Ġibjun ta' Bovilla
Il-Ġibjun ta' Bovilla (bl-Albaniż: Ujëmbledhësi i Bovillës) huwa ġibjun ta' 4.6 kilometri kwadri (1.8 mil kwadru) fl-Albanija, li jinsab madwar disa' mili (14-il kilometru) fil-Grigal ta' Tirana u fix-Xlokk ta' Kruja, fi ħdan il-Park Nazzjonali tal-Muntanja ta' Dajt. Il-ġibjun jipprovdi l-biċċa l-kbira tal-ilma tax-xorb għall-belt kapitali Tirana.[1]
Ġeografija[immodifika | immodifika s-sors]
Il-ġibjun ifforma minħabba diga fix-xmara Tërkuzë, tributarja tax-xmara Ishëm. Ix-xmara Tërkuzë għandha l-bokka tagħha fil-Lvant tal-parti esterna tal-katina muntanjuża kostali, u tnixxi minn ġol-fondoq fond ta' Shkallë e Bovillës bejn il-Muntanja ta' Maja e Gomtitit (1,268 metru) u l-Muntanja ta' Mali i Bjeshit (1,239 metru). Id-diga tinsab fid-daħla ta' dan il-fondoq u huwa magħmul minn konglomerat lokali biż-żrar u r-ramel. Il-ġibjun huwa wiesa' 91 metru u twil 130 metru.[2]
Oriġinarjament ix-xogħol tal-kostruzzjoni tal-ġibjun beda fl-1988, iżda twaqqaf minħabba l-waqgħa tal-Komuniżmu. F'Ottubru 1993, ix-xogħol tkompla bis-saħħa tal-appoġġ tal-Italja. Wara t-tlestija tal-kostruzzjoni fl-1996, il-ġibjun dam sal-1998 biex jimtela u jibda jaqdi l-funzjoni tiegħu.
Il-livell tal-ilma jvarja matul is-sena b'bejn seba' metri u 10 metri, u l-ogħla livell tal-ilma jintlaħaq fix-xhur tax-xitwa meta jkun hemm l-iktar xita. Skont il-kejl mill-2006 sal-2008, l-iżjed punt fond kien ilaħħaq madwar 45 metru. Id-differenza mill-fond oriġinali ta' 53 metru x'aktarx li hija dovuta għas-sedimenti li akkumulaw minn iktar 'il fuq fix-xmara.[3]
Ix-xmara Tërkuzë tipprovdi madwar 105,000,000 m3 ta' ilma fis-sena minn baċir idrografiku ta' madwar 98 km2 (38 mil kwadru). Il-konsum tal-ilma annwali hu ta' madwar 78,000,000 m3, bejn wieħed u ieħor id-daqs tal-ġibjun. Madwar 1,800 litru ta' ilma jitwassal fl-impjant tal-ipproċessar mill-ġibjun fis-sekonda, permezz ta' pajp tal-azzar (madwar 50 sa 57 miljun m3 fis-sena). Minbarra dan l-ilma tas-superfiċe, il-provvista tal-ilma tax-xorb ta' Tirana tiġi ssupplimentata minn bjar artiġjanali u naturali ta' taħt l-art, sabiex tiġi ssodisfata l-ħtieġa ta' 2.8 m3 fis-sekonda (skont stima tal-2009). Il-pajp tal-azzar li jikkollega l-ġibjun mal-impjant tal-ipproċessar f'Kodra Kuqe, fit-Tramuntana ta' Tirana, għandu dijametru ta' madwar 90 cm. Ftit minn dan l-ilma fil-ġibjun jintuża għall-irrigazzjoni.[4]
Preservazzjoni tan-natura[immodifika | immodifika s-sors]
