ Derwent Valley Mills Partnership (2000), p. 100.
  14. ^ Derwent Valley Mills Partnership (2000), pp. 102-104.
  15. ^ Derwent Valley Mills Partnership (2000), p. 103.
  16. ^ Derwent Valley Mills Partnership (2000), p. 105.
  17. ^ Derwent Valley Mills Partnership (2000), pp. 100-104.
  18. ^ Derwent Valley Mills Partnership (2000), p. 110.
  19. ^ Derwent Valley Mills Partnership (2000), pp. 32, 102-103.
  20. ^ Cooper (1983), p. 191.
  21. ^ Cooper (1983), p. 192.
  22. ^ Cooper (1983), p. 193.
  23. ^ Cooper (1983), pp. 199-200.
  24. ^ Cooper (1983), p. 200.
  25. ^ Cooper (1983), p. 202.
  26. ^ Cooper (1983), pp. 200, 202.
  27. ^ Cooper (1983), pp. 200, 203.
  28. ^ Cooper (1983), pp. 203, 205.
  29. ^ Cooper (1983), p. 203.
  30. ^ Cooper (1983), p. 206.
  31. ^ Derwent Valley Mills Partnership (2000), p. 27.
  32. ^ Centre, UNESCO World Heritage. "New Lanark". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-01-11.
  33. ^ Centre, UNESCO World Heritage. "Saltaire". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-01-11.
  34. ^ Derwent Valley Mills Partnership (2000), p. 30.
  35. ^ "Arkwright". web.archive.org. Arkivjat mill-oriġinal fl-2008-06-24. Miġbur 2023-01-10.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  36. ^ "archive.ph". archive.ph. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2012-07-22. Miġbur 2023-01-10.
  37. ^ Derwent Valley Mills Partnership (2000), p. 134.
  38. ^ Centre, UNESCO World Heritage. "Blaenavon Industrial Landscape". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-01-11.
  39. ^ Centre, UNESCO World Heritage. "World Heritage Committee Inscribes 31 New Sites on the World Heritage List". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-01-10.
  40. ^ Centre, UNESCO World Heritage. "World Heritage". whc.unesco.org (bl-Ingliż). Miġbur 2023-01-10.
  41. ^ "Historic mill is damaged by fire" (bl-Ingliż). 2009-06-16. Miġbur 2023-01-10.
  42. ^ "Historic England Angel Awards | Historic England". historicengland.org.uk (bl-Ingliż). Miġbur 2023-01-10.
  43. ^ "About Cromford Mills". Miġbur 2023-01-10.
  44. ^ "Inside the £130m 'conservation challenge of the century'". 2020-01-31. Miġbur 2023-01-10.
  45. ^ "Masson Mill". web.archive.org. 2011-09-27. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2011-09-27. Miġbur 2023-01-10.
  46. ^ "Strutts North Mill Museum Belper" (bl-Ingliż). Miġbur 2023-01-10.
  47. ^ "The Silk Mill". web.archive.org. 2009-02-21. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2009-02-21. Miġbur 2023-01-10.
  48. ^ "Mużew". archive.ph. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2012-05-27. Miġbur 2023-01-10.
  49. ^ "THE SILK MILL | Derby Museums". web.archive.org. 2013-12-10. Arkivjat mill-oriġinal fl-2013-12-10. Miġbur 2023-01-10.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  50. ^ "Museum of Making | Derby Museums". www.derbymuseums.org. Miġbur 2023-01-10.