Il-ġibjun jinsab fi ħdan il-Park Nazzjonali tal-Muntanja ta' Dajt, ftit fin-Nofsinhar tal-Park Nazzjonali tal-Mogħdija Muntanjuża ta' Shtamë. Ix-xaqlibiet tal-irdumijiet madwar il-fondoq u d-diga joffru prospettivi tajbin għat-tixbit. L-għawm fil-ġibjun huwa pprojbit. Il-ġibjun fih ftit tipi ta' ħut: il-karpjun ta' Schneider (Alburnoides bipunctatus) u l-karpjun Barbus huma l-iktar komuni. Ġlejjeb kbar ta' karpjun tal-ħaxix jinqabdu mis-sajjieda.[5] Il-karpjun fiddien (Hypophthalmichthys molitrix) spiss reġa' ġie introdott biex tittejjeb il-kwalità tal-ilma.[6]
Disa' villaġġi remoti b'iktar minn ħamest elef abitant jinsabu qrib jew madwar il-ġibjun. L-abitanti jaqilgħu l-għajxien tagħhom primarjament mill-agrikoltura. Madwar 400 familja kellhom jiġu rilokati biex inħoloq il-ġibjun. Huma ngħataw kumpens għal arthom, iżda r-rilokazzjoni xorta waħda ġiet opposta b'mod vjolenti.[7]
F'Settembru 2001, ġew innutati riħa tinten u togħma ħażina mill-ilma tal-ġibjun. Sussegwentement, investigazzjoni bir-reqqa ddeterminat li l-kwalità tal-ilma bażikament kienet tajba. Ġie ssuġġerit li r-riħa tinten kienet ġejja minn aktinobatterji u streptomiċi li jiddependu fuq l-ossiġenu. L-esperti ssuġġerew it-teħid ta' miżuri biex tittaffa din il-problema: tisġir mill-ġdid biex titnaqqas l-erożjoni, żona protetta tul ix-xatt tal-ġibjun, u l-ipproċessar tal-ilma mormi mill-insedjamenti u mill-irziezet tal-madwar.
Biblijografija[immodifika | immodifika s-sors]
- Aleko Miho, Alqiviadh Çullaj, Reinhard Bachofen (Ed.), Bovilla (Albania) – Limnological Study / Studim Limnologjik. Julvin 2, Tirana 2009, ISBN 978-99956-14-29-4.
Referenzi[immodifika | immodifika s-sors]
- ^ Heppner, Harald (1994). Hauptstädte in Südosteuropa: Geschichte, Funktion, nationale Symbolkraft. Böhlau Verlag Wien. p. 146. ISBN 978-3-205-98255-5.
- ^ Aleko Miho; Lulëzim Shuka; Alqiviadh Çullaj; Reinhard Bachofen (2009). "Environmental Analyses of Bovilla Watershed (Albania) – An Overview". In Aleko Miho; Alqiviadh Çullaj; Reinhard Bachofen (eds.). Bovilla (Albania) – Limnological Study. Tirana: Julvin 2. ISBN 978-99956-14-29-4.
- ^ Aleko Miho; Alqiviadh Çullaj; Reinhard Bachofen, eds. (2009). "Parathënie/Preface". Bovilla (Albania) – Limnological Study. Tirana: Julvin 2. ISBN 978-99956-14-29-4.
- ^ Migena Zagonjolli (2007). Dam Break Modelling, Risk Assessment and Uncertainty Analysis for Flood Mitigation. Londra: Taylor & Francis Group. ISBN 978-0-415-45594-7.
- ^ "Albanien Geoquest-Kletterführer" (PDF).
- ^ Spase Shumka (2009). "Considerations about Fishes of the Bovilla Lake – An Overview". In Aleko Miho; Alqiviadh Çullaj; Reinhard Bachofen (eds.). Bovilla (Albania) – Limnological Study. Tirana: Julvin 2. ISBN 978-99956-14-29-4.
- ^ "OMRI Daily Digest II, No. 151, 4 August 1995". www.hri.org. Miġbur 2023-04-03.